FEESTELIJKHEDEN
STERDAM, CENTRUM VAN JUBILEUM- EN INHULDIGINGSFEESTEN
PROGRAMMA DER
Herinnering aan vijftig jaar geleden
5 September 1898: Koningin
Wilhelmina beëdigd
OOK TOEN LICHT EN
VERSIERING!
MAANDAG 30 AUGUSTUS 1948
PAGINA 11
;ÉïM:i
Koningin •Wilhelmina, prinses Juliana en Prins Bernhard begeven zich naar de Nieuwe Kerk tijdens de Jubileumfeesten in 1938
Prachtige stoet
Eed
Ook publiek toegelaten
NEDERLAND KENT
GEEN KONINGSKROON!
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiuuiiiiiiii
del en verkeer: Apollolaan, Churchilllaan,
Scheldestraat, Ferdinand Bolstraat, Vijzelgracht,
Vijzelstr., Munt, Rokin, Dam, Mozes en Aaron-
straat, N.Z. Voorburgwal, Raadhuisstraat, Wes
termarkt, Rozengracht, Clercqstraat, Bilderdijk
straat, C. Huygensstraat, Vondelbrug. Van Baer-
lestraat, Museumplein.
20.00 uur: Gondelvaart door de grachten: Am-
stel, tussen de bruggen van Ceintuurbaan en
Sarphatistraat, Herengracht, Leidsegracht, Kei
zersgracht, Reguliersgracht, Prinsengracht,
leidsegracht, Singelgracht, Amstel.
4 SEPTEMBER
16.00 uur: Eerste rit van H.M. Koningin Juliana
door Amsterdam: Dam, Damrak, Prins Hendrik
kade, Schippersgrachtje, Kadijksplein, Katten
burgerplein, Kattenburgergracht, Wittenburger-
gracht. Oostenburgergracht, Sarphatistraat, Fre-
deriksplein, Weteringschans, Kleine-Gartman-
plantsoen, Leidseplein, Mamixstraat, Willems
straat, Brouwersgracht, Noordermarkt, Prinsen
gracht, Westermarkt, Raadhuisstraat, N.Z. Voor
burgwal, Paleisstraat, Dam.
20.00 uur: „Sportfantasie". Naar ideeën van Carel
Briels. Geschreven door Aad van Leeuwen.
In het Olympisch Stadion.
22.15 uur: Fakkeldemonstratie op de Dam met
180 Volksdansers. Oude contra-dansen, alge
mene fakkeldans.
5 SEPTEMBER
14.00 uur: Dankdiensten in de kerken. Koorzang
onder de poort van het Rijksmuseum, uit te
voeren door de Personeelsvereniging: Wyers.
„Ick waeck".
6 SEPTEMBER
11.00 uur: Plechtige inhuldiging en beëdiging in
de Nieuwe Kerk.
15.00 uur: Rit van H.M. Koningin Juliana in de
gouden koets: Dam, Rokin, Muntplein, Vijzel
straat, Vijzelgracht, Nw. Vijzelstraat, Wetering
schans, Kleine-Gartmanplantsoen, langs Hirsch,
Leidseplein, Leidsebosje, Stadhouderskade,
Overtoom, le Const. Huygensstraat, Bilderdijk-
straat. De Clercqstraat, Rozengracht, Raadhuis
straat, N.Z. Voorburgwal, Paleisstraat, Dam.
18.00 uur: Ned. jeugd draagt Kroon terug van
de Dam naar het Stadion langs Westermarkt,
Mamixstraat, Bilderdijkstraat, Const. Huygens
straat, Vondelpark, Van Baerlestraat, Willems
parkweg, Koningslean, Valeriusplein, Com.
Krusemanstraat.
21.15 uur: Rit van HM. Koningin Juliana naar
het Olympisch Stadion: Dam, Rokin, Muntplein,
Reguliersbreestraat, Rembrandtsplein, Utrecht
sestraat, Frederiksplein, Van Woustraat, Cein
tuurbaan, Roelof Hartplein, J. M. Coenenstraat,
Apollolaan, Olympiaplein, Olympiaweg, Stadion-
weg, Stadion.
21.30 uur: Kroningsspel in het Olymp. Stadion.
22.30 uur: Terugtocht van H.M. Koningin Juliana
van Olympisch Stadion naar het Koninklijk
Paleis: Stadionplein, Stadion weg, Olympia
weg, Apollolaan, J. M. Coenenstraat, Van Baer
lestraat, Museumplein, Hobbemastraat, Leidse
bosje, Leidseplein, Leidsestraat, Koningsplein,
N.Z. Voorburgwal, Paleisstraat, Dam.
7 SEPTEMBER
13.30 uur: Bloemencorso: Haarlemmerstr., Hoofd
dorpplein, Zeilstraat, Koninginneweg, Willems
parkweg, Van Baerlestraat, P. C. Hooftstraat,
Stadhouderskade, Vijzelgracht, Vijzelstraat
Munt Rokin, Dam, Mozes en Aaronstr^ Raad
huisstraat Rozengracht De Clercqstraat Bil
derdijkstraat, 2e Constantijn Huygensstraat
Overtoom, Surinameplein, Hoofdweg, Mercator
plein, Sloterdijk.
20.15 uur: Gala-Concert in Concertgebouw.
Voorts vele buurtfeesten en concerten.
llllUllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllinilllllllllllllllllllllllllllllll
Kamers van de Staten-Generaal was
een twintigtal plaatsen voor het publiek
opengelaten.
Het koor werd bij deze gelegenheid
aangevoerd door Willem Mengelberg en
gevormd door de fine fleur van de toen
uitzonderlijk hoogstaande Nederlandse
zangkunst, zoals de sopranen: Noorde
wierReddingius, OldenboomLütke-
man, TijssenBremerkamp, alten: De
HaanManifarges, Anna Blaauw, Z.
Bakker, Gerda Reynders, Jeanne Bleyen-
burg, tenoren: Rogmans, Urlus, Phillip-
peau, Tijssen, Stachelhausen, bassen:
Messchaert, Orelio, Sistermans en Van
Duinen. Allemaal namen, die by de mu
ziekliefhebber de schoonste herinnerin
gen opwekken enwaar zijn ze ge
bleven!
Om half elf begon dan de eigenlijke
plechtigheid, doordat de voorzitter van
de Verenigde Kamers der Staten-Gene
raal, van Naamen van Eemes, de bij
eenkomst opende en de griffier het
Koninklijk Besluit, waardoor deze bij
zondere vergadering werd bijeengeroe
pen, voorlas. Tegelijkertijd was H. M.
Koningin Emma in een met acht paar
den a la Daumont bespannen koets van
de hoofdingang van het Paleis vertrok
ken en vergezeld van een escorte cava
lerie door de Paleisstraat voor de
hoofdingang van de Nieuwe Kerk aan
gekomen. Daar werd zij opgewacht door
de heren van Haar gevolg, terwijl de
koning van wapenen met stentorstem
uitriep: „H. M. Koningin Emma". Ter
wijl het orgel een praeludium van W.
Mengelberg speelde, werd H. M. daarop
door de commissie van ontvangst onder
de tribunes der Kamerleden etc. door
naar Hare zetel gebracht, waarbij alle
aanwezigen Haar, door eerbiedig op te
staan, hun hulde betuigden.
H. M. Koningin Wilhelmina begaf zich
vervolgens te voet naar de Nieuwe
Kerk onder een baldakijn, waarvan de
stutten door adelborsten van de Kon.
Marine werden opgehouden. Zij w^rd
daarbij voorafgegaan door vier herau
ten van wapenen, vier herauten klaroe
nen, de koningen van wapenen, de cere
moniemeester van H. M. twee kamer
jonkers, twee jagermeesters. twee stal
meesters, twaalf kamerheren, de hoof
den der departementen van de Ko
ninklijke Hofhouding, de groot-officie
ren van de Kroon, de gep. luitenant-
generaal K. van der Heyden met het
Rijkszwaard, de gep. vice-admiraal P.
ten Bosch met de Rijksstandaard, het
vaandel van het zevende regiment in
fanterie, de standaard van het 3e regi
ment huzaren, de vaandels van de Am
sterdamse schutterij en de vaandels van
de regimenten grenadiers en jagers, alle
vaandels gedragen door de commande
rende officieren van de onderscheidene
regimenten. Door deze imposante stoet
voorafgegaan schreed de jonge Vorstin
van Haar paleis naar de Kerk, waar de
vertegenwoordigers van het volk Haar
wachtten en daarbij werd zij gevolgd
door Haar vier oudste adjudanten, de
dragers der slippen van de koninklijke
mantel, de grootmeesters van Haar Hof,
de overige adjudanten, de koninklijke
crdonnansofficieren en tenslotte de ge
neraals en vlagofficieren in volgorde
van anciënniteit.
Op het ogenblik, dat H. M. het kerk
gebouw* betrad, riepen hare koningen
van wapenen: „De Koningin", waarop
het koor een door Willem Mengelberg
getoonzet vierstemmig „Wilhelmus" in
zette en H. M. door een laan van kost
bare palmen en planten, tussen de met
koningsblauwe en met goudgele leeu
wen doorweven stof beklede tribunes
naar Hare plaats werd gebracht.
Nadat allen waren gezeten en de
laatste klanken van het plechtige „Wil
helmus" in de hoge gewelven waren
verklonken, nam H. M. met opvallend
heldere stem het woord tot het uitspre
ken van Hare rede.
Na dit met heldere, in het gehele ge
bouw duidelijk te volgen stem te heb
ben gezegd, pauzeerde H. M. enkele
seconden, waarna Zij zich uit Haar
zetel ophief, om met verheffing van
stem de door de Grondwet geëiste eed
af te leggen.
„Ik zweer aan het Nederlandse Volk,
dat Ik de Grondwet steeds zal onder
houden en handhaven.
„Ik zweer, dat Ik de onafhankelijk
heid en het grondgebied des Rijks met
al Mijn kracht zal verdedigen en be
waren, dat Ik de algemene en bijzon
dere vrijheden en rechten van al Mijn
onderdanen zal beschermen en instand
houden en tot instandhouding en be-
Koningin Wilhelmina op de Dam t
vordering van de algemene en bijzon
dere welvaart alle middelen zal aan
wenden, welke de wetten te Mijner
beschikking stellen, zoals een goed Ko
ningin schuldig is te doen."
Daarop sprak zij de formule van de
eed uit: „Zo waarlijk helpe Mij God
almachtig".
„Wij ontvangen en huldigen, in naam
van het Nederlandse Volk en krach
tens de Grondwet U als Koningin, wij
zweren dat wij Uwe onschendbaarheid
en de rechten Uwer kroon zullen hand
haven, wij zweren alles te zullen doen,
wat goede en getrouwe Staten-Gene
raal schuldig zijn te doen".
Deze plechtige eed werd door de aan
wezigen met een overluid driewerf
hoera beantwoord, waarop de voorzit
ter der vergadering het woord nam,
tot het uitspreken van de eed der volks
vertegenwoordigers:
Daarop zich verheffende en de voor
ste vingers der rechterhand omhoog
stekend, riep de voorzitter het met
luide stem: „Zo waarlijk helpe mij God
almachtig".
Na deze eedsaflegging van de voor
zitter begon de griffier met de voorle
zing der namen der overige leden.
1938
waarop ieder afgeroepen lid zich ver
hief en de woorden van het eedsformu
lier herhaalde.
Nadat deze ceremonie, die door de
beide Vorstinnen met levendige aan
dacht werd gadegeslagen, aan haar
einde was gekomen, riepen de koningen
van wapenen: „H. M. Koningin Wilhel
mina is ingehuldigd", welke kreet door
de herauten met een donderend „Leve
de Koningin" werd beantwoord, waar
na alle aanwezigen deze kreet overna
men.
Daarmede was de ceremonie der in
huldiging afgelopen. Het koor, begeleid
door het orgel, twee trompetten, zes
hoorns, drie bazuinen, bastuba en pau
ken, zette het Lobgesang in van Men
delssohn, waarvan de woorden zo schoon
op deze gelegenheid van toepassing
waren:
Dankt allen God, de Heer
Met hart en mond en handen
Die grote dingen doet
Aan ons in alle landen.
Die van ons kindsbeen af
Voor lichaam en voor geest
In liefde, onnoemelijk goed
Een hulpe is geweest
30 AUGUSTUS
17.00 uur: Aankomst van H. M. de Koningin aan
het Amstelstation. Kinderen van Amsterdamse
Instellingen strooien bloemen. Vaandelhulde.
Intocht H.M. Koningin Wilhelmina: Amstel
station, Mr. Treubplein, Mr. Treubweg, Berlage-
brug, Stalinlaan, Rijnstraat, Van Woustraat,
Westeinde, Weteringschans, Nw. Vijzelstraat,
Vijzelstraat Muntplein, Rokin, Dam.
21 AUGUSTUS
11.00 uur: Aubade op de Dam door ongeveer
19000 zangeressen, zangers en kinderen onder
leiding van Fred. J. Roeske.
14.00 uur: Rit van H. M. Koningin Wilhelmina
naar het Stadion: Dam, Mozes en Aaronstraat,
N.Z. Voorburgwal, Raadhuisstraat, Rozengracht,
De Clercqstraat, Bilderdijkstraat, le Const.
Huygensstraat, Vondelbrug, Van Baerlestraat,
Willemsparkweg, Koninginneweg, rechterkant
Valeriusplein, Corn. Krusemanstraat, Kochstr.,
Marathonweg, Olympiaweg, Stadionweg, Stadion.
15 uur: Jubileummanifestatie in het Olympisch
Stadion. „In Neerlands tuin", naar ideeën van
Carel Briels. Geschreven door B. Stroman.
Muzikale compositie en bewerkingen Max Vre-
denburg.
16.45 uur: Kroondraging uit het Olympisch Sta
dion naar de Dam, door deputaties van de
geestelijkheid, verpleegsters, wetenschap, leger,
vloot en luchtmacht, U.V.V., kunstenaars, ge-
uniformeerde ambtenaren, koopvaardij, arbeid
en illegaliteit.
Zij lossen elkaar af op de volgende versierde
punten van de stad: Agneskerk (Comelis Kru
semanstraat), Valeriusplein, Emmamonument,
Koningslaan/Willemsparkweg, Willemsparkweg/
Van Baerlestraat, Vondelpark, Constantijn Huy-
gensstraat/Bosboom Toussaintstraat, Bilderdijk-
straat/Kwakersplein, Rozengracht/Marnixstraat,
Westermarkt. De Kroon wordt neergezet in het
Damplantsoen onder het zingen van het Wil
helmus.
Rit van H.M. Koningin Wilhelmina van Sta
dion naar Paleis: Stadionplein, Stadionweg,
Olympiaweg, Apollolaan, J. M. Coenenstraat,
Van Baerlestraat, Museumplein, Hobbemastraat,
Leidsebosje, Leidseplein, Leidsestraat, Heren
gracht oneven zijde, Vijzelstraat, Munt, Rokin,
Dam.
14.00 uur: Opstijging van een Ballon door leden
van de Amsterdamse Ballonclub op 't Museum
plein. Om 14.00 uur zullen tegelijk met de bal
lon 500 kleine ballonnetjes, voorzien van naam-
kaarten, worden opgelaten door kinderen afge
vaardigd door de buurtverenigingen.
21.15 uur: Vuurwerk op het zandterrein tussen
de Beethovenstraat en de Farnassusweg: tien
tallen „grote stukken", honderden vuurpijlen,
vuurbommen, bengaals vuur, enz. Het massale
slotstuk beslaat een breedte van 75 meter.
Met 10 muziekcorpsen. Verder buurtfeesten en
concerten.
I SEPTEMBER
14.00 uur: „Wetenschappelijk Appèl" in het In
disch Instituut en gewijd aan takken van we
tenschap met betrekking tot de tropen, gedu
rende het tijdvak der regering van H.M.
Koningin Wilhelmina.
2 SEPTEMBER
20.00 uur: Eerste voorstelling in de Stadsschouw
burg van „1948 Anno Christi", in opdracht van
de Minister van Onderwijs, Kunsten en We
tenschappen, geschreven door A. Defresne.
3 SEPTEMBER
l3-00 uur: Nationale Vlootschouw van Marine-
eenheden, vissersvaartuigen, jachten en binnen
schepen op het buiten IJ.
14 00 uur: Nationale optocht van industrie, han-
Wees begroet met jubeltonen
Wees gezegend, grote dag,
Komt ons heerlijk feest nu kronen,
Geurend lover, zonnelach.
begroette, met de woorden van het Kroningslied van E. J. Haverkamp,
het Amsterdam van 1898 zijn jonge Vorstin, de Koningin der Nederlanden,
°P de hoogtijdag van 15 September. Onvergetelijk schoon had zich de stad
gesierd. De architecten Eduard Cuypers en W. Kromhout, de bouwmeester
jjan het American Hotel, hadden voor de intochtsweg, vanaf het voormalig
Rijnpoortstation (thans Weesperpoort) de versiering ontworpen, waarbij men
2oveel mogelijk partij getrokken had van het meest karakteristieke element
her stad, het water. Op de wallekanten, hellende over het water, waren feest-
biasten geplaatst, die met hun bonte tooi van wimpels en banieren en
s avonds de snoeren prachtglanzende lampions in het donkere water weer
spiegelden.
Ook tal van grachtenhuizen, toen nog
t'oor het overgrote deel door particu-
heren bewoond, waren verrassend fraai
Versierd. De hoge stoepen gingen schuil
achter tribunes, beschilderd met toe-
Passelijke motieven, zoals oranjebloe
sem, goudsbloemen, enz. In de venster
banken brandden 's avonds kaarsen en
door de weggeschoven gordijnen had
den de voorbijgangers een vrije inkijk
bi de kostbare interieurs.
Op de Dam stond Naatje te pralen en
Je pronken. Zij was voor deze gelegen
heid verguld en er stroomde helder wa
ter in het anders droge bassin aan haar
Voet. Ook het Kommandantshuis tegen-
ever het Paleis en de oude Beurs van
Zoeher met haar zuilen waren opge
tooid. In het ongedempte deel van het
Damrak was een vissershaven ingericht
töet botters uit Volendam en Huizen,
Van Marken en Urk. De commissaris
buisjes der beurtveren fungeerden daar
bij als visserswoningen.
De echte Oranjebuurten, zoals de Jor-
daan, de Duivelshoek achter de Regu-
hersbreestraat, de Zandhoek, stonden
Vanzelfsprekend in het teken der fees
telijkheden. De Willemsstraat spande de
kroon; in de Zandhoek verhief zich de
traditionele Oranjeboom. Naar de
smaak dier dagen waren op tal van
Plaatsen erepoorten opgericht.
De illuminatie der stad verkeerde in
ben overgangsstadium. Wel vond het
electrisch licht reeds toepassing, maar
de verlichting met gasvlammen en
brandende vetpotjes was nog vrij alge
meen. Het vraagt niet veel verbeel
dingskracht, om te begrijpen, hoeveel
mooier die duizenden dansende lichtjes
Vvaren, vergeleken bij de starre gloei
lampjes van vandaag.
Er was nog een andere verandering
op komst: Het feest begon n.l., zoals de
huidige, zeer prozaïsche met verkeersre
gelingen, bepalingen over het samen
stellen van files, over 't uitreiken van pas-
se files, waarbij men 't onvermijdelijke
artikel in de politieverordening, om
trent het oprijden, versnellen of stoppen
van voertuigen moest wijzigen omdat
men in die tijd uitsluitend van rijtuigen
sprak. De toepassing van de benzine
motor maakte de wijziging noodzakelijk.
Gelijk nu was ook toen de Nieuwe
Kerk geheel en al voor de grote ge
beurtenis versierd en tijdelijk aan
de grote dienst onttrokken. Het koor
was afgesloten en voor het oxaal, het
koperen koorhek, was op een ver
hoging van drie treden de troon
neergezet. De troon was een met rood
fluweel beklede leunstoel, met ver
gulde poten en armsteunen, met z.g.
klimmende leeuwen op de rugleu
ning, terwijl op het fluweel van de
rugleuning het Nederlandse wapen
was geborduurd. Daarnaast bevond
zich de zetel van H. M. Koningin
Emma, die op de klimmende leeu
wen en het wapen na gelijk was aan
de zetel der jeugdige Koningin. Bo
ven de troon hing aan een lange met
koperen bollen versierde stang de
baldakijn, bestaande uit een reus
achtige koningskroon, waarvan het
kleed tot aan het oxaal afhing en zo
het lege gedeelte van de kerk aan
het gezicht onttrok.
Tegenover H. M. bevond zich de
credenstafel, waarop de Koninklijke
attributen als Rijkszwaard, Rijks
appel en Schepter waren neergelegd,
terwijl daar op een kussen tevens de
symbolische Koningskroon prijkte.
Recht tegenover H. M., die bij de in
huldiging door geheel Haar hofhouding
was omgeven, bevonden zich als tegen
partij het volk en de regering. Op de
eerste rij zat het volledige ministerie,
daarachter schaarden zich de leden van
de Hoge Raad, van het Hoog Militair
Gerechtshof, van de voormalige Raad
van Voogdij, van de Raad van State en
de leden van de beide Kamers der Sta
ten-Generaal, voorzoverre politieke be
zwaren haar niet van deze plek afwezig
hielden. Daarboven weer bevond zich
de tribune met vooraanstaande personen
uit allerlei takken van het openbare
leven, zoals de leden van de Algemene
Rekenkamer, de commissarissen van
H. M. de Koningin uit de provinciën, de
Hoge Raad van Adel, de leden van de
Amsterdamse Gemeenteraad, de gewezen
leermeesters van H. M., het Nederlandse
Episcopaat in groot Huisornaat, verte
genwoordigers van andere godsdiensten,
van de rechterlijke macht, van de uni
versiteiten en van het Centraal Comité
ter voorbereiding van de feestelijkheden.
Aan de rechterhand bevond zich ten
slotte de tribune met genodigden van
ministers en Kamerleden, terwijl in ver
band met de grote belangstelling op ver
scheidene plaatsen tribunes waren ge
bouwd, die door diverse mindere goden
gaarne in gebruik werden genomen.
Tenslotte waren er omdat de plechtig
heid in wezen een zitting der Verenigde
Het bij talloze herinneringen ook in
deze dagen weer veel gebruikte
woord „kroningsfeesten" is eigenlijk
geheel onjuist. Onze Koningin is niet
gekroond om de doodeenvoudige re
den, dat het Koninkrijk der Neder
landen voor zijn Koningin geen
kroon bezit. Toen Willem van Oranje
uit Engeland terugkeerde en tot con
stitutioneel vorst werd uitgeroepen,
was er voor zijn inhuldiging geen tijd
een koningskroon te vervaardigen.
Bovendien waren de tijdsomstandig
heden toen te slecht om er veel geld
aan te besteden en zo bepaalde men
zich tot de vervaardiging van een
symbolische kroon van verguld ko
per met gekleurd kristal als edelste
nen en ook bij de inhuldiging van
H.M. Wilhelmina heeft dit voorwerp
als attribuut op de credenstafel ge
legen. Desondanks sprak en spreekt
men nog van de kroning.
