Wrak van een spiegeljacht
in de Wieringermeer
&Ucc(eïlooxman van
i
K rti iswoord raadse l
Zowel invoer als uitvoer
gedaald in Augustus
SCHEEPVAART BERICHTEN
MINIATUURTJES AAN DE STERRENHEMEL
Glinsterende figuren op het
zwarte hemelfluweel
r
Laat zestiende eeuws karveel
Klaas Smit gepolst
voor R.C. Paris
/I
Slijkhuis wint 2000
meter in Londen
r
Y9
naar
J
1i p; CS^:
DONDERDAG 18 SEPTEMBER 1952
PAGINA 5
Vermoedelijk een
viermaster
Bureaux van Landbouw
in één gebouw?
Commissie stelt een
onderzoek in
Volendammer voetballer
voelt niets voor Parijs
Stahlberg en Kotov leiden
in interzonaal tournooi
Consumptie in Juli
gestegen
CTT7T" r--
1
Y"" x
Dekkingspercen tage
94 (v.m. 89)
Britse estafette-loopsters
evenaren Russische
prestatie
Veel belangstelling voor de
intern, sport conferentie
ENGELSE LEAGUE
MARKTBERICHTEN
Kaivola leidt
DenemarkenNederl.
Mr. C. Bronkhorst
cum laude gepromoveerd
Dolfijn
Pijl
1
pa/
03
6
0/3
Noorderkroon
In het begin van dit jaar zijn bij
jfrondverbeteringswerkzaamheden aan
oe Wierweg bij Slootdorp in de Wierin-
Sermeer houtresten aangetroffen. Onder
de ongeveer 70 cm. dikke zandlaag lag
in de zeeklei een zwaar gebouwd schip.
het diepspitten waren de voorsteven
«n een deel van de bakboordzijde vrij
gekomen. De houtresten, die zich op de
scheiding tussen zand en klei bevin
den, waren sterk door paalworm aan
getast; in de klei bleek echter alles
'eer goed geconserveerd te zijn.
In de vulling van het schip vond de
rijksdienst voor het oudheidkundig bo
demonderzoek te Amersfoort, die het on
derzoek leidde, talrijke losse houtresten,
alsmede wat kleine scherven. De vulling
op zich zelf bestond uit lagen klei, veen
en zand. Een en ander wekte sterk de
mdruk, dat het vaartuig aan de grond
gelopen was, niet meer vlot gemaakt
kon worden en dientengevolge nader
hand gelost en gesloopt werd. Neemt
men dit niet aan, dan is het moeilijk te
verklaren, waarom zo weinig van de
scheepsinventaris werd gevonden. Ook
spreekt voor deze opvatting, dat het ge
vonden gedeelte van het schip nog ge
heel intact was, d.w.z. zonder lekken of
andere beschadigingen.
Het wrak had een lengte van onge
veer 19 meter en een breedte van bij
na 7 meter. Het was karveel- of glad-
boordig gebouwd van eikenhout.
Sléchts enkele herstellingen aan de
wegers waren in vurenhout uitge
voerd. Van de talrijke losse delen hout
viel weinig te vernielden. Bij de mees
te was moeilijk na te gaan tot welk
onderdeel van het schip ze hadden be
hoord. Er waren knieën bij en plan-
ken, o.a. dekdelen met resten van
teer aan één kant. Opmerkelijk waren
enkele spuigatblokken, die nogal mid
deleeuws aandeden. In het zaathout
bevonden zich twee mastsporen. Kort
tegen de voorsteven was een goed ge
schoorde dwarsbalk aangebracht, met
een kleiner vierkant gat, dat stellig
als een mastspoor is te beschouwen.
De derde mast bleek in de achterste
spoor te hebben gestaan. Een vierde
mast kan hebben gestaan in een vier
kant afgewerkt gat, dat zich meer naar
achteren bevond.
De plaats van de stuurman was kort
voor de bezaansmast op het verdek,
Waar hij de helmstok door middel van
de kolderstok heen en weer kon bewe
gen. De helmstok liep van onder het
verdek en onder de plaats waarboven
de bezaansmast stond door.
Er waren aan het scheepswerk nog
verschillende bijzonderheden op te mer
ken, die tot een typering en datering
kunnen leiden.
Uiteraard is de karveelbouw er één
Van. De noordelijke constructiewijze is
Van oorsprong klinker- of overnaadse
bouw; dit leidt bij grotere afmetingen
tot lekkage ten gevolge van een gebrek
aan voldoende stijfheid in het langsver-
band. Eén Bretonse scheepsbouwer zou
daarom op de gedachte gekomen zijn.
e. beplanking voor grote schepen te
Uzigen door de boordplanken i,p,v.
overlappend glad tegen elkaar te be
vestigen.
De op deze wijze gebouwde schepen
worden met de naam karveel aangeduid.
De Bretons duidden in de 15de eeuw
hun handels- en vissersschepen met die
naam aan en Portugese vissersboten
worden eveneens zo genoemd. In de
noordelijke Nederlanden ging men te
Zierikzee in 1459 tot karveelbouw over,
De karveelbouw kreeg langzaam bur
gerrecht en dan in hoofdzaak voor sche
pen, die de buitenwateren bevaren.
De Luebeckse bergenvaarder Hans
Ben, in 1489 vergaan, had vier masten.
Ook de Adler von Luebeck (1566) en de
Henry Grace a Dieu, die in dezelfde tijd
in Engeland gebouwd werd, alsmede de
Great Harry waren kapitale viermasters.
In de loop van de 16e eeuw werden ver
scheidene viermastschepen gebouwd, zo-
sis „De Hollandsche Tuyn", die in 1598
Van stapel liep.
Deze viermastschepen hadden een
vlakke afsluiting van achteren, de spie
gel, zoals ook het in de Wieringermeet
ontgraven schip gehad moet hebben. Na
1598 verdwijnt de viermaster van het to
neel.
Het bovenstaande in aanmerking ge
nomen, ligt het voor de hand, dat het
wrak in de Wieringermeer te dateren
is omstreeks het einde van de 16e
eeuw. Het schip is veel kleiner dan
andere viermasters. Het bezit slechts
een lengte over de stevens van onge
veer 20 meter; zij het bij een naar ver
houding groter wijdte van ongeveer 7
meter.
Het is bekend, dat kleine driemasters
als grote getuigd waren. Een goed voor
beeld hiervan is het „Duyfken" (25
last), dat in April 1595 met de „Amster
dam" (130 last) en de „Mauritius" en de
„Hollandia", beide 230 last, naar Oost-
Indië vertrok. Alle vier waren spiegel
schepen en het „Duyfken" was van ge
lijke bouw en tuigage als de andere. Het
wordt jacht of pinas genoemd in tegen
stelling tot-de grote vaartuigen, die al
gemeen schip heten. Het is niet uitge
sloten, dat naar analogie van miniatuur
driemasters er ook kleine viermasters
bestaan hebben.
Er kan moeilijk aan getwijfeld wor
den, dat het ontgraven schip in de Wie
ringermeer zeewaardig was. Omdat van
de romp slechts het gedeelte bewaard
is gebleven beneden de onderste berg
houten zijn er geen aanwijzingen of het
hier een oorlogsschip dan wel een koop
vaarder betreft.
In het wrak bevonden zich scherven
van roodbruin aardewerk met loodgla-
zuur, een majolicabordje, enige schoen-
resten en een houten lepeltje. Dit laatste
kwam vrijwel geheel gaaf aan het licnt.
Een ruim dertigtal rood-bruine, aan een
kant geglazuurde plavuizen kwam in
stukken en brokken te voorschijn Op
de meeste was het loodglazuur sterk af
gesleten. Vermoedelijk betreft het hier
tegeltjes, die afkomstig zijn van een
stookplaats in het schip. Ook een sterk
verweerde baksteen werd gevonden
Bij -bestudering van de scherven bleek
het mogelijk enige voorwerpen geheel of
gedeeltelijk te reconstrueren. Uit de
leerresten konden twee schoenvormen
worden samengesteld. De datering van
ae scherven komt vrijwel overeen met
die van het schip. In het algemeen zijn
ze iets later.
In verband met het feit, dat de huis
vesting van het ministerie van Land
bouw, Visserij en Voedselvoorziening
momenteel zeer gedecentraliseerd is,
waaruit onnodig hoge kosten voort
vloeien, is een interne commissie inge
steld, die opdracht heeft gekregen na
te gaan, hoe en op welke wijze een
doelmatige huisvesting kan worden ver
kregen, waardoor alle in Den Haag ge
vestigde diensten en bureaux, ressorte
rende onder dit ministerie, in éen
gebouw kunnen worden verenigd.
De voetballer Klaas Smit van Volen-
dam kreeg dezer dagen enige Franse
heren op bezoek, die met hem een
contract kwamen bespreken voor de
Franse eerste klasser RC Paris. Smit
voelde echter niets voor een vertrek
naar Frankrijk. Hij zal voorlopig ten
minste nog in Volendam blijven spelen.
Te Stockholm zijn de afgebroken par
tijen uit de eerste en de tweede ronde
van het interzonale tournooi gespeeld.
Prins gaf zich daarbij in zijn ontmoeting
met Sanchez (Columbia) gewonnen.
De uitslagen luiden: eerste ronde:
Stahlberg (Zweden)Gligoric (Z.-Sla-
vië) 1-0 (laatstgenoemde gaf na 62 zetten
op). Sanchez (Columbia)Prins (Ne
derland) 1-0 (Prins gaf de partij gewon
nen). Kotov (Rusland)Elikases (Ar
gentinië 1-0 (na 55 zetten). Tweede ron
de: Barcza (Hongarije)Steiner (V.S.)
1-0 (na 45 zetten). Stoltz (Zweden)
Kotov (Rusland) 0-1 (na 42 zetten). Gei
ler (Rusland)Vaitonis (Canada) 1-0
(Vaitonis gaf de partij gewonnen).
Na de tweede ronde luidt de stand:
1. en 2. Stahlberg en Kotov 2 pnt.; 3. tot
en met 7. Averbach, Petrosian, Taima-
nov. Unzicker en Barcza ieder 1 pnt.;
8. Pilnik 1 pnt. plus 1 afgebr. parten:
9. en 10. Geiler en Szabo 1 pnt. uit 1
partij; 11., 12. en 13. Matanovic, Sanchez
en Golombek 1 pnt.; 14.. 15. en 16. Pach-
man. Elikases en Gligoric y, pnt.; 17.
Wade 0 pnt. plus 1 afgebr. partij; 18. tot
en met 21. Steiner, Stoltz, Vaitonis en
Prins 0 pnt.
Volgens het C.B.S. heeft de waarde
van de totale consumptie in Juli (basis
1949 is 100) bedragen 125 tegen 110 in
Juni. Het prijsindexcijfer daalde met
één punt tot 119, zodat het hoeveelheids-
indexcijfer van 92 tot 105 steeg.
De stijging is het grootst in de sector
van de duurzame consumptiegoederen.
Het indexcijfer voor de waarde steeg
daar van 86 tot 119, dat voor de prijs
daalde met één tot 114, zcdat het hoe-
veelheidsindexcijfer met 30 steeg tot
105. Ook in de voedings- en genotmid
delen geeft Juli een vooruitgang te
zien. De waarde-index der voedings
middelen was 129 in Juli tegen 124 in
Juni; de prijsindex daalde ook hier één
punt tot 127, zodat de hoe veelheidsindex
van 97 tot 102 steeg. De waarde-index
der genotmiddelen bedroeg 104 in Juli
tegen 97 in Juni; de prijsindex bleef
onveranderd op 113, zodat de hoeveel-
heidsindex van 86 tot 92 steeg.
Shun,
im\ mt
l\Uw;
.nW.Wfa
■i vmv
24. De eerste gedachte van de Noorman is, om zo vlug mogelijk boven aan
de trap te komen. Doch dan zal de man ongetwijfeld alarm slaan en daar
Eric begrijpt, dat 'iedere opschudding zijn verder onderzoek onmogelijk zal
maken, besluit hij een andere gedragslijn te volgen. Met een argeloos gezicht
keert hij zich om en komt op zijn schreden terug. Zodra hij binnen de licht
cirkel komt, herkent de wachter hem. „Oh, zijt gij het.bromt hij mei
een argwanend gezicht het gebronsde gelaat van de koning opnemend. „Wat
zoekt gij, heer? Het is iedereen streng verboden om dit gedeelte van de
burcht te betreden...." „Komaan, dat was mij onbekend", antwoordt Eric
met een onschuldige glimlach, terwijl hij losjes de laatste treden afdaalt.
„En bovendien, vriendlief, steekt er kwaad in om wat rond te wandelen,
wanneer men de slaap n'iet kan vinden?" „Kara heeft het verboden.'" gromt
de man koppig. „En een verbod van Kara....". Verder komt hij niet. want
bliksemsnel schiet de vuist van de Noorman vooruit en raakt hem als een
moker onder de kin. Zonder een kik te geven zakt de wachter ineen. Even
blijft Eric gespannen luisteren, doch als er geen geluid de stilte verbreekt,
bindt hij de man vliegensvlug armen en benen met zijn schouderriem, ter
wijl hij hem met een reep van zijn eigen kleren de mond snoert. Daarna
sleept hij de kerel in een donker gedeelte van de gang. „Het spijt mij.
vriend!" mompelt de Noorman, „maar nood breekt wetten. Ik wil graag
ongestoord rondneuzen...." Dan, met een laatste vorsende blik om zich
heen, springt hij de treden van de trap op. En op hetzelfde ogenblik haast
Orm Ach zo snel als zijn knikkende knieën hem dit veroorloven in tegen
overgestelde richting weg van de trap. „Het is niet pluis d-daar!" rilt hij
klappertandend. „D-dat waren v-vast en zeker geen stemmen v-van gewone
mensen.... i-ik.... ik kan Heer Eric's stem overal uit herkennen, m-maar
daar was hij niet bijT-t-trouwens, a-als heer Eric in gevaar ver....
keerde, had hij wel geroepen. O-o-Orm, hulp, of zoiets. Beslist!" murmelt
de roerganger weinig overtuigd- En met een schichtige blik over zijn schou
der schuift hij weg door de donkere gang.
Horizontaal: 1 uitbouw, 4 opwelling,
8 drietenige luiaard, 10 frisse lekkernij,
11 familielid, 13 verkooptent van linnen
en hout, 16 persoonlijk voornaamwoord,
17 gravure. 19 telwoord, 20 nauwelijks,
21 metaal, 22 vuilnisstortplaats, 23 fami
lielid, 24 boom, 26 herkauwer, 27 voor
zetsel, 28 van geringe afmetingen, 30
Volgens de door het C.B.S. samenge
stelde voorlopige gegevens bedroeg dp
waarde van de geïmporteerde goederen
in Augustus 1952 623 millioen (v.m
727 milloen), terwijl voor een waarde
van 585 millioen (v.m. f 651 millioen)
werd geëxporteerd. Het dekkingspercen
tage bedroeg 94 (v.m. 89).
De omvang van de buitenlandse han
del is in Augustus 1952 t.o.v. de vorige
maand opmerkelijk gedaald 170 mil
lioen). Daar de invoer met 38 millioen
meer is teruggelopen dan de uitvoer,
kwam het dekkingspercentage toch nog
belangrijk boven dat van de vorige
maand te liggen. Het invoerafbrokke-
lingsproces dat nu al ruim 1 jaar, met
afwisselende ups en downs, aan de gang-
is, blijkt nog steeds niet tot stilstand te
zijn gekomen.
Ook de uitvoer vertoont sinds het be
gin van dit jaar een dalende tendentie.
Dat toch de handelspositie nog vrij gun
stig bleef, moet voor een deel worden
toegeschreven aan een verbetering van
de ruilverhouding. Het invoeroverschot
bedraagt sedert het begin van dit jaar
419 millioen (Jan.Aug. 1951, 224,6
millioen).
De scherpe daling van de invoer in
Augustus t.o.v. de vorige maanden komt
ook bij de belangrijkste landen tot uit
drukking. Zo verminderde de invoer uit
België en Luxemburg, het Verenigd Ko
ninkrijk, West-Duitsland en de V.S. De
uitvoer naar deze landen vertoont een
wisselend beeld. Een belangrijke ver
mindering ziet men bij het Verenigd
Koninkrijk 15 millioen). Opvallend is
dat de uitvoer naar Indonesië gestadig is
toegenomen, zodat Augustus 1952 zelfs
een actief saldo te zien gaf.
Bij de indeling van de goederen naar
hoofdstukken konden de navolgende wij
zigingen worden geconstateerd. De in
voer daalde o.a. bij suiker en suikergoed,
10 millioen; ertsen, slakken en assen,
9,6 millioen; minerale brandstoffen,
42,1 millioen; ijzer, gietijzer en staal,
15,6 millioen. De uitvoer gaf een ver
mindering te zien bij de minerale brand
stoffen, 17,2 milloen; meststoffen, ƒ11.3
millioen; electrische machines en toe
stellen, f 8,7 millioen.
In het White City stadion te Lon
den is het athletiekseizoen besloten
met een driekamp tussen ploegen van
Londen, Parijs en Brussel. Tevens
stonden enkele invitatienummers op
het programma, waaraan ook Slijkhuis
deelnam.
Onze landgenoot won na een ener
verende race het invitatienummer 2000
meter in de tijd van 5 min. 20,4 sec.
voor de Australische reus Don McMil
lan, voor wie dezelfde tijd werd afge
drukt.
De Engelse loopster Valerie Ball ver
beterde het wereldrecord op de 880
yards, dat sedert 6 September 1945 op
naam stond van de Zweedse athlete
Anna Carsson met 2.15.6. Valerie Ball
legde de afstand af in 2 min. 14.5 sec.
Tweede werd Enid Harding (Gr. Br.)
in 2.15.3, hetgeen eveneens onder het
bestaande wereldrecord was. Eind Au
gustus had Enid Harding de 880 yards
op dezelfde baan in 2.14.4 gelopen. In
dien deze tijd als wereldrecord wordt
erkend betekent de prestatie van Va
lerie Bal] dus geen verbetering.
Op de 4 x 200 meter estafette dames
werd het wereldrecord, dat met 1 min.
39,7 sec. op naam staat, van de Rus
sische ploeg, door het Britse team ge
ëvenaard. De ploeg van Groot-Brittan-
nië bestond uit Sylvia Cheeseman,.
June Foulds, Ann Johnson en mej.
Hampton.
De stedenwedstrijd werd gewonnen
door Londen met 1301/4 punt. Parijs
werd tweede met 81(4 en Brussel der
de met 70 punten.
titel (afk.), 31 noot, 32 voorzetsel, 34
machtsuitoefening, 35 kleur.
Verticaal: 1 plaats in Overijsel, 2 los-
wal, 3 boom, 5 kleefmiddel, 6 spil, 7
plaats in Overijsel, 9 plaats in Overijsel.
12 stofdeeltje, 14 noot, 15 gereed. 16
vaartuig. 18 rekenkundige opgave, 20
voorzetsel. 24 lengtemaat, 25 Ludolfiaans
getal, 28 lichaamsdeel, 29 gevangenis, 31
familielid, 33 Italiaanse rivier.
Oplossing kruiswoordraadsel van
Dinsdag.
BABBERICH
E VADER A
ES SEN-bMA
L IP L SI R
D A L E. N -I- D
GROESEN
S ES TE Z
TEL+V+RUW
OM ZES KA
O NOTIE A
PANNERDEN
De aanmelding van deelnemers aan de
Internationale sportconferentie. welke
van 10 t.m. 14 Oct. a.s. in het CIOS te
Overveen zal worden gehouden, voldoet
aan de verwachtingen naar de secretaris
van het uitvoerend comité ons meedeelt.
Behalve uit de Benelelux-landen en En
geland. ontving het comité aanmeldingen
uit Zwitserland, West-Duitsland en Oos
tenrijk.
Uit de brieven van Nederlandse be
langstellenden blijkt, dat men veronder
stelt uitsluitend aan de gehele confe
rentie te kunnen deelnemen. De secre
taris w-ijst er op. dat een beperkt aantal
deelnemers de afzonderlijke lezingen en
demonstraties kan bijwonen.
De uitslagen van de gisteren in de
VEILING TIEL, 17 Sept. Appelen: Bloe-
- - - mee: standaard 1517, 1115, 5—8 48,
Engelse League gespeelde wedstrijden Cox 0range piPpjn verpakt 39—62. stand.
luiden: Eerste divisie: Cardiff C.West
Bromw. 1-2, Manch. C.Burnley 0-0,
PortsmouthArsenal 2-2, Sheffield W.
Middlesbr, 2-0, SunderlandNew Cast
le 0-2. Tweede divisie: Birmingham C.
Leeds Un. 2-2, Brentford—Sheffield Un.
0-0, FulhamNotts C. 6-0, Huddersfield
Doncaster 3-1. NottinghamLincoln C.
1-1, Plymouth ArgyleBury 0-0-
De wedstrijd DenemarkenNederland,
Zondag a.s. te Kopenhagen, zal geleid
worden door de Finse scheidsrechter
Yrjo Kaivola.
(Van onze Utrechtse correspondent)
Onder grote belangstelling is gisteren
aan de Rijksuniversiteit te Utrecht ge
promoveerd de heer mr. C. Bronkhorst,
op een proefschrift, getiteld: „Over
macht in het strafrecht". De promotie,
geschiedde met lof. Promotor was prof.
mr. W. Pompe, die het proefschrift
bijzonder belangrijk noemde, zowel
door de vorm als door de behandeling
van de materie.
33—36, 14—29, 15, Ellisons verpakt 2749,
21—30, 9—14, 12—17, Glorie v. Holland ver
pakt 3542, standaard 20. 1418, 10. 79,
James Grieve verpakt 4256, 3136. 2026,
1518, Kester Wijnzuur 89, Laxton Su
perbe 2025, 810. Lemoen standaard 16,
11—14, 7—10, 8—10, Manks Codlin stand.
20—25. 12—21, 7—10. 9—11. Notarisappel ver
pakt 36, standaard 15. 1214, 69. 79,
Pondappel 7—8, Peterselie 7—9. Princesse
Noble 10—14. Rode Wijnappel 20. Transpa
rant de Croncels standaard 2327, 2023,
9—12, 6—10, Wealthy standaard 31, 20—24,
811, 1013, Sterappel 2025, 10—14. val
7—11, Zuurkroet per 100 kilo 5.40, zoet kroet
idem 180. Peren: Beurre Hardy 1625. 8
12, 8—17. Beurre Lebrun 9—11, Beurre de
Merode 5—9, 3—5, Beurre Superfine 14. 4—
6 Bonne Louise d'Avranehes verpakt 46
50, 1428, 9—15, 8—14. Blanc Cousine 5—
6. Conference standaard 1519. 716, 47,
Doyenne du Cornice 1417, Foppen 5—7,
34, Franse wijnpeer 46, Harmspeer 4
—7, Legiponts 1216, 810. 69, Maagde
peer 5_9 3_5, 3—6, Pondspeer 7—9. 3—6,
Seigneur d' Esperen 613, Triomphe de
Vienne 26—31. 12—21, 5—12. Williams Du-
chesse 5—10. Peren kroet 260. Pruimen:
Belle de Louvain 1213. Golden Drop 20,
13, Kwetsen Zoete 5—12. 3—5, Idem Ita
liaanse 814. Monarch 1016. Aardbeien
110140. Bramen 3761. 1625. Druiven
73—76, Perzik per stuk 4—10, 2—5 An
dijvie 3—4, Princesseboon 34—52, Pronk-
bo'on 27. Snijboon 16—45. Tomaten 20—28,
14—16. Uien 9—10. Witte kool 1—2 Aard
appelen 10—11. Alles in cents per kilo ten
zij anders vermeld.
Advertentie
De ROXY:
Hoe spel je „Amerikaanse sigaret"?
De Lucifer:
R-O-X-Y
Midden September omstreeks 20 uur prijkt de schitterende zomerster W e g a
hoog aan de Zuidelijke hemel. De schemering is dan nog lang niet ten
einde, en toch is Wega duidcliik zichtbaar op het ijle hemelblauw. Ook de
beide andere sterren van de zomerdriehoek, Deueb en A 11 a i r, treden dan al
'e voorschijn en een uur later tekent zich deze machtige winkelhaak reeds scherp
tegen het avondlijk uitspansel, met Wega in het rechlhoekspunt.
Er staan op het uur van waarneming
b0g
meer indrukwekkende figuren aan
?e Zuiderhemel. Zo vinden we in het
^Uid-Oosten het reuzenvierkant van
fegasus. zwaar naar links overhel-
£hd, en rechts van Wega de sterrenreus
betcules, een grillige poliepfiguuv,
een bleke schim in de avondschemc-
Ir>g. Onder Hercules kronkelt zich de
?eWeldige Slang, die de Slangen-
rager in zijn handen houdt
Tussen deze grote constellaties schui-
enige kleine figuurtjes weg. die ge
woonlijk niet worden opgemerkt, maar
vle toch zeker evenzeer onze aandacht
?t'dienen als de reuzen, de grote vo-
5®**. de Leeuw, de beide beren en alle
bdere dieren die in het astronomischs
£''entenboek getekend staan. Ze worden
vaak vergeten en daarom is het £oed
eens speciaal de aandacht op te vcs-
Sen. Ook de kleinen mogen tenslotte
jvnspraak maken op onze belangstelling.
f.\e kleinen zijn in dit geval de Dol
v! n, de P ij 1 en de Noorderkroon
eIk van deze figuurtjes dient een
t^j^bderlijke bespreking te worden ge-
handbreedte linksboven Altair
?0r_6 «ter ligt in het voetpunt van de
tlt- erdriehoek vindt men een aar-
sterrenruitje met een steeltje er aan,
tr>initl?ar beneden gericht is. Een keurig
t 'buurtje van zilverglinsterende ster
r,a-. °P het zware hemelfluweel, vlak
Ve TV waziSe lichtzoom van de melk
ö0]' r't sterrenruitje-met-steeltje is de
n- figuur 1 geeft een voorstel
Rf..Va.n d't walvisachtige zoogdier.
(Vf, is volstrekt geen willekeur ge-
H ^er *er plaatse een dolfijn is
nd' Daar schuilt de volgende sage
achter, die nauw verbonden is met het
sterrenbeeld Lier. De dichter en lier
speler Arion, die omstreeks 625 v. Chi.
leefde, werd op het schip waarmede nij
van Italië naar Corinthe voer, door de
matrozen aangevallen. Hij sprong ech
ter overboord en kwam op de rug van
een door zijn verrukkelijk snarenspel
aangelokte dolfijn behouden aan land.
Na deze wonderbare redding werden zo
wel de dolfijn als de lier door Apollo, de
god der muziek, aan de hemel geplaatst.
Zoals men weet heeft Wega een plaals
gekregen in de Lier; de Dolfijn, de red
der, heeft echter slechts zwakke sterren
toegewezen gekregen. Enfin, de lier is
nu eenmaal een mooi snaarinstrument en
een dolfijn is tenslotte maar een dolfijn,
nie veelal onder water zwemt en dus ge
durende een groot deel van zijn leven
onzichtbaar is. Nu, onzichtbaar is de
Dolfijn aan het uitspansel wel niet, maar
een opvallende figuur is hij al evenmin
Men ziet hem op een heldere, mane-
schijnloze avond duidelijk „zwemmen"
door het duister van de wereldruimte
als een lichtende tropische vis in een
donker aquarium.
Het aardige sterrenruitje van de Dol
fijn wordt gevormd door de sterren
alpha, bèta, delta en gamma, alle in de
kop gelegen. Het steeltje loopt van bèta
naar epsilon in de staart. De helderste
sterren van het beeldje zijn bèta en
gamma, diagonaal tegenover elkaar van
de grootte 3.3: dan volgen alpha, delta
on epsilon, ongeveer van de 4e grootte.
De Latijnse naam van het beeld is
D e 1 p h i n u s.
Het tweede miniatuurtje, de Pui,
vindt men een handbreedte rechtsboven
de Dolfijn. Nog wat nauwkeuriger: half
weg tussen Altair, de helderste ster van
de Arend, en Albireo, in het voetpunt
van het bekende kruis van de Zwaan.
De Pijl is gemakkelijk te herkennen aan
arie zwakke sterretjes die vrijwel op
een rechte lijn liggen, in de richting
Noordoost-Zuidwest (zie fig. 2).
De vorm van dit sterrenbeeldje, het
kleinste van de gehele hemel, verklaar1
voldoende zijn naam: P ij 1; de Latijnse
naam is Sagitta (vgl. Sagittarius
Boogschutter). De punt van de pijl is
Noord-Oostwaarts gericht; het lijkt wel
alsof de pijl dwars door de melkweg zul
vliegen en met een sierlijke boog op de
rug "van de Dolfijn zal neerkomen.
De Pijl heeft de vorm van een lang-
0
N oc dir Aroon
gerekt, bijna gelijkbenig driehoekje. In
de hoekpunten staan de sterren alpha,
bèta en gamma, waarvan gamma, in de
top, de helderste is (grootte 3.7). Alpha
en bèta, in de basispunten, zijn aanmer
kelijk zwakker. Op de bovenste zijd"
van het driehoekje, niet ver van het
midden, ligt delta, vrijwel even helder
als gamma. Deze vier sterren vallen op
een heldere avond wel het eerst in het
oog; zij markeren a.h.w. de figuur van
de pijl.
Er zijn intussen nog enkele andere
pijl-Stertetjes, die de figuur nog „ver
scherpen". Daar is in de eerste plaats
het sterretje epsilon, nog juist zichtbaar
voor het blote oog, dat achter de pijl
schijnt aan te vliegen. Dan het sterretje
êta, op de verlengde spits. De lijn van
gamma naar êta schijnt als de angel van
een wesp vooruit te steken. Nog verder
ligt het nauw-zichtbare sterretje thèta,
op het alleruiterste puntje van de pijl.
Deze drie sterretjes verdubbelen a.h.w.
de lengte van de pijl. Werkelijk, op een
maneschijnloze avond, als een straffe
wind de lucht heeft schoongeveegd, ziet
men de glinsterende pijl langs het don
kere uitspansel „vliegen", over de brede
vleugels van de Arend.
Tenslotte moet nog één sterretje wor
den genoemd, dat zeker ook tot de pi.ll-
figuur behoort, n.l. zêta, linksboven
delta. De beide sterren liggen vlak bij
elkaar. In to'aal dus acht sterren, die
alle door een scherp oog kunnen worden
onderscheiden. Met elkander vormen ze
een echte, pikante pijl-figuur.
Het derde miniatuurtje bevindt zich
tussen de poliepfiguur van Hercules en
de sterrenvlieger van Boötes, n.l. de
Noorderkroon of Corona bo
re a 1 i s.
Men vindt in deze hemelstreek, vlak
boven de driehoekige kop van de Slang,
gemakkelijk een boogvormig sterren
beeldje, met de „opening" naar boven
gekeerd, dat inderdaad doet denken aan
een konings- of keizerskroon (zie fig. 3).
In het midden van dit fonkelende ster-
renboogje schittert een heldere ster, ge
naamd Gemma, d.i. „parel". Nu een
parel is het, een parel, zuiver en wit met
een heerlijke glans. Gemma is verreweg
de helderste van de kroon-sterren en
dat is zij blijkbaar altijd geweest. Geen
wonder dan ook dat zij de eerste letter
\an 't Griekse alphabet alpha, heeft ge
kregen, Zij accentueert de gehele figuur
van de Noorderkroon.
Volgens een oude sage is dit beeld de
Kroon van Ariadne, door Bacchus of Dio-
nysius naar de hemel overgebracht. Ovi-
dius verhaalt dat Ariadne door Theseus
werd geschaakt, nadat ZÜ hem door
middel van haar kluwen uit de doolhof
had gered, waarin hij verdwaald was
geraakt. Zij werd echter door haar on
dankbare minnaar op het strand der zee
achtergelaten. In haar eenzaamheid jam
merde zij luide om hulp. Deze werd
haar verleend door Bacchus, die tevens
de kroon van haar hoofd losmaakte er.
naar de hemel wierp, opdat zij in on
sterfelijke glans aan het nachtelijk fir
mament zou schitteren. Terwijl de kroon
de lucht doorkliefde veranderden de
edelgesteenten waarmede deze was oc-
zaaid, in vlammen, die zich in de vorm
van een kroon op de hemel vastzetten.
De Chinezen noemden het beeld de
Parelschelp; zoals reeds gezegd heet öe
helderste ster thans nog Parel iGemmai
De Arabieren noemden het beeld de
.Schaal der armen".
Gemma heeft een helderheid van 2.3
magnituden; daarop volgen bèta en gam
ma, ter weerszijden van Gemma. Aan
merkelijk zwakker zijn epsilon en
thèta, op de beide punten van de kroon.
Tussen gamma en epsilon ligt nog delta.
Deze zes sterren vormen met elkaar de
fraaie boog-figuur van de kroon.
Midden September omstreeks 21 uur
staan de boven beschreven sterrenbeeld
jes alle drie aan de avondhemel, de
Dolfijn en de Pijl in het Zuiden, de
Noorderkroon in het Zuid-Westen. De
fijne figuurtjes, met zilverdraad gestikt
op het zwarte hemelfluweel, elk met een
eigen bekoring: de Dolfijn zilverig ge
schubd in een zee van duisternis, de Pijl
spits en recht op het doel gericht, de
Noorderkroon, met diamanten beztt,
fonkelend als diadeem in het avondlijk
donker zij spant van de drie minia
tuurtjes toch wel de kroon.
AARD1JK 17 nm, te Le Havre.
ABBEKERK 18 nm. te Hamburg.
ADINDA 17 van Bangkok n. Pladju.
AGAMEMNON 17 van P. au Pr. n. N. Y.
AKKRUMDIJK 17 te Dar es Salam.
ALBIREO 18 te Las Palmas.
ALCHIBA 18 te Buenos Aires.
ALCYONE p. 18 Kp. Roca n. Velsen.
ALDABI p. 18 Fern. Nor. n. Las Palmas.
ALIOTH p 18 Madeira n. L. Palmas.
ALMDIJK 18 te Tampico.
ALMKERK 18 te Alexandrie.
ALNATI 18 te Antwerpen.
ALPHACCA p. 18 Recife n. B. Aires.
ALPHARD 18 te Antwerpen.
AMOR vertr. 24 van A'dam n. Levant.
AMPENAN 18 te Suez.
AMSTELLAND p. 18 Kp. Frio n. Rio Grande.
AMSTELPARK 18 te Hampton Roads
AMSTELSTAD 17 van Mobile n. Houston.
AMSTELVAART 18 weei te Tanga.
AMSTELVEEN 18 te Balikpapan.
ANDIJK 18 te Port Arthur.
ARENDSKERK p. 17 Mindanao n. Rotterd.
ARMILLA 18 nm. te Haiphong.
ATLAS 18 te Rotterdam.
AVERDIJK 18 te Havana:
BACCHUS p. 17 nm. Kp. San Atit. n. Mobile.
BLIJDENDIJK 16 te Baltimore.
BOISSEVAIN 18 nm. 19 te Priok.
BONAIRE p. 18 Fayal Az. n. Plymouth.
BORCULO p. 17 Lands End n. Barry
BREDA p. 18 Azoren, 24 te Antw. v.
CALT. DELFT p. 18 Gibr. 22 te Rott. v.
CALT HAGUE p. 18 nm. Malta n. Sidon.
CALT. LEIDEN 18 te Rotterdam.
CALT NED. p. 18 Kp. de Gata n. Sidon.
CALT. UTRECHT p. 18 Gibr. n. Sidon.
CELEBES p. 18 Guardafui, 19 te Aden
CERAM 17 van Madras n. Calcutta.
CERONIA 18 te Willemstad.
CHAMA p. 18 Rasfartak n. Gibr.
CLAVELLA p. 18 Kp. Bon n. Berre.
CONGOSTR. p. 18 Finist. n. Dakar.
DELFLAND p. 18 Kp. Frio n. Ilheos
DELFT p 17 Azoren n. Trinidad.
DIEMERDIJK 17 van Portland n. Vane.
DRACO 17 te Spezia.
DRENTE 18 te Colombo.
DUIVENDR. 17 van Calabar n. Prt. Hareourt.
DUIVENDIJK 18 van Balbao n. Los Ang.
EDAM p. 18 Cp. Cod. 18 n.m. te N York.
EEMDIJK 18 van Londen, 19 te Antw.
EOS 17 nm. van Malta n. Alexandrie.
ESSO AMSTERDAM 18 te Horta.
ESSO ROTTERDAM 23 te Pernis verw.
ETREMA p. 18 Abrolhos n. Santos.
FARMSUM p. 17 Scillys n. St. Laurens.
FELIPES 18 te Padang.
GOOILAND p. 18 Ouessant, 19 te Amst.
GOUWE p. 18 Wight. 19 te Rotterdam.
GROOTE BEER 21 te R'dam verw.
HAARLEM 18 te Amsterdam.
HATHOR 17 van Beyrouth n. Izmir
HECTOR 18 te Amsterdam.
HECUBA 18 te Amsterdam.
HELDER 17 nm. van Tampa n. Antw.
HELICON 18 te Aruba.
HERSILIA 18 nm. te Antwerpen.
HOLLANDIA p. 18 Djeddah n. Aden.
HYDRA 18 te Cuman a.
JAGERSFONT. 17 van Hamb. 19 te Antw.
JOH. v. OLDENB. 17 van Melb. n. Sydn.
KALOEKOE 18 te Makassar.
KASIMBAR 17 nm. te Padang
KEDOE p. 18 Guardefui. 19 te Aden.
KIELDRECHT 18 te Keelung (Formpsa).
KOTA AGOENG 18 te Rotterdam.
rvOTA GEDE p 18 Guardafui n. Priok.
LAURENSKERK p. 18 Gibr. n. R'dam.
LAWAK 14 te Los Angeles.
LEKKERKERK 18 te Bandarshapur.
LIEVE VROUWEK. p. 18 Kp. Nao n. Mars.
LlSETA 18 te Port Dickson.
LISSEKERK p. 17 Kunfida n. Aden
LOENERKERK 18 v. Suez n. R'dam.
LOOSDRECHT 18 te Antwerpen.
LOPPERSUM p 18 Gibr. n. A dam.
LUNA 18 te' Rotterdam.
LUTTERKERK p. 18 Ras Madraka h. Muse
MANTO p. 18 Ouessant n. Amst.
MARISA p. 18 Menado n. Miri.
MARPESSA 17 van Miri n. Balikp.
MERWEDE p. 18 Bahama n. Savannah.
MITRA p. 18 Minikoi, 19 te Colombo.
MYONIA p. 18 Christmas-eil. n. Pladju.
NIEUW AMST. p. 18 Kp. Race n. N. Y.
NIEUW HOLL p. 18 Torrestr. n. Sydn.
NIGERSTROOM 18 te Monrovia.
MOLENKERK 17 nm. v. Pt. Sudan n. Suez.
MU1DERKERK 20 te Karachi verw.
OBERON 18 van Amst. n. La Guaira
OMALA 16 van Adelaide n. Pulu rsuKom.
ORANJEFONTEIN 18 te Pt. Elizabeth
OVERIJSEL p. 17 nm. Cochin n. Madras.
OVULA 17 nm. van Pt. Said n. Gibr.
PAPENDRECHT p. 18 Gibr. n. Perzie.
FERNA 16 van Fremantle nr. Geraldton-,
PR. FRED. WILL. p. 18 Wight n. Chic.
PR. WILLEM III 17 nm. te Detroit.
PR. WILL. V 17 van Milwaukee n. Sarnia.
PYGMALION 18 te Houston.
REYNIERSZ 18 te Kwandang.
DOELF 17 van Gdynia n. Amst..
ROTTI 18 te Surabaja.
SAMARINDA 1 8te Madras.
STA ELENA 17 van Antw., 19 te Brake.
SARANGAN 18 te Cristobal.
SCHERPÉNDR p. 18 Bahia n. Belem.
SCHIEDIJK p. 18 Azoren n. Havana.
SLAMAT p. 18 Kp. Gata n. Alexandrië.
SLIEDRECHT p. 18 Bahia n. Las Plecir.
SLOTERDIJK p. 18 Minicoy n. New York.
ST. ALKMAAR 18 van Narvik n. lmminkh.
STAD ARNHEM p. 18 Gibr. n. Spezia
STAD DORDR. p. 18 Gibr., 22 te Rott. v.
STAD MAASSLUIS 19 te Rotterd. verw.
STAD MAASTRICHT 18 te Rotterdam.
ST. VLAARD. p. 18 Scillys n. Wabana
STENTOR 18 te Paramaribo.
STRAAT MAKASSAR 18 te Kobe.
STRABO 18 te Venetië.
TABINTA 18 te Durban.
TALISSE 19 nm. te Djeddah verw.
TARA p. 18 Scillys n. Canada.
T ARAK AN p. 17 Maladiven n. Priok'
TARIA p. 18 Malta n. Tripolis.
TERO p. 18 Abrolhos n. Buen. Aires.
TEUCER p. 18 nm. Sabang n. Colombo.
THEMISTO 19 te Port Churchill, verw
TIBA p. 17 Kp. Hatteras n. New Orl
TITUS 18 te Amsterdam.
TJIKAMPEK 17 van Nagoya, 19 te Kobe.
TOMORI p. 18 Finisterre n. Rott
UTRECHT 18 te Semarang.
WAAL 18 nm. te Tel Aviv.
WAIBELONG 18 te Tj. Priok.
WATERMAN p. 18 Kp. Race n. Rott.
WESTLAND p. 18 Madeira n. Amst.
WILLEM RUIJS 18 te Rotterdam.
WINTERSWIJK p. 18 Finist. n. Sluiskil.
WOENSDRECHT p. 17 Finist. n. Bremen
IJSSEL 17 nm. van Palermo n. Genua.
ZAAN 16 te Stockholm.
ZEELAND SSM 18 nm. te Hamburg.
ZEELAND K.R.L. vtr. 21 van Londen naar
ZIJPENBERG 19 te Savona verw.
VRIJDAG
HILVERSUM I, 402 m. VARA: 7.00
nieuws, 7.18 gram., 8.00 niéuws, 8.18
gram., 8.50 huisvrouw. 9.05 gram. VPRO:
10.00 Kinderen en mensen, causerie,
10.05 prot. pr. VARA: 10.20 gram.. 10.80
schoolradio, 10.50 orgel en zang, 11.20
voordracht, 11.40 Nederl. muz. AVRO:
12.00 dansmuziek, 12.33 sport, 12.48
gram., 13.00 nieuws, 13.30 Metropole
orkest, 14.00 kookpraatje, 14.20 gram.,
14.55 voordracht. VARA: 16.00 Joods
progr., 16.30 jeugd, 17.00 kamerkoor,
17.15 muzikale causerie, 18.00 nieuws.
18.15 felicitaties, 18.45 Denk om de
bocht, 19.00 piano, 19.10 Wie van ons
heeft de vrijheid in pacht?, klankbeeld.
VPRO: 19.30 bespreking van het Bijbel
se toneelspel: De droom der gevange
nen. 20.00 nieuws, 20.05 boek, 20.15 tenor
en piano. 20.30 Europa één, causerie,
20.40 Zwerftocht door Italië, causerie
VARA: 21.00 cabaret, 21.35 Het leven
betrapt, 21.55 buitenlands overz.. 22.10 lijke muziek. 15.50 operettemuziek. 16.15
18.00 gram.. 18.15 lichte muziek, 18.45
prot. pr., 18.50 gram., 19.00 nieuws. 19 IC
Verklaring en toelichting, 19.30 gram.,
19.40 radiokrant. 20.00 Israël in Egypte,
oratorium (gr.pl.), 21.30 Het kistje met
de rode Camelia's, hoorspel. 22.10 gram..
22.15 viool, cello en piano, 2^.45 prot.
pr., 23.00 nieuws, 23.15 gram.
ENGELAND, BBC Home Service. 330
m.: 12.00 dansmuziek, 14.00 orkestco i-
cert, 16.30 gevar. muziek. 18.20 mars- en
walsmuziek, 19.00 amusem.muziek, 19.30
symphonie-orkest, koor en solisten. 21.30
gevar. muziek.
BBC, light programme 1500 en 247 m.:
12.00 gevar. muziek. 12.45 orkestconcert.
15.00 lichte muziek, 15.45 amusem.muz.,
17.00 lichte muziek, 22.15 gevar. muziek.
22.20 lichte muziek, 23.15 lichte muziek.
NORDWESTDEUTSCHER RUNDFUNK
309 m.: 12.00 gevar. muziek. 13.25 vro-
lichte muziek. VPRO: 22.40 Vandaag,
causerie, 22.45 prot. pr, VARA: 23.00
nieuws, 23.15 gram.
HILVERSUM II, 298 m. - NCRV: 7.00
nieuws, 7.15 ochtendgymn.. 7.30 gram.,
7.45 prot. pr., 8.00 nieuws. 8.18 gram..
8.45 idem, 9.00 zieken, 9.30 huisvrouw,
9.35 gram. 10.30 prot. pr„ 11.00 bariton
en piano, 11.35 gram., 12.00 Surinaamse
volksmuziek. 12.33 lichte muziek, 12.59 kest en solisten,
klokgelui, 13.00 nieuws, 13.15 lichte mu- 484 m.: 12.05 lichte muziek, 17.15 lichte
ziek, 13.45 piano, 14.00 De Clivia en win- muziek, 20.00 omroeporkest, 22.10 ka-
terbioeiende Begonia's, causerie, 14.15 mermuziek.
gram.. 15.10 strijkkwartet. 15.40 voordr.,
16 05 vocaal ensemble, 16.35 voordracht, WIJ KIJKEN NAAR TELEVISIE
16.55 gram. 17.00 jeugd. 17.30 militaire NCRV: 20.15 Journaal Weerbericht. „Op
reportage, 17.40 gram., 17.45 Fries progr., Thuys te Muyen", hoorspel
kamermuziek, 17.45 gevar. muziek, 19.30
balletmuziek. 22.05 jazzmuziek, 22.30
amusem.muziek, 23.00 lichte muziek, 0.30
dansmuziek, 1.15 gevar. muziek.
FRANKRIJK, nationaal programma.
347 m.: 12.30 orkestconcert, 19.30 Die
Meistersinger von Niirnberg. opera.
BELGIË. 324 m.: 20.15 Symphonie-or-
