de
Politiek vuurwerk
rond een aantal
wijzigingen in
grondwet
Chefarine 4
Felle twist tussen
dr. Drees en prof.
Gerretson
m
Amsterdamse diamanten in mei 1940
naar Engeland gehaald
Een oprecht man en
een
v^~
V-r ■."■•■- -'N
- -
Mr. de Graaf: staat en wetten
zijn aan hogere orde gebonden
Prof. Oud als „kampioen van
geestelijke vrijheid
4-voudige bestrijding
van pijnen en griep
Handgemeen voor
nachtclub
JEUK
BBD
Venhoêe
v
I w
m
mmm
In de Tweede Kamer
Televisie na 10 jaar
selfsupporting
Misverstand
was oorsaak
Geen politietaak
voor
automobilisten
1H
te
IVOROL: De Tandpasta van standing!
WOENSDAG 22 FEBRUARI 1956
PAGINA
Is3»%n -;"¥
:A--
SKsl**'*
ft®*
ËSÉllM
p* i m
m*
Inleidend artikel
Erfopvolging
„Kronkels"
Tweede Thorbecke
Het „heilig Bruurke"
van Megcn
Zaak-Anneke Beekman
Familie wenst verset
niet op te geven
Militairen en de kou
Kostwinnersvergoeding
wordt verhoogd
De Zeister moordzaak
„Verdachte is gestoord"
liet
ich
niet
WUK onbetuigd
Vloeistof
VOLDOENING IN
VATIC AAN OVER
BENOEMING GEZANT
Voorzitter Eerste Kamer legt zwijgen op
Rijkspolitie wordt uitgebreid
NUYENSPRIJS
VOOR
DRS. A. MANNING
Dr. H. P. Berlage
herdacht
CHURCHILL STELT
OORLOGSBODEM
TER BESCHIKKING
-'■V v-*"**
4, 'V.:
-*■ v -■
>%- "<sw
- -s
- --V
;:l£* "4"*
•»X
ui»*- - „U.
Wm
- r„^
t,r
;m:
I1W
•■■x,.,
(Van onze parlementaire redacteur)
De Tweede Kamer heeft zich zonder hoofdelijke stemming verenigd met
een wetsontwerp tot wijziging van de Grondwet, waardoor aan de Provin
ciale Staten veel meer bestuursmacht en eigen verantwoordelijkheid wordt
gegeven. De Koninklijke Goedkeuring op de provinciale verordeningen wordt
afgeschaft. De Provinciale Staten kunnen voortaan zelf regelen wanneer zij
willen vergaderen en ook de Commissaris van de Koningin wordt ontheven
van het toezicht op de verrichtingen van de Staten. Het ontwerp maakt deel
uit van een serie voorstellen tot herziening van de Grondwet, die zijn inge
diend in aansluiting op het ontwerp tot uitbreiding van het aantal leden van
beide Kamers. Dit is reeds enige maanden geleden door de Tweede Kamer
aangenomen. Van de Eerste Kamer en van de beide nieuwe Kamers na de
verkiezingen zal het afhangen of deze wijzigingen in de Grondwet zullen
worden aangebracht. Kans op verwerping lijkt uitgesloten, temeer omdat
het kwesties zijn, die iedereen gaarne geregeld wil zien.
155
De winter die thans ons land in zijn
ban houdt, is zo streng, dat zelfs de
vergelijkingen van de oudere genera
tie met „die winters van vroeger" gaan
deweg „bevriezen", zó streng, dat alle
verkeer, of dat nu te land, te water of
in de lucht is, er meer dan ernstige
hinder van ondervindt, hetgeen in een
land als Nederland met zijn zeer dichte
verkeersnet, akelig goed te merken is.
Eén ding is er echter, dat men deze
winter na moet geven. Hij stelt ons in
staat af en toe een rivier „te voet" over
te steken. Maandag was dat voor het
eerst het geval met de Rijn tussen Rhe-
nen en Kesteren, waar de normale post
verbinding reeds lang is gestaakt en
men nu met takken een baan over
de schotsen heeft uitgezet. Hoe het daai
bjj deze zonderlinge passage over de
Rijn toeging toont deze foto.
Advertentie
Vier werkelijk betrouwbare middelen
helpen elkaar en doen wonderen I
Chefarine „4" besirijdl Uw klachten met
4 middelen tegelijk. Deze gecombineer
de werking brengt baat, vaak ook dan
wanneer andere middelen (alen! n n
BEROEMDE GENEESMIDDELEN
IN EÉN TAB LET
TEGEN PIJNEN EN GRIEP - 20 TABLETTEN 85 ct
De inleidende beschouwingen tot het.'
debat over de wetsontwerpen gaven de
Kamer echter aanleiding tot enig poli
tiek vuurwerk, o.m. over de vraag, die
door velen werd gesteld, hoe het toch
komt, dat wij in dit land na de oorlog
maar niet verder komen dan het aan
brengen van peuterachtige wijzigingen
in onze Grondwet. Toch ligt er sinds
1954 een rapport van de Staatscommis
sie-van Schaik, waarin een totaal nieu
we redactie en geheel nieuwe opzet van
de Grondwet is geadviseerd. Minister
Bee] wees er op, dat men een grond
wetswijziging zoals deze commissie die
z'ch denkt, niet moet onderschatten.
Tal van zeer principiële kwesties wor
den daarin aangesneden en uit het boek
deel met minderheidsnota's blijkt hoe
iastig het voor een regering moet zijn
orn daar een behoorlijke portie van
door een parlement te doen aanvaar
den. Bovendien moet zo'n uiterst diep-
gaande staatsrechtelijke kwestie eerst
tpd hebben om in de openbare mening
te rijpen en de deskundigen moeten het
in publicaties van alle kanten belichten
alvorens men tot een verantwoord wets
ontwerp kan komen.
(Van de andere kant was de minister
van oordeel dat de Grondwet als rechts
bron door de ontwikkeling op volken
rechtelijk gebied aan betekenis noga)
heeft ingeboet.)
Mr. De Graaf (K.V.P.) begreep deze
•Moeilijkheden wel. Hü kon echter niet
nalaten te herinneren aan enkele kwes
ties die de katholieken gaarne geregeld
zouden zien en die hun nu weer ont
slippen. Zijn fractie zou de Grondwet
vooraf willen doen gaan door een in
leidend artikel, waarin tot uitdrukking
Wordt gebracht, dat de staat en zijn
Wetten aan een hogere orde gebonden
zijn. Ook de heer Beernink (C.H.)
voelde daarvoor, in tegenstelling tot
Prof. Oud, die meende dat „theoreti
sche uitspraken" als deze uit de Grond
wet verwijderd behoren te blijven. Hij
?aK de geestelijke vrijheid in gevaar
komen.
Tegen deze geestelijke vrijheid acht-
ïe hij het evenmin als bij de lijkver
branding gewenst wettelijke belemme-
?bgen in het leven te roepen. Met na-
f^e kon hij geen bewondering hebben
voor een nota, waarin leden van de
commissie-van Schaik de gedachte in-
roduceren, om het processieverbod
~aar op te heffen, waar de bevolking
bor twee derde deel voor het houden
-,an openbare processies is. Men moet
de
geestelijke vrijheid niet aan een be-
Paalde verhouding in de bevolking bin'
was het oordeel van de liberale
den,
epi ®r' die door dr. Bruins Slot (A.R.)
v0ogSzhrs -schamper als de „kampioen
liekp geestelijke vrijheid van katho-
eh" werd voorgesteld.
sehn°f' Ouc' wees voorts op de wen-
eve eid> dat in de Grondwet weer
or>p«als vroeger de mogelijkheid wordt
"Selaten om bij afzonderlijke wet
bret n®en in de erfopvolging aan te
eehii n- De behoefte hieraan was hem
2(1,11 b'j overweging van wat er
ou kunnen gebeuren, wanneer Prin
ts Beatrix eens onverhoopt zou ko-
ar-v,1} te overlijden en een zoon zou
nin ten. Wanneer in dat geval Ko-
zou h JuliE>na nog in leven zou zijn.
iederrff6 zoon. die wellicht reeds door
teerd als Erfprins was geaccep-
wordèn 'nfi °Pvolging op de troon
Politi p g.esl°ten.
hoge Windstoten, kennelijk door
men er vpZ1?gsdruk °P£ewekt' kwa"
ptd a Tu0orts uit de hoek van de
tera vprdilF „Van der Goes van Na-
s verdedigde daar de opvatting, dat
de toenemende heterogeniteit van de
K.V.P. na 3e oorlog er de oorzaak van
was, dat wil niet meer tot een behoorlij
ke algemene grondwetsherziening kun-
nei komen. Minister Beel had daar
vlak na de oorlog wel toe willen over
gaan, maar de heterogene K.V.P. was
hem uit de hand gelopen Voorts was
prof. Romme een kwade geest in dit
grondwetsdrama. Hij had tijdens de
oorlog een boekje geschreven, waarin
ideeën stonden, die de oorzaak waren
geworden, dat al jarenlang heel Ne
derland kopschuw is als het over grond
wetsherzieningen gaat.
Minister Beel trachtte de heer Van
der Goes duidelijk te maken welke
staatsrechtelijke kronkels er in zijn be
toog waren geslopen. Het past niet bij
een boven de partijen staande bewinds
man een politi i e partij in de hand te
hebben en deze er dan weer uit te zien
lopei gesteld al dat dit ergens bij
past.
De heer Van der Goes trad ook met
grote vrijmoedigheid tegen prof. Oud
in het strijdperk. Deze had hem bij
het debat over de grondwet drie maan
den geleden de les gelezen en aange
toond, dat van de vele ideeën die de
heer Van der Goes kort na de oorlog
heeft gelanceerd op het gebied van de
hervorming van de staat weinig was
terecht gekomen. Ditmaal meende de
heer Van dér Goes de mislukkingen van
de heer Oud te kunnen aantonen.
Over enkele tientallen jaren zal men
aeze weinig constructieve prof. Oud
alleen nog maar kennen als auteur. Als
staatsman is hij dan verleden tijd,
meende de socialistische woordvoerder.
O antwoordde met een schilde
ring van het toekomstbeeld van de
heer Van der Goes, die later ongetwij
feld als een tweede Thorbecke in de
geschiedenis zal voortleven. „Evenmin
als Thorbecke in 1848 was Van der
Goes honderd jaar later minister, maar
hoe hebben zij elkaar geëvenaard tn
geestelijke invloed', zo spotte de libe
rale spreker.
De kamer heeft zich ook verenigd
met een wijziging in de Grondwet, die
betrekking heeft op de regeling van
het toezicht op gemeenten in nieuwe in
gepolderde gebieden, die nog niet pro
vinciaal zijn ingediend.
Onder de nog te behandelen wijzigin
gen komt ook een nieuwe redactie voor
van het grondwetsartikel, dat de bui
tenlandse betrekkingen regelt en de
aanpassing van de Grondwet aan de
nieuwe rechtsorde in verband met het
aanvaarden van het Statuut voor het
Koninkrijk. Om die reden waren de
beide gevolmachtigde ministers de he
ren Pos en Lampe als vertegenwoor
digers van Suriname en de Nederland
se Antillen aanwezig.
Pater Marculphus Heijei is benoemd
tot vice-postulator ter voorbereiding
van stappen die kunnen leiden tot de
zaligverklaring van broeder Everardus
(Jan) Witte, bekend als het „heilig
Bruurke" van Megen. Reeds vele ver
eerders in den lande hebben hun verlan
gen te kennen gegeven, dat hij weldra
tot de eer der altaren zal worden ver
heven. Pater Heijer zal nu als vice-pos
tulator zo verl mogelijk gegevens om
trent het „heilig Bruurke" verzamelen
Er zijn geen gronden om aan te ne
men, dat geestelijken in Nederland thans
medewerking verlenen aan het verbor
gen houden van Anneke Beekman. Al
dus merkt de minister van Justitie in
zijn memorie van antwoord aan de Eer
ste Kamer op.
Voorts staat niet vast of, en zo ja
welke, geestelijken elders wel daaraan
medewerken. Uit de gedragingen en uit
latingen van leden der betrokken fami
lie valt af te leiden, dat zij niet wensen
te zwichten voor enige aandrang om hun
verzet op te geven. Alleen reeds op grond
hiervan is er geen nuttig effect te ver
wachten van het doen van stappen bij
de r.k.-geestelijkheid.
De minister van Oorlog en Marine
heeft bepaald dat in verband met de
langdurige hevige koude de kostwin
nersvergoeding voor militairen met zes
tig cent per dag wordt verhoogd. De ver
hoging heeft terugwerkende kracht tot
3 februari en geldt voorlopig tot 26
februari.
(Van onze parlementaire redactie)
Minister Cals heelt zich in de Eerste
Kamer verzet tegen stemmen van libe
ralen en anti-revolutionairen om de
overheidssubsidie voor de televisie tol
het uiterste te beperken. De heer Hel-
lema (A.R.) had daarbij betoogd, dat
het televisiebestel zijn eigen kosten dient
te dragen. Het was volgens hem niet
redelijk, dat het genoegen van het be
perkte aantal televisiekijkers mede door
de andere burgers wordt betaald, te
meer niet omdat het nog lang niet is
uitgemaakt of de televisie een vloek
of een zegen voor ons volk zal zijn.
Minister Cals maakte duidelijk, dat
het belang van de televisie niet alleen
mag worden afgemeten naar het cultu
rele belang voor het Nederlandse volk.
doch dat hiermee ook de internationale
positie van ons land is gediend. Overi
gens verwachtte hij, dat de Nederlandse
televisie na verloop van een tiental ja
ren „self-supporting" zal zijn. Over de
kosten van de internationale congressen,
waartegen ook bezwaar werd gemaakt,
zei de bewindsman, dat ook hij zich
niet aan de indruk kon onttrekken, dat
er daarbij wel eens door de verschillen
de landen tegen elkaar wordt opgebo
den. Ook van deze congressen mag men
echter de wetenschappelijke en econo
mische waarde voor ons land niet on
derschatten, meende hij. Bovendien is
Nederland in vergelijking met het bui
tenland tamelijk sober.
De Zeister jongeman, die in novem
ber 1954 een 30-jarige winkelierster al
daar heeft doodgeschoten en tegen wie.
zoals gemeld, zes jaar is g.ëist, heeft op
de zitting van dinsdag ontkend de be
doeling tot schieten te hebben gehad
De officier van justitie jhr. mr N.
Witsen Elias achtte het primair ten laste
gelaste gelegde, n.l. doodslag, wettig en
voertuigend bewezen. In de situatie
waarin de verdachte verkeerde al
dus de officier daarbij doelend op
verdachtes sluipende houding met een
geladen revolver in zijn hand, kan het
niet anders of hij moet de bedoeling
hebben gehad een schot te lossen toen
hij iemand zag. Wat de persoon van ver
dachte betreft, valt het "op, dat hij een ge-
exalteerde voorliefde heeft voor vuurwa
pens en dat de schietoefeningen in mi
litaire dienst hem buitengewoon opwon
den. In zijn puberteitsjaren had hij zich
meer dan normaal verdiept in detec-
tiveboeken gn wild-iyestfilms. Boven
dien bezat hij een grote fantasie.
Komend tot de conclusie van het psy
chiatrisch rapport stelde mr. Witsen
Elias, dat hij deze niet wenste te be
strijden. Op juridische gronden kon hij
zich echter niet verenigen met het ad
vies dat uitsluitend terbeschikkingstel
ling van de regering inhield. Hij acht
verdachte wel aansprakelijk voor de psy
chische situatie waarin hij had verkeerd
^en verwees hiervoor naar de jurispru
dentie.
Hij meent dat de verminderde toe
rekeningsvatbaarheid de doorslag dient
te geven voor het bepalen van de straf
maat van deze gestoorde verdachte. .Ik
geloof niet dat het recht gediend is in
dien hem een langdurige vrijheidsbero
ving zou worden bespaard", aldus de
officier, die zes jaar met aftrek en ter
beschikkingstelling van de regering
eiste.
Mr. Kousemaker uit Zeist, verdachtes
verdediger, drong met klem er op aan,
de jongeman geen lange vrijheidsstraf
op te leggen, daar eenzame opsluiting
zelfmoord geenszins zou uitsluitend.
(Advertentie)
TOEN gisteravond de bezoekei
van een Amsterdamse nachtclul
bij het weggaan de portier ach
teloos iets in de hand stopte, werd hij,
reeds op straat staande, plotseling van
achteren aan z'n jasje getrokken.
Toen hij zich geïrriteerd omdraaide
en hij iemand met opgeheven vuist
achter zich zag staan, bedacht hij
zich geen ogenblik en liet hij een
regen van slagen op de port-er
die was het, leerkomen.
De portier, die deze
inval niet verwacht»
liet zich ook niet
onbetuigd en wel
dra rolden de beide
mannen over de
straat. Een sur
veillerende agent
haalde de vech
tersbazen spoedig
uit elkaar en toen
kwam de oorzaak van deze nachtelijke
vechtpartij aan het licht.
De bezoeker van de club bleek n.i. wel
eens last van z'n maag te krijgen als
hij wat overmatig rookte of dronk. Uit
voorzorgsmaatregelen had hij een strip
Agré Antacide maagtabletten van Phi-
lips-Roxane bij zich gestoken, waaruit
hij er twee in de loop van de avond had
losgemaakt, maar er slechts een van had
ingenomen en de andere in de zak van
z'n colbert had laten glijden.
Toen hij bij het verlaten van de club op
het allerlaatste moment de portier ont
waarde, greep hii haastig in z'n zak
en gaf de man een maagtablet in plaats
van een muntstuk.
De portier, die dacht te doen te hebben
met een flauwe grap, liep de bezoeker
achterna, trok hem aan z'n jasje en
bracht z'n vuist, waarin het tabletje
zat, naar voren om daarmede de man op
z'n vergissing te wijzen.
Dit werd verkeerd begrepen met het
bovenomschreven gevolg.
Agré Antacide maagtabletten van
Philips-Roxane helpen promp tegen
maagbranden, overtollig maagzuur, op
rispingen, opgeblazenheid enz. 60 tablet
ten f 1.65.
Advertentie
Niet krabben. De heldervloei-
bare D.D.D. kalmeert de jeuk
in enkele seconden, doodt de
ziektekiemen en geneest tot
diep in de huidporiën.
GENEESMIDDEL TEGEN
HUIDAANDOENINGEN
BALSEM
ZEEP
In kringen van het Vaticaan heeft men
zijn voldoening uitgedrukt over de be
noeming van F. R. W. M. H. graaf de
Marchant d'Ansembourg tot Ned. gezant
bij de Heilige Stoel.
(Van onze parlementaire redactie)
Bij de behandeling van de begroting
van Algemene Zaken in de Eerste Ka
mer heeft de C.H.-afgevaardigde, prof.
Gerretson, zich met een aantal staats
rechtelijke vragen tot dr. Drees gericht.
Zijn eerste bezwaar richte hij tegen het
feit, dat er moeilijkheden ontstaan in
zake de politieke verantwoordelijkheid,
dooruat de functie van minister-presi
dent en die van minister van Algemene
Zaken in een persoon zijn verenigd.
Dr. Drees antwoordde, dat het beleid
van de minister-president bij de alge
mene politieke beschouwingen, en dat
van de minister van Algemene Zaken
bij de begroting aan een onderzoek kan
worden onderworpen. Hij zag er weinig
nut in om ook verder nog de beide func
ties al te scherp onderscheiden te hou
den.
Dr. Drees wilde niet ingaan op de
suggestie om bij de behandeling van
complexe onderwerpen, als de Delta
kwestie een eerste verantwoordelijk mi
nister aan te wijzen, tot wie men zich
voor alle facetten zou kunnen wenden.
Indien nodig, aldus de minister-president,
kunnen bij de behandeling meerdere mi
nisters tegelijkertijd aanwezig zijn.
Hij protesteerde tegen de stelling, dat
de redevoering van H. M. de Koningin,
te Leiden tot de Nederlandse jeugd ge
houden over de steun aan onderontwik
kelde gebieden, een zaak van partijpoli
tiek zou zijn. „Men kan van mening ver
schillen over de mate van hulp, die
moet worden geboden, zo meenae hij,
maar dat er hulp moet komen, daarover
is ieder het eens. Het Kabinet aanvaardt
als geheel de politieke verantwoorde
lijkheid over wat door H .M. is ge
zegd"
Het debat eindigde in een persoonlijke
aanval van prof. Gerretson op de mi-
nister-president, over een z.i. krenkende
uitlating in 1953.
„De geachte afgevaardigde, prof
Gerretson", zo antwoordde dr. Drees,
„is zeer gevoelig voor uitlatingen, die
op hemzelf betrekking hebben, maar
dat hijzelf anderen kwetst, ontgaat
hem volkomen". Ten bewijze hiervan
citeerde hij o.a. de verklaringen van
de C.H.-afgevaardigde tegenover de
parlementaire enquêtecommissie, die
volgens hem karakteristiek waren
voor de vijze, waarop deze in het
openbare leven optreedt. „De wijze
van discussiëren van prof. Gerretson is
schadelijk voor de openbare zaak", al
dus dr. Drees.
Prof. Gerretson interrumpeerde ten
slotte zo heftig, dat de voorzitter, mr
Jonkman, hem het zwijgen moest op
leggen.
De onlangs benoemde minister van
Justitie, prof. mr. J. C. van Oven, heeft
in zijn memorie van antwoord aan de
Eerste Kamer op de begroting van Jus
titie verklaard, niet te willen overgaan
tot aanstelling van geselecteerde auto
mobilisten als onbezoldigd rijksveld
wachter. Hij ziet hierin een groot aan
tal praktische bezwaren. Op de eerste
plaats wijst de bewindsman daarbij op
de gevaren die ontstaan wanneer een
autobestuurder, die niet als opsporings
ambtenaar kenbaar is, een verkeers-
overtreder tot stoppen tracht te
dwingen. Verder zou een dergelijke
functionaris de uitgebreide wetskennis
missen om een proces-verbaal op te ma
ken. De minister ziet een veel effec
tiever bestrijding van de verkeersonvei
ligheid in het organiseren van perma
nente preventieve controleritten door
personeel van de Rijkspolitie, o.a. in
onopvallende personenauto's. In over
leg met de minister van Financiën is
daarom besloten het Korps Rijkspolitie
uit te breiden met 100 man en deze van
de geëigende voertuigen te voorzien.
Op een prijsvraag naar „de beteke
nis van C. R. A. van Bommel voor de
Noordelijke Nederlanden", in 1951 uit
geschreven door het „Nuyensfonds ter
bevordering van het beoefenen der ge
schiedenis onder de katholieken in Ne
derland", is eind december 1955 een
antwoord binnen gekomen, dat door een
jury, bestaande uit de hoogleraren dr.
Gerard Brom, mgr. dr. R. R. Post en
dr. L J. Rogier, de in uitzicht gestelde
bekroning alleszins waardig bevonden
werd.
De schrijver bleek te zijn de heer A.
F. Manning, doctorandus in de geschie
denis en leraar te Veghel (N.B.). De
bekroning zal geschieden in een open
bare vergadering van het Nuyens
fonds in het aula-gebouw der Katho
lieke Universiteit aan de Wilhelmina-
singel 13, Nijmegen, op zaterdag 10
maart 1956, des middags om 4 uur.
In de aula van het gemeentemuseum
te Den Haag heeft gisteren een depu
tatie van architecten van de B.N.A. een
krans gelegd bij het borstbeeld van dr.
H. P. Berlage ter herdenking van de
honderdste geboortedag van deze archi
tect.
Aanwezig waren o.a. mr. L. J. F. Wij
senbeek, directeur van het Gemeente
museum, namens het gemeentebestuur
en dr. J. E. van Gelder, oud-directeur
van het museum, die met Berlage de
plannen hiervoor beeft verwezenlijkt..
Ir. D Roosenburg. die nog met dr.
Berlage heeft samengewerkt, schetste de
architect en de denker, maar ook de
mens Berlage. die wellicht door zijn ge
schriften en zijn niet-uitgevoerde wer
ken (zoals het Pantheon der Mensheid)
nog meer invloed heeft uitgeoefend dan
met zijn uitgevoerde.
D ROE'S
17ct per tol
Winter Drops. Eucalyptus Drops Fruit Drops
Advertentie
Toen op 10 mei 1940 de Duitse le
gers ons land binnenvielen, zal
bij weinig Nederlanders enige
gedachte zijn opgekomen aan het lot
van de Amsterdamse diamanten. Toch
onthult ons een zojuist in Engeland ver
schenen boek, dat de Britse geheime
dienst zich op die tiende mei terstond
de betekenis voor de verdere oorlog
voering van de grote voorraden indus
triële diamanten in Amsterdam reali
seerde en zonder dralen, met steun van
allerhoogste zijde, plannen smeedde om
de Duitse troepen voor te zjjn (1). E,en
Brits majoor, een tot Engelsman gena
turaliseerde Nederlander wier na
men om veiligheidsredenen nog niet
prijsgegeven kunnen worden en een
toevallig in Engeland vertoevend Am
sterdams diamanthandelaar, wijlen Jan
Kors Smit, kregen in Londen op 11 mei
opdracht om een bliksemsnelle missie
naar Nederland te ondernemen en te
trachten de voorraden industriediaman
ten, die vooral in oorlogstijd van onbe
rekenbare waarde waren, mee naar En
geland te voeren.
Het Nederlandse Gezantschap in Lon
den zorgde voor de vereiste papieren,
terwijl de nieuwe Britse Premier, Win
ston Churchill, een torpedobootjager, de
Waipole, ter beschikking stelde. De
commandant van dit oorlogsschip kreeg
opdracht ieder risico te vermijden,
maar ten koste van alles zijn drie pas
sagiers veilig terug te brengen. De
overtocht van Harwich naar IJmuiden
vond op 12 mei 1940 plaats. Zonder het
te beseffen, passeerde onderweg de Wai
pole een ander Brits oorlogsschip, de
Codrington, die, zoals later bleek, Prin
ses Juliana en de Prinsesjes veilig naar
de overkant van de Noordzee vervoer
de. In de vroege morgen van de 13de
mei werden de drie zonderlinge passa
giers van de Waipole in IJmuiden ont
scheept, vanwaar zij zich, na een kort
onderhoud met de politiecommandant
van IJmuiden en de burgemeester van
Velsen, ijlings per auto naar Amster
dam begaven. Daar begon pas de ei
genlijke taak: te trachten op Tweede
Pinksterdag, terwijl alle firma's en ban
ken gesloten waren, de Amsterdamse
diamantwereld te overreden haar zeer
waardevolle voorraden zonder meer af
te staan aan een drietal mannen, van
wie alleen Jan Smit een bekende was.
Jan's vader immers leidde de vermaar
de, in 1888 opgerichte, Amsterdamse
diamantfirma J. K. Smit en Zonen.
Een koortsachtige activiteit werd
thans ontplooid. Vader en zoon Smit
begaven zich naar de Diamantbeurs
en trachtten de daar aanwezige leden,
waaronder Benjamin Soep, Joseph
Asscher en Hakker, over te halen hun
voorraden af te staan. Te zelfder tijd
deden de twee Britten pogingen om
buitenlandse waardepapieren in de
kluizen van de Nationale Handelson
derneming en de Amsterdamse Bank
in handen te krijgen. Terwijl de laatst
genoemde actie mislukte, omdat bei
dt ondernemingen gesloten waren,
hadden ook de Smits aanvankelijk
'niet veel succes. De diamanthande
laars, in spoedvergadering bijeen, wei
felden en vreesden vooral voor het
grote, niet door verzekering gedekte,
risico van de overtocht naar Enge
land. Tenslotte echter, in de namid
dag van de 13de, overhandigden de
•oornaamste handelaars, zonder enig
ontvangstbewijs te verlangen, hun
voorraden aan Jan Smit, in diens kan-
toor aan de Sarpathistraat.
Nog diezelfde middag spoedde de
Britse missie zich terug naar IJmui
den, waar een sleepboot werd gevor
derd. De tegenstribbelende kapitein
werd, met de revolver in de rug, ge
dwongen zijn schip naar de havenin
gang te doen opstomen. Het was inmid
dels v(jf minuten voor acht geworden
en over enkele minuten zou, vólgens af
spraak, de Waipole weer voor de ha
ven van Tmuiden liggen. De Britse tor
pedojager had die hele dag voor de
Nederlandse kust gekruist en een Ne
derlands konvooi met goud een eind-
weegs in de richting van Engeland be
geleid. Om precies acht uur nam de
Waipole zijl. rendez-vous voor de haven
van IJmuiden in en scheepte zijn drie
passagiers weer in. De volgende morgen
vroeg waren allen veilig terug in Enge
land en konden de Amsterdamse dia
manten, die een waarde van miljoenen
pond sterling vertegenwoordigden, wor-
d - overhandigd aan de Diamond Tra
ding Company in Charterhouse Street,
het middelpunt van de wereldhandel in
diamanten, waar zij tot het einde van
de oorlog bewaard bleven.
Te betreuren valt slechts, dat David
Walker in zijn boeiend geschreven boek
gemeend heeft de mythe van de vijfde
Duitse colonne weer in volle glorie te
moeten doen herleven. In zijn disserta
tie over de Duitse vijfde colonne in de
Tweede Wereldoorlog stelde dr. L. de
Jong vast, dat: „In Amsterdam is, voor
zover bekend, niet één met de vjjand
samenwerkende Vijfde Colonnist op he
terdaad betrapt. Iri het Hotel de l'Euro-
pe waren geen magnesiumbommen ver
borgen en niets bewijst, dat de krijt
strepen die men in de laatste oorlogs
dagen haastig van de straten en muren
schrobde, enige militaire betekenis had
denVoor c"t berichten, die van het
tegendeel gewaagden en daar actie van
de Vijfde Colonne achter vermoedden,
ontbreekt ieder spoor van bewijs". De
onbevangen lezer, die zich in Walkers
boek verdiept, krijgt evenwel de indruk,
dat het in Amsterdam en IJmuiden we
melde van spionnen, verraders en ver
klede Duitse parachutisten. En zelfs de
duistere krijtstrepen, „kennelijk code
berichten voor de Vijfde Colonne", krij
gen bij Walker weer het volle pond
Afgezien echter van dit sensationele
element, vormt deze Britse monografie
een zeer interessante bijdrage tot de
geschiedenis van Amsterdam in oor
logstijd.
C. T. DE JONG.
(1) David E. Walker: Adventure in
diamonds. London, Evans Brothers Ltd.
Vanmorgen stond Jo Sternheim op
gebaard in de Stadsschouwburg van
Amsterdam, vier van zijn jonge colle
ga's om hem heen, op wacht naast
zijn stoffeliik overschot. Daarna is hij
naar Zorgvlied gedragen, begeleid
door wie hem in de toneelwereld vele
jaren het naast zijn geweest, op de
planken of in het organisatieleven van
de toneelkunstenaars.
Wij hebben Jo Sternheim in diezelf
de Stadsschouwburg een paar maal op
zijn kantoor bezocht, toen hij nog za
kelijk leider was van het Amsterdams
Toneelgezelschap, waarover Albert
van Dalsum en August Defresne de
artistie.'-^ directie voerden. Wij mogen
dus niet zeggen, dat wij hem goed heb
ben gekend. Maar hij was, geloven wij,
een van die vrij zeldzame mensen,
wier oprechtheid zo ongekunsteld is.
dat zii ook in een min of meer terloop
se ontmoeting geheel zichzelf blijven
en zichzelf geven. Hij was maar klein
van stuk, g n figuur om van zich zelf
te verwachten dat hij door zijn ver
schijning alleen al het grote publiek
voor zich „uu innemen. Dat hij het des
ondanks toch voor zich innam, is toe
te schrijven air» andere dan uiterlijke Een portvet van Jo teTnheiTngeschil-
hoedanigheden, op de eerste plaats wel
aan die oprechtheid, die bij ons, ook
na slechts enkele ontmoetingen, een
derd door Harry Kooien, bij zijn 40-
jarig toneeljubïleum verkocht ten bat*
respectvolle genegenheid heeft wakker van het weduwen- en wezenfonds dtr
geroep, en die men in al de rollen,
groot of klein, die hii op de planken
vervulde, warm en zuiver, volledig
overrompelend over het voetlicht voel
de komen. Alhoewel wij zelden een be
scheidener mens hebben ontmoet dan
Jo Sternheim speelde hij namelijk al
tijd zichzelf. Dat moet men wel goed
verstaan. Hij was een man, die op de
laatste plaats aan zichzelf dacht,
maar die, gedreven docr een eerlijk,
standv ""Mg realisme, het fenomeen
mens en derhalve ook zichzelf zeer
"oe- kende. Hij hield werkelijk van
de mens. in zijn abstractie en in zijn
feitelijke verschijning, en ook zoals hij
op de p -nken kan verschijnen. Als hij
zelf zulk een mens moest spelen, dan
deed hii dat met heel zijn hart, met
heel zijn liefde. Dan kwam er. zelfs
in een k' 'n rolletje in een blijspel,
°en eerlijk, hartveroverend mens te
voorschijn, zoals ooit eens dat dronken
oude mannetje, dat luid halleluja roe-
oend in een kruiwagen het toneel werd
-meerpHon. Men lachte zich daar tra
oen bij. en di< tranen kwamen toch
oiet alleen uit uitbundige vrolijkheid
voort.
Met zijn idealisme heeft Jo Stern-
neim nooit erg te koop gelopen, al is
het iedereen wel duidelijk geworden.
toen hij te langen laatste wel wilde
instemmen met de viering van zijn
toneelspelers.
veertigjarig toneeljubileum. Hij had
toen bedacht, dat hij het kon vieren
ter bate van een fonds voor weduwen
en wezen vai. toneelspelers; wie hem
iets wilde geven, moest maar geld
storten in dat fonds. Dat was geen ge-
haar en geer. inval van het ogenblik,
maar het tekende hem precies. Hoe
eer, groot kunstenaar hij was, hebben
wij in deze kolommen al eerder trach-
ren te schetsen. Maar in zijn ogen had
de kunstenaar een dienende taak: hii
zocht er zichzelf niet in, maar de me
demens, en als hij die medemens op
een andere wijze beter meende te kun
nen helpen, dan moest zijn kunstenaar
schap wijken Daarom heeft hij jaren
lang niet alleen op de planken, en daar
minder dan mogelijk geweest was,
maar ook achter de 'Chermen ge
werkt. voor de toneelspelers en hun
verwanten, omdat die hem het naast
stonden, op de eerste plaats.
Jo Sternheim moet vele vrienden ge
had hebben, dachten wij vanmorgen,
toen w" zagen hoevelen hem een laat
ste groet kwamen brengen. Het is goed
dat het zo is. bemoedigend in onze
harde, onzekere tijd. dat een zo zuiver
idealisme, dat bescheiden maar on-
verz t lijk zijn weg gaat, zovelen weet
te winnen.
