ELF KERKEN GEWIJD AAN
MARIA HEMELVAART
Hun wisselend aspect in het
landschap
Nadelig saldobegrijpelijk
IN DE DUITSE DIASPORA ZIJN
KINDEREN DE „KLOPJES"
barnes-
handen
mmr-'*
m£m
TORENS REIKEN NAAR
DE HEMEL
DE MADONNA
VAN RENKUM
flMEfl Gelei
mm
Elf maal een wens
Terug naar de dagen
der Middelzee
Hart der Ommelanden
Keuken en kerk
ZwoIIe's glorie
Ruim als een kathedraal
Bij guur weer en
huishoudelijke arbeid
99
De tekorten van Militair Gezag
Moeilijke omstandigheden moeten
geteld worden
ook
Elke H. Mis in de buitenstatie een
feestelijke gebeurtenis
DE KERKGANG EEN
UUR VAN GENADE
Particulier secretaris van
Prins Bernhard
DINSDAG 31 OCTOBER 1950
PAGINA 4
Wm£ïïy;
(Van onze speciale verslaggever)
De plechtige Dogmaverklaring van
Maria ten Hemelopneming, op
Allerheiligen te Rome, zal door
gans Katholiek Nederland worden
meegevierd, maar heel bijzonder in de
meer dan zestig kerken en parochies,
te onzent de Assumptio toegewijd. Die
kerken vindt men in Noord en Zuid,
in steden en dorpen, overal in deze
gewesten, maar met een opmerkelijke
voorkeur in Brabant, Gelderland en
Zeeland, Zeeuws-Vlaanderen wel bij
uitstek. Bescheiden Godshuizen in de
dorpen, een ruïne nog slechts, zoals te
Grubbenvorst, of een schamele nood
kerk in het zwaar getroffen Eede, ver
heffen zij in steden als Zwolle en
Breda hun torens dominerend uit het
stadsbeeld of hebben zij als te Utrecht
de ruimte van een kathedraal. Wij
hebben een keur dezer kerken be
zocht, in elke provincie één, en een
ruiker verzameld van wat daar alom
in de lage landen groeide als bloemen
van Mariaverering, al te vaak uit dis
tels en doornen der verdrukking om
hoog tot monumentaliteit van bouw
en sierkunst. Daarbij trof ons telkens
weer hoeveel het voorgeslacht wist te
offeren voor de luister van Gods Huis,
dat het onder bescherming stelde van
Zijn verheerlijkte Moeder. En meer
dan eens als wij in stille uren door die
kerken liepen, ademden wij de geur
in van het mysterie, dat morgen tot
dogma wordt verheven, terwijl wij op
zagen in de gloed der gebrandschil
derde ramen, waar het klare herfst
licht door binnenviel, het beeld der
Assumptio tot wonderlijk leven ge
bracht.
Elf kerken hebben wij bezocht, die wij
nooit tevoren betraden. Dat betekende,
volgens een oud geloof, dat wij elf maal
een wens mochten doen, een gebed stor
ten, dat verhoord zou worden. Het was
een gevoel van weelde, waarmee wij ver
trokken, in het vooruitzicht van die elf
wensen. In hoeverre het alle vrome
wensen moesten zijn, vertelt de over
levering niet, zekerheidshalve hebben
wij het tijdelijke en eeuwige zorgvuldig
afgewisseld, met het eerste beginnende,
zodat de profane wensen in elk geval in
de minderheid waren. Nu, als al die
wensen inderdaad verhoord worden, zijn
wij een zeer gelukkig mens en velen
met ons. Maar ook zonder dat behouden
wij van onze uitzonderlijke rondgang
een nieuwe bevestiging in de H.H. Waar
heden van ons geloof, voor welker be
lijdenis en verkondiging de vaderen
zich zoveel getroosten en die morgen te
Rome een nieuwe bekroning vinden
zullen.
De pastorie van de kerk van Maria
ten Hemelopneming te Wytgaard in
Friesland heeft geen telefoon en zo had
niemand er schuld aan, dat wij hier de
pastoor al dadelijk met thuis troffen.
Pastoor Verheuvel was juist zelf naar
Rome, vertelde Pater Schouten van het
klooster te Drachten, die ons in zijn
plaats ontving. Maar deze kon ons over
de kerk en haar historie niet veel wij
zer maken omdat het Liber Memoriales,
het dagboek der parochie, voor hem on
vindbaar was. Misschien weet de juf
frouw het, vroegen wij. Als U de pas
toor kende, zou U weten, dat de Juf-
De miraculeuze Madonna van E
he± Heiligdom ie Renkum, een
der elf kerken van Maria Hemel-
vaari, die wij dezer dagen be- |j
zochien, in de elf provincies van 1
ons land. Wij kozen deze kerken j§
uif de meer dan zestig, die in 1
Nederland aan de Tenhemelop- 1
neming van Maria zijn gewijd.
Enkele dezer kerken werden in
de oorlog verwoesf. Men vindi H
(of iijdelijk vond) ze fe Aarden-
burg, Achihuijzen, Amersfoort, 1
Apeldoorn, Assen, Bavel, Be-
dum. Beek (N.B.)Belirum, Ber-
gen op Zoom, Beugen, Borculo, M
Breda, Dieren, Doeiinchem, 1
Eede (Zl.)Einighausen,
Gorssel, Gouda, 'f Goy (U.),
Grauw en Langendam, j|
Grubbenvorst, Handel,
Heemslede, De Heer (N.B.)j|
Helmond, Houten, Huijber-
gen, Kampen, Klarenbeek, 1
|j Kockengen, Leiden, Loosduinen, Mariënheem, Mau-
rik, Middelhamis, Nederhorst den Berg, Nieuwkoop, I
i Nispen, Oldebroek, Oudenrijn, Oude-Tonge, Ovezan- I
de, Philippine, Raalie, Raamsdonkveer, Renkum,
Reussel, Rhenoy, Sas van Gent, Stadskanaal, De
1 Steeg, Tholen, Utrecht, Veendam, Vianen, Vogelen-
1 zang. Voorburg, Werkhoven, Wytgaard, IJzendijke, j|
Zuiddorpe, Zwolle. E
liiiiiiiiiiiiiifiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii.
frouw het ook niet weet, antwoordde
Pater Schouten In zulke situaties ls er
althans op de dorpen altijd nog één
uitkomst: het hoofd der plaatselijke
school. Peter Rosegger heeft in een van
zijn boeken de Waldschülmeister ver-
vereeuwigd en diens figuur hebben wij
later herkend irt zo menige met dorp of
streek vergroeide schoolmeester, ook
hier in Nederland. In de greidschool-
meester van Wytgaard, als wij hem zo
noemen mogen, haden wij ons niet ver
gist. De heer P. J. Terpstra, hoofd der
St. Gerhardusschool, tegenover de kerk,
een lange, brosharige Fries, bleek de
geschiedenis van zijn streek uitstekend
te kennen.
De greidschoolmeester bracht ons te
rug naar de dagen der Middelzee, toen
de Vissersbevolking van Wytgaard nog
kerkelijk tot Wirdum behoorde, waar in
1580 de laatste pastoor de eerste dominé
werd. Het kasteel der Cammingha's ter
plaatse, Oenema State, was nadien do
micilie en toevlucht der rondtrekkende
Jezuïeten, die de ontredderde zielzorg
op zich namen. Tot 1773 hebben zij hier
gewerkt en pas in 1719 mochten zij met
oogluiking der overheid een schuur-
kerkje stichten, dat in 1871 plaats zou
maken voor de huidige parochiekerk,
aan Maria ten Hemelopneming gewijd.
Het was pastoor H. J. von Schelve, die
in 1859 eerst een kerkhof stichtte, het
derde in Friesland na Ameland en St.
Nicolaasga, en eindelijk aan P. J. H.
Cuypers de opdracht kon verlenen een
nieuwe kerk te bouwen. Het bouwfonds
werd dooi" de parochianen zelf gevormd
met bijdragen van 5 cent per week af, in
zeven jaar tijds f 21.000. Altaren, orgel
en tal van kerksieraden waren geschen
ken. De vierhonderd parochianen van
Wytgaard bezitten een mooi, stemmig
kerkje, waarin de fraaie, twee eeuwen
oude preekstoel zinvol aan het verle
den herinnert en waar een Piëta staat,
die als een der mooiste beelden van
Friesland wordt beschouwd.
Al even pretentieloos als die van
Wytgaard verheft de parochiekerk
van Maria Hemelvaart te Bedum haar
torenspits boven het Groninger land.
En als men langs het Boterdiep de
plaats nadert is het veeleer de oude,
thans protestantse en ernstig verval
len kerk, die de aandacht trekt,
met haar forse, verweerde, sterk
overhellende torenstomp, waar om
heen de winterkraaien vliegen. Deze
toren en kerk vormen het tekenend
opstjjgpunt van Hunsingo, gebouwd
op de plaats waar in 810 St. Walfri-
dus de marteldood stierf. Reeds de
middeleeuwse kerk was aan Maria
toegewijd en ook de in 1641, na de her
vorming heropgerichte parochie had,
met St. Paulus en St. Walfridus, Maria
tot patrones onder de titel van Haar
Tenhemelopneming. Het was pastoor
In de gloed der gebrandschilderde ramen
boven het priesterkoor van de Utrechtse
Maria Hemelvaartkerk leeft het mysterie
van de Tenhemelopneming en kroning
van Gods Moeder, dat morgen te Rome
tot dogma wordt verheven.
Vroom, die in 1881 de huidige kerk
bouwde, daartoe in staat gesteld door
grote giften van zijn parochianen, in
het bijzonder van de weldoenster mej
de weduwe Jan Derks-Bos, die meer
dere malen schenkingen deed, één
keer van ƒ20.000 ineens.
Met de huidige pastoor, de zeereerw.
heer Tempel, hebben wij er het Librum
Memoriales op nagelezen. De dag, dat
Mgr. Schaepman de kei^c inwijdde, was
onvergetelijk voor de parochie. Bouw
pastoors van vandaag zullen watertan
den als zij horen wat pastoor Vroom
daar destijds over schreef: „Genoeglijk
ging die dag voorbij, en evenmin als wij
bij het kerkbouwen van het burgerlijk
bestuur of van particulieren tegenkan
tingen hebben ondervonden en nooit ge
brek aan finanties, wij hebben, Gode zij
dank, nog géld overgehouden. Zo had
den wij ook op de dag der consecratie
ons over niets te beklagen". De Commis
saris der Koningin en de secretaris van
Provinciale Staten kwamen kerk en be
graafplaats in ogenschouw nemen, lezen
wij verder» en deze, zo staat er, droegen
der Heren verwondering weg. Architect
Tepe uit Utrecht had dus wel voldoe
ning van zijn werk en inderdaad gaat
van het interieur een grote rust uit. Ge
welf en wanden zijn crèmekleurig ge
schilderd en de versiering is zeer so
ber. En stellig is het een der „schoonste"
kerken van l.et land, waar alles de be
zoeker tegenblinkt, maar daarvoor staat
zij ook in Groningen. Dit heiligdom van
Maria, waar ook de devotie tot Wal
fridus door pastoor Tempel weer tot
leven is gewekt, vormt mèt het bedehuis
der Gereformeerde Gemeente ter plaat
se het warm kloppend, religieus hart
van een wijd rondom vrijzinnige en
godsdienstloze streek.
De enige kerk van Maria Hemel
vaart in Drente staat te Assen. Ook tot
haar oprichting heeft een vrouw de
stoot gegeven. Niet als in Bedum met
een grote gift, maar eenvoudig en al
leen door goed te koken. De gouver
neur van de provincie Drente had m
1831 een katholieke huishoudster, An
na de Veer. die voortreffelijk zijn ta
fel verzorgde Omdat het haar op de
duur te zwaar viel haar godsdienst
plichten, bij gemis aan een katholieke
kerk te Assen, in het afgelegen Veen-
huizen te vervullen, zegde zij haar be
trekking op. De gouverneur haastte
zich toen om de bouw van een katho
lieke kerk in Assen zelf te bevorderen.
Ook hier was het aanvankelijk een
bescheiden huiskerkje, dat in 1833 in
gebruik kwam. De eerste godsdienst
oefening werd bijgewoond door vijf
tien katholieken, een aantal nieuws
gierige Israëlieten en verschillende
protestantefi, die met de bijbel in de
hand het citeren der teksten door de
eerste pastoor nauwkeurig contro
leerden.
In 1837 verrees er een kerkje aan het
Singel, dat later voor een ander werd
vervangen, thans langs de vaart naar
Smilde. Het was pastoor Brenninkmeyer,
die in 1880 het geleidelijk uitgebreide
Godshuis van een toren voorzag en het
interieur dank zij verschillende schen
kingen zeer verfraaide. Het godsdienstig
leven bloeide in de kleine parochie en
wel zó, dat pastoor Brenninkmeyer, na
een geslaagde Missie in zijn kerk, met
dankbaar hart in zijn journaal vermelde:
„rk heb van die dagen meer genoten dan
ik ooit van een koperen of zilveren brui
loft had kunnen genieten." De huidige
parochiekerk, in het centrum der stad.
dateert van 1934 en werd gebouwd in op
dracht van pastoor Metz door architect
J. van Dongen uit Apeldoorn. Zij vormt
thans met school en parochiehuis het
middelpunt van Katholiek leven in As
sen en wijde omgeving, waar de wapens,
van stad en provincie, die beide de Ma
donna voeren, bewijzen, hoe oud de
Maria-devotie hier is. De tegenwoordige
herder, pastoor Vredendaal, toonde ons
zijn kerk, die in gele baksteen is opge
trokken en met een zadeldaktoren be
kroond. In het interieur vallen de kruis
wegmozaïeken en dat van St. Bonifacius
op, waarvan de gouden steentjes in het
zonlicht tot wonderlijk leven komen.
Zwolle, evenals Kampen, bezit een
middeleeuwse kerk, die eenmaal aan
de katholieken ontnomen, hun later
weer teruggegeven werd en toegewijd
is aan Maria ten Hemelopneming.
In Zwolle is het bovendien de kerk,
die met haar toren, de bekende 71
meter hoge „Peperbus", het stads
beeld beheerst en tot ver in de om
geving zichtbaar is. Het blijft altijd
een bijzondere gewaarwording om
binnen onze grenzen en zeker boven
de grote rivieren, een oude kerk te
betreden, die katholiek is. De mid
deleeuwen hebben hen helaas niet
voor óns mogen bouwen. In Zwolle
echter kregen de katholieken in 1809
hun vroegere O.L. Vrouwekerk
terug. Generaties
hebben sedert
dien grote offers
gebracht om het
Godshuis in de
staat te brengen,
waar het thans in
verkeert. Want
bü de teruggave
was het in een
jammerlijk ver
val geraakt, als
stal, bergplaats
manége en wat al
niet meer, ge
bruikt.
Men is er op de
duur zo gewend
aan geraakt onze
oude, thans protes
tante kerken van
boven tot onder
witgekalkt te zien
dat wij thans in de
kerk van pastoor
Wanders even te
leurgesteld waren
Het was er anders
dan wij hadden ge
dacht, donkerder
en de beschildering
en inrichting erg
van de vorige eeuw
Ook misten wij gra
ven tussen de pla
vuizen van de
vloer, zoals dat bij
een oude kerk
hoort. Om het eer
lijk te zeggen, hid
den wij verwacht
een protestantse
kerk te zien, die kennelijk weer katholiek
was gemaakt. Dit viel tegen.
De lijnen echter verrieden de
zuivere middeleeuwse kruiskerk als
zodanig uniek in den lande, schepping van
Berent van Covelens, stadsarchitect, en
Henric Verdriet, zijn adjunct. En toen
het grote orgel, dat beschouwd wordt als
het meesterwerk van de Utrechtenaar
Maarschalkerweerd, de ruimte met zijn
klanken vulde, knielden wij neer in het
dankbaar besef, dat het verleden tussen
deze muren ook op ons gebed had ge
wacht.
Ruim als een kathedraal, zei pastoor
Janseri trots, toen wij met hem de
Maria Hemelvaartkerk aan de Utrecht
se Biltstraat betraden. En inderdaad,
de driebeukige hallenkerk, in 1894
naar ontwerp van architect A. Tepe
voltooid, is wel in staat op de bezoe
ker te imponeren. En onmiddellijk bij
het gaan door de kerk valt de blik op
de hoge, gebrandschilderde vensters
boven het priesterkoor, die hemelvaart
en kroning van Maria uitbeelden. De
fraaie koorbank met het wapen van de
Vicaris van de Kardinaal en de op
merkelijke opaline-schilderingen langs
het priesterkoor, zijn waard om ver
meld te worden, maar wat ons in deze
Kerk bijzonder opviel was de indruk
van ouderdom, welke zij maakt. Niet
door verval, integendeel, maar door
een sfeer, die aan jongere kerken ge
heel vreemd is en waarin het goed
bidden moet zijn. Ook deze kerk
draagt een oude traditie, die innig sa
menhangt met' de geschiedenis van de
vroegere Witte Vrouwenkrek, terug
reikend tot in de dertiende eeuw.
Hoger dan die der kathedraal reikt de
toren van de Bredase Maria Hemelvaart
kerk, welker spits met die van de his
torische O.L. Vrouwenkerk het silhouet
van de stad beheerst. De kerk aan de
Ginnekenstraat dateert uit 1890 en werd
gebouwd naar ontwerp van architect Jan
Jurriën Langelaar uit de school vön
Cuypers. Ook zij heeft een lange voor
geschiedenis van vervolging en aruk, die
in 1637 begint met de inname der stad
door Frederik Hendrik. Na de Munsterse
vrede wordt de zielzorg voorzichtig her
vat, waarbij de Jezuïeten achtereenvol
gens in Karre- en Waterstraat een wo
ning en schuur als kerk gebruikten tot
zij in 1740 de stad moesten verlaten De
later verbeterde Waterstraatkerk werd
in 1817 toegewezen aan de eerste pastoor
van de O.L. Vrouweparochie en op het
eind der tachtiger jaren onder pastoor
Smeur vervangen door het huidige kerk
gebouw, waarvan de zeereerwaarde heer
Van Osta thans pastoor is. Achter het
ruime voorplein verheft dit zich met
zijn machtige toren, waarvan de bouw
tot zulk een hoogte een evenement moet
zijn geweest.
Het is een mooie kerk, daar in Breaa,
en over de versiering van het interieur
schreef reeds de bouwpastoor: „het ko
peren penningske van de arme weduwe
smolt met het goud der rijken samen
om in edele wedstrijd het Huis Gods op
waardige wijze te versieren". In het
gebrandschilderde torenraam achter in
de kerk is de tenhemelopneming en
kroning van Maria afgebeeld; in de
vensterroos bidt Zij in de gedaante ener
Orante der catacomben voor de parochie.
In het lieflijk Vogelenzang, idyllisch aan
de voet der duinen, bevindt zich een der
kerken, welke in Noord-Holland aan Ma
ria's ten Hemelopneming zijn gewijd. Het
memoriaal-register vermeldt als bouwjaar
iiÉiil
De hallenkerk aan de Biltstraat te Utrecht
als een kathedraal
ruim
van het mooie, neo-gothische kerkje, waar-»
van de toren karakteristiek is voor het as
pect van de omgeving, het jaar 1861 en als
bouwmeester Molkenboer. Ook hier ver
haalt de voorgeschiedenis van Reformatie
en klopjes, maar een gedenksteen in de
kerk herinnert ook met trots aan het be
zoek van Koningin Sophie, de eerste echt
genote van Willem de Derde. De hoge ven
sters maken het kerkje licht en vriende
lijk. Het tiert er letterlijk van vogeltjes,
die als motief overal zijn verwerkt in frie
zen, wand- en vloertegels, altaartapijten
enz. Een afbeelding van Maria's ten Hemel
opneming is aangebracht als schoorsteen
stuk in de zaal van de pastorie, temidden
der gebefte en gepruikte voorgangers van
de zeereerwaarde heer Keyer, die thans te
Vogelenzang staat.
Voor Zuid-Holland brachten wij aan Via
nen een bezoek, waar de katholieke drie
beukige hallenkerk, door Tepe gebouwd,
ietwat terzijde is gelegen van „de straat",
de in de litteratuur zo bekend geworden
plaats van handeling van Ina Boudier Bak-
ker's roman van die naam. De eerste kapel
te Vianen werd gesticht door Sweder van
Vianen, doch ressorteerde onder de kerk
van het naburig Hagestein. In 1345 werd zij
tot parochiekerk verheven, toegewijd aan
Maria's ten Hemelopneming evenals trou
wens de Hagesteiner kerk, die moederkerk
bleef. Na de Reformatie bedienden de Je
zuïeten tot 1731 Vianen, dat spoedig een
schuilkerk kreeg. Een gevelsteen in de
buitenwand van de huidige kerk vermeldt
de merkwaardigheid, dat de eerste steen
voor haar voorgangster in 1807 werd ge
legd door Johannes Goes, die in 1878. hoog
bejaard, ook nog de eerste steen/metselde
voor de kerk van nu. Vianen en Hagestein
vormen één parochie, waarvan de zeer
eerwaarde heer Adan thans pastoor is.
Advertentie
u
Bjj het beoordelen van de verantwoor
delijkheid van hoge functionarissen van
Militair Gezag voor wat in het Voorlopig
Verslag een „janboel" wordt genoemd,
moet uiteraard rekening worden gehou
den met de moeilijke omstandigheden,
waaronder de zo veel omvattende taak
van het militair gezag is verricht. In dit
licht bezien kunnen tekortkomingen wel
iswaar niet worden ontkend, maar zij
zijn niet van die aard, dat voor een
streng optreden aanleiding bestaat. Aldus
wordt opgemerkt in de Memorie van
Antwoord aan dc Tweede Kamer over
het wetsontwerp tot vaststelling van de
niet ten laste van de rijksbegroting ge
brachte uitgaven en ontvangsten van
het Militair Gezag.
Men moet de uitkomsten van het be
heer zien tegen de achtergrond van de
grote moeilijkheden, waaronder moest
v, orden gewerkt. Daarom vindt de rege
ring het weinig opportuun, opnieuw over
de werkzaamheden van het M.G. in
brede beschouwing te treden.
In alle gevallen, welke daartoe aanlei
ding gaven, zijn functionarissen van Mi
litair Gezag geldelijk aansprakelijk ge
steld. De samenstelling van een overzicht
van hetgeen aan verhaalde gelden uit
dezen hoofde in 's R|jks schatkist is te
ruggevloeid, zou echter een zeer om
vangrijk en kosAaar onderzoek vergen,
aangezien dit nifft mogelijk is zonder de
talrijke archiefstukken, welke op deze
invorderingen betrekking hebben, te
raadplegen.
De regering vestigt er de aandacht op,
dat een apparaat, dat gedurende gerui
me tijd onder uitzonderlijk moeilijke
omstandigheden een deel van de over
heidstaak heeft vervuld, bezwaarlijk an
ders dan met een „nadelig saldo" heeft
kunnen opereren, indien men in aanmer
king neemt de vele en velerlei uitgaven,
welke moesten worden gedaan, en de be
trekkelijk geringe ontvangsten, welke
daartegenover konden worden gesteld.
Het voorstel, de Koninklijke Mare
chaussee te belasten met een onderzoek
bij de motorrevisiewerkplaats te Borne,
is niet van de Algemene Rekenkamer
uitgegaan, doch van het afwikkelings
bureau Militair Gezag.
Aan dit voorstel lag het vermoeden ten
grondslag, dat de door de controlerende
accountant geconstateerde tekorten niet
uitsluitend aan gebrekkig beheer moch
ten worden geweten, doch wellicht ten
dele ontstaan waren, omdat bepaalde
goederen bij de liquidatie van de werk
plaats waren verdwenen. Tenslotte is de
voorkeur gegeven aan een fiscaal onder
zoek bij een aantal vroegere employé's.
Hierbij is echter niets gebleken van ont
vreemding of aanwending te eigen bate
van goederen, afkomstig uit de motor
revisiewerkplaats.
De mededeling in het verslag van de
Algemene Rekenkamer, dat in het ge
bouw te Scheveningen van het Bureau
Nationale Veiligheid voor een waarde
van ruim f 75.000 aan inventarisgoederen
is vermist, is niet geheel juist. Uit het
desbetreffende rappo# van het contro
lerende accountantskantoor blijkt, dat de
vermissing betrekking heeft op het ge
hele Bureau Nationale Veiligheid, dat in
dertijd was verdeeld over ruim 50 ge
bouwen of gedeelten van gebouwen in
Nederland,
Zo wordt Maria in Haar heerlijkheid
vereerd in het stadje aan de rivier, zoals
Zij hogerop aan dezelfde stroom te Ren-
kum Haar heiligdom heeft en genade
beeld, waarheen reeds in de veertiende
eeuw de gelovige pelgrimeerden. Bij de
Reformatie in veiligheid gebracht, ver
bleef dit beeld meer dan twee eeuwen
bij de Dominicanen te Utrecht, waar het
tenslótte in 1849 na de bouw van een
nieuwe kerk geheel vergeten raakte en
op de rommelzolder belandde. Cadeau
gedaan aan de koster, die het met witte
verf liet overschilderen, dwaalde het van
de een naar de ander en kwam tenslotte
in het bezit van een niet-Katholiek, de
heer J. B. van Stolk. Na diens dood
schonk de weduwe het Madonnabeeld
aan de parochie van Renkum terug.
Ook uit de gruwel der verwoesting in de
jaren 1944/45 werd het beeld moeizaam
gered en geborgen in een kelder van het
museum op de Hoge Veluwe. Op 19 Mei
1946 keerde het nogmaals plechtig te Ren
kum terug.
Ook de parochiekerk van Renkum ls
aan Maria's ten Hemelopneming gewijd.
In de oorlog zwaar gehavend vertoont zij
na haar herstel nog de littekens daarvan
in haar gewelven. Pastoor Janssen bracht
er ons bij het miraculeuze beeldje, de
Madonna met het Kind, door Wim Hartzing
opnieuw voorzien van een bloeiende staf,
kroon en appeltje, alles in zilver, precies
zoals dat oorspronkelijk is geweest. „Moe
der, zegen Nederland", staat er onder.
Limburg mag dan bij uitstek een land
van O. L. Vrouw zijn, er is thans nog maar
één kerk van Maria Hemelvaart. Want die
van Grubbenvorst werd in de oorlog ver
woest, zodat alleen nog Einighausen bij
Sittard op de dag van morgen een streepje
voor heeft. De geschiedenis der parochie
vangt hier in 1836 aan, nadat voordien de
kapel ter plaatse onderhorig was aan Lim-
bricht. De huidige kerk dateert van 1905
en werd gebouwd naar ontwerp van de
Roermondse architect Franssen. Zij verheft
zich met haar twee torens hoog uit het
landschap, waar zich in het verschiet de
steenberg van de Maurits aftekent in een
walm van rook en smook. Er staat een
De kerk van Maria Hemelvaart te
Zwolle, zoals zij met haar 71 meter
hoge toren, de bekende „Peperbus",
in de stad en wijde omgeving domi
neert.
donker, oud Mariabeeld achter in de kerk
als het ware van koolstof overtogen. de
Madonna der Mijnen. Maar ook St. Isidoor
prijkt er met ploeg, korf en stok als pa
troon van de boeren. Pastoor Bastin her-
dert dan ook gelijkelijk over landvolk en
kompels.
En eindelijk, te Eede in Zeeuws Vlaan
deren, vlak bij de Belgische grens, in de
landstreek, die zo bij voorkeur Maria s
Hemelvaart in haar kerken eert, herinnert
nog slechts een afzichtelijk verminkte to
renstomp aan het Godshuis, dat hier eens
s stond en tot tweemaal toe in deze oorlog,
in '40 eerst en na hersteld te zijn, nog
maals vier jaar later, gruwelijk werd
verwoest. Maar de torenrest zal weer
deeL uitmaken van de nieuwe kerk, wel-
ker^bouw reeds is aanbesteed. Eede werd
tijdens de oorlogshandelingen nagenoeg
geheel vernield. Maar er is reeds en
er wordt nog altijd ontzaglijk hard ge
bouwd, overal nieuwe huizen en links en
rechts vlaggen en meien op weer een
nieuw dak. De kerk van pastoor Adriaar»-
sen is thans voor de tweede maal gehuis
vest in het zwaar opgelapte Jeugdhuis
der parochie, maar dit is erg primitief en
volkomen ontoereikend voor het gatal
der parochianen. De nieuwe Maria He
melvaartkerk zal te Eede dan ook de
kroon zetten op het voortvarend weder-
opbouwwerk, herboren als zij wordt urt
het puin, waarin ook de zielzorg in don
kere dagen letterlijk heeft gepionierd.
EINSWARDEN, October.
L.S.
Of ik me ook goed aanpas bü de „Wandernde Kirche"! Nu ben ik weer
verhuisd naar Einswarden, ongeveer dertig kilometer hoger, bijna aan
het einde van de wereld. Daar lijkt het hier wel eens op, wanneer je door
de verlaten Wesermarsch rijdt, per motor oj per fiets. Hier ben ik helemaal
alleen, want de Pfarrer is in Zuid-Duitsland op zoek naar een paar zusters, die
de wijkverpleging zullen gaan waarnemen en tevens in 't apostolaat te hulp zullen
komen. Wat één apostolische leek, met enige scholing, hier betekent voor
zielzorg, één zuster, één zielzorg helpsteréén onderwijzer, kan je bijna niet
vermoeden. In deze diaspora-streken heb ik de volle betekenis van het leken-
apostolaat pas leren beseffen. Een zielzorghelpster in Brake doet bijna alles
behalve sacramenten toedienen en preken. Zij heeft een parochiesecretariaat,
geeft godsdienstonderricht, doet huisbezoek, organiseert heel de caritas en leidt
verenigingsavonden. De sacristie, de paramenten en het altaar zijn altijd keurig
in orde. Hier in Einswarden kostert een jon ge man, maar ik kan het verschil
merken. Je zou er bijna aan gaan twijfelen of mannen nu wel de meest aange
wezen personen zijn om het kostersambt waar te nemen. Heb je dat boek „Christus
en de Vrouwen" niet gelezen? En waarom lees jij altijd zo graag bij do zusters?
Zo een instelling als van de Seelsorgshilfennnenkennen wij in Holland toch
niet. Bisschoppelijk erkende instituten voor een tweejarige opleiding zijn en in
Duitsland, bijv. in Freiburg, Elkeringhausen en Magdeburg.
woon in overladen barokstijl, houden
veel van wierook, orgelmuziek en
prachtige gewaden. Bijkomstigheden,
maar neem ze eens weg uit je eigen
kerk, de gelovigen zouden het gemis
niet kunnen verdragen. Hier moet dat
wel. Een wierookvat maakt de rugzak
weer zoveel zwaarder, de paramenten
moeten primitief zijn, een orgel ont
breekt dikwijls, is het er wèl, dan is
er vaak geen organist. En dan de sfeer
van veel Evangelische kerken! Geen ta
bernakel, een paar kleine kandelaars,
een versiering, die weer binnen de kort
ste tijd irioet worden weggenomen, om
dat de Evangelische gelovigen de kerk
weer moeten gebruiken, geen godslamp,
geen heiligenbeelden, geen kruiswegsta
ties. Het is allemaal te begrijpen, maar
een mens is nu eenmaal niet louter ver
stand, zeker niet deze eenvoudige Sile-
ziërs.
Maar ik zou je vandaag schrijven over
het parochieleven in de Wesermarsch.
Van een parochie-gejpeenschap kan je
nauwelijks spreken, omdat practisch el
ke concentratie van gelovigen ontbreekt.
De Ostvertriebenen moesten worden on
dergebracht bij mensen, die er naar ver
houding plaats voor hadden. Welnu,
juist deze min of meer welgestelde boe
ren wonen op een betrekkelijke afstand
van elkaar, zodat de nieuwe inwoners
sterk verspreid werden. Wil de pastoor
een bepaald bericht doorgeven, het uur
van de H. Mis bijv., of lectuur versprei
den, dan gaat dat meestal langs de kin
deren, die in de godsdienstles komen.
De kinderen zijn de „klopjes" van de
diaspora. Een werkelijke gemeenschap is
er alleen tijdens de H. Mis. De gelo
vigen hebben dan kilometerslang gelo
pen, door dat verschrikkelijke weer van
de Wesermarch, ep vinden dan letter
lijk en figuurlijk een eerste „onderdak"
in de kerk of wat zo heten mag.
Ik heb dat de eerste Zondag in Bra
ke meegemaakt en er diepe indrukken
van meegenomen. Om acht uur moest
ik negen kilometer ver mijn eerste H.
Mis in een Evangelische kerk lezen
De huishoudster stoorde zich niet aan
mijn protest, toen ze mij tegen zeve
nen een kop koffie voorzette met ei.
Daarin was door dispensaties voorzien
die ook voor de gelovigen golden. Tot
vlak vóór H. Mis of H. Communie
mocht gedronken worden, maar twee
uur van tevoren moest men zich ont
houden van vaste spijzen. Omdat ik de
weg naar Ovelgönne niet kon vinden,
ging er een leek mee, die de rugzak
alias miskoffer zou dragen. Hij was
een van de theologiestudenten, die in
de vacantie practisch werk verrich
ten in de diaspora. Zou dat ook niet
iets zijn voor de priesterstudenten van
onze groot-seminaries?
In Ovelgönne was de kerk al halfvol.
By het horen van de motor waren er
verschillenden naar buiten gelopen. Bij
na allen gaven de vreemde priester een
hand. In de kerk was het bepaald ge
zellig. Een paar vrouwen waren het al
taar aan het versieren, dat hier geluk
kig in elke Evangelische kerk te vinden
is. Zachtjes praatten de gelovigen met
elkaar en ik kon mq er in geen enkel
opzicht aan stoten. Toevallig wonen in
dit district van de parochie Brake ont
heemden uit een zelfde streek van Si-
Iezië. Zij kennen elkaar van vroeger en
nü is hun voornaamste contactpunt de
kerk. Er heerste een geest van hartelijk
heid en blijheid, die ik later in andere
buitenstaties maar zelden heb ontmoet
Het was de lievelingsgemeente van pas
toor. Als hü Paulus was, dan zou deze
gemeente zeker Filippi heten.
Het moest een hoogmis zijn. Het is
hier altijd hoogmis. De diaspora-clerus
doet haar best om van elke H. Mis op
een buitenstatie een feestelijke gebeur
tenis te maken. Zij zien in, dat de kerk
gang voor deze out-laws geen traditio
nele wandeling betekent, maar een uur
van genade, waarop zij weer zoveel da
gen moeten teren. De Sileziërs zijn zeer
gevoelig voor wat wij bijkomstigheden
zouden noemen. Zij zijn grote kerkèn ge-
Gepreekt heb ik ook. „De H. Geest
zal u de woorden ingeven", zei de se
minarist mij heel plechtstatig, toen hij
mij overhaalde om te preken. Maar
hij was de enige, die lachte, toen ik
voor de lezing van het Evangelie de
naam van de feestdag „Erklarung
Christi" niet zo spoedig vinden kon
en maar over „Aufklarung" begon te
spreken! Na de H. Mis kwam een moe
der mij bedanken, omdat haar doch
ter zulke gelukkige weken had mogen
doorbrengen bij een familie in Noord-
wijk. En een man vertelde enthousi
ast over de kerk in zijn geboortedorp.
„Wij hadden pas een tabernakel! Als
de pastoor de sleutel in het slot stak,
begonnen er plotseling honderden
electrische kaarsen op het altaar te
branden!"
Nu heb ik bijna niets over Einswarden
geschreven. Zondagmiddag hebben een
dertigtal Evangelische ontheemden hier
in de katholieke kerk een dienst gehad.
Een vicarin ging voor en ik hoorde van
haar, dat haar gemeente de kerk elke
maand eenmaal gebruikte. De katho
lieken moeten hier in de Wesermarsch
dikwijls veel'meer vragen van dominee
en kerkeraad. Vooral wanneer een pries
ter een vaste zielzorgstatie heeft in een
plaats, waar geen katholieke kerk is.
Vergeet niet, dat de Evangelische ge
meente de kerk maar éénmaal in de
week gebruikt, maar de pastoor en zijn
parochianen maken er elke dag gebruik
van. Sommige dominees staan daarom
hun kerk niet af of vragen een hoge
huur.
Ik geloof, dat ik voor vandaag weer
genoeg heb geschreven. Herinner je pas
toor nog eens aan die preek over de
diaspora zonder collecte?
W. G.
P. S. Weet je, dat pater Werenfried
van Straaten hier „de witte Paus"
wordt genoemd? Met de Bisschop van
Rome zou ik hem nu niet willen ver
gelijken, maar een Bisschop van My-
ra lijkt het wel! W.
De particulier secretaris van Prins
Bernhard, mr. J. Thomassen, heeft de
wens te kennen gegeven binnenkort
zijn functie neer te leggen.
Bij K. B. is met ingang van 1 No
vember benoemd tot particulier secre
taris dr. F. A'. de Graaff te Heemstede.
