Nederlandse verzamelaars tonen hun
bezit in Rotterdam
9Set
JliU
W Is
HET GRONDBEZIT EN DE
UITBREIDINGSPLANNEN
B.B.-centrum Haarlem bijeen
CELLAENDE KINDEREN VAN GUERNICA
Romans van FRANZ WERFEL en
H. KESTEN uit 1939
Welke bromfiets is de
zuinigste
Viskundigen-B
Gemeentelijke eigendommen
nemen zeer toe
Waarschuwing tegen
blind vertrouwen
LITERAIRE KRONIEK
PLYMOUTH
ZATERDAG 9 JULI 1955
PAGINA 9
7~t r is de laatste tijd nogal eens geschreven
over de nood van de Nederlandse kunst-
handel, over het feit, dat er in ons land geen
kunstwerken meer verzameld worden en dat veel
^an het particulier bezit naar het buitenland ver
kocht wordt. Het Museum Boymans te Rotterdam
9eeft thans in een grote tentoonstelling een over
zicht van de stand van zaken; zij toont het bezit
van de collectionneurs uit ons land en het resultaat
is ronduit fantastisch te noemen. Onder de drie-
konderdtachtig nummers, die de expositie omvat,
bevinden zich niet alleen tientallen hoogtepunten
uit de kunsthistorie, maar het geheel heeft een
dusdanig hoog niveau, dat er een nieuw Rijks
museum mee te vullen zou zijn. Eerlijkheidshalve
moet er wel bij vermeld worden, dat, hoewél de
Namen als Van Heek, Van der Vorm, Heldring, trots gevoelde zoveel ™e®ster^®r,ïle"
Ten Cate en Philips zijn in dit verband goede be- "aar^ Nederian ^ge aa^
kenden. Tussen hen steekt echter de koopman- opkopers, die uit heel de wereld zouden
verzamelaar Daniel George van Beuningen met ^ear^^jnomConXPSTeUing werd
kop en schouders uit. Zijn bezit heeft inmiddels gebraCht.
een wereldreputatie verkregen en eens is zélfs een De middeleeuwers, de zeventiende-
grote veiling, in het vorstelijk huis van de Roth- en achttiende-eeuwers, zijn overigens
schilds in Hyde Park te Londen enige tijd uitge- het ^sterkst vertegenwoor ig op e
stéld, omdat de heer Van Beuningen een trein had ex^1 bebben enige Uren op de ten-
gemist. Men liet liever de grote kunstkopers, die toonstelling in Boymans doorgebracht
tot uit Amerika ivaren overgekomen, wachten, en met een bezwaard gemoed a sc ei
dan dat Van Beuningen het begin van de auctie
moest missen.
Officiële bromfietsen-test:
Waterstandlen
Het zijn niet alleen de ad
vertenties die belangrijk zijn
voor de leden van onze
postorderclub, neen, regel
matig ontvangen zij persoon
lijk per post, iedere week
opnieuw, diverse aanbiedin
gen voor prijzen, stuk voor
stuk beduidend lager dan zij
gewend zijn te betalen.
IJ MUI DE IS
Voor de eerste maal
d'iploma uitgereikt
Handbaltournooi
Elxamienis
42 nieuwe gediplo
meerden
ningen was een der eenzamen onder
degenen, die veel geld bezitten, want
de meesten omringen zich liever
met wansmaak. Wat er met het bezit
van Van Beuningen geschieden zal is
zelfs voor de ingewijden nog een raad-
sel. Het testament is nog ongeopend en
catalogus een twee-en-vi]ftigtal inzenders ver- aileen de schilderijen vertegenwoordi-
meldt, het aantal particuliere collecties van wer- gen.^ e«bezaan ongeveer^n
kélijk grote betekenis gemakkelijk te tellen is. baar^ dat de
man, die zich altijd zo
Advertentie
Op Tweede Pink
sterdag is Daniël
George van Beunin
gen vrij plotseling
in Arlesheim bij
Basel overleden en
naar aanleiding van
deze tentoonstelling
is een hulde aan
wel
minder belangrijk is de toren van Ba-
bel van de boeren-Breughel, dat van
genomen met de vaste bedoeling terug
te keren. Maar bij zovele tentoonstel
lingen, waar werkelijk de mens ge
toond wordt in zijn grootste prestaties,
zou men dat willen. Terug denkend aan
het Nederlands particulier kunstbezit
komen mij steeds weer beelden voor de
een ongekende visie getuigt en alleen ="en èenï^ gevoel van afgunst be-
nog overtroffen schijnt door de ?eest en een laI gevoel vd
kruipt mij ten aanzien van degenen,
die deze kunstwerken dagelijks aan hun
ontbijt of 's avonds als de dag gedaan
is, bezien kunnen om kracht te putten
voor morgen. Ik zie steeds weer de
Christus voor de hogepriesters van
Jeroen Bosch, die ellendige groep in
Breughels, die het Prado bezit.
Van grote schoonheid is ook het Luik
se Altaar, de staande monniksfiguur
van de Meester van Aix, de wonder-
lijke paarden van Memlinc en het por-
fm, wel op zijn jre(- van jan óossaert van Mabuse. Al
plaats. Zijn collectie deze stukken zijn te zien op de tentoon- triganten, getekend»met een eindeloze
vormt de ruggegraat stelling. Het zijn alle glanspunten, die diepzinnigheid in de menselijke psyche;
van de tentoonstel- bewijzen hoe groot de liefde van Van die slapende jongeman bij zijn geliefde,
ling in Boymans, Beuningen voor de schoonheid geweest die uit verveling (of is het uit smart
een museum, dat moet' zijn. In de kamers van zijn huis of heimwee?) een glas wijn leegdrinkt,
bijzonder veel aan „Noorderheide" vervalt men van de ene van Gerard Terborgh. Er zijn veel
hem te danken heeft verbazing in de andere. In de gangen prachtige Terborghs op de expositie,
gehad. Dr. D. Han- en garderobe hangen Rembrandt, El Ook dat' heerlijke meisjesportret dat
nema is een tijd- Greco en Velasquez. Zijn eetkamer is Joh. Verspronck, de Haarlemse schil-
lang zijn adviseur gevuld met de mooiste Vlaamse primi- der, heeft gemaakt van Maria Dix. En
geweest en hij heeft tieven en als men bij hem logeerde trof zo kan men doorgaan; de jongen met
vele malen di- men in zijn slaapkamer Gauguin, Van de hond van Titiaan, ook op de tentoon-
Gogh, Monet en Renoir aan. Van Beu- stelling van Venetiaanse kunst te zien
geweest, de felle
Het portret van Maria Dix van Johannes Verspronck uit
Haarlem. (Collectie mevr. Nienhuys, Heemstede)
IJMUIDEN
Zaterdag 9 Juli
Hoog water: 6.05 u. en 18.29 u.
Laag water: 1.47 u. en 14.06 u.
Zondag 10 Juli
Hoog water: 6.41 u. en 19.03 u.
Laag water: 2.26 u. en 14.41 u.
Maandag 11 Juli
Hoog water: 7.19 u. en 19.46 u.
Laag water:
3.02 u. en 15.18 u.
Advertentie
Neem nu eens deze mo
derne theedoeken in het
nieuwe Amerikaanse model,
langwerpig, 50x80 cm, een
enorm succes op de export
markt.
Door hun nieuwe vorm is
het afdrogen veel gemakke-
'ijker en geeft het een enorme
tijdsbesparing. Deze thee
doeken in gerstekorrel en
geweven van de beste ka
toenen garens zijn U onge
twijfeld wel eens aangeboden
voor 1.45, maar de leden
van onze postorderclub kun
nen ze bestellen voor nog
géén gulden.
Bestel (en word daardoor
lid van onze postorderclub
zonder enige verdere ver
plichting) deze theedoeken,
geheel gezoomd en voorzien
van lus, in
frisse moderne
ruitdessins,
per stuk voor
Cl I VUUI Z-11 I
WINKELCENTRUM binnenweg
tel. K 1800. 117680 R'DAM
recte steun verleend
bij aankopen voor
het Rotterdams mu
seum. Door zijn
hulp kon het mu
seum Boymans „De
verloren Zoon" van
Jeroen Bosch aan
kopen, de Titus van
Rembrandt en de
schrijvende Evange
list van dezelfde
grootmeester. In
1934 schonk hij zes
schilderijen van Ru
bens (geveild in de
collectie van Lord
Barrymore) en in 1941 schonk hij een
groot deel van de wereldberoemde
collectie-Koenings.
Van Beuningen, die zakenman was,
werd op zes en twintig-jarige leeftijd
al directeur van de Steenkolen Handels
vereniging te Rotterdam, later ook van
de Anthraciet Handelmaatschappij.
Enkele jaren later kocht hij zijn eerste
schilderij. Het was een Weissenbruch
en in die jaren beperkte hij zich tot de
Haagse School en was dus in de tijd
van de eeuwwisseling een man, die de
levende schilders hielp. Maris en Israels
hebben hem gebracht tot een liefde
voor de schilderkunst en deze liefde
zou weldra in een ware hartstocht over
slaan. Reizend van Oost naar West
begon hij schilderijen te kopen. In 1931
vertrok hij naar Wenen, nadat hij ver
nomen had dat het kunstbezit van Ste
fan von Auspitz te koop was. Voor een
fabelachtig bedrag heeft hij daar zijn
vroege en renaissancistische Italianen
en zijn prachtige bronzen uit de zes
tiende eeuw gekocht, waaronder wer
ken van Giovanni da Bologna.
Tegelijk ongeveer met Van Heek
uit 's-Heerenberg begon Van Beunin
gen zich te interesseren voor de
Vlaamse Primitieven. In die tijd was
er in de kunsthandel nog niet zoveel
belangstelling voor deze schilders maar
in de loop der jaren heeft Van Beu
ningen kans gezien bijzonder grote
hoogtepunten uit het Vlaanderen van
de veertiende en vijftiende eeuw te
bemachtigen. Zo kocht hij de drie
vrouwen aan het graf, van Jan van
Eyck, een der heerlijkste stukken van
de meester, die in 1441 te Brugge
stierf. Drie Maria's naderen het lege
graf in het licht van de vroege och
tend, de soldaten slapen, een engel
zit op de tombe, op de achtergrond
vqrheft zich het hemels Jerusalem.
Tot in details is dit paneel van een
huiveringwekkende schoonheid. Niet
IHf
Ei
Detail van de toren van Bdbel, geschilderd door Pieter
Breughel, de oudere, de boeren-Breughel genaamd (collectie
Van Beuningen).
Daumiers, de haast
eindeloze verzame
ling zilver, en vaat.
werk in Delfts en
Chinees blauw.
Heeft U wel
eens zwart Delfts
gezien? Het is ge
maakt in het begin
van de 18e eeuw
als imitatie van de
Oosterse lakpane-
len. De stukken
zijn zeer zeldzaam
want 't meeste van
de Delftse productie
is in de loop der
tijden door onhan
dige keukenmeiden
stukgeworpen. Het
vormt een bijzon
der boeiende vitri
ne. Ga deze ten
toonstelling niet
zien nadat u moe
geworden bent op
de E 55, wier poor
ten vlak naast
Boymans zijnopge.
steld. Ga er ook
niet heen, voor U
naar de schette
rende energie wilt,
want dan loopt u
later als een een
zame verdwaalde
rond tussen de bol
len en driehoeken,
de loudspeakers
en de hemelgon-
dels. Neem er een
dag apart voor,
desnoods een snip
perdag, want enige
versnippering is
wel nodig in onze
van energie hijgen
de tüd.
Rigoureuze bromfietstest: De snelle BERINI M 21 de Luxe was ook de zuinigste!
was in vier ongeveer even lange tra
jecten. Na ieder traject wisselden
de rijders van bromfiets, om een
zo juist mogelijk resultaat te ver
krijgen. Het gewicht van de be
stuurder en diens wijze van rijden
konden immers van invloed zijn
op de te verkrijgen resultaten. De
opdracht was om de route te rijden,
zoals de normale gebruiker dat
doet, wanneer hij lange afstanden
aflegt. Hierbij werden de volgende
resultaten verkregen:
Zeer interessante cijfers werden
vorige week Donderdag verzameld
in een proef, die op initiatief van
het orgaan „Bromfiets" werd ge
houden. Van de bijna 500.000 brom
fietsers in ons land weten maar
weinigen precies wat hun brommer
aan brandstof kost. Onder con
trole van de Kon. Ned. Motor
rijdersvereniging (een onpartijdig
lichaam) werd een brandstoftest
gehouden met enige bekende brom-
fietsmerken. Er was een route van
bijna 200 km. uitgezet, die verdeeld
De Bèrini maakte het hoogste prestatie-gemiddelde. De gemiddelde
snelheid van de BERINI ljtg 8,5% hoger dan dat van het tweede merk,
9,5% hoger dan het derde merk en ruim 10% hoger dan het vierde merk.
Berini verbruikte ook de minste benzine! Ondanks dit hogere
nrestatie-gemiddelde was het benzineverbruik van de BERINI gunsti
ger dan dat van de anderen, zelfs tot 25% lager dan van een ander merk.
Voor deze test werden normale serie-machines gebruikt, zonder dat
van te voren enige maatregel was genomen om het brandstofgebruik
te drukken. Technische storingen deden zich met voor, waaruit de grote
betrouwbaarheid van de tegenwoordige bromfietsen duidelrjk blijkt.
Naast deze test'over 200 km. werden ook proeven genomen over een
afstand van 1 km. Ook hierbij bleek BERINI de zuinigste te zijn!
de Beste Bromfiets Blijft
Een kwaliteitsproduct van N.V. Motorenfabriek PLUVIER
Vrijdagmiddag is in de Gem. Visserij-
school te IJmuiden voor de eerste keer
het diploma „Viskunde en Visbewer-
king B" uitgereikt en ter gelegenheid
hiervan was daaraan een bijzonder ka
rakter gegeven. De diploma-uitreiking
vond plaats in aanwezigheid van vele
autoriteiten.
In 1953 werd met 24 mensen gestart,
van wie er 17 het A-diploma behaalden.
Voor de vervolgcursus kwamen 11 gega
digden terug en 11 daarvan zijn thans ge
slaagd, het neusje van de zalm, aldus
de directeur der school, de heer P. J.
Verwaijen. De tweede groep, die vorig
jaar begon, telde ook 24 man. Van hen
zijn er 2 niet opgekomen voor het ex
amen en evenals vorig jaar slaagden er
17. Aan hen werd allereerst het diplo
ma uitgereikt, waarna namens de cur
sisten een dankwoord werd gesproken
door de heer Th. v". d. Aart.
Daarna ontvingen de 10 geslaagden
van de B-cursus hun diploma, waarbij
de heer C. van Es een bijzondere ver
melding kreeg. Hij had vorig jaar door
ziekte n.l. niet kunnen deelnemen aan
het examen voor het A-diploma, maar
zijn prestaties waren van dien aard, dat
hij toch tot de vervolgcursus werd toe
gelaten. Onlangs deed hij nu examen
voor het A- en daarna voor het B-diplo
ma en beide werden door deze 50-jarige
nestor van de cursus behaald, wat met
een applausje werd beloond.
Drs. D. J. van Dijck van het bedrijf
schap noemde deze bijeenkomst van
zeer grote betekenis voor het visserij
bedrijf. Om het bijzondere van deze pio
niersarbeid, waarvoor zelfoverwinning
en opoffering van vrije tijd nodig was,
te accentueren, reikte hij namens het
bedrijfschap aan de 10 geslaagden een
speciaal voor deze eerste diploma-uit
reiking vervaardigde oorkonde uit.
Woorden van dank namens de cursis
ten werden .gesproken door de heren
Schoonenberg en v. d. Zwan, welke
laatste aan de directeur een foto van de
cursisten aanbood. Loco-burgemeester
W. F. Visser sprak zijn respect uit na
mens het gemeentebestuur, de heer P
Krab sprak als voorzitter van de Ned.
Zeevisgroothandel Vereniging. Namens
de werknemers voerde de heer J. J.
Hartman het woord.
Zondag wordt een handbaltournooi
gehouden ter gelegenheid van het eer
ste lustrum van deze afdeling en te
vens van het dertig-jarig bestaan van
„Onze Gezellen". Aan dit tournooi,
dat om twaalf uur begint, nemen deel:
DCG uit Amsterdam, DIS uit Castri-
cum, Van Nispen, Lisse, Concordia uit
Hillegom en HBC uit Heemstede, te
vens de beide elftallen van OG.
Om 1315 uur wordt er een hand
balwedstrijd gespeeld tussen voetbal
lers van OG en heren van de athletiek-
vereniging Holland.
DELFT, 8 Juli. Gepromoveerd zijn
aan de T. H. te Delft tot doctor in de
technische wetenschap (met lof) A. van
Zijll Langhout, geboren en wonende te
's-Gravenhage op een proefschrift: „De
zwavelverbindingen der aardolie", en J.
"V Cohen, geboren te Leeuwarden, wo
nende te Hilversum, (met lof) op een
proefschrift „On stress calculations in
helicoidal shells and propeller blades".
twtft 8 Juli. Propaed. civiel-in-
eenfeur J. Beers, Amsterdam; W. F de
Boer Ysbrechtum (Fr.); G. Brayn, Lei
den; C.M. van Dr, Driebergen; P^H.
tDeerdbat;AjrnDo"ts, •S-Gravenhage; J. A.
L Gantvoort,
Delft; L. A. Koele, s-Gravenhag
G. Kruisman, Amsterdam; Loman,
Utrecht; H. J. Nederhorst, s-Gravenha
ge; G. D. M. Ribberink, Hengelo (O.),
- i-« A m fi+nrn 9ITI J
N.' de Ronde Bresser, Amsterdam;
van Roon, Vlaardingen; J. W. M. va
Rossum, 's-Gravenhage; J. J- B. van
Schoonhoven, Amsterdam; J. S. bipKe-
ma, Maasniel (L.); J. A. Stoop, s-Gra-
venhage; J. H. van der Vlis, Leeuwar
den; F. Wagenmaker, Nijmegen.
Propaed. bouwk.: R. M. T. Adriaan-
sens, Schiedam; J. Brouwer, Alphen aan
de Rijn; G. F. B. Coppens, Eindhoven;
A. K. Dorhout, Leeuwarden; G. J. D.
Dubbeld, Maastricht; N. H. M. Gernts-
ma, Veghel; P. Huybers, Alkmaar; F.
R. Klein, Voorbrug; H. van der Knaap,
Rotterdam; H. Magis, Helmond; L. C.
Melser, Arnhem; H. J. M. van Rongen
's-Gravenhage; B. van Ruth, .Amster
dam; D. J. Rijksen, De Bilt, A. van der
Schaar, Tzum; L. H. Simons, 's-Graven
hage; T. Veldman, Rotterdam; A. Ver
voort, Amsterdam; P. de Visser, Zaam-
slag; H. M. A. J. M. Wagemans, Roggel
(L); H. Witteveen, Leeuwarden.
Propaed. werktuigk. ing. F. C. v. Gen
tevoort, Delft. Propaed. mijning. C. van
Baaren, 's-Gravenhage; A. J. H. Berg-
stein, Kerkrade; J. L. van Blommen-
stein, 's-Gravenhage; P. A. van Buren;
Schalkwijk (U.); J. E. Casteels, Axel;
N. J. van Dijk, Oldenzaal; F. J. de Groot,
Hilversum; J. A. Grubben, Maasbree;
W. M. van Haaften, Amsterdam; J. R. H.
Linssen, Echt; A. P. Maquelin, Delft; J.
J. M. Meijnknecht, Nijmegen; A. J.
Roebert, 's-Gravenhage; L. W. M.
Schreurs, Venlo; B. P. Stor, Zandvoort;
G. M. Swinkels, Maastricht; H. Vegter,
Leksmond; J. J. Wentink, Rotterdam;
R. R. van der Zee, Schiedam; A. Zig-
tema, 's-Gravenhage,
Cand. werktuigk. ingen.: K. Kimstra,
Dordrecht; A. J. Les, Haren (G.); W.
Schuif, Voorburg.
Cand. scheepsbouwk. ingen.: G. P.
van Hecking Colenbrander, 's-Graven
hage; T. Resink, 's-Gravenhage.
Cand. vliegtuigbouwk. ingen.: H. Mak-
kreel, Rotterdam.
Vór de heroriëntatie der streeksa-
menleving waren de terreinen aan de
IJmond-Noord, voorzover gelegen bui
ten de bebouwde kommen van Bever
wijk en Heemskerk hoofdzakelijk in ei
gendom bij de bezitters van de talrijke
buitenplaatsen of bij de tuinders en
veehouders. Het duingebied behoorde
eveneens aan de eigenaren der aan de
voet ervan gelegen buitenplaatsen.
Sedert de aanleg van het Noordzee
kanaal is er ook in het grondbezit veel
veranderd. Bedrijven en openbare licha
men hebben vele terreinen overgeno
men. Omtrent de huidige stand kan het
volgende worden medegedeeld.
Het P.W.N. bezit de hoge duinen ten
noordoosten van Wijk aan Zee en enkele
lagere duingebieden.
Rijkseigendom zijn de gronden van en
aan het Noordzeekanaal, 't sluizencom-
plex en de al of niet afgegraven duin-
gronden ten zuidoosten van Wijk aan
Zee, benevens de rijksweg Velsen-Cas-
tricum. De gronden ten noorden van
de tunnelmond worden thans door het
rijk onteigend of aangekocht.
De K.N.H.S. bezitten een groot com
plex gronden, waarbinnen het bedrijf
gelegen is, en dat zich noordwaarts
over het duingebied uitstrekt. Het voor
malige Rooswijk zal door de K.N.H.S.
van de gemeente Velsen worden ge-
kocht.
De grond rondom de P.E.N. Centrale
is provinciaal eigendom.
De papierfabriek (Koninklijke Papier
fabriek Van Gelder Zonen) bezit behalve
de bedrijfsterreinen nabij het Noordzee
kanaal, die nog een zeer ongunstige
vorm hebben, en behoudens enkele klei
ne verspreide eigendommen, terreinen
ten Zuiden van de Zeeweg, welke ook
voor het winnen van water voor dit be
drijf worden gebruikt.
Grote oppervlakken particulier be
zit vormen de terreinen, die bij West
hout en Marquette behoren, resp langs
de Zeeweg en ten noorden van Heems-
kcr
Het gemeentelijk grondbezit ligt voor
namelijk in en rond om de bebouwings
kernen, het verandert snel door verwer
ving en vervreemding (uitgifte).
De argrarische gronden zijn in handen
van talrijke eigenaren, de tuinbouw-
gronden in eigendommen van gemiddel
2 a 3 ha, de akkerbouw- en graslanden
in eigendommen van gemiddel 14 a 15
ha. Ongeveer drie kwart hiervan wordt
verpacht.
Met betrekking tot het grondbezit
der gemeenten zijn de geldende en de
in voorbereiding zijnde uitbreidings
plannen van belang. Deze zullen als
regel immers slechts kunnen worden
verwezenlijkt door de daarbinnen ge
legen gronden in handen van de ge
meente te brengen en ze vervolgens
overeenkomstig die plannen voor ver
schillende doeleinden weer uit te ge
ven.
De oppervlakte grond, opgenomen In
geldende uitbreidingsplannen en weder-
opbouwplannen, is beperkt. Het gaat
hier vrijwel uitsluitend om terreinen,
voor de eerstkomende jaren voor uit
breiding van stedelijke- en dorpsbebou
wing aangewezen.
Deze plannen tonen samen het beeld
van een voorgenomen grote uitbreiding
van Beverwijk naar het Noordwesten,
Noorden en NoordOosten, en van be
perkte uitbreidingen van Velsen-Noord
naar het Noordwesten, van Wijk aan
Zee overwegend naar het Noorden en
van het dorp Heemskerk in elke rich
ting. Het geldende plan voor laatstge
noemde kern houdt tevens veilig stellen
van agrarisch gebied onder beteugeling
van verdere lintbebouwing in.
Een herziening van 't uitbreidingsplan
voor het dorp Heemskerk, welke een
aanpassing aan het streekplan-ontwerp
beoogt, is in voorbereiding. Een alge
meen plan voor het deel der gemeente
Velsen, binnen de streek gelegen, is
vastgesteld, maar nog niet goedgekeurd
Met deze uitbreidingsplannen is bij de
samenstelling van het streekplan reke
ning gehouden. Alleen het Westelijke
deel van het grootste plan van Bever
wijk, dat dateert uit de jaren 1947.1948,
past niet in het streekplan.
Wat Franz Werf el betreft: hij week
in 1938 vanwege de „Anschlusz" naar
Frankrijk uit, waar in Parijs Joseph
Roth, „vreemde gast op deze aarde"
reeds te sterven lag. Werfel begon er
meteen te werken aan „Cella, oder die
Uberwinder", de roman, die thans
openbaar is gemaakt. Vic. Stalling ver
taalde hem in uitstekend Nederlands en
„iemand" voegde er een nawoord aan
toe, waarin wordt meegedeeld, dat Wer
fel, indien de politieke gebeurtenissen
niet sneller hadden plaatsgegrepen dan
hij kon schrijven, een tweede boek over
Cella zou hebben uitgewerkt onder de
titel „Das Brot der Fremde". In dit
tweede boek zou het verhaal een kring
loop naar zijn uitgangspunt hebben ge
maakt; begin en slot zouden bestaan
uit de voorbereiding van een concert,
respectievelijk een Europees en een
Advertentie
8-cyl., 4-deurs, groene bekleding,
'met radio, af fabriek.
RHEUMA verr. couvertjes 0.50 p. st.
250.000.aan prijzen.
Ggk. Min. v. Just. 22-ll-'54-LO 520/052.
Gisteravond heeft Wijk 1 (Centrum)
van de Bescherming Burgerbevolking,
afdeling Haarlem, in het St. Bavoge-
bouw aan de Smedestraat een eerste
bijeenkomst gehouden, waarop o.m. de
heer G. A. Suermondt uit Den Haag,
promotor van de B.B., wees op het
grote belang der Sticthing.
De zaal was met vlaggen versierd
en kernachtige spreuken langs de mu
ren gelijk „Beter B.B. en geen oorlog
dan' oorlog en geen B.B." zorgden voor
de juiste entourage. Nadat het orkest
The Ballroom Players" met rustige
muziek de lange tijd van wachten aan
genaam had bekort, verwelkomde het
wijkhoofd, de heer F. A. L. Jutten, de
ongeveer 200 bezoekers en leidde hij
de heer Suermondt in, die een inte
ressante causerie hield.
De jaren 1939-1945, aldus de Haagse
B.B.-promotor, hebben ons geleerd, dat
er werkelijk een burgerbescherming no
dig is. De ramp van Rotterdam b.v.
vlak na de Duitse invasie, verliep mede
zo catastrofaal vanwege het weinig
succesvol optreden der Luchtbescher
ming. Deze kwam te laat, had zich te
gering voorbereid en speelde aldus
toen de noodklok luidde een povere
rol.
De regering, aldus spreker, stond
twee en een half jaar geleden voor het
probleem: vrijwillige bescherming of
niet. Zij verkoos tenslotte het eer
ste en stellig ook het mooiste.
Sinds die beslissing hebben zich
162 000 mannen en vrouwen als lid
aangemeld. Dat is 65 pet. van het be
nodigde aantal. Haarlem neemt ten
dien opzichte een uitstekende positie
in, aangezien het naast Utrecht en
twee Oostelijke steden 15 pet. boven
het landelijke percentage ligt.
De heer Suermondt beklemtoonde de
noodzaak van gestadige en strenge oe
fening. Cursussen moeten worden ge
volgd en practische ervaring opgedaan
om tot volledige beheersign van de
soms moeilijke materie te komen.
Het volgende punt van het program
ma, uitreiking der diploma's, bracht
42 geüniformeerde B.B.-ers, brandweer
E.H.B.O.-mensen enz. op het toneel,
waar zij onder geestdriftige bijval hun
getuigschriften ontvingen. Een paar
leerzame films en het her-optreden
van „The Ballroom Players" besloten
deze contact-avond.
Amerikaans concert, hetgeen uiteraard
bij een schrijver als Werfel zinnebeel
dig verstaan wil worden.
Zoals de roman nu voor ons ligt, weer
spiegelt hij de gebeurtenissen rondom
de „Anschlusz" in de ervaringen van
de Joodse advocaat Bodenheim, die met
zijn niet-Joodse vrouw en zijn muzikaal
begaafde dochter Cella door de ge
laarsde vijand wordt opgejaagd, maar
op het nippertje aan het concentratie
kamp ontkomt, wellicht teneinde de
wereld te waarschuwen. Men vergete
immers niet, dat liet hier gaat om een
manuscript uit '38'39, toen waarschu
wingen nog enige zin hadden.
De manier, waarop Bodenheim aan
vankelijk optimistisch is en niet be
seft welke rampzaligheid hem wacht,
mag tekenend heten voor de fatale
kalmte, waarmee zoveel Joodse bur
gers de stad en het land hunner vesti
ging trouw blijven, in het blinde ver
trouwen dat alles zo'n vaart wel niet
zou lopen, want waarom zou „de mens
den mens een wolf zijn?" Dit goed ver
trouwen bepaalt een levenshouding, wel
ke gevaar probeert' te ontveinzen.
Als houding maakt zij op de waar
nemer bijzondere indruk. Niet alleen
Werfel schilderde haar als een moder
ne vorm van tragiek. Men vindt haar
Uit de nalatenschap van Franz Werfel is een roman openbaar gemaakt,
die ons weer eens doet voelen wat het de schrijvende telgen der oude
Donaumonarchie moet hebben gekost hun geliefd operetterijk vaarwel te
zeggen. Waar de Oostenrijkse literatuur van na de eerste wereldoorlog tot op
heden wereldvermaardheid verwierf, deed zij dit op grond van een volkstragiek,
waar niemand ongevoelig voor kon en kan blijven. Van Hugo von Hofmannsthal
(1874-1929), Rainer Maria Rilke (1875-1926) en Franz Kafka (1883-1924) tot Franz
Werfel (1890-1944) en Joseph Roth (1894-1939), om van de jongste generatie met
Ilse Aichinger e.a. maar niet te spreken, staat de Oostenrijkse literatuur in het
teken van ballingschap, heimwee en van hartstochtelijke solidariteit met de mens,
met datgene wat op dit ondermaanse het mens-zijn uitmaakt.
FRANZ WERFEL, wiens post-
huum uitgegeven boek „Cella"
onlangs in Nederlandse vertaling
is verschenen.
houden. Niet bepaald uit beginselen van
Christelijke naastenliefde, maar „ge
woon", omdat het te gek is mensen te
haten of te vrezen. En ook omdat de
man wat verlegen is met zijn eigen
talentloosheid. Het talent van zijn mu
zikale dochter Cella drukt hem name
lijk persoonlijk volkomen in de put. In
het onvoltooid gelbeven vervolg op deze
roman, wilde Werfel laten blijken, dat
Cella niet zijn dochter is, maar het
kind van een avonturier, die als jeugd
vriend van Bodenheim altijd diens hei
melijke bewondering had genoten omdat
hij zo opportunistisch in het leven stond.
Felle waarschuwing
Bedoelde Werfel hiermee iets te zeg-
als zodanig beschreven in tal van lite- j levensprincipe» ^Fei^is^hf1'ehc^èevaf
raire vprclflcrpn int Hit. ennnnpnda tiia levensprincipe, reu is m elk ge\ai,
dat zijn roman, evenals die van Kesten,
een felle waarschuwing inhoudt: onder
schat de vijand niet, m.a.w. overschat
de goedheid der mensen niet!
raire verslagen uit die spannende tijd,
waarin het Europese monsterconcert
werd voorbereid. Zo bijvoorbeeld in
„De kinderen van Guernica", een ro
man van Hermann Kesten uit 1939. Kes
ten, geboren in 1900 te Neurenberg,
verliet in 1933 het Duitse vaderland.
„Spanje" werd voor hem de ouvertu
re tot de dingen die komende waren.
In „Guernica" behandelt hij het lot van
de Baskische familie Espinosa, die tij
dens de burgeroorlog onder de wissel-
valligste omstandigheden zichzelf bleef,
tot Duitse Stuka's op 26 April 1937
Guernica van de kaart veegden. Nu
zijn er alleen npg de kinderen van Guer
nica in Kesten's roman, om het ons
te vertellen, alsmede het levensgrote
doek van Picasso, dat alle gruwelen van
de oorlog in één kreet samenvat:
„Guernica".
Blijven geloven in de mens?
Werfel en Kesten hebben voor de
zelfde ontstellende vraag gestaan:
Heeft het zin in de mens te blijven ge
loven? Is het menselijk tekort
(„La condition humaine"), waarover in
het critieke jaar 1933 André Malraux
een fenomenale roman schreef, niet
een excuus waar idealisten zichzelf
mee de dood indrijven»
De apotheker Espinosa van de markt
t» Guernica en de advocaat Bodenheim
uit Eisenstadt bij Wenen zijn prototy
pen van goede, rustige, onverstoor
bare huisvaders, die van hun gezin,
hun werk, hun stad en hun land hou
den, gewoon zoals iedereen. Hun „fout"
is slechts, dat zij niet kunnen geloven,
dat niet iedereen zo gewoon is. Zelfs
in het ergste gevaar, als in Guerni
ca de straatrevolutie aan de gang is,
blijft vader Espinosa op de vraag van
oom Pablo: „Hou jij van de mensen?",
antwoorden: „Ik hou van hen!"
„Van allemaal?" vroeg oom Pablo.
„Van allen die van goeden wille zijn,"
verklaarde vader Espinosa aarzelend,
„van alle nette, goed opgevoede, van
alle beschaafde, van alle goede men
sen."
i Ook Bodenheim blijft van de mensen
De waarschuwing, na 1939 door de
gebeurtenissen achterhaald vóór de
romans in kwestie bekend of zelfs
maar uitgegeven konden worden,
moet ook vandaag de dag nog van
kracht zijn.
Maar ook los van al deze kantte
keningen zijn beide romans bijzonder
lezenswaard, mede dank zij de goede
vertalingen. Die van Werfel's werk
roemden wij al. Het boek is geschre
ven in een meditatieve stijl, rijk ge
nuanceerd van woordkeus. Enkele ge
deelten, met name Bodenheim's herin
neringen aan zijn soldatentijd in 1914,
zijn uitermate tekenend voor de sfeer
dier historische periode. Dat Werfel
het boek in portefeuille hield, wekt de
schijn, dat het eigenlijk geen persklare
roman is. Het is mogelijk, dat de au
teur het werk in details nog heeft wil
len uitpuren. Maar zoals „Cella" tot
ons is gekomen, is het een volwaardig
kunstwerk, dat zich in Werfel's oeuvre
chronologisch laat plaatsen tussen „Der
veruntreute Himmei" en „Das Lied von
Bernadette".
„Die Kinder von Gernika" is heel
anders geschreven, speelser van dia
loog. vuriger van aandrift. Kesten pro
beert de tragedie voortdurend als co-
medie op te vangen. Het aan de hel
van Guernica ontsnapte kind, dat als
vluchtelingetje in Parijs het levensver
haal der familie Espinosa vertelt, stel
de Kesten in staat onbevangenheid van
oordeel aan scherpte van waarneming
te paren, met als gevolg dat het ver
slag ongewoon pakkend is geworden.
Pieter Grashoff vertaalde de roman
in springlevend Nederlands 1).
NICO VERHOEVEN.
1). Franz Werfel: „Cella", vert. d.
Vic. Stalling. Uitg. De Fontein, Utrecht.
Hermann Kesten: „De kinderen van
Guernica", vert. d. Pieter Grashoff.
Uitg. De Bezige Bij, Amsterdam, 1955.
