29 October 1944
Veroveraars van Steden
brengen ook Breda de vrijheid
Velen vielen ten offer aan de genadeloze terreur
der bezetters na Dolle Dinsdag
Het leed ruikt naar Basilicum
Amerika verwacht wonderen
van electronisch licht
„HET HAAGJE YAN HET ZUIDEN"
Dziekujemy
wam Polacy
Giro 5100
Vereenvoudiging van de televisie
Rauwe hoest
ATOOM, de Britse Volkswagen
TWEE-GEZINS-ELLENDE OP
EEN TONEEL
ZATERDAG 23 OCTOBER 1954
PAGTNA 7
(Van onze speciale verslaggever)
Wy schrijven 29 October 1944: Breda, de stad der Nassau's en
Oranje s bevrijd door de eerste Poolse Pantserdivisie, deel
uitmakend van het eerste Canadese leger. Een kort, maar
hevig artillerie-duel, enkele verspreide straatgevechten en een leger
van Poolse vrijheidsstrijders maakt» een einde aan vier en een half
jaar bezetting. Eén naam zal Breda niet licht vergeten, die van
generaal-majoor Stanislav Maczek, bevelhebber van .de eerste Poolse
divisie. Het zal zich hem herinneren als de kleine, gedrongen man,
die namens zijn mannen burgemeester Van Slobbe in smetteloos
Frans dank zegde voor het hartelijk welkom en de vriendelijke gast
vrijheid die de oude Baroniestad hem betoond had.
c\e. slijm oplossen de
Schilderijen in
New York geveild
De Orthodoxe religie is haast meer nog dan de Rooms-Katho-
lieke, een geurig geloof. De reuk van wierook, kaneel en ba
silicum vult haar kerken en een zweem daarvan ontmoet men
ook in de kampen der vluchtelingen. Basilicum, volgens de legende
ontsproten op de vindplaats van het H. Kruis, is bij de Grieken
hoog in ere en zelfs in het meest tragisch lompenhol, dat wij in
Athene, op Syros 'of in Attica hebben aanschouwd, was wel een takje
te vinden, door de Pope gewijd. Dat takje Basilicum, de armelijke
Ikonen, het zwak, walmend devotielicht, het vormde het enig symp
toom van troost en bemoediging in de meest verloren en van ieder
verlaten wereld, die wij ooit hebben ontmoet. Wij hebben U verteld
van het lot der vluchtelingen in de omgeving van Athene, wij zullen
U thans meenemen naar het eiland Syros, een-der Cycladen, naar
nog weer twee nieuwe uitersten van menselijke misère: de cellen
van het voormalige krankzinnigengesticht, ver buiten de stad Her
moupolis, en het toneel van een vroeger clubhuis in het lieflijk Delia
Gratia, aan de andere kant van het eiland. Bij het eerste hebben
wij gedacht aan het décor van een sensatiefilm: het Bagno op het
Duivelseiland. En het toneel van dat clubgebouw zouden wij in zijn
geheel door de wereld willen laten reizen, opdat iedereen het kon
zien: de gruwelijkste werkelijkheid, ooit op een toneel geënsceneerd.
De monotone ellende van alle vluchtelingenverblijven in Griekenland: met lompen, board of carton afgeschoten hok
ken in de vervallen ruimte van ooit luxueuze gebouwen. In het permanent halfduister van deze benauwde hokken
huizen sinds jaar en dag de gezinnen.
Dit alles kan men nauwelijks vermoe
den. wanneer de boot uit Athene in het
avondlijk uur de baai van Hermoupolis
binnenvaart. Een illuminatie van neon
licht in alle kleuren vormt het front de'
stad en spiegelt zich feestelijk in het
water, terwijl hogerop tegen de berg nog
weer overal lichtjes fonkelen. Het halve
eiland blijkt uitgelopen om de aankomst,
van de boot te zien en alles paradeert
over de kade. waar terrasjes zich voor
de vele kleine eethuizen aaneenrijen,
stoeltjes en tafeltjes uitgezet tot pal aan
het donkere water. En louter licht stra
lende portaaltjes zijn de verkooplokalen
aan de haven, van het eilander product
bij uitnemendheid, de attractie van het
nabije Oosten: Turkish Delight. De do
zen, waarin dit gelei-achtig, dik be-
poeierd, overzoete lekkers geborgen zit.
stapelen er zich torenhoog. Men zegt, dat
Syros het geheim bezit van de enig juiste
fabricage, dat, naar het schijnt, in het
plaatselijk water schuilt, in het klimaat,
de atmosfeer, in elk geval in allerlei
exclusieve factoren. Al de Turkish De
light van Syros kan echter niet verhel
pen, dat van een beroepsbevolking van
zeven duizend op de in totaal vier en
twintig duizend bewoners, bijna de helft
werkloos is. Wat een dergelijke situatie
voor kansen laat aan vluchtelingen, be
hoeft weinig commentaar.
Die vluchtelingen heeft men overi
gens ook nog weer op het eiland
De bevrijding van Breda kwam min
of meer als een verrassing. Iedereen
wist, dat de geallieerde legers in Noord-
België achter het Albert-kanaal waren
blijven steken, omdat de aanvoer het
front niet kon bijhouden tijdens de gro
te, snelle opmars door Noord-Frank
rijk en België. Al op 5 September had
Radio-Oranje uit Londen gemeld en
de BBC had het officieel bevestigd
dat Breda oevrijd was. Inderdaad heb
ben de bewoners van het Zuidelijk stads
deel die nacht enige gepantserde ver
kenningswagens van de geallieerden
door de straten zien rijden. Maar die
verdwenen weer en daags na Dolle Dins
dag hield de stroom van terugtrekken
de Duitsers op en keerden de Ortskom-
mandant, de Grüne en de Sicherheits-
potizei terug. Men had te vroeg gejuicht.
In de periode tussen Dolle Dinsdag
en die glorieuze bevrijdingszondag
keerde de bezetter heel zijn bruut ge
weld tegen de bevolking. Dekens en
linnengoed werden gevorderd, de res
terende fietsen in beslag genomen en
de nieuwsvoorziening stopgezet. Tegen
een achtergrond van ver-verwijderd ar-
tilleriegerommel voltrok zich voor de
stad de laatste en misschien ook de
meest droevige phase der bezetting.
Pe ondergrondse strijdkrachten hadden
bevel gekregen zich gereed te houden
°m op het eerste teken de geallieerde
opmars te vergemakkelijken. Maar de
geallieerde opmars was tot staan ge
komen en de ondergrondse werd in het
nauw gedreven. Op 4 October voltrok
zich onder het nabijgelegen Effen het
u!Tla van de Vloeiweide. In de vroege
ochtenduren van die dag bestormde een
.deling van de Duitse politie het huis
Y .(J, de boswachter Neefs, waar een
dubbele radioploeg van de O.D.' onder
Sr- I?a 0 van de kunstschilder Paul
Windhausen zich verborgen hield. Acht
verzetslieden vonden daarbij de dood.
v? °iyrouw. ea drie kinderen van de
boswachter zijn in het brandend huisje
omgekomen. Vijf ondergrondse strij
ders werden door de Duitse politie mee
naar Bi eda genomen en de volgende
dag na zware folteringen te hebben on
dergaan op de Schietheide in het Mast
bos gefusilleerd. Andere bewoners van
de stad werden in die periode om vaak
onbegrijpelijke redenen naar de Orts-
kommandantur in de Willemstraat over
gebracht en daar in de tuin terecht
gesteld.
Er verschenen geen kranten. De
Illegale pers kreeg nauwelijks gele
genheid te functionneren en de radio-
Burgemeester B. van Slobbe overhan
digde de Poolse pantserdivisie kort na
de bevrijding van Breda een vaandel
als getuigenis van de dank der bevol
king.
berichten waren schaars. Men ver
trouwde meer op het verre geluid
der kanonnen, dat in de laatste helft
van October naderbij scheen te ko
men. Maar zelfs op de dag die aan
de bevrijdingszondag vooraf ging, be
sefte men nog niet goed hoe dicht
de vrijheid voor de deur stond. Men
verwachtte 't geallieerde bevrijdings
leger uit het Westen of desnoods nog
uit het Zuiden. Maar generaal Mac
zek, die opdracht had met zijn man
nen de rijksweg Tilburg-Breda af te
snijden en dus de druk op Tilburg,
waar de Irenebrigade streed en op
de corridor Eindhoven-Den Bosch-Nij-
megen te verminderen, maakte een.
schijnmanoeuvre in Noord-Westelijke
richting, waardoor de Duitsers ijlings
terugtrokken in Noordelijke richting,
naar de Moerdijkbruggen. Vanuit het
Oosten en het Zuid-Oosten rukten in
de nacht van Zaterdag 28 op Zondag
29 October de mannen van de eerste
Poolse pantserdivisie Breda binnen.
Een kort artillerieduel brandde de
laatste verzetsnesten weg. Helaas
werd daarbij ook een aantal Breda-
naars getroffen. Maar door zijn
schijnmanoeuvre heeft de generaal
de stad gespaard voor heftige scher
mutselingen zoals in Den Bosch.
Welke Bredanaar had gerekend op
Poolse bevrijders? Men had Canadezen,
desnoods Engelsen of Amerikanen ver
wacht. Wie had er eigenlijk ooit van
Poolse geallieerden gehoord? Alleen bp
geruchte. In Juni 1940 had het Poolse
legioen, dat tijdig de verschrikkelijke
dans in het vaderland had weten te
ontspringen, reeds gevochten in Frank
rijk. Het was met de geallieerden over
gestoken naar Grool-Brittannië en daar
opgeleid om deel te kunnen uitmaken
van Eisenhower's bevrijdingsleger# Een
gedeelte der Poolse strijders nam on
der generaal Anders deel aan de veld
tocht in Italië en vergaarde onsterfe
lijke roem bij de bestorming van de
Monte Cassino. Een ander deel nam on
der generaal Maczek deel aan de op
mars door West-Europa. Men treft hun
oorlogsgraven aan in Noord-Frankrijk,
in Roesselaere, Gent. Axel, Terneuzen,
Sluiskil, Hengstdijk, Merxplas en Baar-
le Nassau. Zij kregen de erenaam van
„Jagers van Vlaanderen" en „Verove
raars van Steden."
Breda was echter snel gewend aan
zijn Polen. Nog eer de gedenkwaardige
bevrijdingszondag verstreken was, prijk
ten in tal van étalages witte kartonnen
kaarten met h"t opschrjft: Dziekuj
emy wam Polacy", „Wij danken de
Polen." En honderden liepen de straat
op en wuifden en schreiden en riepen
hun bevrijders toe „Nich zijje Polska!"
„Lang leve Polen!" Het dundoek werd
ontrold, oude, vertrouwde gezichten, die
men zolang uit het stadsbeeld had ge
mist, doken weer op. Als eerste bur
gemeester Van Slobbe, die op de schou
ders van zijn gemeentenaren naar het
stadhuis werd gedragen. Menig gezicht,
dat men zo graag had teruggezien,
bleef weg, voor goed. Op Maandag
werd de bevrijding voltooid, het Noor
derkwartier de Belcrum. De bruggen
werden zo goed en zo kwaad ais het
ging hersteld, verkenners organiseerden
hulpdiensten en het leven hernam zijn
gang. Pas na ruim een week werd het
Duitse bruggenhoofd bij Moerdijk opge
ruimd en kwam Breda buiten de front
linie te liggen.
Haagje van het Zuiden
Men noemt Breda wel „het Haagje
van het Zuiden." Nooit is die naam
mzer passend geweest, dan in de pe' to
de tussen de bevrijding van de stad
en de dag van de nationale bevrij
ding. Ondanks de vliegende bommen,
die op hun weg naar Antwerpen vaak
in Breda neerstortten en dood en ver
woesting zaaiden, werd spoedig in de
gebouwen van de Koninklijke Militaire
Academie hft hoofdkwartier van gene
raal Kruis en zjjn Militair Gezag geves
tigd, vanwaar het bevrijde deel van
het land werd geregeerd. Prins Bern-
hard vestigde in het oude Postkantoor
aan de Vismarktstraat zijn hoofdkwar
tier der Binnenlandse Strijdkrachten
en na enige maanden tenslotte nam
H.M. Koningin Wilhelmina, samen met
haar dochter, de huidige koningin, haar
intrek in de villa „Anneville" onder
ÏJlvenhout nabij Breda. Daar is het ook
geweest, dat de Moeder des Lands de
blijde tjjding ontving van de Duitse
overgave en weinigen zullen die grootse,
feestelijke nacht vergeten, toen heel
Breda in lange optocht naar „Anneville"
zo ver mogelijk van de bewoonde
wereld verwijderd. Op een landtong
aan de overkant van de baai van
Hermoupolis, meer dan een uur gaans
van de stad, was een gebouwen
complex leeg gekomen, zelfs voor
Griekse begrippen niet langer ge
schikt voor wat het sinds mensen
heugenis was geweest: krankzinni
gen-gesticht. Dit voormalig gekken
huis is thans het Vluchtelingenkamp
Lazzaretto. Een auto kan het met
moeite bereiken, want van een weg
er heen is nauwelijks sprake. Op een
haveloos stuk rotsige, dorre bodem
verheft zich het goor-gele gebou
wencomplex, dat met zijn afgewendp
buitenmuren en zijn hoog omsloten
binnen-terrein een strafkazerne kon
Een kind klaagt de wereld aan
wezen van het Vreemdelingenlegioen,
of met zijn cellen en tralies een
bagno. De witkwast heeft het ver
val en de verwaarlozing van jaren
niet kunnen bedekken en nog min
der hebben de nieuwe bewoners er
iets van kunnen maken, dat op een
menswaardig verblijf gelijkt. De
vluchtelingen huizen hier in de voor
malige cellen, smalle, diepe, donkere
nissen tussen de binnen- en buiten
muren van elk zo'n halve meter dik
Ergens kiert door zware tralies iets
van licht, waarin men vaag de bed
den en britsen kan onderscheiden,
die in de beperkte ruimte, 2.30 bij
1.50 meter, boven elkaar moesten
worden geplaatst, wilde men hier
een gezin in bergen.
Natuurlijk zijn de kampbewoners vrij
om te komen en te gaan. Aan de over
kant van het water kunnen zij Hermou
polis zien liggen, een blanke stapeling
van huizen omhoog tegen de berg. En
's avonds op het uur, dat de boot wordt
verwacht uit Athene, begint in de verte
het kortstondig feest van al het bonte
neon-licht, telkens voor dat grote mo
ment ontstoken. Zij gaan er echter zelden
heen. De weg is ver en nauwelijks te
begaan. En wat zouden zij er moeten
zoeken. Zo hokken de bijna 200 bewo
ners van het Vluchtelingenkamp Lazza
retto dag aan dag in hun duistere cellen
en op de binnenplaats bijeen. Zij kijken
naar het stof van de bodem, naar de
bladderende wanden en naar de sil
houetten tegen de blauwe lucht van
wachtlopende soldaten, hoog op een
muur Die wacht geldt niet hen, maar
een aangrenzende gevangenis, in één
moeite door houdt men echter ook bij
de vluchtelingen een oogje in het zeil. Er
zijn ook geen mooie meisjes onder, die
misschien van hun jonge leven iets
meer hadden verwacht
Het lesje van de hoop
Er wordt ook onderwijs gegeven
in het kamp van Lazzaretto. Nee,
niet aan de jeugd. Die groeit hier op
in stof en vuil. met de kippen en de
geiten, en weet van geen school. In
het hoofdgebouw is echter een lo
kaal als klas ingericht en daar komt
een 'paar maal per week een jonge
bewoner van Syros. Christos Anto-
niu, die daartoe bevoegdheid heeft,
les in het Engels geven. Hij heeft het
lokaal zo'n beetje ingericht, met
kaarten van Amerika aan de wand
en geraniums in conservenblikken in
de vensterbank. En een kinderlijke
wandspreuk: „Our school must be
the best of its kind in the world".
Er zitten een paar vrouwen en meis
jes. een enkele man, en zij zeggen
vljjtig de zinnetjes na, die Antoniu
hun opleest van het papier. Zij heb
ben allemaal zo'n vel papier, waarop
onder elk Engels zinnetje de een
dere betekenis staat in vier ver
schillende talen: Albanees, Joegosla-
visch, Bulgaars en Grieks. En einde-
loos herhalen zij het: I want to buy
some breadI want to buy some
breadAmerica has religious free
domAmerica has religious free
domI want to buy some bread
Het klinkt als een akte van geloof
en hoop tegelijk: vrijheid en brood
in de nieuwe wereld, in het beloofde
land. Wie van dit handjevol zal het
ooit zien?
Is de naam Lazzaretto even droef
geestig als de werkelijkheid, Delia Gra
tia, het andere vluchtelingenkamp op
het eiland, blijkt inderdaad ook,een stuk
vriendelijker. Althans de omgeving, want
zodra men de villa-ruine betreedt met de
haast surrealistische resten van vroege
re weelde, waar hier de mensen zijn
ondergebracht, is men weer in hokken
en vodden, ruikt men opnieuw de naar
geestigheid. Nergens echter is deze zo
schrijnend, in heel de situatie, dan in de
zaal van een nog redelijk onderhouden,
voorheen luxueus clubgebouw, waar
zelfs het toneel van de vroegere con
versatiezaal wordt bewoond; achter het
Acht jaar en langei wachten hon
derdduizenden verjaagden in ^ns
werelddeel op - een menswaardig
bestaan,- op werk, op vier eigen
muren, op rust, op alles wat voor
ons vanzelfsprekend is. De wereld
heeft tot dusver geweigerd deze
trieste erfenis van twee wereldoor
logen te aanvaarden. ij heeft de
liquidatie van dit probleem afge
schoven op twee economisch zwak
ke landen: Oostenrijk en Grieken
land. En het leed duurt voort.
Nederland heeft thans het voor
beeld willen geven met een massale
particuliere inzameling ten bate
der vluchtelingen. Heel de maand
October staat in het teken van deze
actie. Reeds is een bedrag van
f 324.000 bijeen. Het blijft echter te
hopen, dat het eindresultaat een
millioenenciófer mag wezen.
Het Gironummer van het Vluch
telingencomité 1954 te 's-Graven-
hagc is: 5 10 0.
gordijn nog weer een gordijn overdwars
en links een familie en rechts een gezin,
zonder licht en zonder lucht met zovelen
bijeen. Hier is in letterlijke zin het doek
gevallen na zoveel bedrijven van leed:
de grote pauze, al hopen ook allen op
ooit nog een happy end: werk, een wo
ning, een menswaardig bestaan. Men zou
op dit bewoond toneel al het voetlicht
en alle schijnwerpers ter wereld willen
richten, één enkele secorde deze afschu
welijke intimiteit voor allen zichtbaar
maken en vragen om applaus voor eep
zó realistische uitbeelding van een stuk
mensenlot.
Buiten staat men dan weer in de
zon en kijkt uit over het Griekse
landschap, hier >n deze hoek van het
eiland op zijn mooist: bloeiende
heesters in de tuinen, de bronzen
bergen in het verschiet, turkoois-
kleurige zee. Wij snuiven aan een
takje groen, dat een der vrouwen op
het bewoond toneel ons van haar
voorraad basilicum heeft afgebro
ken en overgereikt. De reuk van
haar geloof en van heel haar ver
trouwen, het laatste, dat deze men
sen gebleven is in een verlatenheid
zonder end.
Hoop doet leven en als zij vast maar Engels leren, opent zich eenmaal mis
schien de toegang tot het beloofde land. De kans op emigratie van al deze
vrouwen en meisjes, die hier in het kamp Lazzaretto op Syros vlijtig hun
lesje leren, is echter gering.
Dezer dagen heeft een van de pio
niers op het gebied van radio en tele
visie in Amerika, brigadier-generaal
David Sarnoff de komst van „electro
nisch licht" voorspeld, en dat schijnt
nogal een omwenteling te zullen mee
brengen.
Advertentie
Die krampachtige, hoevfc
laat U geen rust.
Spaar Uw longen, neem
trok om samen met Haar, die aller
leed gedeeld had, dè nationale bevrij
ding te vieren.
Breda was bevrijd. Maar de oorlog
ging verder. Ook de Polen trokken ver
der naar Den Bosch, het Land van
Maas en Waal en tenslotte naar Duits
land. Maar telkens weer keerden zij
terug naar Breda, waar velen een twee
de thuis hadden gevonden. Zij trouw
den er en stichtten er een gezin. Z(j
zochten en vonden er werk en wonen
er nu nog. Wachtend op de dag dat
ook hun eigen vaderland de dag der
Vrijheid zal mogen beleven.
Engeland heeft zijn geheime wapen,
het antwoord op de Duitse Volkswagen
en de kleinere Franse wagens, gelan
ceerd. De nieuwe uiterst zuinige auto
mobiel wordt genaamd „de Atoom". De
auto wordt in drie uitvoeringen gepro
duceerd, klein, kleiner, kleinst. De
kleine editie zal 3,15 pond kosten, 75
mijl kunnen rijden en legt 50 mijl af op
4'/i liter benzine.
Zij wordt geproduceerd door een
nieuwe maatschappij, de Fairthrope Li
mited, waar vice-maarschalkBennet
aan het hoofd staat. De „Atoom" is in
de eerste plaats ontworpen om Engeland
de leiding te geven bij de concurrentie,
wie de zuinigste en kleinste auto kan
vervaardigen, om voornamelijk „the man
in de street" tegemoet te komen.
Bennet deelde mede, dat de automo
biel 12 voet lang en 5 voet breed was
en bedoeld was voor drie, desnoods vier
personen. De motor bevindt zich achter,
doch nog voor de achter-as. In alle
drie modellen wordt gebruik gemaakt
van een motor van het B.S.A.-motor-
rijwiel-type. Het is dus de eerste En
gelse luchtgekoelde wagen. De versnel
lingsbak heeft drie versnellingen en
wordt door een Engelse maatschappij
vervaardigd. De „Atoom" is verder voor
zien van onafhankelijke wielaandrijving
v. d. V.op alle wielen.
De carrosserie is van plastic en de
auto heeft hydraulische remmen. Bennet
hoopt in het eerste productiejaar 250
wagens af te leveren en dit aantal ge
durende het tweede jaar tot duizend op
te voeren. De wielen zijn voor en ach
ter ingebouwd en de carrosserie is aëro
dynamisch gestroomlijnd.
Het beroemde schilderij van sir Henry
Raeburn, een portret van mevrouw Ro
bertson Williamson, dat in 1911 de fan
tastische som van. 111.000 dollar op
bracht, is dezer dagen bij een publieke
verkoping voor 14.000 dollar van de
hand gegaan. Tegelijkertijd werden Pie-
ter de Hoogh's „Vrouw, een kind voe
dend" voor 234.000, Frans Hals' „Por
tret van een man" voor 23.000, Consta
ble's „Een begroeid dal in het Hel-
mingham Park" voor 22.000 en Corots'
„Nymphen en faunen" voor 18.500 dol
lar verkocht De schilderijencollectie,
welke had toebehoord aan de overleden
Katherine Deere Butterworth uit Illi
nois, bracht in totaal 152.000 dollar op.
„Electronisch licht" definieerde hij
als „het licht dat direct wordt opge
wekt in een dun laagje electrisch ma
teriaal, dat en daar gaat het om
wordt versterkt door gebruikmaking
van electronische middelen".
De voortgang die men bij de ontwikke
ling van dit versterkingsproces maakt
noemde hij aanzienlijk. Het speurwerk
geschiedt in de naar hem genoemde
laboratoria van de „Radio Corporation
of America", waar hij president is van
de raad van commissarissen.
Een eerste resultaat van de vinding
zou zijn dat de televisieontvangst
enorm zal worden verbeterd. De ka-
thodestraalbuis zou op de duur geheel
verdwijnen en worden vervangen
door een dun, plat doek zoals een
schilderij aan de muur, of volledig
verplaatsbaar als een soort schilders
ezel.
Het ontvangende Instrument zelf
zou niet groter behoeven te zijn dan
een juwelen- of sigarenkistje. Hierin
zouden alle benodigde instrumenten
en knoppen zitten: voor het instellen,
het volume, de beeldscherpte en de
stationskeuze. Door een andere knop
kan men het beeld groter of kleiner
maken, en kiezen tussen beelden in
zwart en wit of in kleuren.
Sarnoff voorzag tevens dat ook op
alle andere terreinen electronisch licht
het gewone licht zou gaan vervangen.
Ook zullen er wijzen van verlichting
worden gevonden waardoor men in het
donker toch goed zal kunnen zien, waar
door men b.v. een grotere verkeersvei
ligheid zal verkrijgen. Tenslotte komen,
binnen twee decenniën, polsradio's en
vestzak-radiotelefonische inrichtingen en
miniatuur-electrische scheerapparaten in
zicht. flï.P.l
der vluchtelingen op
