M. Roelants en Johari Daisne In Kazachstan kiemt het koren de onmetelijke steppen in 4 fm)JA Bespelers van Richard Minnes „fluit met zoveel duizend monden Massage van tot stilstand gekomen hart De zaak-Kon nehloem Alfr<*do DRIE PROMINENTE VLAMINGEN (II) Tekenen van leven keren terug mm, ■HIIMMHfllMllttHM LITERAIRE KRONIEK ZATERDAG 8 SEPTEMBER 1956 Dr. ir. J. v. Doormaal S.V.D. terug naar Indonesië M Onbevoegd van de tandhel1"1 1000 boete P* 0o* V; r,eV> Geft V V 66 Da n te roet verder.. lijte W*t gjótn ure nu doen :rma° 0 0 Het gebouto van de opera en het ballet van Alma Ata, de hoofdstad van Kazachstan. Na een verlof van elf maanden ver trok van Schiphol pater dr. ir. J. van Doormaal S.V.D., assistent-overste van het eiland Flores, voor de tweede maal naar dit gebied. Hij hoopt tijdens de ko mende periode zijn werk, dat vooral op landbouwkundig terrein ligt, te kunnen stabiliseren. De landbouwpositie van het eiland Flores is mede dank zij zijn initiatieven aanmerkelijk verbeterd. Hongersnood komt er niet meer voor. Een bevloeiingswerk van 8000 ha draagt hier in hoge mate toe bij. Verder verwacht dr. ir. J. van Door maal een sterke stimulans te kunnen geven aan het ambachtsonderwjjs. Hij slaagde er in Duitsland in het Kolping- werk te interesseren voor de opleiding van zes Florinezen tot bevoegde onder wijskrachten voor de ambachtscholen op Flores. Deze opleiding zal geheel door de „Kolpingfamilie" bekostigd wor den. Bovendien hoopt dr. ir. van Door maal S.V.D. te komen tot een betere huizenbouw, door over te gaan tot het gebruik van een eenvoudige cement- steen, -en geheel onbekend procédé in deze streek. Deze proef wil hjj nemen met het bouwen van huizen voor de onderwijzers en ook voor het personeel van de missie. ALMA ATA, Russische stad aan de Chinese grens Herman Teirlinck, Maurice Roe lants, Johan Daisne. We sig naleerden in ons vorig artikel hun voor Noord-Nederlandse waarnemers overdadig aandoende levensdrift. Het zijn barokke kunstenaarsnaturen, wortelend in hun geboortegrond, fa miliaal goed gebonden, door-en-door Vlaamp, zonder dat het adjektief „Vlaams" enige beperking van hun artistieke betekenis inhoudt. Integen deel, „Vloams" betekent hier Vlaams- Europees, naar het vérstrekkende woord van Aug. Vermeylen uit 1900: „Om iets te zijn. moeten wij Vla mingen zijn. Wij willen Vlamin gen zijn, om Europeërs te worden In de door Henri Storck in opdracht van het Belgische ministerie van Scho ne Kunsten gemaakte Herman Teir- Iinck-film, kan men de grootmeester van „Het gevecht met de engel" in actie zien als koning der boogschut ters. Aan deze sportbeoefening ligt waarachtig geen dilettantisme ten grondslag, evenmin de behoefte een overleefde folklore nieuwe kleurigheid te verlenen. Wat er dan wèl aan ten grondslag ligt, en wat men in de beel den van de film als een openbaring van het geheim van dit kunstenaar- T T et vliegtuig dat ons wegvoert van Sverdlowsk maakt het ons mogelijk een overzicht te krijgen van de onmetelijkheid van het Russische land schap. Van de Oeral naar het zuidoosten, Siberië tege moet ziet men overal de enorme bebouwde vlakten rond een kleine verlaten sowchos of kolchos. Crraan en nog eens graan-dan weiden, mais en zonnebloemen. Op de velden rollen als mieren de tractoren. Enorme „com bines (de oogstmachines) staan tientallen kilometers van de dorpen. Vrachtauto's vervoeren hel koren naar verharde plekken, waar de bergen zich opstapelen, tot dat zij door andere zwoegende auto's naar de silo's wor den gebracht. Twee tussenlandingen, in Koestanaj en Karaganda (een stad van een half miljoen inwoners) doen ons kennis maken met de republiek Kazachstan, waar van Alma Ata de hoofdstad is. Kazachstan: vier en een half maal zo groot als Frankrijk. Doch er wonen maar negen'miljoen mensen. Hoevelen zijn van hen nog Kaza chen, van ouds moslims en verwant aan de Turken? Men (Van een bijzondere correspondent) weet het niet; maar zij zijn een minderheid geworden. De trek van Russen en Oekraïners en Kaukasiërs is al sinds bijna een eeuw aan de gang. In 1856 reeds heb ben de Russen dichtbij de huidige Chinese grens Alma Ata gesticht, „vader der appelen", zoals de naam luidt. Dat was toen het hart van Turkestan, sindsdien ver beeld tussen Rusland en China. Dat de steppen, waar no maden hun kudden weidden, vruchtbaar konden worden lemaakt, wisten de tsaren. Doch zij hadden geen begrip an de bodemrijkdommen. Ihans weet men dat Ka zachstan de grootste producent van chroom is ter wereld lat het meer dan de helft van alle lood, zink en koper der Sovjet-Unie bezit; en steenkool en ijzer! Vooral Karagan- fa is een centrum van mijnen en industrieën. Is het een •vonder dat dit deel der Sovict-Unie steeds meer wordt „gerussificeerd"? Wel is de premier van de republiek een Kazach. De industrialisatie (en die betreft ook de landbouw) bracht evenwel opnieuw enige miljoenen .westerlingen" naar dit nieuw ontgonnen gebied. Alma Ata is een mooie stad. Het as in feite een grote oase, ingesloten door gebergten, waarop de bossen geleidelijk overgaan in besneeuwde top pen. De Chinezen hebben het oostelijke deel van deze hoge ruggen het „gebergte des hemels" genoemd, dat hen scheidt van de Sovjet-Unie. In het zuiden vor men zij een barrière tussen Kazachstan en het Issikmeer, dat in Kirgizistan ligt. Want West-Turkestan is nu verdeeld in verscheidene republieken, waarvan Oes- bekistan (na Kazachstan) de grootste is. Alma Ata is des zomers als een tropisch lustoord. Langs de brede lanen, door populieren omzoomd, stromen de beek jes. Stroken van groen, met pralende bloemen (rode cana's; primula's, tabaks planten, leeuwenbekjes) en daartussen fonteinen, geven de stad een vrolijk aan zien. De parken doen dit niet minder. Het grootste „cultuurpark" bevat fon teinen. rozenpriëlen, een orangerie (want des winters, in de felle kou, moeten bloemen en planten worden beschermd), een openluchttheater, drie restaurants en een kinderstad met een eigen spoor- treintje. Men zou zich kunnen wanen in een aangenaam oord der westelijke we reld, indien niet enorme portretten van communistische leiders het natuurschoon zouden ontsieren. Zij passen er niet. In him zomerkleding zien de mannen en vrouwen er fleuriger uit dan in Moskou en de donkere Kazachen (hoe wel verwesterd) geven een ietwat exoti sche noot aan het bloeiende geheel. In de dorpen, waar men hen ontmoet op hun paarden en kamelen, zien zij er welis waar schilderachtiger uit: met lange hangsnor en baard, hoge bontmutsen, mantels en hoge laarzen. Een deel van hen heeft nog eigen kleine kudden en zelfs als zij deel uitmaken van kolchozen (de collectieve boerderijen) heeft men hun maximaal drie koeien, twaalf scha pen en twintig varkens gelaten, veel meer dan elders de kolchosniki op hun particuliere stukje grond mochten be houden. Doch dit was een noodzakelijke concessie, omdat de vroegere nomaden zich zozeer tegen de collectivisatie heb ben verzet, dat deze aanvankelijk vol komen dreigde te mislukken. Een compromis ln de tsaristische tijd zijn de Russen niet zachtaardig opgetreden. Toen zij communisten werden hebben zij wel de theorie verkondigd van nationale autonomie, maar economisch hebben zij .hard ingegrepen in het oestaan der Kazachen. Er hebben zich bittere tra gedies afgespeeld, met droeve volks verhuizingen van wegtrekkende no maden, die hun heul zochten in het Chinese Turkestan, waar zij gewoon lijk even slecht terecht kwamen. Wre de vervolgingen en grote sterfte onder het vee hebben catastrofes verwekt. Reeds onder Stalin is deze politiek echter gewijzigd: de verliezen dreig den te rampzalig te worden, het ver zet te fel. Er is nu een soort compro mis tot stand gekomen. De kolchozen fokken vee, leveren melk, verzorgen boomgaarden. De huisjes in deze dor pen zijn bescheiden, in tegenstelling tot de hoge stenen gebouwen, hotels en flatgebouwen van Alma Ata. Vele kleine woningen zijn nog van hout, met een dikke laag leem bedekt. Af schuwelijk zijn meestal de wegen. Het deert de paardrijders weinig. Maar de auto's schokken, springen, jagen zeeën van stof op en zijn soms bedolven onder golven van zand. Dat zij hel overleven is een wonder op zichzelf Het is zeer moeilijk gegevens te ver krijgen over de inkomsten der kolchos- boeren, in welk deel ook van de Sovjet- Unie. Wij hebben er reeds op gewezen, dat men in beginsel nergens vaste lonen kent, doch minima voor een „norm", die niet abnormaal veel inspanning eist, maar die ook slechts een laag salaris garandeert. Bóven de „normworden de prestaties behoorlijk beloond. Doch ook in de industrie, bij het transport, in, de winkels verschillen de lonen van dag tot dag. Als men onder „communisme" verstaat, dat iemand ontvangt naar zijn behoeften, is het westerse kapitalisme veel „communistischer" dan het Russi sche systeem, waarin stukwerk regel is. Het bestaan der kolchos-boeren is echter het wisselvalligst. Zij moeten een mini mum van 150 „dagtaken" vervullen. Dat is een moeilijk te omschrijven begrip, want het kan zijn, dat een boer in één dag anderhalve „taak" verricht. Uit elk gezin werken minstens twee personen, vaak meer. Aan het einde van het jaar wordt nu berekend, welke bijdrage eikè familie leverde en naar verhouding van de gepresteerde arbeid worden de in komsten verdeeld. Waaruit bestaan die inkomsten? De kolchos staat een deel der produkten af aan de „tractoristen", de mannen van het tractorenpark, dat aan de staat behoort. Dan is zij verplicht, tegen vrij lage (maar onlangs verhoogde) prijzen aan de staat te leveren: vlees, melk, graan, groenten, katoen, spijsolie enz. Wat de kolchos overhoudt bij goede oogst kan verkocht worden tegen betere betaling (aan coöperaties, aan particulieren, die de vrije kolchosmarkten bezoeken) of uitgedeeld worden onder de ledep. Meestal gebeurt zowel het een als het ander. De" kolchos-boer ontvangt dus al naar de prestaties der familie, en voor het ene gezin kan dat twee of driemaal zo hoog zijn als voor het andere een deel van het geld, dat de gedwongen leveran tie en de vrije verkoop inbrachten.Na tuurlijk na aftrek van de onkosten van de kolchos. Verder krijgt hij produkten in natura. Maar hij heeft ook een eigen stukje grond en over de opbrengst daar van mag hij zelfstandig beschikken. Ge woonlijk treedt hij aldus op als indivi duele leverancier. Onnodig te zeggen, dat veel afhankelijk is van de oogst, het weer, de prijzen in de vrije handel. Er zijn arme en welgestelde kolchos-boeren, hoewel niemand honger lijdt. Sinds korte tijd mag de kolchos haar eigen statuut opstellen en een voorzitter benoemen naar keuze. Doch van onderlinge econo mische gelijkheid is geen sprake. In Kazachstan, al zijn de laatste twee jaar 20 miljoen hectaren toegewezen aan nieuwe kolchozen, zijn in diezelfde tijd 18 miljoen ha door de staat zelf in exploi tatie genomen. Dit geschiedt door de sowchozen, waarin ieder in loondienst staat, alweer met premies naar verrichte arbeid. De sowchozen hebben een enor me omvang, tot 60.000 ha toe. En al wor den de steppen slechts geleidelijk ont gonnen, bebouwde vlakten van 30.000 ha zijn geen uitzondering. Natuurlijk is de landbouw hier zeer extensief: de op brengst per ha is heel wat geringer dan in ons land. Wij bezochten een sowchos, die nog geen twee jaar oud was. In hou ten woningen waren in het dorp 400 ge zinnen bijeen. Zij moesten een niet onaanzienlijke veestapel verzorgen, doch hoofdzaak was de graanteelt. Daarvoor beschikte de kolchos over 71 tractoren, 75 combines (oogstmachines) en 35 vrachtauto's. Kleine vliegtuigen van het gouvernement besproeien de velden met insectendodende vloeistoffen. In de oogsttijd komen komsomols en soldaten uit de steden, om hulp te bieden. De ploegen werken dan ook des nachts, bij het licht van schijnwerpers. Zij slapen in het veld; met auto's wordt hun voedsel gebracht. Deze akkers worden niet be vloeid en de opbrengst wordt dus sterk beïnvloed door de regenval. Wel worden gedeelten geïrrigeerd voor de teelt van groenten, veevoer, aardappelen enz. Het Westen dringt op Op de terugweg van deze sowchos, zeventig kilometer van Alma Ata (doch dat is hier geen afstand van betekenis), doorkruisen wij de boomloze vlakten. De wegen zijn slechts zanderige sporen. Van tijd tot tijd passeren wij Kazachen, nu met hun paarden donker afstekend tegen de kim. De zon is bezig onder te gaan. Voor ons boren de „bergen des hemels" hun witte toppen in de reeds schemerig wordende luchten. Enige boch ten en dan ligt daar het silhouet van Alma Ata. Het is precies een eeuw oud. Maar de laatste dertig jaar is er meer omgewoeld in de harten der mensen en in de ingewanden der aarde dan in een eeuwigheid daarvoor. Machtiger dan voordien heeft de Russische staat dit deel van Azië in zijn greep genomen om het te dwingen tot vruchtbaarheid. Daar glimt nog de koepel van een kleine moskee. Zij is slechts het symbool van een verkwijnend oosten. Het westen dringt onweerstaanbaar op. En het is hier Russisch Alma Ata, augustus. Drie artsen uit Cleveland hebben, in een publicatie in het tijdschrift van de Amerikaanse medische vereniging, een beschrijving gegeven van de wijze, waarop bij vele personen het hart weer op gang kon worden gebracht, nadat er na een hartaanval reden was om aan te nemen dat de dood was inge treden. Als voorbeeld noemden zj, het geval van een patiënt die in een ziekenhuis leek overleden. Men begon ogenblikke lijk met hartmassage (dit geschiedt met de anden op de borstkas van de patiënt) en toediening van zuurstof. Men h -ld dit vol tildens het transport van de patiënt naar de operatiezaal, dat dei minuten in beslag nam. In de operatiezaal werd een electrische schok- therapie toegepast met het gevolg dat er opnieuw tekenen van leven kwamen. De artsen in kwestie zijn dr. H. E. Mozen, dr. R. Katman en dr. J. W. Martin. Zij werden opgestaan door de bekende hartchirurg Clause E. Beek, een bekende specialist in Cleveland. De toegepaste behandeling is dezelfde die wordt uitgevoerd wanneer bij een patiënt tijdens een operatie de levens geesten lijken geweken. In vele gevallen waarin het harttempo door het ophopen van electrische ener gie in het hart belemmerd wordt, on dergaat het hart als zodanig geeri ana tomische veranderingen. Het hart moet in staat zijn door te gaan met slaan, schrevtn de artsen in hun artikel. De artsen vermeldden verder het ge val van een 51-jarige vrouw die een reumatische hartaandoening had en na te zijn opgenomen in een ziekenhuis leek overleden. Haar borst werd opera tief geopend en met de hand werd het hart gemasseerd, twee en een halve minuut na het begin van de ingreep. In het begin kreeg zij zuurstof volgens de „mond tot mond"-methode, later kreeg zij zuurstof toegediend via een gelaatsmasker. Deze zuurstof-toediening voorkomt schade aan de hersencellen tengevolge van zuurstofgebrek. Terwijl de vrouw naar de operatie zaal werd gebracht hield men de behan deling vol In de operatiezaal werd zij met een elektrisch schok-therapie be handeld, en dertig minuten na het stil vallen begon haar hart weer te slaan. Autobussen rijden door een pas in de bergen bij sisch-Chinese grens. Alma Ata, dichtbij de Rus schap kon ervaren, heeft Teirlinck zelf beschreven in zijn „aantekeningen voor een zelfportret", te lezen in het boek je „Van en over Herman Teirlinck". „Ik zie in ongenaakbare gebieden de rijzende gaaien trillen in de wind. Mijn hart beeft en ik blijf nastaren. Ik voel dat onze zeden uit een wijd verleden zijn ontstaan en heerlijk in hun eenzel vigheid zitten gesmeerd. En het is waar ook dat daar een mystieke inhoud schuilt, want de herhaling van voor vaderlijke gebaren is omhangen met heiligheid. Niets is zo familiaal als een handboog. En het gebeurt heden ten dage dat ik nog eens mijn kansen waag. Doch nooit rek ik de pees, en richt de pijl, en staar plots de hoge on eindigheid in, of mijn hele wezen wordt één met het knaapje dat ik was, en dat ik over de tijd heen als het ware identiek ben gebleven..." Journalist-kunstenaar De vitaliteitsaspecten bp de Gent De vitaliteitsaspecten bij de Gente naren Maurice Roelants en Johan Daisne zijn minder spectaculair. Toch zijn ze in tal van kleine trekjes als zeer hevig waarneembaar. Bij Roelants kan men daartoe het best zijn aandacht richten op diens journalistieke carrière, gelijk Anton van Duinkerken en de journalist H. A. Lunshof hebben gedaan in het boekje „Van en over Maurice Roelants" 1). Lunshof beschrijft daarin een ontmoe ting met zijn collega bij het doodsbed van de verongelukte koning Albert de Eerste, waar de journalist-kunstenaar „geïnspireerd" werd tot het „nieuws bericht": „De dubbele Majesteit van de dood en van de vorst". De journa list Roelants is een kunstenaar, omdat hij steeds de mens achter het nieuws tracht te benaderen. Bekend is in dit verband zijn verslag van een rechts zaak uit 1938, toen voor het Assisenhof te. Luik een zekere weduwe Becker, 68 jaar oud, costumière van beroep, schuldig werd bevonden aan zestien ge vallen van vergiftiging, waarvan elf met dodelijke afloop. Anton van Duin-, kerken heeft uit de manier, waarop Roelants zijn verslaggeverstaak toen heeft opgevat, een geheime samenhang afgelezen tussen menselijkheid ener zijds en gevoel voor het tragische als grondslag van alle menselijke leven anderzijds, een samenhang, waarin het psychologische romanwerk van deze auteur zijn beginselverklaring vindt. Men kan ook zeggen, dat het vandaar uit zijn vitale aanloop neemt. Ieder strafgeding van formaat ver toont in zijn verloop dezelfde opzet als het klassieke treurspel, aldus Anton van Duinkerken. Uiteindelijk gaat het steeds om loutering, heilige reiniging, katharsis. In het louteringsmoment culmineert onze menselijkheid, onze le vens- en doodsdronkenheid. Atmosfeer van Gent Wie te Gent geboren werd, draagt van die stad levenslang het stadsmerk mee. De dichter Richard Minne noemt haar atmosfeer „grijs en bars". Zelfs haar sentimentaliteit is grijs en bars, gelijk nergens anders, meent deze ras echte Gentenaar, die er intussen toch maar de zoetvloeiende regels heeft ge schreven, waarmee vrijwel iedere de butant in Vlaanderen de grote reis be gint: „De wereld is een fluit met zoveel duizend monden En elkeen blaast zijn lied..." Geheel mijn bestaan ben ik begeleid geweest door deze prachtige versre gels, aldus Maurice Roelants. Johan Daisne zou het hem na kun nen zeggen, overigens met een heel andere interpretatie der dichtregels in (Van onze correspo gul^. Een geldboete van 4^'gjste £e subs, een maand hechten xJtr tenaar bij het O.M. teg n vo° dokter, die zich vrijdag® or(je a kantongerecht moest vers gn va j. gens het onbevoegd ormal'? ,k/ tandheelkunde aan het jv oostfj j/r heelkundig instituut aan ortgel' te Utrecht. Wegens een, „en eed liet eiste de ambtenaar tg va",\f terdamse tandarts een b fre J, honderd gld. subs, een nis. De ambtenaar, mr. *"j0jcter 'J achtte het bewezen dat de tens rende een periode van jggfj' maanden, te beginnen in av^ee\Wif vorenbedoeld instituut tan ,j werkzaamheden had verr:'c, rVodi hij in het bezit was van de a eiste toestemming van de mv eiste toestemming van w aC"1 de volksgezondheid. Hetzeli „0tteiy hpwp?pn t.pn aanzipn V3H Cie u+c e" w iiey bewezen ten aanzien van °c'"ï,ts e'jJ' tandarts, hoewel deze pe ve( je' gevallen hulp had verleend- 7^ diger, mr. De Waard, °n* freicló'1V(' staan van enigerlei dienstpet en,. sen zijn cliënt en het insti O0..^ zekerde dat de dokter aanprajV kade zelfstandig de nnedisc \<ti uitoefende, reeds vrij gerui® ,jtuu' dat in genoemd pand het 'e H> ej) gevestigd. Wel had hij en naar cliënten, door het instituut„gjid'S,/ verwezen, die hij geheel ze1 zel' handelde en die ook aan h® pe i' de behandelde hulp betaalde dediger concludeerde tot vr yoJe beide gevallen. Op 21 septem" uitspraak flg W zijn achterhoofd. Voor Cais <je bijna een sportieve topprest» reldflui! met zoveel mogetvJ vgji Jtf te bespelen. Binnen de wall® jang° heeft de kunstenaar Da'sn?ieefd' j als een vreemde dandy M studentikoos en cosmopoju vf wiens plaats binnen de 6rU^,flS, atmosfeer onbepaalbaar .„v &.J plaats blijft, ondanks het t s jr heer Herman Thiery (D®1tteltiKA 1945 als bestuurder der Stee bliotheek een aanvaard en j, staand burger is, onbepaal" jSiie men, met Rick Lanckrock, v als „magisch realist". Steen en wolkejt De jonge Lanckrock, zelf tenaar en oprichter van het gerentijdschriftje Arsenaal, h Nieuw Vlaams Tijdschrift 2' i/ essay geschreven over Dais"®;^®, (1' jische_, dualiteit van de mens stenaar, die je - d» ,op magische do mens het ,0t V f door het gevoel en de gee5,1, leven en het droombestaan f, P. d' levend geheel concretiseert; v'^rl „schonk ons de reïncarnat' t v mens, die harmonisch bene®. 'n e, W, de poppen, die in het brein lectualistische schrijvers t ten." icf c'l' De wijze, waarop Daisne bijzonder intelligent, met i;(. --.pl'-SK, werk staan we even ver Pallieter-type als van de die in het brein met alle nuances tussen sentimen ziek, geraffineerd, bizar en Op zijn best is hij naar onzf m\, de roman met de symbol's u' j. „De trap van steen en éfy langs is van Johan Daisne A j, boekje verscheneif met her' oyr aan zijn vader en moeder, jftK f hun dood nog een enorme en t/iVfh dadige rol in zijn leven en ken te spelen. Het boekje jje rf de beginregel uit het bekelK: J Moederken van Guido Gezejf.p is van U hiernederwaard.v/.f i' Bij lezing »van dit werkje delijk hoezeer hetgeen Daisn^/y. hem meegaven de voeding®^ UJ' van heel zijn kunstenaarsch®1 y j en daarmee levenskrachtie'yAr goed geworteld en daarmee Ai NICO 1) „Van en over Maurice v Uitg. Mij A. Manteau (F Voor Ned.: Querido, Amster^5 2) N.V.T. Tiende jrg., nr. 2. Ontwikkeling, Antwerpep. „ji 3) Johan Daisne: ,,'t En is Y-sAgt1 neder waard..." Uitg. Man'^s1 sel. Voor Ned.: Querido, Dui2encl bommen en gvjnjlen1 Djt zou Fjnc/io kunnen zijn. IVjI een stuuvjcnobjjH! f intussen zijn Ze 'm c/esn-ieerd en Zonnebloem 3T Eerst de wecj rrij maken onn j/le ongelukken te verniijden en ren Djjr komt een Juto Even kijken of die ons niet tril len meenemen Egoïsten ...Wafelijzers!.. Beeldstormer?! LorejassenMuilezels!. door Herge copyright Caste A MOCO >069

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Nieuwe Haarlemsche Courant | 1956 | | pagina 6