VROUWEN BESCHERMEN
DE H. STEDE
i
Negen portretten in een toren
B
Eeuwfeest „De Tijd"
Luister en ondergang-der katholieke stad
ZATERDAG 22 JUNI 1946
PAGINA 3
Al te ijverig in 1531, heroïek bij den
beeldenstorm in 1566
PLAATSEN VOOR HET
STADION
Tot Zondagmorgen
verkrijgbaar
De kavel ter H. stede op de
kaart van Cornells Anthonisz.
Geheel links ziet men het "Wol-
huis, waarvan de houw zoovepl
iberoering wekte onder de vrou
wen van Amsterdam,
In de geteisterde gebieden heerschen nog woningtoestanden,
waarvan men in het Westen niet droomt. In Overloon trof onze
verslaggever deze kleuterschool aan, welke in een stal is onder-
gébracht. Het tocht er behoorlijk, volgende week moet de school
eenige dagen ontruimd worden, want dan moet het hooi op zolder
en tegen den herfst moeten de koeien weer in de klas. Veel nood
kerken verkeeren in omstandigheden, die niet beter zijn. zoodat
men werkelijk spreken katn van missiestaten in Zuid-Nederland
M I RAK€LLI€D
,jHier ziet ghy 't gryze hooft van
burgemeester Buyck. De Solon
dezer stede, en Aemstéls roem
en puick. Het nutste lid des
Raets, dat zonder wedergade.
Getrouw aen Godt en Recht,
zyn burgren quam te stade",
dichtte Vondel bij het portret
van Joost Buyck, dat thans op
de tentoonstelling in de Waag te
zien is naast dat van zijn huis
vrouw Ballighje Occo. Dit laat
ste draagt het opschrift: „Quaet
verwint, goed beghint"
Bisschoppen naar Luik
In het liturgisch praeludium. dat
vooraf gaat aan het Pontificaal
Lof bij gelegenheid van de Mi-
rakelvierimg in het Olympisch
Stadion, wordt ook de dappere
houding uitgeheeld van de Katho.
lieke Amsterdamsche vrouwen ter
verdediging, van de H. Stede. His
torisch grijpt dit terug op twee
gebeurtenissen in het Amsterdam
van de zestiende eeuw, waarvan de
eerste minder heroïek was dan de
laatste. Er blijkt echter uit. welk
een belangrijke plaats de kapel ter
H. Stede in het religieuze en open
bare leren der toenmalige stad in
nam en ook dat de vrouwen, al
droomde noe niemand van eman
cipatie, wel degelijk haar invloed
deden gelden. Het was in 1531, dat
de stedelijke overheid besloot,
de kwijnende draperie-nering nieuw
leven in 'te blazen door een betere
gelegenheid te scheppen voor het
keuren van wollen stoffen. Men
liet daartoe het oo„ vallen op een
gunstig gelegen erf op het Rokin,
naast de kapel ter H. Stede. Dit erf
was ledig en ongewijd: bebouwing
zou tot voordeel strekken van de
kapel, waartoe het terrein behoor
de, terwijl de nering en daarmee
het belang der stad er mee waren
gediend.
De plannen van de overheid
stuitten echter op verzet bii de
vrouwen der stad, die de bestem
ming van het erf als heiligschennis
beschouwden. Zij waren niet te
overtuigen en toen op haar protest
geen acht werd geslagen en de
bouw doorgang vond, besloten zij
eigenhandig in te grijpen. In den
nacht van 31 Mei 1531 kwamen
meer dan 30o vrouwen, waaronder
„van die alderrykste der stad", sa
men en togen onder aanvoering van
Engel Kors. Tryn Hillebrandsdoch-
ter, Griet, de weduwe van Jacob
Hugenzoon en Geert, huisvrouw
van Willem Koeck. met schoppen
gewapend naar het Rokin en wier
pen ,,met groote onsturigheid en
geweld" den bouwput, waar de pa
len reeds geheid waren, weer dicht.
Het gebeurde wekte den volgen
den dag groot opzien in de stad.
De deelneemsters aan het complot
liepen met opgeheven hoofd langs
straat en burgwal en de Burge
meesters belegden een spoedverga
dering om maatregelen te beramen.
Zij konden die oproerigheid niet
ongestraft laten passeeren, maar
waren van den anderen kant, ge
zien de Invloedrijke relaties van
velen der betrokkenen, wei tot
barmhartigheid genegen. Zij besloten
derhalve den voornaamsten schul
digen een lichte straf op te leggen
en de overige tot de orde te roepen.
Zoo werd veertien dagen later van
de puye van het stadhuis afgekon
digd, dat Engel, Tryn, Griet en
Geert waren veroordeeld tot elk
vijftig gulden boete subsidiair vier
Jaren ballingschap. De anderen
konden schuld bekennen en daar.
mee gratie verkrijgen.
De vrouwen lieten het er niet bij
zitten. Zit waren overtuigd van haar
goed recht en besloten verhaal te
zoeken bij niemand minder dan
Karei den Vijlde. Zoo reisde een
deputatie van tien vrouwen onver
wijld naar Brussel om haar beklag
te doen. Ook de Overheid achtte
het toen gewensoht afgevaardigden
te zenden om te voorkomen, dat de
Keizer al te eenzijdig werd voorge
licht. On 14 Juli werd den Amster-
damschen vrouwen audiëntie ver
leend, hetgeen volgens oud-Neder-
landsch gebruik zonder veel plicht
plegingen geschiedde. Karei de
Vijfde ontving de deputatie in zijn
bidkamer en luisterde naar het
relaas Dit maakte niet den ge-
wenschten indruk Dn hem, zoodat
de vrouwen aanhielden en den
Keizer tot in zijn eetvertrek volg-
SIÏ bleven argumenteeren, ter
wijl hij zijn maaltijdgebruikte. De
Keizer verwees ha'ar tenslotte naar
zijn Kanselier, den Aartsbisschop
van Palermo, die een onderzoek
toezegde. Het resultaat was voor
de vrouwen een diepe teleurstel
ling; zij werden in het ongelijk ge
steld en de Keizer bevestigde het
vonnis. Nog gaf de deputatie het
niet op. Zn tooe naar 's Keizers
biechtvader en tenslotte naar den
Pauselijken legaat, maar ook hier
moesten zij onverrichteïrtake ver
trekken.
Overtuigd van het succes der de
putatie hadden tntusschen in Am
sterdam tal van vrouwen, die aan
het nachtelijk gericht deelnamen,
geweigerd schuld te bekennen.
Het gevolg was, dat Mijne Heeren van
den Gerechte andermaal ingrepen
en Griet Dirk Woutersdochter, bak
kersvrouw uit de Kalverstraat, Nelle
huisvrouw van den kaarsenmaker
Aangezien gebleken is dat velen,
vooral van bulten Amsterdam, dié
de pontificale plechtigheden op
Zondag 23 Juni in het Amsterdam
sche Stadion willen bijwonen no"
niet in de gelegenheid zijn geweest
zich kaarten te verschaffen, zal
het Bureau van het Comité Zes
Eeuwen, N.Z. Voorburgwal 165167,
telefoon 32087, 49313, 35166, Zater
dag tot 11 u. 's avonds geopend zijn
en Zondag van 6 uur 's mórgens af,
om, zoolang de voorraad strekt,
aan alle aanvragen te voldoen. Hst
plaatsenbureau van Zes Eeuwen ligt
10 minuten van het Centraal Sta
tion.
Willem Modder, Barbara, vrouw i&n
Wigert den smid en Griet de schuur-
ster veroordeelden tot 6boete
of een vol jaar huisarrest met slechts
verlof om op de hoogtijdagen ter
kerke te gaan, langs den kortsten
weg heen en terug. Het was dus te
begrijpen met hoeveel spanning de
terugkeer der naar Brussel afge
vaardigde vrouwen werd verbeid. De
ontgoocheling bii haar aankomst was
niet te beschrijvenDaarbij kwam,
dat de deputatie, terwijl zij In de
reiskoets de poort binnenreed, aan
vankelijk nog deed alsof zij het pleit
gewonnen had; de inzittenden „sta
ken hoer handen omhooghe, recht
of sy triumphe gehadt hadden
teghen de stede." Dat was het stads
bestuur te har. De vrouwen werden
onverwijld uit de stad gewezen en
moesten haar intrek nemen in een
herberg buiten de Regulierspoort.
Nadat de officieele stukken uit Brus
sel waren aangekomen, mochten zij
ten stadhuize verschijnen, de boete
betalen en naar huis gaan. Het Wol
huis werd verder ongestoord voltooid
en is te zien op de kaart, die Corne
lls AnthonisE. vijf jaar later van
Amsterdam vervaardigde.
Geheel anders was het optreden
der vrouwen, 35 jaar later, in 1566.
De Reformatie won steeds meer aan
invloed in de stad, de eerste hage-
preeken werden gehouden, het gistte
in Amsterdam. In Augustus kwamen
de berichten over den beeldenstorm
te Antwerpen en dit leidde ook in
Amsterdam tot een hevige uitbar
sting, waarbij in de oude St. Nico-
laaskerk in enkele uren tijds werd
vernietigd, wat de godsdienstzin van
vele geslachten had opgebouwd en
vergaard. -De Jaarlijksche kermis in
September bracht veel volk naar de
stad, waaronder tal van raddraaiers
en duistere elementen. Op Dinsdag
17 September maakte zich uit de
menschenmenigte in de Kalverstraat
plotseling een wilde troep los, die
zich, gewapend met balken, breek
ijzers en touwen, toegang verschafte
tot de Kapel ter H. Stede. Men
meende het Godshuis verlaten te
vinden en voor de overheid kon in
grijpen alles te kunnen vernielen.
Maar toen de beeldenstormers bin
nendrongen, stuitten zij op verzet.
Want Juist waren in de kapel do
vrouwen bijeen, die een vergadering
bijwoonden van het Sacramentsgilde.
Moedig traden zij den beeldenstor
mers tegemoet. Aan haar hoofd stond
Ballighje Occo, huisvrouw van den
regent Joost'Buyck, die verklaarde,
dat de Amsterdamsche vrouwen des
noods met den inzet van haar leven
het heiligdom zouden verdedigen. Zij
vormden daarop een levenden muur,
die de woeste bende den toegang ver
sperde. Deze miste den moed £r
bloedige bressen in te slaan en droop
beschaamd en boosaardig af. Zoo
bleef de H. Stede van den beelden
storm gespaard.
Het dagblad „De Tijd" zal volgen
de week zijn eeuwfeest vieren.
Donderdag 27 Juni 's middags 18
uur zal een door den beeldhouwer
Peter Roovers vervaardigde pla
quette in den gevel van het perceel
Schapenmarkt 5, Den Bosch, waar
in 1845 De Tijd het eerst gedrukt
werd, onthuld worden door den
burgemeester van Den Bosch mr. H.
J. M. Loeff. De muzikale omlijsting
daarbij zal verzorgd worden door het
Koninklijk 's-Hertogenbosch Man
nenkoor.
Vrijdag 28 Juni 's middags 18 u.
zal op het kerkhof St. Barbara aan
den Spaarndammerdijk te Amster
dam het door den beeldhouwer Niel
Steenbergen vervaardigde monument
onthuld worden op het graf van
den stichter van De Tijd Mgr. Ju-
docus Antonius Smits. De herden
kingsrede wordt uitgesproken door
prof. Anton van Duinkerken, de
„Minnestreelen" onder leiding van
Hubert CuypeTs zullen liederen ten
gehoore brengen.
Zaterdagmorgen 29 Juni 10 uur
zal de deken van Amsterdam, mgr.
G. P. J. v. d. Burg een Plechtige
Heilige Mis van dankbaarheid in de
kerk van den H. Antonius (Mozes en
Aaron) aan het Waterloopleln, te
Amsterdam opdragen. Een koor van
100 zangers voert onder leiding van
Jan Mul de speciaal voor deze gele
genheid door Hendrik Andriessen
gecomponeerde achtstemmige dub-
belkorige „Missa Solemnis" uit. Or
ganist is Albert de Klerk.
's Middags 14 uur is in het Am-
stelhotel een receptie, waarbij o.a.
prof. mr. P. J. M. Aalberse en de
heer L. J. Rogier, de samensteller
van het gedenkboek fer gelegenheid
van dit eeuwfeest, het woord zul
len voeren. Van 15.30 u. tot 16.30 u.
volgt een receptie voor genoodigden.
ij een rondgang op de ten
toonstelling. „Zes eeuwen Ka
tholiek Amsterdam", welke
ter gelegenheid van de
Mirakelfeesten in het Waaggebouw
gehouden wordt, staat men in den
Zuidelijken toren tusschen negen
portretten. Zes mannen en drie
vrouwen zien van de wanden in het
ronde vertrek den bezoeker aan;'
eenmaal vormden zij <je machtigste
familie van de stad hunner dagen;
de regentengeslachten Occo en
Buyck. Nergens konden zij beter
zijn samengebracht dan Juist in dit
historische gebouw, de oude St.
lAnthoniespoort, een der weinige
overblijfselen uit den Katholieken
tijd.
Het eerste stuk van de tentoon
stelling Is het befaamde schilderij
van Cornells Anthonisz, dat Am
sterdam in vogelvlucht vertoont, de
nog middeleeuwsche veste van Occo
en Buyck. de Katholieke stad met
haar kerken, kapellen en kloosters,
welker dagen zijn geteld. Als men
dien plattegrond nauwkeurig beke
ken heeft, Is een blik uit het ven
ster van den toren voldoende om
het, beeld ral vóór vierhonderd jaar
te doen herleven. Dan is de Waag
weer St. Anthoniespoort, waar de
gelijknamige dijk met een bocht op
uitloopt om zich binnen de stad
voort te zetten in den Zeedijk. Naar
het Zuiden overziet men de stads,
gracht, thans den Kloveniersburg
wal tot aan den hoek bij den Am-
stel waar zich eenmaal de toren
„Swygh Utrecht" verhief. Naar het
Noorden loopt die gracht als Gel.
derschekade naar het IJ; hier staat
op den hoek nog de Schreierstoren,
ook een reliek uit de middeleeuwen
evenals de zwarte stukken steenj
die in de walschoeiing zitten, af
komstig van den middeleeuwschen
stadsmuur. En kijkt men ter an
dere zijde „de stad in", dan ziet
men recht in Bloed- en Monniken
straat, rijst de schim van Alva op,
van zijn Raad van Beroerten len
van het Minderbroedersklooster,
mikpunt der beeldstormerij.
In deze atmosfeer komen zij tot
leven: Occo en Buyck. Als de blik
uit de vensters tot hen weerkeert,
rijzen hun gestalten groot en mach
tig voor het geestesoog. Uit de
stad van Cornells Anthonisz, die
even rossig is getint als de tijd,
waarin zij onderging, wellicht de
meest bewogene uit heel de histo
rie van Amsterdam. Daar is Pom-
pejus Occo, oorspronkelijk als Poppe
Ockesz. uit Friesland afkomstig,
grootpoorter der stede Amsterdam,
bankier en factor van den Koning
van Denemarken, voor wien hij niet
slechts de geldzaken regelde, maar
cok elke opdracht vervulde, van de
H Aodriesser, -
Stoa. - kar>, rockt hier niet ver ven
v/ort- caler», boor mocht e^eopen-
blin- kc», tot in ole «.warSta
Hian haa^t rij on- om-
Mier blaep ej aau- war»
oloioir» Ttij blikt uit oil la
baard Haar broool loc» on
Wolk
boa - kar» var» Amstarolarn or>8
"7" '*bon cUr> in d.en ct* -oloofolen
Bij wadb-ta blaejlwaerktinkar» ol» vocbstapvan boa.
haard
vol Kr
His.* staar» uw af
gar» 6cJnreolai-»lang»ck»ir>ar>steagCr»
levering van buskruit, klinkers en
kaas tot. een minnemoer toe voor
's Konlngs jonggeborene, desge-
wenscht ook een rol in het poli
tieke spel. occo woonde ln de Kal
verstraat en zijn huis „Het Para
dijs" was middelpunt van een
kring van geleerden en kunste
naars, die gaarne zijn rijke biblio
theek raadpleegden. Tot lïen be
hoorden, met, andere humanisten,
Alardus Amstelodamus, Cornelius
Crocus, rector der Latijnsche 6Chool
en later de eerste Amsterdamsche
Jezuïet Nlcolaus Cannius. Daar
zijn Occo's dochters; Thecla of
Tietje, Anna en Ballighje. En daar
zijn hun echtgenooten; Dirck Jan
Hendricksz., Haj'o Hermannus, Kan
selier van Friesland, en Joost Sy-
brantse. Buyck.
Er hangen nog -de portretten
van dep koopman op Rusland
Pompejus Dircksz. Occo, en zijn
vroiiw Eva Pietersz. Ruys, maar de
blik glijdt, vluchtig langs hen heen
om aaii de overzij geboeid te blij
ven rusten op den kop van den
grimmlgen grijsaard, een vollen
ringbaard om den sterken mond;
Joost Sybrantsz. Buyck. Spreekt
de naam occo nog van welvaart en
weelde, kunstzin, geleerdheid ln
een vroom en levensblij Amster
dam en leest, men van de trek-
ken van zijn gelaat voor alles de
rustige voornaamheid van gezeten
burger, geëerd patriciër, Joost
Buyck roept beelden op van twij
fel, verwarring, strijd en onder
gang. Hier staat de vurige, over
tuigde Katholiek in de branding
van zijn tijd, den maalstroom van
Wederdoopers, haghepredlkers,
beeldenstormers, Spanjolen, Geu-
zlln, de laatste verdediger van het
oude Geloof in zijn stad.
ejrocbtHi»»n boa to. bc.il'aa
Want tot. tien Jaar na den op
stand tegen Spanje Is Amsterdam
nog Katholiek, de laatste stad in
Holland. Olfschoon i allerminst
Spaansch gezind, weigert zjj zioh
te onderwerpen aan Prins en Sta
ten zoolang de rechten der Katho
lieke Kerk daarmee worden bedreigd.
Veertig jaar lang- heeft Joost Buyck,
als Burgemeester en Raad, zijn
stempel gedrukt op het, bestuur der
stad, de sterkste en meest omstre
den figuur in de Katholieke fami-
lieregeering, die aan de Alteratie
voorafging, een persoonlijkheid die
op den loop der gebeurtenissen
besllssenden invloed had. Die d°or
den een stout en listig, valsoh en
wreed wordt, afgeschilderd, een re
geerder naar het stelsel van Alva,
een Amsterdammer met een
IBpaansch hart, door anderen echter
geprezen om zijn volharding en ge
duld, zijn onwankelbare trouw en
dappere standvastigheid, een der
groote en ridderlijke figuren van
de zestiende eeuw. „Een goed ge
weten. en een goed oogmerk zijn
een wisse troost", schreef hij ln zfjn
wapen, in de onwrikbare overtui-
Iging, dat hij God en Zijn leer en
alle gezag bij de gratie Gods meer
moest gehoorzamen dan de men-
schen. Tegen den druk en de
-groeiende ongunst van zijn tijd
hield hij stand tot het laatst.
Als het Amsterdamsche drama
op dien fatalen 26en Mei 1578 zijn
ontknooping vindt en met den
71-jarigen, nog ongebroken grijsaard
de Katholieke magistraat, priesters
in kloosterlingen, alle verdragen
ten spijt, worden uitgedreven, is
de stad niet langer Katholiek.
Kerken, kapellen en kloosters
gaan verloren, geen Sacraments
processie trekt meer om de H. Ste
de, de tijd der schuil- en huis
kerken is aangebroken. Tien jaar
heeft Joost Buyck de Alteratie in
ballingschap overleefd; zijn stof
felijk overschot werd na zijn dood
in stilte naar Amsterdam gebracht
en naast zijn vrouw in de Nieuwe
Kerk bijgezet.
In denaelfden toren, waar Joost
Buyck, omringd door zijn trouwe
stadssoldaten ooit heeft gespied naar
Geuzen van Sonojr, die zijn stad be
laagden, hangt nu zijn portret. Joost
Buyck en de Occo's zijn weer "er-
oenigd, hijzelf aan de zijde van Bal
lighje, .die haar man in zijn moei-
-.amen strijd zoo trouw terzijde stond
Nu overal ln Amsterdam de vlaggen
wapperen en Kardinaal, Bisschoppen
en Prelaten met de tienduizenden
opgaan naar de grootsche plechtig
heden ln het Stadion, verwijlt de
herinnering een oogenbllk bij die
mannen en vrouwen, die ons aanzien
in de Waag, die nog den luister
van openbaar Katholiek leven kenden
in hun stad, laatste bedegangers ter
H. Stede, vereerders en verdedigers
va: het H. Sacrament, die in dien
tragischen strijd zijn ondergegaan.
Z. Em. Joh. Kard. de Jong en de
Bisschoppen van Roermond en 's Her-
tgenbosch zullen de groote slotpro-
cessie ter gelegenheid van het' zeven
de eeuwfeest der instelling van Sa
cramentsdag te Luik bijwonen.
De raaj der Christelijke kerken
van New-Jersey heeft er bi| presi
dent .Truman op aangedrongen den
naam van zijn vliegmachine „De hei
lige koe", te wijzigen in „Amerikaan-
sche Adelaar", ..Zegekar der vrijheid"
of iets dergelijks. Tijdens een ver
gadering der groep werd den Presi
dent eveneens verzocht zijn persoon
lijken afgevaardigde bil het Vatioaan,
Myron Taylor, terug te roepen
