Een ontmoeting met president Roosevelt
op zijn reis door Amerika in 1936
Transatlantische, Panamerikaanse staatssecretaris
Encyclieken van Paus Pius XII
Herinnering aan een uitzonderlijk gewoon mens
M
LEVENSLOOP VAN PAUS PIUS XII
2 Maart 1939
.Defensor Civitatis'
Eigen werk
(Vervolg)
Naar de voornaamste plechtigheden
Jond de Paus zijn staatssecretaris als
Legaat. In 1934 was de Kardinaal in
Argentinië, waar hij het internationale
Eucharistisch Congres met een magis
trale rede sloot. Te Lourdes is hij in
*935, in Lisieux twee jaar later. Het is
,&ter bekend geworden, dat Pius XI, die
grote verering voor de kleine H.
Iheresia had. zelf toen de basiliek, aan
deze heilige gewijd, had willen komen
inwijden, maar dat de Paus wegens
de Volksfrontregering in Frankrijk van
dit plan moest afzien. Pacelli hield er
zijn bekende oratie over de drie rozen.
On de terugweg preekte de Kardinaal
legaat in de Notre Dame te Parijs De
Preek eindigde met de woorden: Bidt.
broeders! Bemint, broeders! Waakt broe
ders! Een stormachtig ^ar iater
na zijn laatste woorden. l0 jffr
*ou de Académie de France Pms xu ae
«ouden medaille verlenen voor aeze
rede, een meesterstuk der Franse taa
dat volgens sommigen Bossuet naar oe
kroon stak. Op het Eucharistisch Con
gres te Budapest is wederom Pacelli
Legaat van de Paus.
In 1936 maakte de kardinaal een reis
door Amerika, een bezoek van „zuiver
particulier karakter" en in feite een
inspectietocht.
Hij bezocht nagenoeg het gehele gebied
der Verenigde Staten en reisdte hoofd
zakelijk per vliegtuig. Bijna immer
boorde men daar het getik van zijn
kleine „portable" Hij bezocht twaalf
van de zestien kerkelijke districten ont
moette de vier Amerikaanse kardinalen,
celebreerde pontificale Missen en hield
vele toespraken in het Engels. Vier
Universiteiten benoemden hem tot ere
doctor. Enkele dagen voor zijn vertrek
was hij de gast van President Roose
velt, een ontmoeting die op beiden een
grote indruk maakte. Toen op 14 Nov
1936 de kardinaal terugkeerde in Ro
me ontving hij van Pius XI een por
tret met als onderschrift „Pius XI aan
ziin dierbare kardinaal, de transatlan
tische, panamerikaanse staatssecretaris
Eugenio Pacelli"!
De „kantoorstoel" van de 25-jarige
was reeds lang vervangen door de
goud en rode zetel, voor kardinalen
gereserveerd, maar hoe de stoel en hoe
't bureau ook waren: Pacelli bleef de
geregeldie zielzorg missen. Hij vroeg de
Paus hem deze in bescheiden mate te
gunnen. En weer volgen in de krome
ken: voorgaan in geestelijke oefenin-
gen, conferenties voor die studenten
van het Germanicum, retraites preken.
Aan de buitenwereld zijn bekend Pa-
celli's grote 'toespraken en oraties: b.v.
over die priesterroepingen oveï, Ko"
bertus Bellarminus, Carolus Borro-
meus, Alphonsus de' Liguori, Koen
raad van Parzham, St. Dominicus
Pacelli was lid der derde orde 'van
St. Dominicus en een zijner be
roemdste was de redlevoering over het
apostolaat van de Pers, in zeven talen
uitgesproken. „Een Pinksterrede
heeft Pius XI die genoemd.
Op 10 Februari 1939 te half zes stierf
Paus Pius XI. Hij had op deze dag een
bijeenkomst der Italiaanse bisschoppen
geconvoceerd om met hen te spreken
over de steeds zorgelijker wordende ver-
bcudting van Kerk en Staat in Italië. Er
gaan geruchten, dat de Paus van mening
V'as dlat thans de tijd gekomen was. aai
de bisschop van Rome openlijk zijn
stem zou doen horen inzake het aan
banden van de heilige rechten der Kerk
De tijd was zeer gespannen.
De Kardinaal Camerlengo Pacelli nam
bet tijdelijke bestuur dier Kerk op zich
e'i trof voorbereidingen voor het Con
claaf Op 1 Maart had hij zijn zaken doen
overhuizen naar de appartementen van
he Aartspriestei van Sint Pietei en zijn
Paspoort gereeo voor ee-i reis naar Zwit
serland Want al mocht in theorie Pacelli.
"Papabilis" zijn, een staatssecretaris
V'ordt practisch nooit paus en blijft bij
p'S'- uitzondering onder een nieuwe
°ntifex als staatssecretaris in functie
,le. hag om 19.17 wedden de deuren
—sloten, de standaard van Prins Chigi
waarsc^.a'k van het Heilig Conclaaf
ver P^rGlfe boven he bronzen poort, de
rgahenng der kardinalen ter pauskeu-
Was begonnen.
thin» 2ei Maart 1939 vond de eerste stem-
s plaats. Er zijn tekenen, dat reeds
In 193S bracht de kardinaal een
bezoek aan Lourdes, waar een
plechtig Triduum werd gehouden
ter gelegenheid van de 75ste ver
jaardag van de Verschijning van
de H. Maagd aan Bernadette.
na de tweede stemming, die eigen mor
gen, vast stond, wie de nieuwe paus zou
worden. Om 17.27 is de rook, die uit
het schoorsteentje boven de Sixtijns*
kapel komt, wit en even na zes uur
kondigt de eerste Kardinaal-diaken van
af het balkon boven de middeningang
van Sint Pieter aan. dat Eugenio Pacelli
tot Paus gekozen is en hij de naam aan
neemt van Pius.
Sinds 1724 had geen Romein meer de
tiara gedragen.
De lentezon boven Rome was een
teken en een paradox. De kudde
Christi had een nieuwe herder, die
kwam in een tijd, dat het donker
steeds dreigender werd in de wereld
Vier en twintig uur na zijn keuze
richt de nieuwe Paus zijn eerste bood
schap tot de wereld, de eerste van
een lange rij oproepen tot vrede Zijn
wapen toont een vredesduif, zijn wa
penspreuk is „Opus Justitae Pax" ae
vrede is het werk der gerechtigheid.
Tien dagen na de pauskeuze, die te
vens de 63e verjaardag van Pius XII
was vond de plechtige kroning plaats
op de loggia van Sint Pieter, ten aan-
schouwe van 150.000 mensen. Ruim
twee maanden late'' nam de Paus
plechtig bezit van de aartsbasiliek van
St. Jan v. Lateranen, de kathedraal v
het bisdom RomJ, de moeder en het
hoofd aller kerken.
Ook deze Paus kreeg tot taak in een
wereld, die speculeerde op haar onder
gang, voorvechter van de vrede te zijy
Na zijn eerste boodschap over de vrede
klaagt de Paus in zijn eerste encycliek
„Summi Pontificatus" (20 Oct. 1939):
„Zo beschouwen Wij, als Opperherder
met een hart vol droefheid en kommer
de hoge ernst van het ogenblik en uiten,
met het beeld van de goede Herder
voor onze geest, opnieuw voor 's men
sen bestwil de klacht, die Wij van Hem
overnemen: Och mocht gij toch erken
nen wat U tot vrede strektIn al
zijn activiteiten en aansporingen waak
te hij er zorgvuldig voor. slechts uit
gaande van de zedelijke grondslagen,
boven de partijen te staan, boven be
langen en geschillen, „aan niemand eni
ge aanstoot gevende".
In Mei 1939 vroeg Pius XII weder
om een gebedskruistocht. De pauselijke
vertegenwoordigers arbeidden; in Mei
richtte zich de Paus tot de hoofden der
grote Europese staten, 24 Augustus
volgde een nieuwe vredesoproep. „Nu
ondanks onze herhaalde vermaningen
en de door ons gedane bijzondere stap
pen zich de vrees voor een bloedig in
ternationaal conflict krachtiger doet
gevoelenen de oorlogsstorm zeer
nabij kan worden geacht, richten wij
met vaderlijke bezorgdheid een nieu
we en nog dringender oproep tot re
geerders en volkeren. Nog is het tijd.
Niets is verloren met de vrede, alles
kan verloren gaan met de oorlog."
Twee dagen na de aanbieding van
goede diensten door Koningin Wilhel-
mina en Koning Leopold werd op 31
Augustus de gezanten van Duitsland,
Engeland, Frankrijk, Italië en Polen
de boodschap des Pausen overhandigd,
waarin de H. Vader in de naam van
God de regeringen van Duitsland en
Polen smeekt alles in het werk te stel
len om een conflict te vermijden. De
overige regeringen werden gevraagd
dit verzoek te steunen. Erbij gevoegd
waren een reeks vertrouwelijke voor
stellen Tevergeefs
De Paus heeft daarop, sterk gesteund
door president Roosevelt, die als per
soonlijk vertegenwoordiger Myron Tay
lor naar Rome zond, alles gedaan om
uitbreiding van de oorlog te voorkomen.
Een van de cruciale punten hierin was
zijn eigem Vaderland. Zelf bracht Z.H.
een tegenbezoek aan de Koning op het
Quirinaal. Het was het eerste Pauselijke
Por?nek a-?TTdiu <ouhe paus-) paleis sinds
1870 en Z.H. bad er: „dat Italië door de
vredegroot, sterk en geëerbiedigd
ten aanschouwen van de wereld moge
wezenMaar op 18 Maart 1940
ontmoette Mussolini Hitler op de Bren
ner.
Weer riep de Paus de mensheid op
tot een grote gebedsactie in Mei. Mus
solini oordeelde over het Italiaanse
Koningshuis en de Paus: „Ik zie er geen
been in hen beide te laten verdwijnen
uit dit ondermaanse"
Boven de partijen stond Pius,
recht en onrecht wees nij aan.
Hij brandmerkte de strijdmetho-
den der Duitsers in Polen en de ver
volgingen aldaar.
In de Paasboodschap van 1941
zeide de H. Vader o.m. dat „de behan
deling der krijgsgevangenen en van de
bevolking in de bezette gebieder, de
veiligste toetssteen was en het zekerste
kenmerk van de trap van beschaving
bij personen en volkeren" Vele der
grote toespraken en boodschappen gedu
rende de oorlog waren gericht op het
recht, de menselijkheid en de liefde
„God weet hoeveel wij van het be
gin af aan geleden hebben omwille
van het lot van de steden, die aan
luchtaanvallen zijn blootgesteld, voor
al van plaatsen, die niet een enkele
dag, maar weken en maanden achter
een zonder ophouden gebombardeerd
zijn Maar omdat de Goddelijke Voor
zienigheid ons geroepen heeft.... om
bisschop van deze stad Rome te zijn
die aan heiligdommen en aan eerbied
waardige, onsterfelijke gedenkplaatsen
zo rijk is, voelen wij ons gedrongen
een bijzonder verzoek te doen en de
hoop uit te sproken, dat Rome erkend
worde als een stad, waarin iedere
stadswijk en in enige wijken iedere
straat haar onherstelbare monumenten
van geloof en kunst en christelijke
beschaving bezit, zodat haar aantasten
een weergaloos verlies zou beteke
nen....", zo boodschapte de Paus aan
de President der Verenigde Staten in
1943.
En vele jaren later zou wederom de
Paus om redenen van eerbiedwaardig
heid en heiligheid de mogendheden ver
zoeken Jeruzalem en de H. Plaatsen te
vrijwaren voor oorlogsverwoesting.
Toen in Juli en Augustus bommen
vielen op Rome, was de Paus zonder
gevolg als een der eersten op de getrof
fen plaatsen om de stervenden bij te
staan en de getroffenen te helpen. En
telkenmale, dat de stad betrokken werd
of gevaar liep betrokken te worden in
de oorlogshandelingen, richtte de Paus
zeer onomwonden protesten tot hen, wie
het aanging.
Toen gedurende de Duitse bezetting
van Rome de Joden weggevoerd zouden
worden, bood de raus terstond aan een
zeer groot bedrag in goud als losprijs
te geven, want de Duitsers hadden
laten doorschemeren, dat dit de redding
van enige duizenden Joden kon zijn. De
Rabijn heeft met zijn gemeente zelf
voor de som gezorgd. (De Joden zijn
daarop toch opgepakt en voor een groot
deel hebben zij Rome nooit meer weer
gezien). De feestdag van Pius XII is
sindsdien een feestdag voor de Romein
se Joodse gemeente gebleven. De nood
en het dreigend gevaar stegen, de H.
Vader stelde Rome onder de bijzondere
schutse van de H. Maagd, O. L. Vrouw
van de Goddelijke Liefde. Rome werd
door de troepen tot een vesting ge
maakt, maar op 4 Juni '44, de sluitings
dag van het Maria-octaaf, trokken de
Geallieerden zonder weerstand te heb
ben ondervonden, Rome binnen. Een
week later begaf de Paus zich naar de
San Ignazio om als Romein Maria dank
te zeggen.
De stad Rome heeft Pius de eretitel
gegeven van „Defensor Civitatis".
De pauselijke oorlogshulp is een werk
geweest van immense omvang. Het ap
paraat, indertijd door Mgr. Pacelli op
gezet, lag in systeem en organisatie ter
beschikking Om een denkbeeld te ge
ven: in 1944 werden maandelijks
200.000 berichten doorgegeven aan
krijgsgevangenen en hun familieleden.
De Vaticaanse Rach' werd ingescha
keld en toen in 1947 het Vaticaanse
informatiebureau werd opgeheven ge
tuigden millioenen fiches in de archie
ven van behandelde zaken. Immens is
de stoffelijke steun geweest, geschon
ken aan hen. die in nood waren over
de gehele wereld De H. Vader heeft
zelf de „Pauselijke Commissie voor bij
stand" 'nastel'1 organisatie, die
thans onder een andere naam nog be
staat en tendeert naar het uitgroeien
van een pauselijk ministerie voor de
gehele wereld.
In Rome en tot ver buiten Italië heeft
tijdens en na de oorlog dit liefdewerk
zich verdiensten verworven, die noch
in woorden, noch in getallen zijn uit te
drukken. De Paus ontzag zich niet om
rolve te bedelen bij hm ter aarde, die
het konden missen om zijn werk in
stand te houden en te kunnen doen
functionneren
Meer echter is Pius' leven getekend
door zijn geestelijke arbeid voor de zie
len, en in het algemeen voor de mens
heid. In zijn Pontificaat verschenen van
zfin hand encyclieken, een onoverzien
bare reeks instruerende brieven, eigen
handig gesigneerd of in zijn opdracht
verzonden door de Staatssecretarie. Zijn
toespraken tot auditoria uit elk land, en
uit elk milieu vullen in gedrukte vorm
een impressionerende reeks banden.
„Daar bestaat geen dringender plicht,
dan de plicht de mensen van onze tijd
de ondoorgrondelijke rijkdommen van
Christus te verkondigen", was zijn lapi
dair gevat program in zijn eerste ency
cliek.
En zo strikt en persoonlijk vatte Pius
KTT deze taak op dat geen stuk uitging
SUMMI PONTIFICATUS: 20 Oct. 1939. .Jlegeringsprogram".
SERTUM LAETIT1AE: 1 Nov. 1939. Aan het Episcopaat der U. S. A. bij
gelegenheid 150-jarig bestaan kerk. hiërarchie.
SAECULO EUNTE: 13 Juni '40. Aan Portugees Episcopaat t. g. v. 8e eeuw
feest der onafhankelijkheid van Portugal.
MYSTICI CORPORIS: 23 Juni 1943. Bij bisschopsjubileum Pius XII. Over
essentie der H. Kerk en de leer van het mystieke Lichaam.
Dl VINO AFFLANTE SPIRITU: 30 Sept. '43. Bijbelstudie.
OR1ENTALIS ECCLESIA: 23 Dec. '45. T. g. v. 11de eeuwfeest van de dooa
van St. Cyrïllus van Alexandrië. Over de Oosterse Kerk.
COMMUNIUM INTERPRETES: 16 April '45. Over de wereldvrede.
ORIENTALES OMNES: 23 Dec. '45. T. g. v. 350ste verjaardag der hereni
ging met Rome van de Rutheense Kerk.
QUEMADMODUM: 6 Jan. '46 Over de dringend nodige bijstand aan de
door de oorlog getroffen jeugd.
FULGENS RAD1ATUR: 21 Maart '47. T. g. v de 1400ste sterfdag van de
H. Benedictus. de „Vader van Europa".
MEDIATOR DEI: 20 Nov. '47. Over de H. Liturgie (het Langste document
van 's Pausen Pontificaat)
OPTAT1SSIMA PAX: 18 Dec '47. Over de zo begeerde vrede tussen de
klassen en de volkeren.
AUSP1CIA QUAEDAM: 1 Mei '48. Openbare gebeden gevraagd voor de
wereldvrede
IN MULTIPL1C1BUS: 24 Oct. '48. Over de zorgwekkende ontwikkeling
in het H Land.
REDEMPTORIS NOSTRl: 15 April '49. Weer over het H Land Voorstel
voor internationaal Statuut voor Jeruzalem en H.H. Plaatsen.
ANN1 SACRI: 12 Maart '50. Naar aanleiding van H Jaar vraagt Paus met
aandrang om gebed voor gehele vernieuwing van de wereld en de
samenleving in christelijke zin
SUMMI MEMORIAE: 19 Juli '50. Weer over de wereldvrede.
HUMAN1 GENERIS: 12 Aug. '50 Over de integriteit van de Kath. Leer
(Een der gewichtigste pauselijke documenten).
MIRABILE ILLUD: 6 Dec. '50. Over het gevaar van de uitbreiding van
de oorlog in het Verre Oosten
EVANGELU PRAECONES: 2 Juni '51. Over de Missie.
SEMPITERNUS LEX: 8 Sept. '51. T. g. v. XVde eeuwfeest van het Con
cilie van Chalcedon.
INGRUENTES MALORUM: 19 Sept. '51. Over het bidden van de rozen
krans.
ORIENTALES ECCLES1AS: 15 Dec. '52. Over de toestand waarin zich de
Oosterse Kerken bevinden en de vervolgingen, die zij ondergaan.
DOCTOR MELLIFLUUS: 24 Mei '53. T. g. v. de 800ste sterfdag van de
H Bernardus van Clairvaux.
FULGENS CORONA: 8 Sept. '53. Ter aankondiging van het Mariajaat
ter herdenking van het 1ste eeuwfeest der dogma-afkondiging van de
Onbevlekte Ontvangenis.
SACRA VIRGINITAS: 30 April '54. Over de maagdelijkheid.
ECCLESIAE FASTOS: 15 Juni '54. Over Bonifacius.
AD CAEL1 REG1NAM: 23 Oct. '54. Over de instelling van het Koning
schap van Maria.
MUS1CAE SACRAE DISCIPLINA: 16 Juni 1955. Over de kerkmuziek.
HAURET1S AQUAS: 15 Mei 1956. Over de verering van het H. Hart.
LUCTUOS1SS1MI EVENTUS: 28 Oktober 1956. Voor een rechtvaardige
vrede in Hongarije.
LAETEMUR ADMODUM: 1 November 1956. Over de vrede na de gebeur
tenissen in Hongarije en Egypte.
DATIS NUPERRIME: 5 November 1956. Oproep om gebed voor de
onderdrukte Hongaren.
FID El DONUM: 21 April 1957. Over de katholieke missiën, blonder in
Afrika.
INVICTI ATHLETAE CHRISTI: 16 Mei 1957. Bij het derde eeuwfeest van
de H. Andreas Bobola.
LE PÉLÉRINAGE DE LOURDES: 2 Juli 1957. Bij het eerste eeuwfeest van
de verschijningen te Lourdes.
MIRANDA PRORSUS: 7 September 1957. Over de radio, film en televisie.
MEMINISSE IUVAT: 14 Juli 1958. Over de vrede in de wereld en de
vrijheid van de Kerk.
vaD importantie, geen toespraak of
rede gehouden werd, die niet wezenlijk
's Pausen eigen werk was. De taak
7'iner adviseurs was raad en ophelde-
In 1950 was het twaalfhonderd jaar geleden, dat de H. Johannes Damascenus, de laatste Griekse Kerkleraar, overleed.
Door de Patriarch Maximus de Vierde Saigh werd in Je St. Pieter te Rome een pontificale H. Mis opgedragen in de By
zantijnse ritus. De H. Vader assisteerde bij deze H. Mis. Hier ziet men de begroeting na de plechtigheid van de Patriarch
door de H. Vader.
en bewaart een herinnering aan mensen, die men
goed heeft gekend, vanwege hun uitzonderlijke
karaktereigenschappenalthans vanwege die ka
raktereigenschappen, die hem onderscheidden van andere
mensen. Soms bewaart men een herinnering aan mensen,
die men in het geheel niet heeft gekend; aan mensen
over wier gedragingen men slechts kennis heeft geno
men via de moderne communicatiemiddelen, omdat zij
nu eenmaal hun rol speelden in het wereldgebeuren.
Maar zij vervaagt snel. Wij bewaren een onuitwisbare
herinnering aan de Persoon van Paus Pius XII, omdat
wij hem tweemaal hebben gezién.
De eerste keer hadden wij dat te danken aan zuiver
toevallige omstandigheden. Wij waren naar de St. Pieter
gekomen, gedreven door geen ander motief dan dat van
de nieuwsgierige toerist. Want het gold ons eerste ver
blijf m Rome en ons eerste bezoek aan het vermaarde
gebouw. Het trof ons, terwijl wij er rondwandelden in
de St. Pieter, dat het er, naar onze begrippen, ongewoon
druk was. Maar wij aanvaardden zulks, onbekend als wij
waren met de plaatselijke omstandigheden, als iets van
zelfsprekends. Toen hoorden wij, dat e Paus zou ko
men; dat Hij een openbare audiëntie zou houden. En wij
besloten uiteraard te blijven. Het leek of de mare van
de komst van de H. Vader zich snel door de stad had
verspreid. Want steeds meer mensen stroomden het enor
me kerkgebouw binnen. Tenslotte was het er zó vol, dat
wij, gelovigen uit alle landen en windstreken der we
reld, opeengeperst stonden in de onmetelijke ruimte, die
nochtans te klein bleek. Het was ondraaglijk heet. Nu
hadden wij graag weg willen gaan, maar dat was onmo
gelijk geworden. Door de microfoon werd aangekondigd
dat er gezongen zou worden. Even Inter weerklonken
religieuze liederen, telkens andere en door verschillende
groepen in verschillende talen ten gehore gebracht. In
het Italiaans Spaans Portugees en in het Frans. En als
wij ons wel'herinneren werd er ook in het Nederlands
gezongen Maar wij zouden niet durven beweren, dat wij
op dat moment van stichtelijke gevoelens waren vervuld.
Toen viel er een stilte. Maar meteen
daarna hoorden wij in de verte een uit
een der uithoeken van het gebouw ko
mend gedruis, dat steeds nader kwam
Er werd tn de handen geklapt en er
werd geroepen van „Eviva il Papa"
Wij konden alleen maar luisteren op
dat moment, maar wij zagen niets. Tot
dat wij, ver van ons verwijderd, boven
de hoofden van de roepende, zingende
en met zakdoeken wuivende menigte,
een serene, witte gestalte, gezeten op
een draagstoel, ontwaarden. Of liever:
onze blik werd er naar toe getrokken.
De Paus maakte bijna lome zegenende
gebaren. Wij vergaten de ongeriefelijk-
held van ae situatie, waarin wij ver
keerden. Niet alleen omdat wij waren
vervuld van eerbied door de aanwezig
heid van Christus' Plaatsbekleder op
aarde. Daar was nog iets anders. Wij
werden buiten ons geloof om getroffen
door de onverklaarbaar boeiende witte
verschijning, zoals zij aan ons voorbij-
zweefde, tot zij zich aan ons gezichts
veld onttrok. Op dat moment konden wij
geen verklaring vinden voor dit, haast
schokkende, feit, dat wij persoonlijk
waren geraakt bij de aanblik van die
bijna roerloze gestalte.
Later hebben wij dat, geloven wij,
beter begrepen. Enkele dagen daarna
mochten wij tegenwoordig zijn bij een
speciale audiëntie voor de in Rome ver
toevende Nederlanders. Een audiëntie,
tijdens welke het Comité „Radio Anno
Santo" het huldeblijk van de Neder
landse Katholieken, de zender voor Ra
dio Vaticana, zou aanbieden. Daar
was in de „Sala Clementina" dus
een illuster gezelschap vergaderd van
Kerkelijke en wereldlijke hoogwaardig
heidsbekleders, uitgedost in pralende
statie-costuums. Achter het voor hen
afgesloten gedeelte van de zaal stonden
de pelgrims uit alle gedeelten van ons
goede vaderland dicht op elkander ge
pakt. Er heerste daar een feestelijke en
verwachtingsvolle stemming, zoals ge
bruikelijk op bijeenkomsten, waarop
iets uitzonderlijks staat te gebeuren.
Maar ineens was daar Paus Pius
XII. Zonder inleidende fanfares en
bijna geruisloos, voltrok zich Zijn en-
trée. Met soepele pas betrad Zijne
Heiligheid het vertrek het leek
bijna alsof Hij zweefde en nam
plaats op de door een baldakijn over
huifde troon. Toen brak een harts
tochtelijk enthousiasme los, waartoe
men Nederlanders nauwelijks in staat
zou hebben geacht. En het deed bijna
belachelijk aan, ontketend als het
werd door een tengere Man, die met
ogenschijnlijk koele blik om Zich
heen keek.
Minister Van Schaik hield namens
de Katholieken van Nederland een
rede. Wij keken middelerwijl naai
het ascetische, scherp-geprofileerde
gelaat van de Paus. De uitdrukking
van Zijn ogen ging verloren achter
het geglinster van de brilleglazen. Hij
zat er vrijwel roerloos op Zijn troon.
Slechts Zijn in rode muilen gestoken
voeten bewogen zich zo nu en dan.
Er was niets heroïsch aan deze ge
stalte, tenzij men dan de schier ver
bijsterende afwezigheid van alles, wat
op uiterlijk effect berekend zou kun
nen zijn. heroïsch zou willen noemen.
De Paus beantwoordde de rede van
de Nederlandse minister met een in
scherp-gescandeerd Duits uitgespro
ken toespraak. Een enkel woord onder
streepte hij met een simpel gebaar van
zijn slanke handen.
Maar nimmer zullen wij het ogenblik
vergeten, waarop Hij afdaalde van Zijn
troon en Hij plotseling werd omstuwd
door zingende, lachende en snikkende
mensen, die alles „wat zo hoort'l uit het
oog waren verloren. Zij hadden de af
rastering verbroken en wierpen zich
aan de voeten van Zijne Heiligheid.
Overgegeven aan dit, wat men haast
zou kunnen noemen, paroxisme van
geestdrift, zou de figuur van de Paus
bijna een hulpeloze hebben moeten zijn.
Zij was dat echter geenszins. Pius be
woog Zich temidden van het tumult
met bescheiden, maar „trefzekere" ge
baren. De uitbundige huidebetogingen
schenen Hem goed te doen, zonder dat
zij Hem raakten. Hij glimlachte tegen
iedereen, maar Zijn glimlach trof elk
een afzonderlijk.
De audiëntie was afgelopen. De Paus
maakte aanstalten om Zich terug te trek
ken. Maar daar waren twee meisjes, die
kans hadden gezien een bejaarde, blin
de dame door het gewoel heen hele
maal tot vooréan te leiden. Pius, om
kijkend, zag het. En onmiddellijk keer
de Hij op Zijn schreden terug. Hij trad
op de dame toe, legde zegenend Zijn
handen op haar hoofd en hief biddend
Zijn ogen enkele ogenblikken ten he
mel. Dit gebaar had niets pathetisch,
integendeel, het was van een indrin
gende simpelheid. Het correspondeerde
volmaakt met deze persoonlijkheid, die
zich in het geheel niet opdrong, maar
die daardoor in de letterlijke betekenis
van het woord schitterde.
Op dat moment, geloven wij, begre
pen wij enigszins hoe het kwam. dat
wij enkele dagen tevoren in de St Pie
terskerk waren aangeraakt door Zijn
verschijning alleen.
Wij beseffen, dat het Zijn „ge
woonheid" moest zijn geweest. Zijn in
waarheid uitzonderlijke en verheven
gewoonheid, die alleen spreekt uit hem,
wie het gegeven is, zich rechtstreeks en
zonder verhullende omwegen te tonen,
zoals hij werkelijk is. Een gewoonheid,
die men gewend is heiligheid te noe
men.
Wij zullen ons deze Paus blijven her
inneren als degene, die wij in waarheid
noemden: Zijne Heiligheid Paus
Pius XII.
■ERMAN HOFHUIZEN
ring te geven, ontwerp en redactie
waren van de Paus zelve. Daarvoor
werkte hij, die tot het Pausdom geroe
pen werd op een leeftijd, dat de ge
wone mens zijn otium cum dignitate
gaat genieten, dagelijks achttien uur,
van 's morgens kwart over zes tot na
een in de nacht eerst het licht uit
ging in de pauselijke werkkamer. Voor
deze taak offerde hij de schaarse ge
noegens van een eenzaam leven: rustig
de maaltijden te nemen en zich wat te
verpozen des namiddags in de Vati
caanse tuinen. Ook deze tijden waren
werkuren: om te lezen en stukken
door te nemen of toespraken te ont
werpen. zijn goede collectie gramo-
foonplaten gaf hij op den duur op en
het lezen van verzen en klassieke
schrijvers maakte plaats voor de lectuur
van hagiographieën en Bossuet.
Door de radio bereikte de Paus de
gehele wëreld, anderzijds verzocht hij
ieder naar hem toe te komen. Te zijner
tijd zullen de statistieken bij benade
ring wel uitmaken, hoeveel personen
de H. Vader in zijn pontificaat heeft
ontvangen. In 1953 waren het er drie
en een half honderdduizend. Hoevele
malen heeft hij niet de woorden gezegd,
die nimmer conventioneel klonken:
„Mijne Heren, Wij danken u voor uw
komst en heten u van ganser harte wel
kom in Ons huis". In navolging van
Pius XI wilde de Paus aldus in contact
komen met de mensen, alle mensen,
van welke nationaliteit of godsdienst
en uit welk milieu ook. Hij sprak hen
toe in woorden, die zich aaneenregen
tot altijd voortreffelijke composities.
Hij sprak hen toe in de taal en beel
den, die het gehoor begreep: geleerden
of ongeletterden, bruidsparen, kinderen,
tramconducteurs of de Romeinse adel.
En wanneer even mogelijk onderhield
hij zich met ieder persoonlijk, gaf raad,
beurde op, hoorde zelfs biecht in een
hoek ener audiëntiezaal.
De eer hem gebracht, zo heeft hij
vele malen gezegd en immer getoond,
gold niet zijn persoon, maar de hoogste
waardigheid ter aarde, het stedehou
derschap van Christus.
Voorganger in gebed en opperste ziel
zorger was hg tevens leraar der mens
heid inzake moraal en natuurrecht.
Over de zeven wereldzeeën verspreid
den zich zijn woorden over de mense
lijke samenleving, over de staat en de
ware democratie, over internationale
rechtsbeginselen, over samenwerking en
de eenheid van Europa. Evenals zjjn
voorgangers liet hij niet af, in grote en
kleinere toespraken, in het publiek en
in het privé, in encyclieken en brieven,
te wijzen op sociale gerechtigheid en
sociale liefde, op de noodzaak van
sociale hervormingen en op de wijze
waarop deze ten uitvoer konden wor
den gelegd.
Zoals de H. Vader In het openbaar
verscheen, zij het met de plechtige
attributen van het pausschap, zij het
zonder plechtige symbolen op grote
audiënties waar het leek of hij ieder
persoonlijk begroette en ieder een
ogenblik in de ogen zag, zo verscheen
hij ook als opperherder, zielzorger en
leraar. Hoog boven stammen en ta
len sprak hij de bevestiging van het
dogma van Maria's Ten Hemelopne
ming uit, boven belang en partij
leerde hij de toepassing van Gods ge
boden in onze tijd. Maar evenzeer
dacht hij aan en sprak voor elke ca
tegorie: voor priesters en religieuzen,
voor gehuwden, voor de missie, voor
het lekenapostolaat, voor de werkne
mers, voor hen, die in vrijheid leef
den en met bijzondere liefde en
bezorgdheid voor hen, die vervolgd
werden om hun geloof en in hun
menselijke waardigheid.
Het is Gods wil geweest dat het Pon
tificaat van Pius XII geen maand ge
kend heeft zonder onrust, ellende, strijd
en vervolging. Zonder een spoor van
byzantinisme mag heden geboekstaafd
worden, dat Pius XII in diezelfde ja
ren een uitzonderlijk kostbaar geschenk
teweest is van de hemel voor de be-
reigde mensheid.
Paus Pius XII is door de Heer geroe
pen om, naar Johannes' woord, -aar
de andere oever over te steken. Op dit
moment vielen voor hem titels en aardse
grootheid weg. Pontifex, Patriarch en
Primaat, Metropoliet en Souverein, drie
werf gekroonde Koning.
De ziel van Bisschop Pins, dienaar der
dienstknechten Gods, werd geleid voor
zijn Schepper.
Mogen reeds omwille van onze dank
„de engelen U ten par ad ij ze vo
