Nieuwe Haarlemsche Courant | 1960 | 18 juni 1960 | pagina 11

Vijf

GEDRUKT IN NEDERLAND

in

eeuwen
letter,

vaderlandse
beeld en band

GEEN CULTUUR ZONDER SCHRIFT
Zomer tentoonstelling

ln het Rijksmuseum J)

't Is een Tol, 't is een Tol!

Eindeloze

Van kip tol poularde

massamoord55

in

Boxmeer

Binnenkort zullen er tienduizend kippen
per uur het leven laten

frsSs&rsws.

Kippebout begint nu ook bij
ons volksvoedsei te worden

OP AFBETALING

ümmtte cpfelfeeite röbHfoi im&x afóag gmgfeetd!»«

LONDEN

JONGENSINSTITUUT
MONTANA

KLEIN MISSAAL

ZATERDAG 18 JUNI 1960

fAGINA 11

Eöt-födcte!

jxj!mm&W**n v*w ömiwu^fw «whs
t^römmtfimK^rfai^twfeöcwt

oafttcff afnuauj ccaCörTtrii nff, li Hue en Depo? panptit ft&ct
tetfmftte? maerioneoeannf önte. ö&owvo ;r Bomiatrrc&t

tn|ttfc3t?et iiac»tt'ie»caat9flj: igCTuki?rtflg3&atrLuc^ucfiflft

r^a 'ü;.t ;ü;ï>s inaaram

r saaroo

wwrta;

zo bewust, internationaal op de eerste plaats staat. Buigt u zich

L1 lk moment komt de moderne mens in aanraking met een of aandachtig over de kleine letters, die sinds Laurens Janszoon Cos-

r, andere uiting van de drukkunst. Hij kart er niet aan ont- ter, of als u wilt, de Duitser Johannes Gutenberg een onontkoom-

- 1 bare rol hebben gespeeld in de beschaafde wereld. Hun glorie, soms -

op enkele vierkante centimeter perkament of papier neergelegd, zal
u niet ontgaan. Vijf eeuwen Nederlandse drukkunst zouden even -
interessant zijn als bijvoorbeeld evenveel eeuwen Italiaanse of Rus-
sische typografie, ware het niet dat nu eenmaal de geschiedenis van 1
de letter juist vanuit ons land een roemrijk spoor naar alle hoeken
~uc C1J „pjQttc unu mucL IHI UCiC iuurc, CC1„ van de aarde heeft getrokken. Wij zijn er ons na een bezoek aan
et Rijksmuseum te Amsterdam. Maar dan alleen als hij de moed deze tentoonstelling meer dan ooit van bewust, dat de typografische
Cv~ - oogst van vijf eeuwen voor altijd de bekwaamheid van de Neder
landse drukkers in de wereld heeft bevestigd. En ook, dat de voort
brengselen van onze drukkunst, dit voor wie niet op de hoogte
mocht zijn, even beroemd en geliefd werden als onze vaderlandse r
buitenmaatse kazen.
Hoe is dit zover gekomen?
„Gedrukt in Nederland" geeft er een antwoord op. Overtuigend j
en met een overvloed aan bewijzen. Letter, beeld en band spelen in s
dit verhaal de hoofdrollen. Hun taak is niet afgelopen. Hoe het
einde zal zijn is even ongewis als hoe over duizend jaar de ijskasten I
er uit zullen zien. Wat wel verteld wordt behandelt het begin en de
ontwikkeling.

AMSTERDAM, 17 juni
lk moment komt de moderne mens in aanraking met een of
andere uiting van de drukkunst. Hij kart er niet aan ont-
komen; het stormt op hem af in de vorm vin een schreeuwen-
e reclame of het besluipt hem wanneer hij achteloos een boeken-
stalletje passeert. Bewust of onbewust zal hij de invloed ervan
óndergaan. Maar nu heeft hij de kans op een plezierige manier be
dolven te worden onder een overrompelende hoeveelheid drukwer-
^en, grote en uiterst kleine, oude en heel jonge, mooie en lelijke,
ersierde en „platte". Dan moet hij deze zomer eens binnenlopen bij
det Rijksmuseum te Amsterdam. Maar dan alleen als hij de moed
n het uithoudingsvermogen heeft een trektocht te maken langs de
t 'trines en voetje voor voetje met onbedrukt gemoed de zomerten-
Joonstelling „Gedrukt in Nederland, vijf eeuwen letter, beeld en
D&nd" te gaan zien. De moeite waard.

Het zou niet goed zijn chauvinistische geluiden rondom deze ten-
,°onstelling te kraaien, want dat is niet in overeenstemming met
pt karakter van deze groots opgezette expositie. Een letter is nu
ehmaal in de meeste gevallen klein van stuk. Een klein volk als
j et onze is echter groot in het kleine; van liefde tot de Nederlandse
®tter moge iedereen na een bezoek aan het Rijksmuseum voorgoed
e£vuld zijn. Gebleken is dat wij in Nederland gevoel voor typografie
nebben en dat onze naam op dit gebied, ook al zijn wij het ons niet

W* H.MULLER C®

'£êvF*«*v

«VUIKTIItKS,

KPfUttMÉ

de drkk ait8ever' Vondcl staat f0fojffTftftffttrflBrC

Ouders,

SCHOOLOPLEIDING

SPORTVAKANTIE

Liturgische weekkalender

4-nbJf*at'él^frjll iljft jUAQAttfrllilJ^lW AtiÉ Qjm4 ÉtjfA n|i|l

▼'WfJWWW'W FF *4 F V WW^ VS*'* :vtvT

*rWW* wWW*7 W Jr Q* W»»*» »y»Ww' J"*"v^ HVIH IWIiM ï/!f

CEMAnnELUKST.E ROUTF
CERECEIDS niRNST

V«ACHTr«U«SBRCE

«en (tmte Iteüfiaië,

tw/.Vto*», #*A 4/WrViAn
**>X<v, ftvoW
•/Xo-,-0% iki> <>k öt/'V*. W-v.
4*4* >»tw A. *»>X«*AX

Tmfoiiti (finrnaKil

Af. *- - - V f 5ï,> È'AmIm V-V -

'tv,-", i fa* p**4. >»#4, Vw< vtójfr #XA vrim# ft Kw>l r-o- a>»V, <t
m <fe ertjneo Vx tt i&tè ,V*. >W »Wt «W, KW* */v,H. )k- »«i»p

AeiyW*** *&*b fttóto» if*"*-

|u «SL IX to*. ftoif&OjM» w V *C«ït to»to «4^, ttr *toW< tév'-S

i a IV W ft <ee »o f^tfr r¥>. -v Wi frmi «*«tx f
'b fr mwi W ftD/e*t »m kof*A >i«»j

523 g v ^MV, y-i w ««iok b »ft. 5b>«i «K'.e's 4>v> «M*X»fc> fcf ?4
f ■ftiAUv/i yftMA li 4»H> 4<2v*<e«t f/Wia «rfW,«Halto <S

'I$Ï5^*

v'?"Ss5 fe Jfe tn ^5

i**tt**>ii« <y>

'Wsi tM'. <4 Wa fcw
ft**- Wb»b/. 1«A. ft
'•7°yl' )'vk

E'' 'kf/^ê,1'.

A -/fyv'y.'.
Cif'IL!^vL-MBeJa.' •A".'*

kW» iov

fltt "AS5K«.~

OtMWb WJhee»»»

ia wb 'W o^: £-/t'j

koeoey.

«A IW««0>ftA t
«yi.y»».. '«cu4 f A 4 7 7 ^J«rtC--/..

g/iiiy'4.iw4 .yft iv/>.

ti lib».'- V.'/y.-.

■AA-AVW, J'iJWAy, H>

Vi/. WyiAi .Way-

1 Vii/fï ÜiU*Wi:"'--.-5

»kw. f/. tbJ/Aff7ftft.-fa.4ft; kW,

f. A».-V/)«"/A

Ktowmakersknectt

V/e»>/7"Ayoïf k ViAsn>i>i»i

ti::Km.i.v<;i;11

»->'.v-r li,<.
y/.fts/AAiiiiy. ft»xV:*>Me*.
•Af/i, ><k lM)*r*n*tA#,, i>i_
v os»»;

"lü>i t»k.i»oi-'

♦We*»»» XW V»o>f.>

AH-. »<//.•••-•.. f.V.r.v

SOOV '»Jfc Co.

;3.;~ Etxr:

«;->4«« v<««h lób a.
-»l ->A 'mo). .7

Weggeraakt

•v-k ■/.-.

ff '!-woU.-i«<i», 'ft «'.-

f AH. '---

(ïrrr

»K 'TS?raTïró?s~c~

WSentiiiWÉUft.
6reete jwleertng

Monolijk

ST' vi^
l-rvMNO

tut,- i »eC>v»>»

'u-ffft k/< i'

«ittft.

■m/nt.' r/re WA
yx ''4 'b'f V//ySK

.-In'- V'.-.-'Nr/ r'A

;-tC4.-lM1»/.«F^4v-lft'.--.«ItW»i>'A.|l
Htwnt. <^W»4 v.-.y i-'.ft- %4A

'6v/»<>«vW yoM-bè i!

Wwmrak No. i%

'■Va««n* Ae Xm-

XriyeietHMv» ft», to. k t*4w<«i*6**
"aa; Xe fieAeotCK^kt Xo.

!:'.v.-w'.y«U'tf« Wrti»»»".
-f.yV.-yy V.. f C&jppfo

-» fei t,mtn*r

ftk »^»^C», u

t •-.•/ »W t-Jy»AMwXitoto tj».
»M«iÓA«<» bek- Ctofti-, y.>k*> e*
wfJïWM totooeoV.
ti»tr3«, '.oe VoVv .'eo, f kW. ito-
«f.4. »w» n*/»i«'teï. A. A'i/«
<X« »M* J./ OtbJtOAft,
-

IV." AOVto. jiTto Wl-y-Jf.-'.-O v.A-
■y&etr'SO V.VXfAt'.. eW» Vi'4 41*-.
«k~tm«. liViAfk-yAiyy ot-o.-.iftr-M
irf •.;-.-/<y.«v<4,

K. <}<Ssrhiet«»».

-.-.•r-.7-y.,;n;,v-

'totor »;7v y«f A»i. ;V W>v.

AeX to tobbH XX. to. -C/7

ver is het één opgaande lijn, de glo
rie van de drukkunst tot en met de

gouden dagen van
eeuw.

de zeventiende

Wedergeboorte

e verslapping kon niet uitblijven.
De roem taant, de verstarring
doet haar intrede en na een korte
opbloei gedurende het Empire-tijdperk,
wordt het dieptepunt technisch zowel
als esthetisch volkomen bereikt in het
midden van de negentiende eeuw. Op
het gebied van het letterontwerpen be
gint aan het einde van deze eeuw een
herleving in Engeland. De knusse aan
gelegenheid van de romantiek is dan
nog niet helemaal overwonnen. Hier
te lande verschijnen in deze tijd alleen
maar met zorg gedrukte en geïllus
treerde werken op het terrein van de
biologie. Het verluchtende werk van de
begaafde Charles Rochussen is een ver
ademing temidden van de stroom van
houtsneden uit het buitenland, die de
boeken moeten versieren. Het wachten
is op een werkelijke vernieuwing, die
pas goed omstreeks het jaar 1890 door
breekt. Onder de eerste voorbeelden
van wat men genoemd heeft ,,de Re
naissance van de Nederlandse druk
kunst" zijn op deze tentoonstelling uit
gaven te zien, verzorgd door Berlage.

totoi*

Era

»>»«4>to/. Xyy*"" m

CIVHAHi»

rC'-fcyw»4a V4*b.

i> Si.-.-.»-'. rt-W-toto.

UuXr «tad.

t/, fctoCyfc/to*»»»»»

K' »><-v y.»/A*v. e,;--

1* WAkvlyKArV-, nn.HHftUft**»' a*
kwkf

3W. XJBTV-S- db Co,

ye. J7L».?7.

c/.

vto Af I >v, u

«v-,.-.. in, t< 1"

:*»fto#A/r «jh

ImTittfiirmi m*

Wto

vvlV./.y V-O

//«KM toinktok V/V r?M.
w» itooto' 4to»j{r,

>XA Y*$H trr/TJ, '4 ocA-fto n.

Wr- fct M «tt<//Soi>A» toto TtoiA-

Antoon Derkinderen, de Bazel, R. N.

Roland Holst en Dijsselhof. Daarna
wordt in twee rijen vitrines de ontwik
keling van de drukkunst getoond, ener
zijds volgens een meer traditionele op
vatting, anderzijds in een meer experi
mentele richting; natuurlijk vindt men
hier het werk van de grote pionier S.

H. de Roos. Daarnaast ook van mr.

J. F. van Royen, Charles Nypels en
niet te vergeten van Jan van Krimpen.

Voor kenners van de bouwkunst is
het boeiend hier voortdurend parallellend
te vinden met de verschillende richtin
gen in de Nederlandse architectuur ,,De

Amsterdamse School" en de „Nieuwe

Zakelijkheid" ontbreken niet. Opvallend Negentiende-eeuwse advertentie-pagina tn „Het Vliegend Blad van Amsterdam

i i1j. lO nc -mnrrlf Wn n/i«Wn/>)if nooivn/inJ ani n an i Yl n'Q n-f hof n li Y) H <3

(kivraagd mi li. Wiitlrljiittronsv,

To huur

Wwbk «ct «tót»; i-t

<f VeMMttwiï

VN*. to'/ Ax

fi/i ywAifMé/ M wt

voy 4>^Arb>Me \i S« "W"-.

Blerhnl»

«A>,>ZOlAV Sr. V- W- y

-4Mto/<AV>.ks<.* »»i nnmppmpip

t-V yry.k» VihaM" i v

Jp'w. 'fi WW»,, vu -

is dat sinds de tweede wereldoorlog het
verschil tussen traditie en experiment
niet meer belangrijk is. De ontwerper
in de typografie, de affiches, de vlak
druk, de diepdruk, en de kleurendruk
(hieraan wordt nog dagelijks gedok
terd) werken zoals het naargelang het
object uitkomt. De ene keer ln vrij tra
ditionele stijl, dan weer in de experi
mentele. De rust van de traditie en
de onrust van het experiment wisselen
elkaar op deze tentoonstelling af. Van
af de eerste houtsneden en de oudste
boeken tot aan de vormgevingen naar
de smaak van deze tijd. Zo ziet men de
mens in de loop der eeuwen op zoek
naar nuttigheid en voordeel, naar
schoonheid en naar bruikbaarheid, en
ook naar avontuur. De berichten achter
de letters zijn van menselijke aard,
zelfs bij het bankbiljet, waar naar vele
handen begerig grijpen, of de postze
gel die de weg baant over de wereld

1896. Op curieuze wijze wordt de aandacht gevraagd voor pianino's, af betalings
systemen, dienstboden, bierhuizen en naaimachines.

voor wat kletspraat, voor geluk
leed.

ïap,
of i

De Courant

De krant kunt u niet missen, geen
dag. De oudst bekende krant uit Ne
derland (1618) is voor deze slagzin on
bruikbaar, want „Courante uyt Ita-
lien, Duytslandt etc." zoals de kop
luidt, is een schamel vel papier, waar
op een grauwe brij van kleine lettertjes
is aangebracht in twee brede kolom
men, waarschijnlijk voor die dagen toch
een zeer begerenswaardig pamflet.
Uiteraard heeft het Instituut voor Pers
wetenschappen gaarne zijn bijdrage ge
leverd tot de inrichting van de exposi

tie. De aandacht die men voor de pers
heeft richt zich, begrijpelijk, meestal
op de journalistieke zijde. Men heeft
nu echter de gelegenheid het volle
licht te laten vallen op de grafische
zijde van de „krantenmakerij". Juist
de ontwikkeling van de drukkunst in
de zestiende eeuw naar de zeventiende
bood de mogelijkheid te geraken tot
een regelmatige verschijning van kran
ten. De industriële toepassing van de
grafische kunst heeft de uitgave van de
huidige persorganen mogelijk gemaakt.
Daar tussen ligt het hele gamma van
kranten en krantjes, van couranten en
post-tydinge.

De persafdeling op deze tentoonstel
ling valt uiteen in de afdeling: groei
van het redactionele gedeelte en de
ontwikkeling van de advertentie. (Het

fiBhe»00r de Batavierlijn, Muller, te Rotterdam. Een litho, ontworpen door
an der Leek, een van de prominenten van de befaamde „StijV'-groep.

hlOpït'Jrv.Q UilUUr zonder schrift
ÜiW monnikenwerk van het sier-
1 schrijven van de handschriften en

Het

V.aviupven van ae handschriften en
j t met de hand maken van boeken,
?et zijn in de middeleeuwen de nog
?egrensde bewegingen van een ontwa-
J®nde maatschappij, van een tijdperk,
vjaarin het lawaai van oorlogen soms
(.f1 gezang van de troubadours over-
jernde, maar waar, algemeen gespro-
h«H' de centra van beschouwing en ge-
van studie en bezinning, de stilte
Van ten- d'e w« n'et kennen en waar-
ge!l ,WÜ vermoeden, dat deze al lang
hióo- n verloren moet zijn gegaan. Het
ko °le handschrift van de kopiist, el-
V\j]?.p- en neerhaal van de letter zorg-
toojr'f getekend, kan op deze ten-
ord in al zÜn pracht bewonderd
hij aen. Bijvoorbeeld in het miniatuur
Va,.6®1! perkamenten codex met werken
Cel'Jan van Ruusbroec, of op de Lan-
hanjcodex of het zogenaamde Beatrijs-
ha Qschrift. Dure boeken, niet alleen
thaaotïl hun cultuur-historisch karakter,
deJook in de dagen dat ze ontston-
Oh,e gingen de eenvoudige deur uit
'6izo dure deur 'n te gaan, van pa-
tüguh1, koopmanshuizen, kloosters. Stu-
dar"°eken, stichtelijke geschriften, rid-
haJyrnans, ze gingen van hand tot
Oh, v De middeleeuwer kon niet even
VafLd6 hoek bij de kiosk zijn avonturen-
«h "aa' kopen. Hij moest geduldig zijn
«rKp achten. Gelukkig was er altijd wel
if% ,s een oorlogje, waar hij zijn tijd
l»]" stuk slaan. De beweging, waarover
s°hPf schreef naar aanleiding van het
%Jlft („Alles wat eerst onbeweeglijk
«t>)ivvordt nu beweeglijk") kreeg plot-
W g een sneller tempo. En daar val-
t)j,j.2°maar uit een Nederlandse of een
t>a, se hand de eerst gesneden letters.
Cn in het uiterste deel van Azië, in
Jaa*ja en Korea, dit al ruim duizend

«c,k6 eerder was gebeurd, is een weten-
d'e Pas later werd verworven.
earar hier in het avondland was het
4tü?l.e gedateerde met losse letters ge-
tor>hle document van 1454. Het was
y', met het monnikenwerk nog niet

a.f - I

Vp l0Pen. In den beginne drukte men
ijeK biet letters, die copieën waren van
tlivjteschreven karakters van de mon-
Va„ n. 2ij droegen nog de kenmerken
de Gothiek. Henric Lettersnider
briC öaar bijzonder handig in. Een ma-
Vi a van deze „monnikenletters" be-
lllho z'ch op de tentoonstelling. Er is,
les,ahs in de eerste zalen, vooral naar
6UdJ»eefd duidelijk te maken, dat de
„."sta ,fenj de incunabelen
een imitatie meer
maar om een

nu thuis aan tafel. Langzamerhand
groeit er begrip bij de auteur voor
de moeilijkheden van de drukker en
de presentatie van zijn eigen tekst.
Hjj schakelt bekende en onbekende
kunstenaars in die prenten leveren
bij de steeds stijgende boekenzee. Ja
cob de Gheyn, Adriaen van de Ven-
ne, Willem Cornelsz. Duyster, Jan
Luyken en ook Rembrandt slaan aan
het verluchten. De wereld wordt gro
ter. Met rijke buit beladen keren de
schepen uit de Oost naar de Neder
landen terug. Men leest de verluchte
verhalen van Nederlandse ontdek
kingsreizigers; geleerden schrijven
gaarne in het latijn; de stroom van
wetenschappelijke boeken vloeit over
de toenmaals bekende wereld uit.

In deze gouden eeuw zijn de Hol
landers de grootste uitgevers van de
wereld, die alles drukken wat elders
verboden is en alles nadrukken wat
elders succes heeft. Vrijheid van
geest en koopmanschap gaan hand in
hand. Een grote vakbekwaamheid
komt in de eerste plaats. Vandaar de
grote activiteit van het drukken van
boeken in Oosterse talen; Hebreeuws,
Arabisch, Perzisch etc. Maar ook
Russisch en Armenisch. Er worden
specimina van getoond. Judocus Hon-
dius brengt ons tot twee gebieden,
waarop de Nederlanders uitblinken:
de calligrafie, die leidt tot een prach
tige verzameling schrijfvoorbeelden
en vooral de cartografie. Maar in dit
laatste wordt hij spoedig overtroffen
door Willem Jansz. Blaeu en zijn
twee zonen. De atlassen en globes
van de Nederlandse drukkers zijn be
roemd. Simon Stevin, die de beroem
de zeilwagen voor prins Maurits
maakte, is de grootste fortenbouwer
en mathematicus van zijn tijd. Mau
rits is nooit in het veld zonder de
boeken van Stevin en buitenlandse
veldheren zijn dol op zijn handboe
ken. De faam van onze lettergieters
gaat over de hele wereld. Franse en
vooral Engelse lettergieters worden
door de onze beïnvloed. Uitgevers als
Elsevier, Enschedé en Plantijn zijn
grote betekenisvolle namen. Tot zo-

(Advertentie)

De kip zat een beetje verdwaasd
op de kist waaruit ze ont
snapt was. Boven haar schoof
een lange rij soortgenoten voorbij, op
gehangen aan de poten, de kop om
laag. Met een routinebeweging waren
ze zojuist uit de kist gepakt, waarin
ze, na een zorgloos leven van maar
enkele weken, van een Brabantse of
Limburgse boerderij naar Boxmeer
waren gebracht. Eén gebaar en ze
hingen aan de haken, die precies
voor hun poten geconstrueerd geen
enkele mogelijkheid tot ontsnappen
boden. Een enkel dier fladderde nog
even met de vleugels, terwijl het een
poging deed om zich op te richten;
maar vrijwel onmiddellijk viel het
machteloos terug en dan hing het
als een andere; bijna roerloos. Alleen
wat lichte halsbewegingen wezen er
op, dat de dieren nog leefden. Dat
leven naderde nu snel zijn einde;
weinige meters scheidden de gehan
gene van de plaats, waar een onbe-

X? gedrukte boeken, de incunabelen
""'HWlegedrukken, geer

„Van handschriften

*«m nanasenrmen, maai

bit de tijd zelf te gebruiken, me-
tij a'sch „geschreven" boeken. Kopu
Mit f472 van Ketelaar en De Leempt
Walrecht, behorende tot de oudst be-
'Uige kopij ter wereld, laat dit over-

SjiA de periode van de incunabelen-
&V, 6rs is vooral veel aandacht be-
J aan de verhouding tussen kopij
{*#;Uk en de daarbij behorende cor-
Ai6 van de drukproeven. Pas in de
helft van de zeventiende eeuw
J'e op dit stuk een toestand bereikt,
4.1 Mj - -

^•1. yij tegenwoordig normaal vinden,
4 de auteur zorgt voor de juist-
t„Van de tekst en de uitgever voor
6®1 b'stheid van de boeken in materi-
>\j2'cht. Zo is het interessant te
a h h11611- dat Pieter Cornelisz. Hooft
?ave"6®r was, dat hjj de gedrukte uit-
ph. }h van zjjn werk nooit heeft gele^
r 1 de 1 deed men immers niet. Hij
)v Upc, zetter grote vrijheid en met het
ziov,ren van zijn teksten bemoeide
jpte^r "iet. De belangstelling van de
voor de uitgave van zjjn werk
*m ha» later in de zeventiende eeuw
,'li 0nar recht en tegenwoordig kunnen
?chtei5 n'et voorstellen dat een auteur
rbyi aan zijn uitgegeven werk

/"TnrjTV -WN-Kfy x W y-XJA'. -«y-X v h— - .«V- v.....-;.-...,-,., h- hs-.-..,y_j. Jv

de werkten nauw samen met ft|2SKw/wInt««tW ^WUWUEtWlJrïPailra®«»9WM0ttlrojWWTOW

^zifte touten uit zijn Maria Stuart

blhf? u" ook als bij een oude man Een Wiegedruk van Jacob de Theramo: Der sonderen troest ofte proces tusschen

hij helpen bij de correctie, Belial ende Moyses. Een veel gelezen tekst met fraaie houtsneden uit 1484.

noopt.

wogen man de tang hanteerde, die
de kippen, na een verdovende schok,
ln de keel sneed. Langzaam leegbloe
dend vervolgden de vogellichamen
daarna hun weg door de fabriek, om
enkele uren later, keurig in plastic
verpakt, als diepgevroren poularden
te 'worden opgeslagen in de koelrui-
men. De kip, boven op de kist, zag
de rij passeren. Ze zag ook de hopen
natte veren, die buiten de fabriek
lagen te stinken. Ze zag bovendien,
dat de lopende band haar elke se
conde een stap nader bracht tot de
mannen, die de ene vogel na de an
dere in de boeien sloegen. Maar ze
bleef zitten tot ze aan de beurt was!
In de fabriekshal liepen een paar
ontsnapten vrij rond; ze scharrelden
in grote gemoedsrust tussen het af
val van hun soortgenoten, als bevon
den ze zich in de veilige stal van de
ouderlijke boerderij. Kennelijk wa
ren het niet de kippen, maar de men
sen die geschokt werden door de aan
blik van deze eindeloze massamoord.
En dan alleen nog degenen, die er
als bezoekers voor het eerst getuigen
van waren; het personeel verrichtte
zonder een zweem van emotie de
verschillende grepen, precies even ge
ïnteresseerd als de meisjes, die bij
Philips telkens dezelfde schroefjes
vastdraaien aan de radiotoestellen
Dp de langzaam passerende montage-
band.

„Het gaat uiterst humaan; de dieren
krijgen een schok van 1000 volt, waar
door ze direct verdoofd zijn." vertelt
de directeur van de slachting, de heer
Goossens. Hij zegt het voor de zoveel
ste maal, want deze grootste pluimvee
slachting van Europa krijgt bijna da
gelijks bezoekers, die altijd weer hui
veren van het lugubere gezicht: levend
opgehangen kippen, die met open ogen
voortglijden naar het slachtmes. Men
kan zich als denkend mens maar moei
lijk voorstellen, dat die paar meter
voor de kip geen gruwelijke kwelling
zijn, omdat het beest geen enkel be
sef heeft van wat er gaande is. Toch
is zijn enige lijden de schok, inderdaad
uiterst humaan. Maar al heeft de kip
geen doodsangst in het zicht van haar
slachtplaats en al is dat slachten zelf
een pijnloos bedrijf, we blijven het
gruwelijk vinden. Veel gruwelijker dan
het ouderwetse slachten, zoals we dat
vroeger wel zagen op de boerderij,
waar een kip na een kakelende vlucht
werd opgepakt om op een paaltje te
worden onthoofd. En dan weten we in
eens wat daar de oorzaak van is: de
massale vernietiging van leven, de ein
deloze rij van nummers, die ver van
honk letterlijk aan de lopende band
worden afgemaakt om tenslotte door
een ingenieuze machine meedogenloos
naar het aantal grammen te worden
gesorteerd. Die éne kip op de boerderij
was een individu. Ze werd door een

mensenhand gewogen en door mensen
handen geplukt. Hier ranselen automa
tische geselmachines de veren van hel
kippelijf en de armzalige naaktheid
van de lange rij gehangenen is daarna
nog gruwelijker dan de levende kippen
aan het begin. Pas als ze door vlugge
handen in de zakjes zijn gedaan, is
de sinistere aanblik verdwenen: dan
hebben ze de acceptabele gestalte
van een appetijtelijke poularde, een sma
kelijk boutje, dat nog nauwelijks her
inneringen oproept aan het levende
dier.

Die boutjes worden in Boxmeer in
ongelofelijke aantallen geproduceerd.
Met de huidige apparatuur, die vijf
jaar geleden is aangeschaft en waar
van de topcapaciteit destijds op 2500
per uur werd geschat, worden nu
ieder uur 4500 kippen verwerkt. Daar
mee is de uiterste grens wel bereikt
en men ziet zich dan ook genood
zaakt, de aanvoeren af te remmen.
Pas in september zal men de groei
ende stroom weer zonder zorgen kun
nen'opvangen, want dan zal men
over nieuwe apparatuur beschikken,
die de capaciteit zal opvoeren tot
10.000 per uur. Dat betekent, bij 45
werkuren, bijna een half miljoen per
week...

Een dergelijke aanvoer zal gauw ge
noeg bereikt zijn: de kuikenmesterij,
die amper vijf jaar geleden begonnen
is, groeit nog voortdurend verder uit.
De coöperatieve pluimvee-verkoopver
eniging in Boxmeer is de grootste,
maar niet de enige verwerkende in
stelling in ons land: er zijn er nog
zo'n 150, meest kleine bedrijfjes, maar
met een gezamenlijke omzet, die de
produktie van Boxmeer ver overtreft.
Er is een welige markt voor het pro-
dukt, vooral in het buitenland. Meer
dan 95 pet. van de Boxmeerse kippen
gaat de grens over, meest naar Duits
land, maar ook overzee.

De binnenlandse consumptie begint
eveneens op te lopen, zij het nog
schoorvoetend. De verkoopmogelijkhe
den zijn sinds kort sterk vergroot, maar
veel winkeliers aarzelen nog om de ver
koop ter hand te nemen. Als ze het
goed willen doen, moeten ze er een
flinke investering voor over hebben,
want de praktijk heeft al geleerd, dat
het opslaan van kippen en groenten in
één krappe diepvrieskast tot rommelige
toestanden leidt, die niet bevorderlijk
zijn voor de verkoop. Grote diepvries
vitrines zijn echter duur en dat ver
leidt degenen die ze aanschaffen weer
tot het vaststellen van prijzen, die even
min een grote omzet bevorderen.

Toch wijst alles erop, dat ook in ons
land de kippeboutjes weldra gewone
kost zullen zijn. De concurrentie op de
buitenlandse markt heeft de laatste ja
ren al geleid tot een scherpe daling
van de prijzen die de boeren krijgen
uitbetaald. Hun bedrijf is niettemin ren
dabel gebleven: tot nu toe hebben ze
de prijsdaling weten te compenseren
door het verlagen van de kostprijzen.
Dat is op het ogenblik het punt, waar
de mestbedrijven de grootste nadruk
op leggen en vooral in Brabant en Lim
burg heeft men er, mede dank zij een
uitstekende voorlichting, beste resulta
ten mee geboekt.

Ook dat mesten is een keiharde bus-
sines geworden: een produktie, waar

zendt uw zoon voor een

- L.O., Gymnasium, H.B.S. A en B;
kleine klassen; diploma's in Ned,
erk. - of een

in juli en aug. - met cursus moderne
talen; reis o.l.v. Ned. Sportleraar -
naar het

Zugerberg, Zwitserland.

Inl. en aanm. voor vakantie of school»
jaar bij Drs. W. F. MAARTENSE, secr.
v. h. Curatorium, Kortrijksestraat 11,
Scheveningen, tel. 556859. Ref. bij Drs.
Th. T. M. van den Donk, oud-rector
St. Catharinalyc., Eindhoven. J. Vester-
straat 29, tel. 10928.

Zondag 19 juni: 2e ondag na Pinkste
ren; eigen mis: 2 geb. H. Juliana; credo:
pref. van H. Drieëenheid; —groen—

Maandag. Mis van zondag; 2 geb. H. Sil-
verius: credo witBr.: Mirakuleuze
H. Hostie: eigen mis; 2 geb. H. Silverius;
credo: —wit

Dinsdag: H. Aloysius, belijder; eigen mis;
—witHa.: H Engelmundus, abt; eigen
mis; 2 geb. H. Aloysius; wit—

Woensdag: H. Paulinus, bisschop-belijder:
eigen mis; wit—

Donderdag: Vigilie van H. Joannes; eigen
mis: —paars

Vrijdag: H. Hart van Jesus; eigen mla;
credo; eigen pret.; wit—

Zaterdag: Geboorte van H. Joannes de
Doper; eigen mis; credo; wit—

Zondag 26 jnni: 3e zondag na Pinksteren;
eigen mis; 2 geb. HH Joannes en Paulus:
credo; pref. van H. Drieëenheid; groen

(Advertentie)

I j E Ü~G~b M I SS AAL 1

kift PRACHTIGE FOTOS

is nog steeds de goede volgorde!) Er
is zoveel mogelijk getracht exemplaren
te tonen, die èn om de inhoud en om
de wijze waarop de grafische technie
ken zijn toegepast interessant zijn. Een
zeventiende eeuwse krant bericht over
een pestepidemie in Amsterdam en
geeft een advertentie van het reken
boek van de nog altijd populaire Bart
jens. Uit de achttiende eeuw worden
exemplaren getoond, die de indruk ge
ven van de overgang van stedelijk
nieuwsblad naar politiek orgaan. Er is
een reeks frontpagina's, die een beeld
geven van de groei en de gedaantever
wisseling van de Nederlandse pers in
de laatste twee eeuwen. De reeks wordt
besloten met de frontpagina's van de
landelijke dagbladen d.d. 5 november
1956, een gedenkwaardige dag (crises
in Hongarije en Egypte) om te laten
zien hoe de „histoire contemporaine"
op telkens eigen wijze redactioneel en
typografisch bij elk dagblad wordt ver
werkt. Verder blijkt dat de advertentie
in Nederland steeds een gezond leven
heeft geleid.

„Gedrukt in Nederland", hoe ver
moeid men misschien van het drente
len in de laatste zaal belandt, is de
moeite van het bezoeken waard. De
fijnproevers en de letterlievenden zul
len hun hart kunnen ophalen. Maar ten
slotte is de letter, meer dan een afge
sproken teken, door allen spelenderwijs
aanvaard. Daarom zal er voor ieder
een op deze tentoonstelling de beleve
nis van de herkenning zijn, maar ook
van de verwondering, de verbazing, de
ontroering.

FRANS DUISTER.

De kippen worden uit de manden genomen en aan de haken gehangen.

alle romantiek af is. We lazen laatst
ergens, dat men erin geslaagd was,
van elf kilo voer tien kilo kuiken te
fokken, maar het ideaal is natuurlijk,
dat iedere kilo voer in vlees wordt om
gezet... Daarom worden de kuikens ge
huisvest in hokken met een goede iso
latie, die zo nodig met petroleumka
chels worden verwarmd. Als de tem
peratuur te laag is, gaan de dieren
nl. net als de mensen méér eten om
warmte te produceren, maar, zo zegt
de voorlichting, een liter petroleum is
goedkoper dan een kilo voer. Zorg dus
voor een zodanige temperatuur, dat alle
voedsel ten goede komt aan de groei...

Men zoekt het ook in rassenverbe-
tering. Kort na de oorlog, toen het
mesten nog in de kinderschoenën
stond werkte men nog met gewone
legrassen: de kippen werden aange
houden voor de leg en de onvermij
delijke haantjes werden voor de
slacht bestemd. Maar deze haantjes
groeiden niet vlug genoeg en hun
kilo's waren dus te duur. Dat bleek
overduidelijk toen Amerika met veel
goedkoper kippevlees de Duitse
markt ging beheersen. In de V.S. had
men in de oorlog toen alle vlees
gerantsoeneerd was behalve kippe

vlees speciale snelgroeiende mest-
rassen gekweekt. Ook hier besefte
men al gauw, dat het mesten een
aparte bedrijfstak moest worden,
waarvoor speciale rassen moesten
worden gebruikt. De Amerikaanse
mestrassen hadden echter het nadeel
dat het slechte leggers waren, met
het gevolg, dat de broedeieren duur
waren. Men is deze rassen daarom
gaan kruisen met legrassen, om zo
snelgroeiende mestkippen te krijgen,
die toch een behoorlijke produktie
broedeieren geven. Speciale mestbe
drijven, zoals die in Amerika bestaan,
propageert men hier niet. De kippen-
mesterij wordt alleen gezien als een
nieuwe steunpilaar voor het gemeng
de bedrijf.

De speciale mesterij van kuikens en
de fabriekmatige verwerking heeft
voor de consument nog het belangrijke
voordeel, dat hij zeker kan zijn van
een mals boutje. Dat was in de ro
mantische dagen van de kip op het
paaltje beslist niet altijd het geval:
vaak was zo'n kip er een met de no
dige dienstjaren als eierlegster. Ook in
Boxmeer worden nog ex-legkippen ge
slacht, maar die verdwijnen in een
zakje waarop duidelijk „soepkip" ver
meld staat. VIC LANGENHOFF