In 1897 werd het Melkmeisje
in Haarlem geboren
hven proeveno/ de seep
wel goed is
HUISBRAND-OLIE STOOKOLIE
Het vonnis is
Taxi? 18000
Waarom reprises van
beroepsgezelschappen
De bruid op de grafzerk
Oude St. Bavo
in
de
stukken der
ORES
Strijd om een huwelijksgift
Het Klaverbladin geuren en kleuren
In alle landen,
behalve Rusland
c. C. KROUWELS
it
fl
Spannende film
in Luxor
Er is nog voldoende te delven in
onbekende toneelliteratuur
H.V.B.-programma
HERINGA &WUTHRICH
dilettantentqneel en amateurtoneel
SUGGESTIE MET
CULTURELE
ONDERGROND
MAARTEN VAN HEEMSKERK
Heemskerk in opstand
ZATERDAG 8 DECEMBER 1951
PAGINA 7
PRODUCTEN
ZANDVOORT
Doorlichting begint
Kath. Arbeiders
beweging
Burgerzinlening
HANDELMAATSCHAPPIJ SHAMROCK N.V.
KLAVERJASSEN IN
KATH. VERBAND
HULPACTIE INDIA
Ontevreden Heemskerkers
Geen patronaatstoneel
City
Palace
Rembrandt
Spaarne
Waterstanden
PERMANENT TIEDE
In onze reeks artikelen over Haarlemse industrieën laten we ditmaal ons zoek
licht vallen op de zeepfabriek „Het Klaverblad". We trokken gisteren naar de
Spaarnwouderstraat en belandden vrij spoedig onder deskundige leiding in de
machinehallen. In plaats van het overweldigend lawaai van de grote machines
hoorden we echter een vrolijk spelende gramofoon. De directeur, de heer J. J.
Swens, antwoordde op onze verbaasde vraag, dat het hoogseizoen voorbij is en
dat er in de zcepbranche nu een rustige tijd is aangebroken tot het voorjaar.
Dan begint namelijk de drukte in verband met de Sint Nicolaas en het Kerst
feest. Voorts bemerkt men in de zeepfabrieken nu nog de terugslag van de
tweede hamsterperiode in verband met de Koreaanse oorlog.
Het voornaamste product, waardoor de fabriek bekendheid heeft gekregen, is
het „Melkmeisje", een zachtgeurend in blauwe doos verpakt stukje toiletzeep,
waarin karnemelk is verwerkt. Zij is een graag geziene gast op de toilettafels
van vele goedverzorgde vrouwen in alle delen van de wereld.
Duizenden en duizenden stukjes zeep
rollen in de zomermaanden op de pak
tafel. Devlugge vingers van de inpak-
sters doen ze, al of niet voorzien van
een fleurig omhulsel, in de in eigen car-
tonnage-afdeling vervaardigde dozen.
En dan kan de zeep naar alle delen van
het land verzonden worden.
De fabriek, waar het Melkmeisje het
levenslicht aanschouwt, is een der oud
ste zeepfabrieken van Nederland. In
Januari 1875 werd de fabriek door de
grootvader van de huidige direc
teur gesticht in een kleine werkplaats
in de Lange Annastraat. De zaken flo
reerden en al spoedig moest de heer
Swens zijn zaak uitbreiden. In 1897
v/erd een voormalige bierbrouwerij in
de Spaarnwouderstraat gekocht en daar
zetelt „Het Klaverblad" thans nog. Na
enige grondige verbouwingen ziet de
gevel er sinds 1929 uit als nu.
Het Melkmeisje werd in 1897 gebo
ren. Zij had zo veel succes dat haar
zusjes weldra over alle landen van de
wereld verspreid werden. Tijdens de
oorlogsjaren moesten de meisjes binnen
's lands grenzen blijven, maar nu kan
men ze weer overal vinden. Er is
slechts één land. waar het Melkmeisje
nog nooit is geweest: Rusland.
Er moet heel wat gebeuren voor het
Melkmeisje gereed is om haar reis
over de wereld aan te vangen. Mis
schien is het wel interessant om er iets
van te vertellen. De lezers moeten het
ons niet euvel duiden, wanneer wij niet
op alle détails ingaan, want scheikunde
is nooit onze sterkste zijde geweest en
uiteraard komt er bij de fabricage van
zeep veel scheikunde kijken. Alle soor
ten zeep worden uit vetten gemaakt.
Deze zijn zowel van plantaardige als
van dierlijke oorsprong. Ze worden in
grote ijzeren vaten de fabriek ingerold
en liggen dan in de grote kelders te
wachten tot men ze nodig heeft. En als
er dan een grote order feomt voor een
zending Melkmeisjes dan haalt men de
vaten naar buiten en nadat er een ijze
ren stang is ingebracht, wordt er stoom
ingeblazen. Hierdoor worden de vetten
vloeibaar. De vloeistof wordt in grote
bakken opgevangen en vandaar in de
zeepketels gepompt. En dan begint het
al vrij spoedig op zeep te lijken.
Tot zover is de bewerking nog vrij
«envoudig. Maar dan komt het moeilijk
ste en belangrijkste deel van het werk.
ïn een bak met een inhoud van 24.000
liter wordt de massa zes dagen
lang gekookt. Er wordt loog aan toe
gevoegd en enige uren per dag moet
de dikke brei geroerd worden. Dat
wordt gedaan door een arbeider, die een
jarenlange ervaring op dit gebied achter
de rug heeft, met een lange spaan.
Schrik niet, maar de man proeft op de
tong of de zeep goed is! Na deze zes
dagen is het vuil geheel uitgezakt en
de schone zeep blijft over. Door middel
van pompen belandt deze in reservoirs.
De vloeibare zeep wordt hard ge
maakt, doordat men ze uit de reservoirs
over een wals laat lopen. Hierna wordt
ze gedroogd en gekoeld en wederom in
een silo opgeslagen.
Tot nu heeft de bewerking van het
Melkmeisje zich nog in niets onder
scheiden van die, welke een ander wille
keurig stukje toiletzeep ondergaat. Nu
volgt evenwel een handeling, waardoor
een stukje zeep öf rose en naar rozen
geuren öf crème en als karnemelkzeep
uit de machine te voorschijn komt. De
„kern"-zeep wordt namelijk in een
„bed" (een mengbak) van honderd kilo
inhoud gestort en met de verlangde
kleurstof en parfum vermengd. Voor het
Melkmeisje doet men de ingrediënten
van karnemelk door de kern.
De gemengde massa verdwijnt dan in
een grote machine om er aan de andere
zijde als ruwe stukken zeep uit te voor
schijn te komen- Het mengsel wordt
hierin gewalst, komt via een transport
band in een pelouteuse, wordt daar in
elkaar geperst tot een lange dikke
stang en gaat via een andere transport
band naar het einde van de machine,
waar 'n mes de stang in stukken snijdt.
De machine werkt zeventig stukken
per minuut af.
In een zogenaamde merkmachine
wordt het stempel in de zeep gezet en
worden de hoekjes afgewerkt, zodat de
zeep mooi rond en ovaal wordt. Hon
derd stukken per minuut komen er van
de transportband rollen.
En dan is het Melkmeisje klaar en
wacht zij alleen nog maar op een pas
send omhulsel. Daarvoor zorgen de
meisjes in de pakafdeling. De Melk
meisjes gaan voorzichtig in een ma
chine; aan de andere zijde van deze
machine worden papier en etiketjes
gedaan. En met een ongelooflijke
snelheid pakt de machine de meisjes
in en voorziet ze eveneens van een
etiketje. De inpaksters doen haar in
doosjes van karton, die op de eigen
cartonnage-afdeling van de fabriek
zijn vervaardigd en de wereldreis
kan beginnen.
Tot zover de geschiedenis van het
Melkmeisje, die we helaas op haar bui
tenlandse reis niet kunnen volgen. Wel
kunnen we verklappen dat zij overal
met enthousiasme ontvangen wordt.
De zeepfabriek „Het Klaverblad"
maakt nog andere producten dan het
beroemde Melkmeisje. Allereerst tien
tallen soorten toiletzeep, voorts scheer
zeep, vlokken voor de afwas, brillan
tine, tandpasta, eau de cologne en par
fums. Deze twee laatste producten wor
den voornamelijk op de twee laborato
ria bereid. Naar de tropen voert men
veel teerzeep en andere medicinale
soorten uit.
Het opmerkelijke in deze zeepbranche
is, dat de vraag naar de gewone huis
houdzeep sterk is gedaald. Dit heeft tot
gevolg dat „Het Klaverblad" deze zeep
niet zo veel meer maakt. De reden is
niet, dat de Hollandse huisvrouw min
der proper is geworden, maar dat de
synthetische wasmiddelen het gebruik
van „groene zeep" hebben overvleugeld.
De man links op de
foto werpt de met
parfum en kleur
stof vermengde
„kem"-zeep boven
in de machine. De
massa glijdt omlaag
en komt na gewalst
te zijn op een
transportband te
recht (rechts op de
foto). Deze voert
haar naar de pelas-
seuse, waar de zeep
tot een harde stang
wordt geperst. In
dezelfde machine
wordt de stang in
stukken gesneden.
IA: BSMNieuw Vennep, Onze Ge
zellen—DSK, VVD—Heemstede, Haar
lem 4IEV, Spaarndam—EDO 3, RCH
4—Waterloo; IB: Stormvogels 4—DEM
2, RCH 5—Onze Gezellen 2, EDO 4—
HFC 3. Haarlem 3A—ADO 2. DIO 2—
Beverwijk 2.
2A: Geel Wit—Hoofddorp Boys,
SpaarnevogelsDSB, Van NispenVo-
gelenzang, SpaarnestadVVH; 2B: VI.
Vogels 2—Wijk aan Zee 2, Terrasvogels
2—Ripperda 2, Schoten 3TYBB 2,
VSV 4Zandvoortmeeuwen 3. Hille-
gom 3— DCO 2; 2C: Haarlem 5—EHS
2. VSV 5Kennemers 4.
SA: DIOS—Geel Wit 2, Heemstede 2—
Nieuw Vennep 2; 3B: BSM 2—IEV 2,
Geel Wit 3Onze Gezellen 4; 3C: DSS
2—EDO 6; 3D: TYBB 4—Concordia 2,
EDO 7—Velsen 3; 3E: Beverwijk 4—
Ripperda 4. TYBB 5—RCH 7; 3F: ADO
3—DEM 4, VSV 7—EDO 8; 3G: HFC 7—
Haarlem 9; 3H: IEV 3—EDO 10.
4A: DIO 6—HBC 6; 4B: VVH 4—ADO
4; 4C: Geel Wit 5—DSS 6; 4D: TZB—
VVD 3; 4E: DIOS 3—VVH 3; 4F: TZB
2Heemstede 3. Geel Wit 4SHS 2;
4G: OG 6IEV 4, Spaarndam 4Voge
lenzang 3; 4H: HFC 8—Geel Wit 4, DSS
3—THB 4, NAS 3—EHS 4; 41: Concor
dia 4—NAS 4. DSS 4—Velsen 5; 4J:
HBC 5—Beverwijk 5; 4L: DEM 7—
TYBB 9; 4M: Alliance 2—Halfweg 4.
Jeugdafd. A: NAS a—VSV a, TYBB
8HFC a, Zandvoortmeeuwen aRCH
B; Kennemers aKennemerland a,
wijk aan Zee aEDO a. Bloemendaal
8Haarlem a.
Junioren. 1B: Velsen bDSS b, OG
Geel Wit a. DEM b—TYBB b, ADO
8"tBSM a, HBC aConcordia a; 2B:
ADO bIEV a, DSS cAlliance a,
DEM; cOG c; 2C: Van Nispen aGeel
JJ" b. Vogelenzang aTYBB b, Velsen
TZB a, DSS d—DIOS a, SHS a—
«bofdd. Boys a; 3B: HBC b—Concordia
a'„ Vogelenzang b—Van Nispen b; 3D:
■Alliance b—Geel Wit d.
Advertentie
KONINGINNEWEG 6 - TEL. 14024
Verkoop en reparatie-inrichting
Maandag begint te Zandvoort de mas
sale doorlichting der bevolking op t.b.c.
in de ademhalingsorganen. Om deze
zaak een vlot verloop te doen hebben,
is een grote hoeveelheid werk verzet.
Ongeveer tweehonderd vrijwilligers
hebben alle Zandvoortse gezinnen be
zocht en hun opwekking tot deelname
is niet tevergeefs geweest. Ongeveer 80
pCt. van de daarvoor in aanmerking ko
mende personen heeft zich bereid ver
klaard aan het onderzoek deel te nemen.
Van de overige 20 pCt. behoort een
groot deel tot personeel van bedrijven
waar de doorlichting regelmatig plaats
vindt. Het eerst worden de bewoners
van Bentveld doorgelicht en wel in het
gebouw van de „Woodbrookers". Woens
dag 12 Dec. komt het doorlichtings-team
naar Zandvoort in de Karei Doorman-
school. De oproepingen worden per post
verzonden. Zoveel mogelijk is rekening
gehouden met opgegeven voorkeur voor
het tijdstip van doorlichting. Voor een
efficiënte werkwijze was het echter on
mogelijk om met alle wensen rekening
te houden. Men wordt opgewekt om pre
cies op de aangegeven tijd in het door
lichtingslokaal te verschijnen. Per kwar
tier kunnen dan 20 tot 30 personen
worden behandeld. De schoolkinderen
gaan in klasse-verband naar het lokaal.
De afdeling Haarlem van de Kath.
Arbeidersbeweging belegt Dinsdag 11
December a.s., des avonds acht uur, in
het gebouw St. Bavo een bijeenkomst
voor de leden van de K.A.B., alwaar de
heer P. v. d. Spek zal spreken over de
„Burgerzinlening" en tevens over de
betekenis van de uitgeschreven obli
gatielening der gemeente Haarlem. De
heer A. Angenent, voorzitter van de
K.A.B., zal deze avond spreken over de
noodzakelijkheid van de woningbouw.
Advertentie
Liadinc
Levering kan ook geschieden via uw brandstoffenhandelaar.
Strandweg 14 Umuiden Telefoon K 2550/4602 Na 6 uur 4912.
Een merkwaardige film staat de lief
hebber deze week in Luxor te wachten,
waar het werk van Andfé Cayatte draait
„Het vonnis is geveld". Een vrouw staat
terecht wegens moord op haar minnaar,
die zij op zijn verzoek met een spuitje
uit zijn lijden heeft geholpen. De jury
zal moeten oordelen of zij schuldig is
en of zij zal moeten sterven. Het slot
van de film is een veroordeling tot vijf
jaar. Op het nippertje, dat wil zeggen
krachtens één enkele stem, is zij niet
ter dood veroordeeld of.... niet vrij
gesproken. En als die stem een kwartier
later had kunnen spreken, zou zij vrij
geweest zijn, want de stem komt van
een man, die direct na het proces het
bericht ontvangt van de zelfmoord, die
zijn vriendin heeft begaan uit wanhoop
over de breuk met haar geliefde. Maar
niet hij alleen laat zich door zijn per
soonlijke drama's beïnvloeden. Alle jury
leden doen het: een boer (die hier wei
nig aannemelijk is, omdat uit zijn rol
het motief voor zijn houding is wegge
knipt), een katholieke drukker, een oud-
Advertentie,
HAARLEM
CENTRALE VERWARMING
JOHNSON OLIEBRANDERS
officier, een weduwe, een kellner, die
allen in hun particuliere leven dingen
meemaken, die hun oordeel over de be
klaagde in een bepaalde richting sturen.
Het zou ons te ver voeren, al die
door elkaar lopende intrigues uit te
werken. Zij maken duidelijk, dat de
mens moeilijk tot objectief oordelen
in staat is en zij maken het Cayatte
vrij gemakkelijk, te concluderen, dat
aan het Recht geen recht is gedaan.
Natuurlijk is dat zo, want alleen God
kan recht spreken, zoals sommige ge
tuigen en juryleden terecht opmerken,
maar dit wil dan in zijn algemeenheid
zeggen, dat de samenleving eigenlijk
niet alleen niet veroordelen, doch zelfs
niet oordelen mag, en dat alle recht
spraak overbodig wordt, dat de politie
een luxe-instelling is en dat de vei
ligheid in de maatschappij een te ver
waarlozen verschijnsel is. Zou Cayatte
zich bepaald hebben tot een betoog
tegen de doodstraf, zijn pleidooi zou
aanzienlijk effectiever geworden zijn.
De vrouw in kwestie had inderdaad
dood of vrij kunnen zijn, al naar ge
lang de toevalligheden, die zich om
haar heen afspelen. Maar dat zijn film
de overtuiging suggereert, dat een
vrouw, die een ander vermoordt onder
de omstandigheden, die hij ons mede
deelt, voor vrijspraak in aanmerking
kan komen lijkt nogal aanvechtbaar.
De verdienste van de film zit dan ook
geenszins in de strekking, doch veeleer
in de poging om duidelijk te maken,
hoe betrekkelijk betrouwbaar het oor
deel der mensen is. Het is dan ook maar
een oordeel van en óver de mensen.
Spanning genoeg dus en problemen
Haarlem heeft nu ook een klaverjas-
club in Katholiek verband, genoemd
naar de patroonheilige van de stad,
Sint Bavo. Klaverjassers, die interesse
hebben, kunnen zich op iedere speel
avond melden, welke steeds gehouden
wordt in de lunchroom van De Graaf
aan de Grote Markt en die begint om
acht uur. Bij het bestuur kan men
eveneens terecht. Hier volgen de adres
sen: Jac. Duyn, Karei van Manderstraat
18; A. Sprengers, Leidschestraat 46zw.
en J. Overdijk, Rijksstraatweg 240.
De hulpactie India is beëindigd. In
Haarlem, Heemstede en Bloemendaal is
een bedrag van f 5275.opgehaald. Bij
de actie is zeer veel medewerking on
dervonden, doch ook tegenwerking. De
districtsraad Haarlem van de N.J.G. en
het plaatselijk comité „Helpt honge.rend
India" brengen alle medewerkers har
telijk dank.
Advertentie
Dilettant en amateur zouden in het
Nederlands gelijke betekenis moeten
hebben. Beide woorden zijn verwant aan
houden van", maar hun gevoelswaarde
loopt sterk uiteen. Op een amateur is,
in eenvoudig Hollands gezegd niets ann
te merken. Een amateur houdt zich be
zig met boetseren, schilderen, toneel
spelen, sport, in zijn vrije tijd, uit lief
hebberij. Uit liefde. Het amateurtoneel
wordt beoefend door mensen, die graag
toneel spelen. De liefde voor de wondere
en wonderlijke kunst van het toneel
hebben zij gemeen met de artisten van
het beroepstoneel, maar voor de laatsten
is het tevens een beroep, tegelijk ook
vaak een roeping. Zij leven ervan"
proberen het althans te doem En zij
plegen beter toneel -te spelèrT dan de
amateurs. Waarmede geen enkele ama
teur een verwijt wordt gemaakt
Dilettanten en dilettantisme roepen
andere denkbeelden op. Dilettantento
neel is tenslotte gelijk aan amateurto
neel. doch het is niet zo verwonderlijk,
dat men aan het laatste woord de voor
keur geeft. Bij dilettantentoneel komt
de gevoelswaarde van dilettantisch to
neel naar voren, en dilettantisch heeft
een uitgesproken minder gunstige be
tekenis; dikwijls de betekenis van stum
perig, stoethaspelig, onbeholpen.
Amateurtoneel is toneel voor en door
amateurs. Wie er heengaat, weet dat hij
Maarten van Heemskerk heeft ongetwijfeld niet alleen de bedoeling gehad lief
dadig te zijn, toen hij besloot ten eeuwige dage bruidjes op zon graf te laten
trouwen, een bruidsschat te geven zoals Sint Nicolaas. die jonge vrouwen vrij
kocht van de slavernij. De bruidjes zouden weten: een kunstenaar heeft ons deze
bruidsschat gegeven, zij zouden van deze mens meer willen, weten, zijn schilde
rijen zien. Maarten van Heemskerk diende zodoende de kunst, bracht de kunst
onder de aandacht van het gewone volk.
Er zijn rond de plechtigheid van de huwelijksvoltrekking op het graf van de
schilder en diens tweede vrouw vele verhalen gedicht. Deze z«n echter histo
risch onjuist, berusten op verzinsels van rijmelaars, die in de romantische perio
de men denke aan Hofdijk hun fantasie de vrije teugel lieten, als het maar
aannemelijk klonk en buitensporig was. Sober bleef de plechtigheid, die we in
dit opstel willen beschrijven.
De luijóen op een steen en op een graf
te trouwen,
Is 't Paepsche bijgeloof noch stijven
ende bouwen:
Men kon dit geld so wel met stichtinge
besteen.
Trouwen op een graf kwam in de 15e
en 16e eeuw meer voor. Intussen werd
jaarlijks doorgegaan met het verstrekken
van een of meer huwelijksgiften, ten
minste wanneer er candidate» waren.
Vreemd genoeg immers kwam het soms
voor, dat er geen liefhebbers waren.
Ook dit is echter weer het gevolg van
een strijd. Van de zijde van Heemskerk
bestond belangstelling genoeg, maar te
Haarlem werd daarmee hoe langer hoe
minder rekening gehouden.
Wanneer een paartje met een bruids
gift was begunstigd, werd het huwelijk
op de volgende wijze voltrokken.
Op de dag van het huwelijk bedekte
de koster van de Grote of Oude St. Bavo-
kerk, het graf van de schilder met een
kleed of met matten. Hierop werd een
tafel gezet, voorzien van een groen la
ken. Daaromheen werden stoelen ge
plaatst voor het bruidspaar en de sche
penen.
Tijdens de huwelijksvoltrekking plaat
ste de binnenvader van het Heilige
Geesthuis zich met de ene voet op het
graf, ten bewijze, dat hij getuige was
van de plechtigheid. Voor het bijwonen
daarvan ontving hij ƒ3. De pasgehuw
den konden die dag het middagmaal ge
bruiken in het Heilige Geesthuis.
Claas Bruijn heeft in zijn „Noordhol-
landsche Arcadia" het sprookje in de we
reld gebracht, dat ook op het graf ge
danst moest worden:
Zijn wille was, wanneer de dag
verjaerde
zijns lijksdienst, dat veel maagden met
een krans,
van 't schoonst gebloemt versierd, el-
kaer ten dans
met blijdschap op zijn grafzerk moes
ten leiden
was dit niet vroom van deeze waereli
scheiden?"
Neen, het trouwen op het graf van
Maarten van Heemskerk was een een
voudige plechtigheid,, die nu eenmaal
aan de uitvoering van het testament ver
bonden was. Vanzelfsprekend werd ook
fel geageerd tegen een dergelijk gebruik.
De anti-katholieke predikant Ampzing
dichtte bij voorbeeld:
Zekere Cornelis de Koning schreef
zeer naïef, dat „Bijzondere begrippen
in den godsdienst tot het verkrijgen
dier huwelijksgift in geene aanmerking
kwamen", maar de feiten wezen anders
uit.. Meer en meer kwamen alleen wees
kinderen uit het Heilige Geesthuis voor
een bruidsgift in aanmerking. Kinderen,
die vanaf hun negende jaar in het
weeshuis waren opgevoed en wilden
gaan trouwen, liet men dit doen op het
graf van Maarten van Heemskerk. Ar
me maagden uit Heemskerk werden
meestal voorbijgegaan. Dit blijkt o.m.
uit een schrijven van 10 Maart 1737 van
schout en schepenen van Heemskerk,
gericht aan de Regenten van het wees
huis.
Waren in de jaren 1710 en 1711 nog
jongelui afkomstig uit Heemskerk „op
het graff tot Haarlem" getrouwd een
der partijen was zelfs nog familie van
Maarten van Heemskerk nadien was
een uitkering aan jongelui uit Heems
kerk „eenige jaaren al wat beginnen te
haperen". In genoemd schrijven wordt
daartegen van de zijde van de gemeente
Heemskerk geprotesteerd. Te kennen
wordt gegeven, dat jongelui van Heems
kerk „onder wie sommige van de fami
lie van mr. Marthijn Jacobsoon van
Heemskerk en Marijtgen gerritsdochter
desselfs huysvrouw" naar Haarlem wa
ren gegaan om een huwelijksgift. Hun
was toen echter te verstaan gegeven met
trouwen te wachten tot het aanstaande
najaar, „vermits er nu 't kort twee uijt
het huijs waren getrout". Daar er echter
„altoos wel sodanige uijt huijs sullen
gevonden worden, en voor die van
Heemskerk „naeuwelijcx een beurt over
blijven", verzochten schout en schepe
nen, mitsdien, om ook inwoners van
Heemskerk „van dat recht te laten
proffiteren, als sij van outs hebbe gehad
ende genoten, mitsgaders overeenko
mende is met de ware meninge van den
Testateur en Testatrice in desen"
In hun antwoord, dat reeds een dag
daarna schriftelijk werd gegeven, be
weerden de regenten, dat zij wel iege
lijk het recht hadden hier te handelen
„ten harer keuze ende goedvinden
Met dit antwoord was Heemskerk niet
tevreden. Men won advies in bij advo
caat J. C. van der Mieden te Alkmaar.
Deze was geheel op de hand van
Heemskerk maar raadde af een proces
te gaan voeren, omdat de Heilige Geest-
meesteren dit ,op de Reekeningh van
't Weeshuys" zouden voeren en Heems
kerk dit dus zou doen „tegens een
partij, die niet te verliezen heeft".
Heemskerk stond vrijwel machteloos.
Men bleef de rechten handhaven. Deze
werden erkend, niettegenstaande het
feit, dat in het midden van de 18e
eeuw aan arme maagden, uit Heems
kerk slechts een heel enkele maal een
bruidsgift werd uitgekeerd. Eerst in
1762, trouwde weer een Heemskerks
paartje supra sepulchrum Mart. Heems
kerk".
Sinds het einde van de 18e eeuw en
het begin der 19e. is nooit meer een
huwelijksgift aan de maagden uit Heems
kerk verstrekt.
Het fonds is verdwenen, de uitke
ringen gingen heen. Wat Maarten van
Heemskerk bedoeld had, dat zijn stich
ting „tot ten uyteynde toe des we-
relts" zou blijven bestaan, is niet ge
beurd.
Nog in 1880 zei burgemeester H. Zaal
berg van Heemskerk: „Er ligt voor mijn
gevoel in deze zaak zoveel onrechtvaar
digheid en willekeur, dat ik er een glo
rie in stel, dat dit legaat weder worde
nagekomen." Het is niet gebeurd. Al
leen reeds uit historisch oogpunt valt
het te betreuren, dat de testamentaire
bepalingen van de vermaarde Maarten
van Heemskerk niet worden nageleefd.
niet de strenge maatstaven mag aanleg
gen en de zware eisen mag stellen,
waaraan beroepstoneel moet voldoen. In
deze niet zozeer verontschuldigende en
welwillende als wel begrijpende stem
ming kan elk toneelvriend amateurto
neel op hoge prijs stellen en komt dan
vaak tot hogere waardering dan het be
kende „wel aardig voor amateurs". De
amateurs moeten zich dan echter hou
den aan het voor hen geëigende reper
toire, dat in het algemeen bestaat uit
stukken, die niet met het fijnste pen
seel getrokken zijn stukken zonder ge
compliceerde, subtiele karakteronder
scheidingen; stukken die in tekst en si
tuatie voelbare steun geven en niet te
sterk afhankelijk zijn ,van het scheppen
van sfeer. Anders dreigt het gevaar, dat
de voorstelling vlak wordt.
In dit geval mogen wij als voorbeeld
wijzen op de rol van de journalist in
„De terugkeer van Helen Gardner", dat
op de matinée van de jubilerende
Haarlemse Boekverkopersvereniging is
gespeeld. Tegen het einde van deze
eenacter zien een beroemd actrice en
een bekend journalist elkaar na lange
scheiding terug. Het samenzijn had wel
iets van een vrij stijve theevisite, maar
wij voelden niets van de gêne, van de
pijnlijke gedwongenheid en verlegen
heid, welke er moest heersen, nu de man
op bezoek kwam bij de vrouw, die hij
jaren geleden niet bepaald netjes be
handeld had, na een verhouding met
haar gehad te hebben. De bezoeker kon
ook een makelaar geweest zijn, een
employé van een reisbureau, een wille
keurige man die zich bij de beroemde
actrice niet zo erg op zijn gemak voel
de. Meer niet.
Wanneer amateurs dergelijke stukken
gaan spelen, geeft hun keuze ons het
recht, strengere maatstaven aan te leg
gen. Dat recht bezitten wij ook, indien
amateurs, zoals meer en meer gebrui
kelijk schijnt te worden, uitgespeelde
stukken van het beroepstoneel kiezen.
Wij willen stellig niet beweren, dat het
repertoire van de beroepsgezelschappen
zuiver bestaat uit meesterwerken, uit
even knap geschreven als psychologisch
fijn verantwoorde stukken. Maar La-
seur, Defresne, Ruys, Remmelts en Ar-
noldi kunnen bij wat wij gemakshalve
een goed stuk zullen noemen, toch re
kenen op meer. intuïtie, talent en aan
voelingsvermogen dan de regisseur van
een toneelclub; en bij een minder ge
slaagd stui: zullen de toneelkunstenaars
gemakkelijker dan amateurs de zwak
ke plekken en onwaarschijnlijkheden
wègspelen, zodat wij minder herinne
ring kunnen behouden aan een zwak
stuk dan een knap en zelfs geïnspireerd
tonelspel. En zal niet eerder het tegen
deel het geval zijn, wanneer een to
neelclub zijn keuze bepaalt op Het
Chinese Landhuis? Of bij, om enkele
ander stukken te noemen, welke tijdens
het nog jonge seizoen in de Stads
schouwburg zijn gespeeld: Inspecteur
Ondervraagt, de operette In het Witte
Paard, Betje Regeert, Het Smeulende
Vuur? Uit vorige seizoenen herinneren
wij ons Vogel Vlieg de Wereld in, Per
Luchtpost, Stille Waters hebben Diepe
Gronden. Als amateurs dan toch een
stuk van Calderon willen spelen, waar
om dan juist iets, dat reeds door het
beroepstoneel was gebracht? Het zou
een verdienste zijn, indien amateurs een
onbekend of slechts zelden gespeeld
werk van de Spaanse dramaturg op hun
repertoire namen, doch in dit geval was
de herinnering aan de voorstelling door
het beroepstoneel nog fris. zodat wij te
sterk de sfeer, de strenge begrippen,
de zwier en hoofse elegantie, erfin, de
grandezza van de comedias di capa e es
pada, de mantel- en degenstukken,
misten.
Moeten de amateurs dan terug naar
het patronaatstoneel? In geen geval. Er
staat echter nog een andere weg open.
De juiste weg. Toneelclubs doen prach
tig werk door hun voorstellingen voor
een mooi charitatief of sociaal doel; het
gezelligheidselement spreekt uiteraard
en terecht een woordje mee, en een
Nurks, die heftige bezwaren maakt,
wanneer de club zich 'n keer te bui
ten gaat aan een lekkere, gezellige dik
ke klucht. Maar de vereniging is er
ook niet uitsluitend voor de gezellige
avondjes van de repetities, en bestaat
niet uit mensen, die „aan toneel doen".
Dat zij van toneel houden, blijke niet
alleen uit het feit, dat zij op gezette tij
den donateursuitvoeringen geven, maar
genoeg en Cayatte vertelt een en ander
onderhoudend. Achttien jaar.
„We gaan naar Parijs" (Nous irons a
Paris) is een verrukkelijke Franse show
film in City, die soms in de verte doet
denken aan de klassieke „Roverssym-
phonie", maar die door het geestige ver
haal, dat er door geweven is en door
dat hij meer aan de smaak van het
publiek is aangepast dan aan die van
een ernstige criticus, die op zoek is naar
culturele waarden, zeker veel meer in
de algemene smaak zal vallen. Het ver
haal vertelt van een stelletje ontslagen
radio-artisten, die met een clandestiene
zender onderduiken en daarna de offici
ële omroep en een corsettenfabrikant de
kluts kwijt doen raken. Te pas en te
onpas worden er allerlei sterren inge-
sleept, zoals George Raft en Martine
Carol; verder zorgen Ray Ventura en
zijn band en de Peters Sisters voor de
nodige opluistering. De film is vrij sober
gehouden; maar het is een heerlijke ont
spanningsrolprent voor iedereen, zelfs
voor degenen, die gewoonlijk een zeker
vooroordeel tegen de Franse film heb
ben. (Alle leeftijden).
Wuivende palmbomen, een staal
blauwe zee. alle mogelijke exempels
van „inheemse" schonen (made in Hol
lywood) en de dromende muziek van
de Hawaiïan-guitaar, ziedaar de niet-
oorspronkelijke, maar toch bepaald
prettige entourage, waarin Betty Grable
zich met veel charme beweegt in de
film „Song of the Islands". In die film
wordt gezongen: „Wij zijn, zoals wij
zijn, wij leven zonder schijn", maar dat
moet u natuurlijk niet geloven. Voor
het overige kan men zich bijzonder
amuseren en het verhaal geeft daartoe
alle aanleiding. De kwestie draait om
een zakelijke vete tussen twee land
eigenaars op een eiland in de Zuidzee.
Dat moet tot een oplossing komen en
de toeschouwer weet, waar het naar
toe gaat: de dochter van de een en de
zoon van de ander.... enfin, de beide
papa's komen tot een feestelijk accoord
en in velerlei kleuren kan zich een rij
kelijk festijn ontplooien, vol van die
merkwaardige romantiek, die voor een
gewone sterveling niet te bereiken valt!
Achttien jaar. -
In het bijzonder goede voorprogram
ma draait o.m. een geslaagde micro-re
portage over Mexico.
De befaamde hoornblazer Captain
Horatio verschijnt in een film van
Raoul Walsh. Aan deze film zijn kosten,
moeite noch kleuren gespaard en de re
gisseur is er in geslaagd een spannende
film te maken naar oude recepten,
waarin heldenmoed, liefde er kame
raadschap hun aeel krijgen, precies zo
als de toeschouwer ook verwacht- Gre
gory Peck is in deze film de grote man
en hij speelt zijn spel met veel bravour-
Zijn bewonderaars zullen zeker geen
verstek laten gaan. Veertien jaar.
Gene Authrey deze week in „Robin
Hood uit Texas". Een Wild-Westfilm
voor de liefhebbers. Veertien jaar.
Zaterdag 8 December. Hoog water:
11.57 u. Laag water: 7.16 u. en 19.42 u.
Zondag 9 December. Hoog water: 0.29
u. en 12.57 u. Laag water: 8.25 u. en
20.43 u.
Maandag 10 December. Hoog water:
1.26 u. en 13.47 u. Laag water: 9.23 u.
en 21.38 u.
Advertentie
„Salons de Coiffure"
BOS - Grote Houtstraat 71 rood,
ingang Ged. Oude Gracht - Tel. 19157
blijke vooral uit het repertoire. Indien
dit repertoire gedeeltelijk bestaat uit
afdankertjes van het beroepstoneel,
moet de voorstelling een afkooksel van
de beroepsvoorstelling worden; soms een
vrij sterk afkooksel door de meermalen
opmerkenswaardige prestaties van de
amateurs, maar toch een afkooksel. Het
is niet zo verwonderlijk, dat belangstel
lenden en toneelvrienden dan soms aan
dilettantisch gaan denken.
En waarom zou het amateurstoneel
reprises van beroepsspelers geven?
Waarom zou het zijn eigen weg niet be
wandelen? Er is daarvoor te meer re
den omdat amateurs ons dingen kun
nen bieden, waarvan het beroepstoneel
ons verstoken laat. Een groot gedeelte
van de toneellitteratuur, oud en nieuw,
blijft onbekend, althans ongespeeld, om
dat aan vertoning door beroepsspelers
te grote bezwaren kleven. Al waren
het slechts financiële bezwaren. Voor
amateurs gelden deze niet, althans niet
zo sterk. Natuurlijk zullen zjj voor be
paalde uitkopen wel succes hébben met
Het Geheim van de Muurkast, maar
zouden de amateurs voor de vervulling
van hun culturele taak niet nu en dan
een beetje hoger moeten mikken? Men
onderschatte deze culturele taak niet,
aangezien de amateurvoorstellingen voor
een groot gedeelte bezocht worden door
hen. die zelden of rooit beroepsvoorstcl-
lingen zien en dus voor toneel afhan
kelijk zijn van hun eigen vereniging.
De uitkopen brengen ons overigens
tot een suggestie. De K.A.B. in Haarlem
vult jaarlijks een respectabel aantal za
len. Zij voert in haar vaan ook de cul
turele verheffing van haar leden. Zou
het geen prachtige taak voor haar zijn,
aan een club of combinatie van clubs
opdracht te geven, een stuk in studie te
nemen, dat anders nooit voor het voet
licht kan komen; een stuk van artistie
ke kwaliteiten en geestelijke betekenis,
en, natuurlijk, sterke spelmogelijkheden?
De ondervinding heeft geleerd, dat sa
menwerking, geestdrift en deskundige
leiding tot prachtige resultaten kunnen
leiden. Denk maar eens aan de opvoerin
gen van Dorp in Opstand in de afgelo
pen zomer in hetopenluchttheater te
Bloemendaal en aan de plannen voor
het volgend jaar.
Het zou wellicht ook voor de R.K. Re
derijkerskamers en Toneelgroepen een
stimulans zijn. zich te bezinnen op de
mogelijkheden, welke voor hen open
liggen; zich te bezinnen op de waarheid,
dat de zijwegen tot schoner verrassingen
voeren dan wij op de heirbaan kunnen
vermoeden Hk. A.
