Men liet Tjarda gaan, omdat
men Van Mook begeerde
Onzekerheid over het weer
Praag een gesloten stad
DE BENOEMING VAN VAN MOOK IN
DE OORLOGSJAREN
Zal het vriezen of zal het dooien?
Alsof de Duitschers zich achter het
behang verborgen houden
Geen oppositie
Londens voedselvoorziening
loopt gevaar
Tot hoofd en hart
Bureaux van redactie en administratie:
Lt.-G. G. bevordert consolidatie van „republiek"
van Japansck-fascislischen oorsprong
De toestand in
Palembang
Hij kreeg bij lange niet wat hij verlangde
Minister Isaacs waarschuwt de stakers
VRIJDAG 10 JANUARI 1947 o
69ste JAARGANG No. 23743
PROFGERBRANDY ANTWOORDT REGEERING
Mil
UITBREIDING VAN C0MM.-
GENERAAL
Voetbalwedstrijden
weer afgelast
KORTEBAANKAMPIOENSCHAP
AFGELAST
K
Het weer
E.V.C. gaat weer
staken
Werk in Rotterdam wordt
24 utrr neergelegd
Geval van nekkramp
Slechts één devies
Macht te groot geweest?
Onze handel met de Engelseh-
Amerikaansche zone
Delegatie komt naar
Den Haag
Weer dekens op
vergunning
Er zijn er, die zoo onverstandig
en zichzelf afmattend den berg
beklimmen, waarop hun ideaal
hen toelacht, dat zij vergeten on
derweg naar de schoone verge-
yr.ichten te kijken.
SMEDESTRAAT 5 - HAARLEM
Telefoon: Redactie 21544; Administratie 21543
Postgiro 143480
ABONNEMENTEN: 30 ets. p. w-, f 3.90 p. kwart,
Directeur: >3. 3. W. Boerrigter.
Wnd. hoofdredacteur: Severfn.
NIEUWE HAARIEMSCHE COURANT
ADVERTENTIETARIEF 30 cents per millimeter
hoogte. Ingezonden mededeelingen dubbel
tarief. Omroepers 16 cents per m.m. hoogte.
De administratie behoudt zich het recht voor
advertentiën eventueel zonder opgave van
redenen te weigeren.
„Men heeft den heer Tjarda van Slarkenborgh laten gaan, omdat men niet het
beleid, door hem en ons voorgestaan, maar wél dat van Van Mook begeerde.
Wij weten thans dat de man die in Londen met ons samenvoeht om den Japanner
Ie verslaan, nu bevordert de consolidatie van een „republiek' van Japansch-
fascistischen oorsprong onder presidentschap van een man, die met de Japanners
collaboreerde. In de officieele verklaring wordt gezegd, dat de regcering voort
gaat met den arbeid aan de uitwerking der overeenkomst. Men wrijft zich de
oog en uit. Uitwerking van een overeenkomst, die nog .door geen der partijen
ge teekend ts en misschien niet eens geteekend wordt. Wie verstaat nog iets van
deve haast om de afschuwelijke „republiek'' in het zadel te helpen, van het
stormpas-tempo waarmee Indië van Nederland wordt weggescheurd," aldus prof.
Gerbrandy gisteravond voor de radio, in antwoord op de officieele verklaring, die
de regeering deed naar aanleiding van zijn radiorede van 2 Januari j.l.
De officieele verklaring, zoo vervolgde
spr., spreekt van de voorbereiding eener
ronde-tafel-conferentie en uiteindelijk,
flat is dus het slot, van een voorstel tot
Grondwetswijziging. Het kabinet haast
sich de „republiek" te vestigen en als
dat geschied is, dan zal het later, veel
later aan het Nederlandsche volk vra
gen: verander nu uw Grondwet om haar
toet dien toestand in overeenstemming
te brengen. Ik veroorloof mij deze vraag:
Als dan het Nederlandsche volk
zegt: neen, zoo willen we het niet,
wie is verantwoordelijk voor den po-
Btieken chaos, waarin het Koninkrijk
der Nederlanden dan zal verkeeren?
De officieele verklaring protesteert te
gen de wijze waarop ik den met volhar
ding aan zijn zware taak arbeidenden
luitenant-Gouverneur-generaal Van
Mook zou hebben aangevallen.
De bescherming van de Inlandsche
bevolking tegen willekeur, van wien ook,
b een der gewichtigste plichten van den
Gouverneur-Generaal, zoo zlegt artikel
16 der Indische Staatsregeling.
Ik hoor wel veel van een Gouverneur-
Generaal die, onder goedkeuring van het
kabinet, dat gretig achter hem aanloopt,
toet volharding arbeidt aan het formee-
ten van nieuwe staten, die onze Grond
wet niet kent, aan het confereeren met
toenschen, die zich „ministers" noemen,
toaar alles missen wat een minister tot
toinister maakt. Ik hoor echter bitter
Weinig van de vervulling van den plicht,
dien de Indische Staatsregeling, dat )s
de Grondwet voor Indië, als de eerste
van alle plichten hem oplegt. Een plicht,
die sterker dan ooit roept om vervulling
hu groote groepen der bevolkingen, waar
zoo wij en hij verantwoordelijkheid dra-
Een, razen van honger en luide of in
stilte hun kreet opheffen tegen wille
keur en afpersing.
Een vooraanstaand Nederlander, heeft
hQmeinsche vrouwen hielden dezer dagen
e®a groote betooging voor voedsel voor
ee>» der regeeringsgebouwen in Some. Zij
droegen banieren met verschillende leu
zen als„geef ons onze rantsoenen'
brood en werlc"
De correspondenten van Aneta heb-
dtoi Donderdag een bezoek gebracht aan
jpt gedeelte van de stad te Palembang,
d®t in de afgeloopen dagen het zwaarst
gleden heeft. De schade bleek zeer
Pteatselijk te zijn en zich speciaal tot
r®t handelscentrum te beperken. Het
jtetopong-complex ten Zuiden van de
^schermde wijk heeft een normaal
ahzien Er heerscht een levendige han
ger in voedingsartikelen, welke echter
in beperkte hoeveelheden worden
ahgeboden. De bevolking is rustig,
pendel ijk en dankbaar voor de rond
deelde rijst. Een Roode Kruis-arts en
ederlandsche verpleegsters zijn werk
bui in een 7 Januari geopende kliniek,
aar vele zieken zich t elden. Meer in
I® richting van de Pasar-wijk is duide-
JKer te merken dat er gevochten is. De
°ote gemeente-Pasar heeft geen scha-
Seleden, doch de omringende gebou-
j. n- hoofdzakelijk magazijnen, zijn ge-
j. el uitgebrand. Naast dit ongeveer 100
.den omvattende complex is de han-
Öei
5t. geheel normaal. De nog overeind-
aande gebouwen zien er verwaarloosd
v, en de asfaltwegen zün met straat-
is ^dekt. Ook bij de groote Moskee
zelfWaar gevochten, maar de Moskee
ge is vri)Wei onbeschadigd. De er te-
ten >^er gelegen winkelpanden hebben
tinlSe scllade opgeloopen. De beschie-
Uit8611 ,van deze stadsdeelen geschiedden
pi' bittere noodzaak, daar zich ter
d-illhC Vele Indonesische stellingen en
1 20 sluipschutters bevonden.
bfiiT0 Marine-voorlichtingsdienst heeft
Vtaeh0 gemaakt, dat de Britsche
lsre,o boot „Empire Mayrover" door to
W landsch oorlogsschip van Cheribon
ha* d emarang is geëscorteerd en daar
op °°rzocht, zulks in overeenstemming
V'otrH6 eontröle, welke sedert vorig jaar
ken* gehouden op den import van wa-
Vt..^ en munitie in republikeinsche ha-
in bitterheid tot mij gezegd: Houd maar
op met uw comité, het is te laat. Ned.-
Indië i s weg, de oorlog is verloren. Deze
Nederlander was door de défaitistische
politiek der regeering zelf défaitist ge
worden. Het comité houdt niet op. Want
wij hebben een andere stem beluisterd.
De stem van het Nederlandsche volk, die
zegt: alléén hij is overwonnen, die zich
overwonnen geeft.
Artikel 45 der Indische Staatsregeling
moge in het gedrang komen dank zij de
volharding, waarmee Van Mook werkt
aan een andere taak, die hem en het
kabinet zwaarder wegen dan die van art.
45. Onze soldaten en matrozen in Ned.-
Indië, die onder hem als opperbevel
hebber dienen, of ze roomsch of protes
tant, socialist of communist zijn, heb
ben nog een hart onder de ribben, dat
klopt voor recht en slaat van ongeduld
om m goede discipline de Indische be
volking tegen onrecht en willekeur van
wien ook te beschermen. De duizenden
en duizenden brieven, die fladderen dóór
alle provinciën van het moederland, leg
gen daarvan een onbetwistbaar getui
genis af.
De officieele verklaring zegt, dat
de regeering haar beleid in de volks
vertegenwoordiging heeft toegelicht
en deze ongëvraagd zich in groote
meerderheid achter haar voornemens
heeft geschaard. Inderdaad, wat de
Tweede Kamer betreft (de Eerste
moet zich nog uitspreken) heeft de
regeering een overwinning behaald.
Of de leden van het kabinet diep in
hun hart het ook een overwinning
noemen, betwijfel ik.
Maar dit is zeker: In het volk, dat
zich niet gewonnen wil geven en bij
onze jongens in Indië, in wier borst het
nationaal gevoel voor recht is ontgloeid,
daar heeft het kabinet zijn zaak reeds
verloren.
Van bevoegde zijde verneemt A.N.P.
dat op het departement* van Overzeesche
Gebiedsdeelen thans de laatste hand
wordt gelegd aan een wetsontwerp tot
uitbreiding van de Commissie-Generaal
tot ten hoogste vijf leden. Dit wetsont
werp zal dezer dagen aan den Minister
raad worden voorgelegd.
Het A.N.P. verneemt verder, dat prof.
Posthuma, die, gelijk gemeld, binnenkort
naar Indië vertrekt, daar reeds dadelijk
in het werk van de C.G. zal worden inge
schakeld.
VKïjRIpMJ
Door den ingevallen dooi is het ijs op sommige plaatsen in de groote rivieren gaan
kruien. Groote massa's opgestapeld ijs maken de binnenscheepvaart dan ook nog
steeds onmogelijk. Men waant zich bij het zien van deze foto jneer in het poolgebied
dan in ons land, waar men gewend is aan kwakkelwinters
(Van onzen TJtredhtschen correspondent)
Nederland, aldus me»dt men ons
uit De Bilt, zit op het oogenblik
weerkundig gezien, volkomen op de
wip. De grens tuSSchen dooigebied
eener- eri vorstgebied anderzijds is.
zooals wij gisteren voorspelden, juist
over ons land gegaan, Nederland ge
heel in het dooigebied opnemend,
doch precies aan onze Oostgrens
halt makend. Het perspectief voor
de komende dagen is daardoor zeer
moeilijk te bepalen.
Vrij onbeduidende wijzigingen in hel
totale weerbeeld kunnen in staat zijn
deze dooilijn weer in beweging te bren
gen en ons of versterkten dooi of op
nieuw vorst te bezorgen. De situatie hier
bij is niet voor het geheele land gelijk.
De Noordelijke provincies loopen aan
merkelijk meer kans weer spoedig in het
-orstgebied te liggen dan de Zuidelijke
wier kansen op een blijvenden dooi wer
kelijk gunstiger zijn. De onzekerheid
waarvan wij spraken wordt bepaald door
het feit, dat tusschen Oceaandepressie
en het hoogedrukgebied op het vaste
land op het oogenblik een zeker even
wicht is tot stand gekomen. Beiden heb
ben iets aan invloed ingeboet, het dooi
gebied verloor de kracht verder door te
dringen en in het vorstgebied werden
in zijn geheel de temperaturen iets mil
der. Voor beiden staan echter ook vol
maakt onberekenbare versterkingen op
stapel.
De dooi krijgt steun van de New
Fonndland-depressie, die nu ten Znl-
AHe door den K.N.V.B. voor Zondag
a.s vastgestelde wedstrijden zijn afge
last. Het programma is in zijn geheel
verschoven naar 19 Januari.
Ook in de onderafdeelingen 's-Graven-
hage, Haarlem en Amsterdam zal Zondag
niet worden gevoetbald. Het programma
blijft gehandhaafd voor 19 Januari.
Ook de korfbal- en hockeywedstrijden
zijn afgelast.
den van Groenland vrij stationnair
is geworden, en de vorst misschien
van den hevigen sneeuwval, die over
al over Europa is gekomen en die bij
helder wordende lncht de tempera
turen daar wel eens zeer aanmerke
lijk zou kunnen doen zakken. Wie
dit duel winnen zal is onbekend. De
weerkundige zwijgt, maar de gewone
man kijkt somber.
Hedenmorgen 10 uur werden de vol
gende temperaturen afgelezen:
Vliegveld Twente 0, Den Helder 3,
Vlissingen 0, De Bilt 1, Vliegveld
Schiphol 1, Vliegveld Eindhoven 1,
Leeuwarden 0, Vliegveld Eelde 1,
Vliegveld Beek 1, vliegveld Gilze
Rijen 1-
Gaat het vriezen of dooien? De organi
satoren van schaatswedstrijden en toch
ten, zoowel als de tienduizenden schaat-
senliefhebbers zien, nu de situatie zoo
onzeker is geworden, met meer belang
stelling dan ooit nit naar het weerbe
richt, dat voorloopig over het al of niet
doorgaan van het ijsfeest beslist. Hoewel
nog alle mogelijkheden zijn open gelaten
en De Bilt als een ander Orakel van
Delphi wijsgeerig zegt: Het kan vriezen,
bet kan dooien, vreest men over het alge
meen dat ook het hoogtepunt van de
tweede ijsperiode tot het verleden be
hoort.
De wedstrijden om het kampioenschap
van Nederland op de korte baan, die te
Assen werden gehouden, vonden een on
tijdig einde door het invallen der duis
ternis. Op verzoek van de 16 overgebleven
rijders, waaronder zich o.a. bevonden Van
Eijkeren uit Badhoevedorp, Zeldenthuis
Uit Joure, Barendhof uit Joure en Hoven
uit Eelde, werd de wedstrijd gestaakt.
De Heerenveen-crack Abe Lenstra trok
zich terug, daar hij zich niet in conditie
gevoelde. Den snelsten tijd maakte Hof,,
die de 120 meter baan in een tijd van 15.8
sec. afglegde.
Van een portaal uit zag ik Praag. Op
de St. Karelsbrug strekten de heiligen,
de koningen en de philosofen de handen
ten hemel in zwijgende welsprekendheid
en speelden een tragedie in steen die
zich steeds weer vernieuwde. Van Huss
tot Komensky, van Vencelas tot Massa-
ryk is het Tsjechische volk een volk ge
bleven dat niet lacht. Aan het voetstuk
van de standbeelden van Praag ontdekt
men steeds weer dezelfde opschriften met
altijd denzelfden geest van ernst en in
getogenheid.
Zwart, als gehakt uit de versteende
rouw, richt de stad zich na het lijden
weer op achter een vesting van klokke-
torens en als men het labyrint van
grijze trappen ziet, kan men nauwelijks
gelooven dat de leiders van geheime oor
logen en samenzweringen langs dezen
weg gegaan zijn.
Zoo heerscht er in Praag, zelfs
nadat het de vrijheid hervonden heeft,
zcifs onder den toeloop van bezoekers
nit de geheele wereld, zelfs te mid
den van een herboren activiteit, een
drukkende stilte, een angstig patrio
tisme dat een soort onafhankelijk
heidscomplex is.
Als men voor het eerst in het land aan
komt. wordt men overweldigd door een
vloed van lettergrepen brn, piz, hra en
vreemd klinkende woorden, die als het
ware een onrustbarende leegt rond ons
vormt. Dat is de wil van het Tsjechisch
nationalisme, dat vreemde talen weert en
den reiziger op de hoeken der straten
noopt om doofstommetje te spelen en
het Duitsch dat thans in de bezette ge
bieden de internationale taal is, wekt
hier heftige reacties. De orkesten weige
ren zelfs Beethoven en Mozart te spelen.
Het Tsjechische nationalisme is zoo
kleinzielig dat, als men maar even den
mond opent, men kans loopt de natio
nale gevoelens te kwetsen. Een Fransch-
man, die naar een Fransch-Tsjechische
vereeniging vroeg, kreeg van een telefo
niste ten antwoord: „Neen mijnheer, er
bestaat hier alleen een Tsjechisch-Fran-
sche vereeniging."
Den eersten ochtend van mijn verblijf in
Praag kwam ik een dienstplichtige tegen
en zeer conventioneel wenschte ik hem
dat zijn militaire plicht hem niet te
zwaar zou vallen.
Hij was echter verontwaardigd en ant
woordde: „Mijnheer, bij ons is de mili
taire dienst een plicht, waarvan de ge
dachte alleen reeds het hart warmer doet
kloppen."
Ik zie in het nationalisme van dezen re-
cruut het bewijs dat het land geleden
heeft. Ik moest eerst Praag bekijken en
zjjn kerken, stegen, standbeelden en mo
numenten overladen met spreuken ge
zien hebben om mijn eersten wrevel te
overwinnen. De Tsjechen houden zoo
vast aan hun onafhankelijkheid dat zelfs
de meest oppervlakkige uitlatingen hun
niet van belang ontbloot schijnen.
In Tsjechoslpwakije bestaat geen op
positie, althans niet openlijk.
De Tsjechen beklagen zich niet
dan fluisterend. Het is alsof de
Duitschers zich achter het behang
verscholen houden, iemand dien ik
ontmoette beweerde dat de helft van
het land in de gevangenis zit.
Maar deze opmerking lijkt mij
zeer gewaagd.
„O ja, maar het zijn verraders".
De Tsjechen zeggen U ook: „Wees
Een kijkje in een der wijken van Praag
Een Fransch journalist bracht een
bezoek aan Praag. De schoone stad,
eens beroemd om haar gastvrijheid,
schijnt hem nu wars van alle vrien
delijkheid. Alleen ie monumenten
kunnen hem haar stugheid, doen ver
beten. De oorzaak hiervan zoekt hij
ire de politiek.
voorzichtig. Pas op Uw woorden. Wij
zijn weliswaar in een republiek, maar....
Zoo heeft de gedisciplineerde buiten
kant de schijnheiligheid tot keerzijde.
Daar ik de oorzaak van deze stem
ming wilde onderzoeken ben ik den vice-
president van den Raad, Zenkl, gaan
opzoeken.
Wij zouden zeggen dat Zenkl de leider
van de oppositie is, omdat hij aan het
hoofd staat van de meest anti-commu
nistische partij die er is, n.l. de „Na
tionaal-socialistische partij". Doch
Zenkl maakt deel uit van het kabinet-
Gottwald, een communistisch kabinet,
en hij verzekerde dat er geen oppositie
bestaat.
Begrijp wel, zoo vertelde hij, bij ons
bestaan er geen verschillen. Bij ons be
smeurt het politieke leven het privé-
leven niet. Communisten, democraten
en katholieken eten tezamen. Bij ons is
de pers vrij. maar de pers-ondememin-
gen zijn genationaliseerd.
Wat is het „Nationale Front"? Wat
is toch die vrije pers, die economisch
gecontroleerd wordt?
Het „Nationale Front", zegt Zenkl,
is de sleutel der partiien. Een soort or
ganisatie waar door discipline alle ver
schillen worden opgeheven door een
wederkeerig stilzwijgen. Toen de com
munistische regeering-Gottwald zich
aan de Vergadering voorstelde kon zij
geen enkele oppositie ontmoeten, omdat
de regeering er percentsgewijze in ver
tegenwoordigd is. Als er oneenigheid ls.
dan komt die niet, bulten de deuren van
het Parlement. Voordat hij in de poli
tiek gaat weet een Tsjech tot hoever hij
gaan kan om zijn buurman niet te
kwetsen.
Tsjechoslowakije is een democratie
met gesloten deuren.
Wat de pers betreft, zij geniet het
voorrecht van de vrijheid, maar evenals
elke particuliere onderneming is zij on
derworpen aan de wetten der nationa
lisatie: indirect heeft zij dus contact
met het Nationale Front.
Een enkel dagblad in Praag ontsnapt
aan de economische controle van den
staat: de „Svobodne Noviny" van den
socialist Femand Perontka.. Hij veroor
looft zich enkele bokkesprongen, die wel
wat lijken op wat wij vrijheid noemen
Twintigduizend lezers rukken het elkaar
wekelijks uit handen. Dit blad doet een
beetje dienst als uitlaatklep. Men pro
testeert er vriendelijk tegen de prijzen
van den levensstandaard, de kleine sa-
Verwachting lot Zaterdagavond.
In het overgroote deel van het land
mist, plaatselijk eenige neerslag. In
het Noordoosten van het land tempe
ratuur om het vriespunt tot lichte
vorst. Overigens temperatuur om
het vriespunt. Aanvankelijk nog wei
nig wind, later wat toenemend uit
Zuid tot Oost.
Zon 8.45—16.51. Maan 21.51—10.52.
Het bestuur van de E.V.C. heeft beslo
ten Zaterdag a-s. voor 24 uur het werk
in de Rotterdamsche haven neer te leg
gen. Deze staking zal een protest-staking
zijn. De E.V.C. wil er haar ontevreden
heid mede te kennen geven over het trai-
neeren van de onderhandelingen, welke
van Februari van verleden jaar af nog
steeds voortduren en waarvan het resul
taat zou zijn, dat het College van Rijks-
bemiddelaars een beslissing heeft getrof
fen welke zou neerkomen op algeheele
aanvaarding van het standpunt der werk
gevers.
Zaterdagochtend zal in gebouw
„Odeon" te Rotterdam een vergadering
worden belegd en daar zullen de volgende
eischen worden besprokenverhooging
der garantieloonen op het peil zooals dat
te Amsterdam bestaat, n.l. f 36 in plaats
van f 30.90; een betere regeling voor vui-
len en bijzonderen arbeid; een collectief
arbeidscontract voor het toezicht en op-
zichthoudend personeel; geen arbeid op
Zondag en medezeggingschap van de or
ganisaties in alle aangelegenheden be
treffende loonen en arbeidsvoorwaarden.
Daar zich bij een der militairen die
met verlof was, een geval van nekkramp
heeft voorgedaan, is met ingang van
Donderdag bij wijze van voorzorgsmaat
regel voor de Klooster- en Chassé ka
zerne te Breda tot nader order de qua
rantaine toestand afgekondigd.
yy
In zijn radiorede van gisteravond
heeft prof. Gerbrandy, als antwoord
op de officieele verklaring der re
geering, uitvoerig zijn verantwoor
delijkheid geschetst met betrekking
tot de functies die dr. Van Mook
in den „Londenschen tijd" uitoefen
de.
In October 1941 was er in mijn kabi
net, aldus spr., een vacature voor Ko
loniën. Na beraad in mijn kabinet
wenschte ik de oorlog met .Japan
kwam dreigend aanzetten overieg te
plegen met den G. G. van Ned.-Indië,
den heer Tjarda van Starkenborgh
Stachouwer. Dit overleg leidde tot de
beslissing den heer Van Mook te
polsen voor Koloniën. Ik kon hem met
goed gevolg ter benoeming voordragen
aan H. M. de Koningin. Kort daarna
brak de oorlog met Japan los. In over
leg met den G. G. verzocht de heer
Van Mook mij toen hem van zijn be
lofte te ontslaan. De heer Tjarda vaD
Starkenborgh had nu Van Mook méér
noodig dan ik hem had. Het spreekt
vanzelf, dat dit verzoek, in dezen tijd
van hoogsten nood door den G. G. ge
daan, werd ingewilligd. Ik werd daar
om zelf tot minister van Koloniën be
noemd. Daarna kwam het verzoek van
den heer Tjarda te bevorderen, dat Van
Mook zou worden Luitenant-Gouver-
neur-Gëneraal. De G. G-. mag n.l.
krachtens de wet zelf het gebied van
Ned.-Indië niet verlaten, een Luitenant-
Gouverneur-Generaal mag dat wel en
het was noodig iemand in die kwaliteit
naar Amerika en elders te zenden.
Kroon en kabinet voldeden, vanzelfspre
kend, aan dit verzoek van den heer Tjarda
van Starkenborgh Van Mook. die reeds ;n
de onderhandelingen met Japan de rech
terhand van den G.-G. was geweest, werd
op deze wijze Luitenant-Gouverneur-Gene
raal. Toen in Maart 1942 Java stond over
weldigd te worden, moest een beslissing
worden genomen, wat de ambtenaren in
Ned.-Indië behoorden te doen. Zéér ernstig
beraad, zoowel als de loop der gebeurtenis
sen leidden tot de beslissing: onze ambte
naren behooren het lot van de bevolking
onder de bezetting te deelen. dat eischt de
saamhoorigheid van Nederland en Indië.
Maar een aantal daarvoor geschikte
figuren behooren naar Londen te ko
men om het regeeringsapparaat aldaar
te versterken. Aan den G.-G. werd het
recht gegeven zelf te beslissen wat zijn
eigen lot zou zijn» Hij zond toen V au
Mook met een aantal bekwame figuren
naar ons in Londen en verkoos zelf
het lot te deelen van de door hem be-
stnurde volken.
Zoo kwam Van Mook met de zijnen tot
ons in Londen. Wii hadden toen te beslis
sen in welken vorm thans de samenwerking
zou moeten worden geregeld. De beslissing
werd de volgende: Van Mook wordt voor
gedragen als minister van Koloniën en al
dus gebonden door het gemeenschappelijk
beleid en het collegiaal karakter van het
kabinet en van de commissie van minis
ters, welke zich meer speciaal met het di
recte oorlogsbelrid bezighield. Ik w'i be
noemd tot minister voor de Algemeene
Oorlogvoering van het Koninkrijk.
Hoewel daarover toen niet dadelijk is
beslist, was het natuurlijke vooruitzicht dit,
dat te zijner tijd Van Mook als Luitenant-
Gouverneur-Generaal zou terugkeeren naar
Ned.-Indië. Ik veroorloof mij over het op
nemen in ons midden van Van Mook. die
door den G.-G. naar ons was toegezonden,
het volgende te mogen opmerken:
In deze voor het Koninkrijk benar
de jaren gold slechts één devies: alle
hens aan dek, allen samenwerken, van
welke politieke opvatting, van welke
ligging t.o.v. allerlei problemen ook,
samenwerken In den meest doelmatigen
vorm tot het e e n e doelden oorlog
winnen.
Natuurlijk is in den tijd van samenwer
king wel gebleken, dat er verschil var. iig-
ging, verschil ook van visie op bepaalde
problemen, bestond. Ik kende Van Mook
tevoren niet. omgekeerd hu mij niet. Wij
leerden elkaar kennen Ik heb een ernstig
voorval, dat bijna tot een crisis leidde, in
mijn radio-rede van 2 Januari vermeid.
Maar in dien tijd prevaleerde boven alles:
wat eischt het belang van het Kon.nkrrk.
en wat eischt de oorlogvoering. Zóó was het
ook bil onze Britsche bondgenooten. daar
zwegen richtingen, daar sprak alléén het
vaderland, het Imperium. En nu kom ik
tot de door de regeeringsverklaring triom-
phantelijk mij voorgehouden combinatie
van functies van minister van Koloniën en
Luitenant-Gouverneur-Generaal in het na
jaar van 1944, door mijzelf als staatsrechte
lijk monstrum betiteld.
Is er toen in werkelijkheid een maclrts-
opeenhooping geschapen, die allerbedenke-
lijkst ls? Daar is geen sprake van. Wat is
n.l. geschied? In het najaar 1944. in Sep
temberOctober van dat jaar. hoopten wij
op 'n snelle bevrijding van Nederland. Toen
is gezegd: de tijd is aangebroken dat Van
Mook als Lultenant-Gouvemeur-Generaal
terugkeert naar het Verre Oosten. Laat hij
voor dien korten tijd lid van ons kabinet
blijven, gebonden aan samenwerking met
ons. Hij moet dan weliswaar op eiger. ge
legenheid ginds werken, maar hij moet can
ook naar Londen komen voor kabinetsbe
sprekingen en blijft dus gebonden. Aldus
is geschied. Dit is juridisch inderdaad een
monstrum, maar een practische noodmaat
regel in oorlogstijd. Intusschen. Nederlands
bevrijding kwam niet. Toer. dit duidelijk
werd, is den heer Van Mook medegedeeld,
dat de samenkoppeling van functies beëin
digd moest worden. En ze is beëindigd.
Dat vertelt de regeeringsverklaring er
niet bij. Is dan misschien de macht, ge
geven aan den Luitenant-Gouverneur-Ge-
neraal tè groot geweest? Natuurlijk moest
de Lnitenant-Gonvernenr-Generaal bijzon
dere bevoegdheden hebben. Die ver
langde hij ook. Maar hij heeft niet gekre
gen wat hij verlangde, bij lange niet. Hij
kreeg wat 't kabinet na langdurige beraad
slaging Toor korten overgangstijd beslist
onvermijdelijk en nuttig Tond. De herbe
noeming van Van Mook in 19A44 geschiedde
met. een alles beslissende beperking, welke
beperking ik aan hem persoonlijk namens
kroon en kabinet heb overgebracht.
Die beperking was de volgende:
Wij hebben een gouverneur-gene
raal, Tjarda van Starkenborgh
Stachouwer, die straks weer vrij zal
zijn. Mocht Van Mook luitenant-
gouvemeur-generaal blijven, waar
over wij niet zullen hebben te beslis
sen, dan nog alléén als ondergeschik
te var. den heer Tjarrtt van Starken
borgh na diens bevrijding.
Wat wij wenschten, was dit: Bij de
bevrijding van Ned.-Indië zal de dan ver
loste Tjarda van Starkenborgh. wat dr.
Van Mook betreft die verhouding terug
vinden, die einde 1941, toen de oorlog
met Japan was uitgebroken, in overeen
stemming met zijn wensch, had bestaan,
daarbij vrij staande tegenover dr. Van
Mook. Dat was de politiek van het kabi
net, dat. door mij gepresideerd werd al
dus prof. Gerbrandy.
23 Januari a.s. zal een gemengde En-
gelschAmerïkaansche delegatie naar
Den Haag komen voor het voeren van
besprekingen met het directoraat voor de
buitenlandsche economische betrekkin
gen. Het doel van deze besprekingen is
een regeling te treffen voor het handels
verkeer tusschen Nederland en de En-
gelschAmerïkaansche zone in Duitsch -
land.
Montgomery arriveert in Moskou. Na een
vliegtocht uit Berlijn van zes uren wordt
de Engelsehe chef van den generalen staf
op het vliegveld tijdens een sneeuwstorm
verwelkomd door zijn collega maarschalk
A. M. Wasselevsky. (Radiografisch overge
brachte photo)
Naar wij uit betrouwbaren bron verne
men, heeft de Nederlandsche wollendeken-
industrie aan haar verplichting tot leve
ring van 200.000 wollen dekens aan de
z.g. noodgebieden nagenoeg geheel vol
daan. Dit wil evenwel niet neggen, dat de
dekens inmiddels ook reeds in het bezit
van de getroffen bevolking zijn gekomen.
Thans kan derhalve dat gedeelte
van Nederland, hetwelk niet onder de
noodgebieden gerekend wordt, weder
om Tan dekens worden voorzien, welke
evenals vroeger tegen speciale
vergunning zullen worden gedlstri-
bneerri.
larissen en de duurte van het vervoe:
Soms kan men er zelfs eenige toespelin
gen lezen op de slavernij van het ver
bond met de Russen.
Niettegenstaande deze afwijking
blijft Praag hermetisch gesloten, wat
vreemd contrasteert met het instinct
der schoone stad, die, van nature
bereid om reizigers te ontvangen en
geneigd tot den handel, is voor
bestemd om een Europeesch cen
trum te vormen.
Er is tusschen die zwarte steenen en
de gelakte automobielen met buiten
landsche vlaggen de kloof van een
doodsch stilzwijgen. Na een duizend
jarige vreemde overheersching en zes
jaar van Duitsche afpersing is het Tsje
chische volk een verbintenis met de
Russen aangegaan, waarvan het de be
scherming verwacht óie het noodig
heeft en die het Westen niet geven kon.
(Van onzen Londenschen correspon
dent)
Londen, 9 Januari
De minister van Arbeid, de heer
Isaacs, richtte een ernstige waarschu
wing aan de vrachtautochauffeurs, die
tegen het uitgesproken advies van hun
vakvereeniging ten getale van meer dan
13.000 in staking zijn en in ernstige
mate de voedselvoorziening van Lenden
in gevaar brengen, alsmede het han
delsverkeer stagneeren en het postver
voer vertragen. De minister verklaarde
onder meer: „De minister zal zijn steun
onthouden aan iedere poging om door
onconstitutioneele middelen nieuwe loo
nen en arbeidsvoorwaarden te Dedin
gen". Hij wenschte verder duidelók te
maken, dat hij zal weigeren zijn goed
keuring te verleenen aan alle voorstel
len hem voorgelegd door de looncom-
missie tenzij hij ervan overtuigd is dat
de betreffende wetten volledig zijn na
geleefd. De minister verklaarde voorts,
dat de staking plaats vond tegen het
advies van de betreffende vakvereeni
ging en dat in sommige gevallen aslfs
sprake is van het schenden van speciale
overeenkomsten die ten doel hadden den
postdienst veilig te stellen. „De regee-
ring", aldus de minister, „is verplicht
alle benoodigde maatregelen te nemen
om het ongerief voor het publiek te
verminderen en de stakers behooren
zich ook bewust te zijn van de verant
woording in dit opzicht De juiste weg
voor de stakers is aanstonds weer aan
den arbeid te gaan en zich neer te leg
gen bij elke beslissing van de looncom-
missie, in de zekerheid dat een dergelijk
besluit genomen zal worden nadat op
eerlijke en onpartijdige wüse kennis is
genomen van hun eischen."
Inmiddels staat wel vast, dar het
meerendeel van de Londenaren s.echts
een gedeelte van hun vleeschraatsoen
zal krijgen aan het einde van de week.
Visch is nergens te krijgen en ioopt
evenals andere bedervende levensmid
delen gevaar voor consumptie ongeschikt
te worden, dank zij het ingetreden mil
de weer. Sigaretten zijn schaarsch even
als aardappelen, boter, margarine, kaas
en blikgoederen. Tot nu toe heeft de
regeering ervan afgezien de hulp van 't
leger in te roepen voor het vervoer van
noodzakelijke levensmiddelen. waar
schijnlijk uit vrees dat de staking zich
zou kunnen uitbreiden.
Ofschoon deze staking beoogt betere
loonen en arbeidsvoorwaarden te ver
werven voor de betrokken chauffeurs,
is zij niet in de eerste plaats gericht
tegen de werkgevers, maar tegen het
trage onderhandelingsapparaat en te
gen de eigen vakvereeniging, die naar
vele stakers uw correspondent verzeker
den, niet voldoende aandacht hao ge
schonken aan gegronde klachten In
middels breidt de staking zich oofc uit
naar eenige groote steden in de pro
vincie
