smaak der herinnering
Exuberantie van beeld
en ritme
Chef-arts van Auschwitz
ontloopt door dood proces
De
Van horen en
zien gesproken
Prof. Clauberg nam proeven met
gevangenen
ZATERDAG 10 AUGUSTUS 1957
PAGINA 5
(nadruk verboden)
Oeral Kozakken Koor
in Nederland
Wij reisden terug naar de oude wereld met in
ons vliegtuig een prachtige, klassieke
Rebbe, zo van een schilderij van Jozef
Israëls. Heel de reis hield hij het hoofd gedekt met
het zwarte, ronde hoedje, de baard viel neer op
zijn kaftanachtige jas. Als handbagage had hij een
bundeltje van groen fluweel, waarop het David-
schild, het Mokem Dowed, was geborduurd. De
K.L.M.-service voorzag hem van een speciaal
kosher menu, in loodverpakking aan boord ge
bracht. Zijn verschijning herinnerde er ons aan,
dat New York meer Joodse burgers telt dan heel
Israël, zoals ook het aantal Ieren groter is dan in
Dublin, de negers hun eigen stadsdeel hebben, de
Italianen, de Chinezen, de Portoricanen. Op Man
hattan is de wereld te hoop gelopen, stammen en
talen, maar ook alle geuren der aarde, heel de
verscheidenheid van haar wezen heeft er zich
vermengd. Op ons terrasje in 42nd Street of aan
de bar van ons hotel konden wij te kust en te keur
drinks: Scarlett
Flip. Uit principe
hielden wij ons uitsluitend aan een Manhattan
Cocktail, en eveneens uit principe wensten wij die
met wat men bij ons een oranjeschilletje noemt. Zo
werd het een 'symbolische drank, Manhattan zélf:
de whiskey het overheersend Yankee-element,
Vermouth de exotische inslag, en het goudkleurig
schilletje, dat aan het geheel zijn diepste aroom,
zijn flavour verleent: de tastbare aanwezigheid
van het verleden, Nieuw Nederland, Nieuw Am
sterdam. In de bar van ons hotel bleek één wand
volledig ingenomen door een reusachtige repro-
duktie van de wereldkaart van Blaeu. In het hart
van Manhattan, in de 46ste straat, zaten wij daar
met ons glas in de hand, en kijkende naar die kaart
en de vertrouwde signatuur, was er opeens het
hart van oud-Amsterdam, de Gravenstraat, het
slopje naast „De drie Fleschjes": Blaeu's erf.
FRED THOMAS
Rusland heeft hem in
1955 vrijgelaten
Pater J. van der Burgt
apostolisch-vicaris
van Pontianak
Benoemd, tot opvolger van
mgr. Van Valenberg
Nieuws van tentoon
stelling
De zingende pater
Dr. P. H. Ritter Jr.
üss&mm]
^ALIHALUI
onder* feemde °„eral Kozakken Koor.
iekr'eig van Andre j Scholuch, geeft
land ek concerten In ons
Het treedt op 10 en 11 augustus on in
&®t openluchttheater in Bloemendaal
li fn 13 Zuiderpark Den Haag, i4 C„n-
^ertgebouw Arasterdam, 15 Dijkzigt
^•otterdam, 16 openluchttheater Èiber-
«en, 17 openluchttheater Emmen.
Z.H. de Paus heeft tot opvolger van
mgr. van Valenberg O.F.M. Cap., als
apostolisch vicaris van Pontianak op
Borneo benoemd pater J. M. van der
Burgt O.F.M. Cap. Pater van der
Burgt zal waarschijnlijk half oktober te
Pontianak de bisschopswijding ontvan
gen.
Joannes Marinus van der Burgt werd
geboren op 18 juni 1910 te Overasselt.
Van 1922 tot 1928 maakte hij zijn mid
delbare studies aan het seminarie der
Paters Capucijnen te Langeweg en be
haalde aldaar het staatsexamen. Op 7
september 1928 trad pater vaii der
Burgt in de Orde der Capucijnen te
Tilburg, waar hij op 8 september 1929
zijn geloften aflegde. Na zijn filosofi
sche en theologische studies te Hel
mond en Udenhout, ontving hij 21 sep
tember 1935 de priesterwijding uit han
den van Mgr. Tarcisius van Valenberg,
apostolisch vicaris vein Pontianak. Van
1936 tot 1941 studeerde de nieuw be
noemde apostolisch vicaris aan de land
bouwhogeschool te Wageningen, waar
hij in 1941 het ingenieursdiploma in de
koloniale landbouw behaalde. In 1939
verbleef hij voor enige tijd in Engeland.
Van 1942-1945 gaf pater van der Burgt
een cursus voor jonge missionarissen,
totdat hij op 12 november 1945 naar de
missie van Pontianak vertrok. In 1948
stelde mgr. van Valenberg hem aan.
als vicarius delegatus. Tot dusver was
hij ook consiliarius en secretaris van
mgr. van Valenberg. In 1954 kwam pa
ter vein der Burgt, die in Pontianak
woont, voor het eerst met verlof naar
Holland.
West-Duitsland Het Westduitse che
mische bedrijf Huls te Marl is bezig
met de bouw van een installatie voor
synthetische rubber, welke van 1958 af
ongeveer een kwart van de Duits be
hoefte aan rubber zal moeten dekken.
MANHATTAN COCKTAIL
Het is jammer, dat „De drie Flesch
jes" geen Manhattan Cocktail schenkt.
Niet, dat een „Hemdje licht op" of
„Juffertje in 't Groen" ons ook niet
op weg zouden helpen, het eerste im
mers net zeer smakelijk oud-vader
lands recept, dat Hudson ongetwijfeld
aan boord heeft gehad en Peter Stuy-
vesant in zijn huisapotheek, maar in
het forever amber van een Manhat
tan Drink, pal naast het erf van Blaeu,
zou de 46ste straat opnieuw voor ons
gestalte krijgen, wij zouden Fifth Ave
nue afgaan, blok na blok, en nog
weer oversteken naar 42nd Street, in
de richting van Times Square, en
Broadway. Of wij zouden rondom het
eiland varen, over de rivier met de
ferryboten en tugs, de stompneuzige
opduwers, die de zeeschepen tussen de
pieren schuiven, nog precies als bij
Nick Carter in onze groene jeugd.
Manhattan, dat ons vertrouwd is ge
worden als Texel, Terschelling of Urk
waar wij aan geroken hebben ais aan
een betoverd gewas, een gigantische
bloem van staal en asfalt en beton, de
wolkenkrabbers als meeldraden, en diep
in haar nerven de honing van haar
menselijkheid. Een bloem met veler
lei kleuren: al de nuances grijs en
grauw, het terra van oude baksteen,
het blauw van de hemel in myriaden
vensters, de wemeling van pastel der
auto-carosserieën. Met de heel eigen
tekening in het patroon van Avenues
en straten. En grimmelend van dui
zendvoudig leven op elke vierkante voet.
Uit de vloeibare amber van ons
drankje rijst weer het Vrijheidsbeeld,
Miss Liberty, van het pompeuze vrou
wengeslacht, waartoe Germania mag
worden gerekend, hoog boven het Nie-
derwald, en onze Naatje heeft behoord,
midden op de Dam. Alleen Miss Li
berty is beter verzorgd, uitstekend
geconserveerd, zij ziet er ook van
dichtbij nog prima uit, men zou haast
mogen spreken van een make up, die
niet onderdoet voor die der Ameri
kaanse jongedames, in wier gezelschap
wij haar sightsee'en. De meisjes laten
hun foto-apparaten klikken, terwijl zij
geen ogenblik hun conversatie staak
ten: ,,So he said en I said and he
said and oh yeah I saidEen
man van de Sightseeing gaat rond
met souvenirs: statues! statues! Wii
zien Ellis Island en Staten Island in
het verschiet, varen langs Brooklyn.
Wij passeren de Riverside Church, die
als twee druppels water lijkt op de
St.-Maarten van Zaltbommel. Wij ont
moeten een bouwwerk en de gids ver
telt van de pa van Grace Kelly, die
ook als metselaar begonnen is en nu
miljonair. Trouwens alles wat hij
heeft mee te delen, de gids, is ge
toonzet op de staccato valutamuziek
der dollars: zoveel miljoen heeft dit
gekost, zoveel miljoen dat.
Wjj zien de appartment-buildings, de
oude en moderne, hoog oprijzende flat-
gebouwen met fabelachtig dure huren,
e oude vertonen nog de geliefde gar
nering van brandtrappen en buiten tal
van vensters iets wat op het eerste
gezicht een vliegenkastje lijkt of met
duiven houden te maken heeft. Het
zijn air.conditioningapparaten. De nieu
we blokken hebben dat niet meer no_
dig, zij zijn van alles voorzien. Zij mis
sen ook de nadrukkelijke eentonigheid
van zoveel eendere kleine vensters, er
zijn balcons en er is veel meer glas.
Op zo'n balconnetje van de zoveelste
verdieping mag men van hoogtevrees
wel geen last hebben. Elk open stukje
Manhattan-grond tussen de bebouwing
is speelterrein voor de jeugd, overal
zwaaien de jongens de baseball-knup-
pel, dromen zich een toekomstige Dod
ger, Yankee of Cardinal. Aan de
kleur van de kindertjes kan men zien
op welke hoogte men ongeveer is: gele
snoetjes verraden de nabijheid van
Chinatown, worden de gezichten zwart
dan nadert men Harlem, de neger-
stad. De jurkjes der meisjes krijgen
dan opeens een grote kleurigheid.
Zo is in de geur van een Manhattan
Drink de herinnering aan het eiland
van beelden verzadigd. Van de statuur
der wolkenkrabbers, het voorwereldlijk
woud van staal en beton, op de plek
van ooit het maagdelijk bos ten dage
van Peter Minuit. Van het snel verdwij
nend Manhatten der negentiende eeuw:
de platte kroonlijst, de rode baksteen,
de brandtrappen, en de vergane deftig
heid der vroegste appartementen, met
stoep en portiek, morsig en uitgewoond,
maar nog in tal van buurten puilend
van bloedwarm leven, tot de nok ge-
Miss Liberty, voortreffelijk geconserveerd
„The Great White Way" in de wereld der superlatieven
vuld met negerfamilies of gezinnen uit
Portorico in één enkel vertrek. En dus
de straten vol kleurig bedrijf, buiten de
orde der streng geordonneerde netheid,
de waarschuwing overal: Littering pu
nishable by 25 fine. De Bowery met
haar zwervers en degeneré's, slapend
op de stoepen. Greenwich Village, dat
weer de buurt is van de bohème, Man
hattan's Montmartre. De Espresso, die
wordt geserveerd in opzettelijk duiste
re lokaliteiten, met kaarslicht op tafel.
Zoals ook de negerbands bij voorkeur
musiceren in een spookachtig donker,
zijzelf in een zwak, valsaardig schijn
sel, dat het wit van hun ogen doet op
lichten: de sfeer èn de muziek buiten
alle werkelijkheid. En Radio City Mu
sic Hall, de grootste ter wereld, met
6200 plaatsen en alles navenant, ook het
levend mechanisme der 36 dansgirls,
allemaal even groot en precies eender.
Het „boek der historie" in het advies
bureau voor investering, in de winkel
hal van Central Station, dat u precies
vertelt wat u zoudt hebben gewonnen
of verloren als u na 1929 in enig pro
minent bedrijf 500 had belegd. De
agent van politie op straat, de koppel
riem versierd met een spectaculaire pis
tool, los in de holster, een bandje pa
tronen, een knuppel, een paar boeien,
een fluitje, een zakmes en nog van al
lerlei meer, een surveillerend stuk wild
west. De markiezen over het trottoir.
De negerjongetjes die schoenen poet
sen. De stoom en smook, die hier en
daar uit gaten in het asfalt opstijgt, de
adem van Manhattan ondergronds. Non
netjes, die zitten te bedelen op straat.
De laatste nacht hebben wij af
scheid genomen van Manhattan, met
een laatste Manhattan Drink op ons
terrasje aan 42nd Street, met een
laatste blik op Times Square en
Broadway in het verschiet, the Great
White Way, en in ons hoofd de Broad
way Melody der twintiger jaren: A
million lights they flicker there. A
million hearts beat quicker there. En
wij keken nog eenmaal naar de licht
jes en ons hart klopte méé in het
ritme van al die verlangende harten
om ons heen, het ritme van de slo
gan, de slagzin, de superlatieven, die
in dit nooit rustend bedrijf het beeld
van de nacht van heel het leven be
heersen. Hetzelfde ritme, dat wij her
kenden in de dans, die nacht op Ti
mes Square, van een klein negerjon
getje, dat allang in bed had moeten
liggen. In een lange slobberjas, de ma
gere beentjes er nauwelijks onderuit,
bewoog hij zich als een sidderaal op
het plaveisel. Zijn lippen waren vuur
rood. Zijn tanden blonken. En het wit
van zijn ogen was in heftige beroe
ring. Een kameraadje zat tegen een
winkelpui en sloeg met de vlakke
hand op een primitief soort trommel,
sneller en sneller en feller en feller.
In de dichte kring van aandachtige
kijkers offerden wij onze laatste dime.
De dood van de 56-jarige chefarts
van het concentratiekamp Auschwitz,
prof. dr. Carl Clauberg, die gistermor
gen in het ziekenhuis van de strafge
vangenis in Kiel, waar hij in voorar
rest zat, is overleden, ontneemt offi
cier van justitie mr. Thamm een sen
sationeel proces, dat in de komende
herfst zou plaats hebben. Prof. Clauberg
was vroeger een van 's werelds meest
vooraanstaande deskundigen op het ge
bied van het hormonen-onderzoek.
Er is geen twijfel aan, dat Clauberg
tot 1942, toen hij werkzaam was in een
mijnwerkers-ziekenhuis te Königshüte
in Oppersilezië een achtenswaardig
arts is geweest. Daarna echter kwam
hij in contact met de vertrouwensman
nen van Heinrich Himmler, de chef der
nazi-gestapo, en begon hij proeven te
nemen met het steriliseren van vrou
wen langs operatieve weg.
Het „vernietigingskamp" Auschwitz
en de daarin opgesloten gevangenen van
de Hitler-diktatuur, vooral Joodse vrou
wen, werden hem voor deze proeven ter
beschikking gesteld. Het totale aantal
zijner slachtoffers is onbekend. Velen
zijn aan de gevolgen van zijn geweld
dadige ingreep gestorven, vele anderen
zijn in leven gebleven doch lichamelijk
nimmer meer dezelfde geweest. De
dood van zeven vrouwen heeft men met
zekerheid kunnen vaststellen.
Na de oorlog geraakte Clauberg
aanvankelijk in Russische gevangen
schap. Hoewel hij tot 25 jaren dwang
arbeid was veroordeeld, kwam hij
einde 1955 tezamen met alle Duitse
krijgsgevangenen (dank zij de bemid
deling van bondskanselier Adenauer
in Moskou) naar Duitsland terug.
Daar beging hij de fout zich onmid
dellijk weer op de voorgrond te drin
gen. Zelfs wilde hij zijn doktersprac-
tijk heropenen.
Zjjn terugkeer naar West-Duitsland
was evenwel bekend geworden bij en
kelen van zijn vroegere slachtoffers,
die vervolgens een aanklacht tegen
hem indienden. In totaal was de reeks
getuigen a charge, die de officier van
justitie tijdens het proces tegen Clau
berg wilde horen al tot over de hon
derd gestegen. Onder deze getuigen be-
vonden zich Joodse vrouwen uit Neder
land, Polen, Tsjechoslowakije, Israël,
Canada en Amerika. Ook Clauberg's
röntgen-assistente in het concentratie
kamp Auschwitz zelf een gevangene
zou tegen Clauberg getuigen en hem
vermoedelijk het zwaarst van allen be
lasten.
Door zijn dood ontgaat Clauberg de
straf van maximaal 15 jaren tuchthuis,
die de rechtbank in Kiel hem ongetwij
feld zou hebben opgelegd. In Neuren
berg is Clauberg indertijd het proces
ontlopen, dat tegen een aantal andere
concentratiekamp-,,artsen" werd ge
voerd. Daarbij werden de vroegere lijf
arts van Hitier en S.S.-Gruppenführer
prof. Karl Brandt (die de these huldig
de dat ongeneeslijk zieken en misdadige
elementen moesten worden gedood),
prof. Joachim Mroegowski, dr. Walde-
mar Hoven (chef-arts van het concen
tratiekamp Buchenwald) en prof. Karl
Gebhardt, allen wegens het nemen van
proeven met gevangenen, ter dood ver
oordeeld en geëxecuteerd.
Momenteel wordt in Frankfort
een grote tentoonstelling gehou
den, die de gebieden van radio,
televisie en grammofoon omvat.
Op een terrein van vijf hecta
ren kan men het nieuwste van
het nieuwste zien, zowel aan
apparatuur voor huiselijk ge
bruik, als aan studiouitrusting.
De tentoonstelling valt uiteen in
drie delen, de eerste en groot
ste omvat de volledige collectie
toestellen van vrijwel alle gro
te fabrikanten, de Duitse TV
heeft twee grote hallen ingericht
tot studio, waar dagelijks een
onafgebroken programma van
12 uur wordt afgewerkt, en een
derde afdeling, waar o.m. de
posterijen exposeren met een
nieuwe beeldvertalings-installa-
tie voor de Eurovisie.
Er schijnt op het gehele ge
bied van radio, TV en grammo
foon een stabilisatie te gaan
komen. Voor een groot deel
wordt dit veroorzaakt door de
enorme concurrentie, voor een
ander deel doordat men -"e ver
worvenheden van na de oorlog
nu allen toepast en wel zo ra
tioneel mogelijk. Zelfs die fa
brikanten, die een enorme serie
toestellen op de markt bren
gen, gaan toch uit van slechts
enkele typen chassis. Dat is zo
wel bij radio als TV het geval.
Bij beide gaat de drukknop-
bediening nu usance worden,
bij sommige TV-toestellen zelfs
nalf-automatische bediening,
terwijl er enkele toestellen zijn,
die invloeden van buitenaf en
helderheid geheel automatisch
regelen.
De meeste geëxposeerde toe
stellen hebben een beeldbuis
van 43 cm, de 53 cm-buis komt
er echter steeds meer in. Ook
de 61 cm-buis heeft nu haar
intrede gedaan, doch het is
duidelijk, dat dit reuze-appa
raat bij de huidige kleine be
huizing weinig kans maakt. Bij
Philips heeft men naarstig ge
zocht naar een oplossing van
het ruimteprobleem dat TV-
toestellen veroorzaken. Men
heeft een ontvanger ontwor
pen, waarbij de ombouw di
rect om de beeldbuis is aan
gebracht; de bedieningsknop
pen zijn hierbij, evenals de
luidsprekers, naar de zijkan
ten verplaatst.
Zijn er niet direct opzienba
rende nieuwigheden te melden,
het grote nieuws is toch wel,
dat de prijzen niet stijgen. Men
zou zelfs willen zeggen, dat zij
de neiging hebben te dalen.
De straks reeds gesignaleerde
rationalisatie en een enorme
produktie hebben tot gevolg,
dat de prijzen van radio's
eigenlijk beneden vooroorlogs
niveau liggen en dat bij een
vervolmaking als sindsdien
heeft plaats gehad. Nieuwig
heden worden slechts korte
tijd alleen bij duurdere toe
stellen toegepast, spoedig gaat
men ze op alle typen toepas
sen. Drukknoppen, FM en fer-
coceptor zijn zelfs in de goed
koopste series voorhanden.
Ook de TV-toestellen worden
eerder goedkoper dan duur
der, grammofoons zijn zeer
goedkoop geworden en er zijn
verscheidene minder kostbare
bandrecorders. Opent de Fi-
rato in Amsterdam, dan zul
len we er uitvoerig meer van
vertellen.
De Strijdende Kerk is tegen
woordig wel zeer vindingrijk op
het gebied van het Apostolaat.
Maar een geheel nieuwe en bij
zonder ontroerende vorm is
toch wel het werk van pater
Aimé Duval S.J., de zingende
pater. Met toestemming van
zijn orde-overste is hij een
paar jaar geleden begonnen de
jeugd van Frankrijk op te
zoeken, niet in het parochie
huis en ook niet thuis, maar in
de oorden waar de jongelui
zich vermaken. Op zijn motor,
de guitaar op de rug benge
lend, reed hij van dorp naar
stad. van stad naar dorp. Inde
café's, danslokalen en biosco
pen zong hij zijn chansons, in
de zomer reed hij van kam-
peerterrein naar kampeerter
rein en bij het vuur zong hij
zijn chansons.
Goede, echte Franse chan
sons, voorgedragen met een
warme, mannelijke stem, bege
leid door goed gitaarspel. Geen
chansons echter, die wereldse
zaken betreffen, want al lijken
de melodieën veel op die van
Georges Brassens en Gilbert
Bécaud, de teksten zijn wel
even anders. Een van de mooi
ste liederen is wel „Seigneur,
mon ami", geschreven na een
nachtelijke rit op zijn motor.
„Dans le vent, dans le froid",
is God zijn vriend en heel
dichtbij, ook voor de eenza
men, ook voor de verdwaal
den. Het refrein is woordeloos
en wellicht daardoor nog in
drukwekkender.
Het optreden van pater Du-
val is een vaak stormachtig
succes geworden. De jeugd
brak de zalen waar hij optrad
vaak haast af. Heeft hij
met zijn eenvoudige, sobere,
maar indringende teksten iets
geraakt van de nood, waarin
zij verkeert. Had pater Duval
een impresario, hij was nu
reeds een rijk man. Hij kan
optreden waar hij wil en hij
zou voor dat optreden kun
nen vragen wat hij wilde. Maar
het is hem genoeg, dat men naar
hem luistert en iets laat bin-
nensiepelen van de gedachten,
die hij onder woorden brengt.
En de motor rijdt verder: „La
nuit", „Heer, zeg me waarom
hebt U de nacht zo lang ge
maakt?" Op twee 45 toren
platen (Studio SM 04 en 03)
zijn acht van zijn chansons
nu vastgelegd. Er zijn er trou
wens inmiddels al vijftigdui
zend van verkocht.
Het zal niet zo lang meer du
ren en men zal deze naam,
die met de radio in Nederland
vergroeid is, niet meer uit de
luidspreker horen noemen. Dr.
P. H. Ritter Jr. wordt n.l. 16
augustus 75 jaar en hij vindt
het welletjes. Na zijn verjaar
dag legt hij zijn taak als boek
bespreker dan ook neer.
Ruim twintig jaar heeft dr.
Ritter zijn wekelijkse boekbe
spreking op zondagmiddag ge
houden. Vroeger besteedde hij
een heel half uur aan één
werk. De laatste jaren toch
nog altijd twintig minuten. Hij
had en nam dan ook alle ge
legenheid zijn onderwerp van
zoveel mogelijk kanten te be
naderen. Zijn werk was niet
op de eerste plaats literatuur-'
kritiek. Hij lichtte een enorm
luisterpubliek in over iets dat
hij van belang achtte. Hij was
niet zonder kritiek, integendeel
en hij wist dat ook vaak tref
fend te argumenteren, maar
een brede schare tot luisteren
zetten leek toch wel zijn eer
ste werk. Of zijn invloed groot
geweest is, kan men moeliijk
vaststellen. Men zal echter
weinig mensen kunnen vinden,
die hem niet kennen, zij allen
hebben dus wel eens een boek
bespreking van een half uur
beluisterd en dat is toch wel
belangrijk.
Het merkwaardige is verder,
dat hij zovele jaren een veel-
beluisterd radiospreker is ge
bleven, terwijl zijn stem en
zijn manier van spreken be
paald niet voldeden aan de
eisen, die men er in de stu
dio's aan stelt. Het enigszins
krakende geluid en het be
dachtzaam deftige van de
voordracht was de technici een
doom in het oog, niet echter
de luisteraars. Zijn verjaardag
en zijn afscheid zullen geza
menlijk gevierd worden. Op
28 september zal dr. P. H. Rit
ter Jr. in de Avro-studio ge
huldigd worden. In het ereco-
mité zitten o.m. de ministers
Drees en Cals.
