Rotterdam - Antwerpen - Hamburg - Bremen - Amsterdam
IDE „70 MlÖÖiFLÏGÏmËËïrj
1 ZWAAR BROK OP DE MAAG
Fortuna hangt haar huik
nog steeds naar de wind
ESSO PETROLEUM
voor
*- uw
oliehaard
Tijd van kathedralenbouwers
schijnt weer te herleven
zaak
Zeventig miljoen
Snelst gegroeid
Levensritme
de haardolie met het hoogste rendement
line
MlïK5 5?
ÏÏÏf. tu iJS
ZATERDAG 1 OKTOBER 1960
PAGINA 9
T ^beschouwd is en blijft
W een bijna primitieve
aangelegenheid. Op land
heden1 Sp a n?ens de omstandig-
zijn wil 11 dwinSt hij alles naar
de zee d l op det strand van
«Is de Onsterfelijke to
thur, de vloed veSfedeSTe^rnztn
De zee is en blijft een ongemak
kelijke dame om mee te leven en
ieder die haar wil bevaren heeft
zich bij haar nukken neer te
leggen.
Conferentie van
stedebouwkundigen
méér warmte
minder roet
zuinig
I J
De vijf grote broers
van de Noordzeekust
houden elkaar steeds
precies in de gaten
De vijf grote havens van Noord-
Europa verschillen weinig op het
stuk van efficiency. Overal vindt
men moderne kranen (r) en fraaie
havenhekkens (l). En zelfs de
zwaarst getroffenen, zoals Ham
burg (rechtsonder) en Bremen
hebben nog iets van hun oude
profiel gered. Bremen heeft nog
zijn Roeland en zijn grappige Bött-
cherstrasse (linksonder)
onii"izend, Jaren vernuft hebben geen
neu "lg unen brengen voor de sim-
soèaepon nien omvangrijke stuk-
in 5! p de meest efficiënte wijze
kan stiiwiT6 wvan een vrachtvaarder
breder ^Tn% fnt de ruirnen zijn veel
drijver hi» laadlu&en en de kraan-
beeft aanronPJl ^st met vakmanschap
mim kifketf kan zelf «iet in het
enorme klat' nla *rm ,hÜ voorzichtig de
Sewezen on H»at zakken- H« aan"
reepgast en af a««signalen van de
ten de snieren arb®lders beneden moe-
'ading nanr il gebruiken om de
Pen. s naar de gewenste plaats te sle-
Zen dnusCorD4ffiti?U2e havendirecteu-
!eggen 0v al boge ci *ers op tafel
m hun haven? „.aanla"ei1 tonnen, die
de", slaan "eaP-r uur verwerkt wor-
handen van \.d1Ts n°ch kapiteins de
gen eerst nauwt "g ineen. Zij vra-
gaan dan nogWkf>uriSe rapporten en
uit ervaring wefe„ns ..zelf küken. Want
luozer met cijfer» z° dat nergens vir-
in de havens. wordt gespreid dan
Wie is de groots t_
reld? Ik. zegt er Lkav?.n van de we-
aan cijfer van h' dle zich houdt
uitgevaren schepen, nenSelopen en
le vissersboten erbij ,aar, hÜ blijkt al-
te hebben opge
teld. Een ander brengt het ook ver op
de ranglijst, maar zijn verkeer bestaat
hoofdzakelijk uit bescheiden kustvaar
ders. Niet het aantal maar de tonnen-
maat geeft de doorslag, zegt men dan.
hert1- oprdeuw komt men in moeilijk-
hun n'uWant sommige havens sturen
te-wm pen als regel biïna leeg terug,
vrar.pi andere altijd wei een retour-
tu« bebben liggen. De verhouding
lan» aan" en afvoer is van vitaal be
tel en dus z0€l<t men een nieuwe sleu-
verjln de kwantiteit van het goederen
bliikt if 'n de baven. Maar opnieuw
migp h cÖfer niet hanteerbaar. Som-
nen „?avens verwerken miljoenen tou-
stuko-n j en andere miljoenen tonnen
waar» een massaprodukt,
nen vau rjauwf'lijks een cent te verdie-
me lal)- De tankers spuiten hun enor-
op de »ng,en haast,iK leeg in de tanks
snel ,,u a' en maken zich dan weer
vereist voeten. Maar het stukgoed
Stukco»ae? zorg en dus veel mensen,
len oi?5 brengt verdiensten voor ve-
finaderit "pogstens een stinkende ra--
dat raffin-je ™en aileen tolereert om-
actie van de!>de? een ?oort kettingre-
volg hebb»«nd^str.ievestif.i.ngen l°t ge-
met b-uikK°Pnieuw bltjkt de sleutel
Men heeft te z»n zonder meer.
kunnen vinHemeenfi *en g?ede norm te
werk betmfe" ln het aantal b« boven
komt deler-6" mensen. Maar hier
geding- |,"lcjfncï van de haven in het
meer rn^c baven? bebben veel
stukgo^h» n0dlg dan goede- En
„i" .merover valt nauwelijks een zin-
kén mL°°r,d te zeggen. Want geen za
kenman trompettert zijn winsten uit.
teerd^ rttn slechts geconsta
teerd zyn dat het beoordelen van h»
vens. een moeilijke zaak is Elke hl-
ven is een compromis tussen duizenden
factoren en havens zijn zusjes van de
handel.
Op de kop van het etablissement van
de maatschappij „Nederland" in Am
sterdam staat vrouwe Fortuna met het
gezicht naar zee. Zij is naakt en on
grijpbaar als een klassieke godin, haar
voet beroert de wereldbol en haar
huik hangt naar de wind. Hoe vroom
de reders ook waren en onverschillig
of z{j de Roomse of Dordtse „santen"
aanhingen, ergens brandden zij altijd
hun kaarsje voor deze onberekenbare
godin.
Wij hebben dat duidelijk ervaren
toen wij als gast van de K.N.S.M.
op haar motorschip, dat de naam
draagt van de godin der vruchtbaar
heid Ceres, een kustreis maakten
langs de vijf grote havens van het
noordelijk vasteland: Amsterdam,
Bremen, Hamburg, Antwerpen en
Rotterdam. Vjjf grote broeders, die
samen het meest geïndus' aliseerde
deel van Europa bedienen en wier
geschiedenis met goud geschreven
staat. Want al mag dan de gehele
scheepvaart, ondanks, de enorme ont
wikkeling der techniek, nog steeds
vanwege het compromis tussen varen
en vervoeren, een bijna primitieve
indruk maken, er is en wordt, op
de vierkante kilometers van de haven
waar zich de overgang van land- op
zeevervoer afspeelt, veel geld ver
diend.
De vijf broeders hebben, de een meer
de ander minder, al een gouwen eeuw
achter de rug. Het koopmanschap en
de zeevaart hebben hun stempel op
de stad gedrukt in bossen van torens
en pronkerige koopmanshuizen, floris
sante raadhuizen en sierlijke beursge-
bou en. Uit het magnifieke rivierpro
fiel van Antwerpen rijst de Lieve-Vrou-
wetoren als een versteende sierfontein
omhoog, een erfenis uit de dagen dat
de Sinjoren de kooplieden van de we
reld waren. Bremen heeft ondanks 174
luchtaanvallen zijn zeldzaam elegant
raadhuis en zijn befaamde Roeland be
waard en koestert deze herinneringen
aan het grote Hanza-verleden met des
te meer zorg nu zovele andere monu
menten voorgoed in vlammen zjjn on
dergegaan. En in het zwaar getroffen
Hamburg heeft men vele oude dromen
moeten laten varen, maar de grote to
rens uit het stadssilhouet, de Michaelis,
de Nicolai. de Katharinen en de Petri
zijn zorgvuldig hersteld.
En heeft niet zelfs Rotterdam de
piepjonge grootmacht in dit eerbied
waardige gezelschap, de zwaarwichtige
St.-Laurens voor ondergang behoed?
„Zeventig miljoen tonnen, mijne he
ren," zei ons plotseling een Hamburg-
se havenman, toen wjj kennelijk naar
zijn smaak te lang bleven stilstaan bij
het boeiende verleden van de oude stad.
Zeventig miljoen ton is een cijfer dat
elke Noord-Europese havenman als een
steen op de maag ligt. Zeventig mil
joen ton is een soort krijgskreet, die
moet dienen om aarzelende stadsbe
stuurders tot stoutmoedige havenuit
breidingen over te halen. Zeventig
miljoen ton is namelijk het jaarlijkse
omzetcijfer van Rotterdam.
In het spel van de grote vijf heeft
Rotterdam een voorsprong genomen,
die bijna niet meer in te halen schijnt.
Antwerpen, de tweede op de ranglijst,
haalt 35 miljoen ton, Hamburg 29 mil
joen ton, Bremen 14 miljoen ton en
Amsterdam bijna 10 miljoen.
Nu kan men natuurlijk de oude fi
losofie erbij halen van overslag en
stukgoederen, aan- en afvoer, handel,
winsten enz. maar tegenover dit cu
ter kan men beter de hoed afnemen
en vervolgens de mouwen opstropen.
De voorsprong van Rotterdam is niet
allereerst het produkt van zijn effi
ciënte haveninstallaties. Want als één
ding geconcludeerd mag worden uit
een reis langs de vijf havensteden is
het wel dat de grote vijf elkaar
nauwkeurig observeren en geen mo
gelijkheid onbenut laten om hun in
stallaties te verbeteren.
De dominantie van Rotterdam is al
lereerst het gevolg van zijn unieke lig
ging aan de monding van de Rijn, de
met goud geplaveide waterweg door
het meest bedrijvige deel van Europa.
Terwijl Hamburg zijn Elbe reeds en
kele tientallen kilometers buiten de
stad achter het IJzeren Gordijn ziet
verdwijnen en de Weser van Bremen
grotendeels haar weg kiest door het
dunbevolkte Noordduitse land, schijnt
de Rijn nog steeds voor verdere groei
vatbaar. De kanalisatie van de zijrivi-
vieren haalt steeds meer belangrijke
gebieden uit het traditionele achterland
van concurrerende havens binnen dat
van Rottendam.
Zouden de bekende uitzonderingsta
rieven voor spoorwegvervoer naar de
Noord-Duitse havens niet bestaan, dan
zou waarschijnlijk de Rijn-hegemonie
van Rotterdam nog duidelijker tot uit
drukking komen.
Het geheel van factoren, dat „de ze
ventig miljoen' heeft bepaald, is uiter
aard zeer gecompliceerd en wie even
bij de concurrenten in de keuken mag
kijken, ontdekt al spoedig dat omzetcij
fers en winsten lang niet altijd parallel
lopen, maar toch zoeken alle havens
naar een kans om met een formida
bele zwaai van hun werphengel in het
eigen viswater van de -.Rotterdammers
te komen. In "fmburg spreekt men
dagelijks over het Nord-Süd-Kanal, dat
blijkens zijn naam al duidelijk te ken
nen geeft in welke richting de Hansea-
ten een nieuwe toekomst zoeken. Ham
burg mag de grootste stad van West-
Duitsland zijn en met zijn 1,8 miljoen
inwoners spectaculaire prestaties leve
ren. toch ligt er over zijn prachtige
haven een floers. De omzetcijfers zijn
nog steeds op hetzelfde niveau als voor
de eerste wereldoorlog!
Amsterdam heeft zijn Amsterdam-
Rijnkanaal gekregen en het feit. dat
de hoofdstad verhoudingsgewijs de
snelst gegroeide haven van West
Europa is, mag men allereerst aan de
opening van du kanaal toeschrijven.
Het buitje van Rotterdam drupt aardig
door in Amsterdam en de rivaliteit tus
sen beide havensteden is daardoor des
te interessanter geworden. Zü is er
ook tussen Bremen en Hamburg.
Bremen komt, ondanks handicaps,
goed mee in de wedstrijd tussen de
grote vijf. Maar Hamburg is overigens
nog zo dominant in het Noord-Duitse
gebied dot er te weinig materiaal is
voor het interessante spelletje van: ik
heb dit en JU hebt dat.
Antwerpen, tenslotte, laat geen dag
voorbij gaan om zijn Benelux-partner
te interpelleren over een betere Ant-
werpen-Rijnverbmdmg. De stad heeft,
vooruitlopend op de goede afloop, een
formidabele havenuitbreiding op stapel
gezet met uitlopers tot aan de Neder
landse grens. Ondanks zijn prachtige
omzetcijfers, de kwaliteit van zijn ar
beiders en installaties, het evenwicht
tussen aan- en afvoer Ijjdt Antwerpen,
naar onze indruk, het meest aan de
„Rotterdamse kater
Evenals in Bremen en Rotterdam be
paalt de haven er volkomen het ritme
van het leven, hamburg en Amster
dam zpn meer steden me{ een ha
centra van activiteiten op velerlei ter
rein, oude steden, die uit de ha
venbedrijvigheid z«n geëvolueerd naar
een breder gefundee best Ant_
werpen is onde. de haven-drie boven-
dlen nog het meest een typische ha-
venstad, omdat sigen scheepvaart
er vrijwel niet tot ontwikkeling ls ge
komen. Daarom gelijkt Antwerpen het
Maar onverschillig of de balans
met het verleden nu precies klopt,
in alle vjjf steden schijnt de tijd der
kathedralenbouwers teruggekeerd.
Men tracht zijn bij-de-tijd-zijn te de
monstreren met gebouwen, die zo uit
de New Yorkse sky-line zjjn geplukt.
Het Scheldeprofiel van Antwerpen
krijgt naast de O.L. Vrouw steeds
meer wolkenkrabbers erbij en om
onverklaarbare redenen zoekt men
het daar met de woningbouw ook
steeds hoger. De torens waarin men
daar de arbeiders huisvest mogen de
havenbekkens fraai omlijsten, voor
havenarbeiders schijnt het ons niet
de ideale oplossing. Bremen levert
het bewijs dat men bij stedebouwkun-
dige prestaties niet te lang op zijn
lauweren kan rusten. De tuinsteden
daar overtreffen die van Nederland
op het stuk van charmante ordening
der woningen, maar ook daar schijnt
men te menen dat hoger altijd beter
is.
Maar wie heeft ooit de formidabe
le torens van dc Hanze-steden of de
kathedralen van het Isle de France
rationeel kunnen verklaren? Wie Bre
men zegt denkt ook aan Worpswede,
het Laren van de oude Hanze-stad, dat
internationale faam verwierf door zijn
schilders. Men vindt in Bremen zelf
een allermerkwaardigste herinnering
aan deze bloeitijd. Dicht bij het raad
huis ligt een slop-achtig straatje, de
Böttcher jtrasse, waarin de Amsterdam
mer met ontroering alle grapjes van
de „Amsterdamse school" terugvindt.
Een bro-.e serieuze romantiek, dat ge
financierd werd door Ludwig Roselius,
de stichter van Koffie Hag, ter nage
dachtenis van Paula Becker Moder-
sohn. Zolang de Amsterdamse School
nog niet aan eerherstel toe is, zal dit
straatje geen grote belangstelling krvj-
gen. Maar dit zonderlinge stuk expres
sionisme uit de jaren twintig ziet men,,
na zoveel jaren prestige-architectuur,
alweer met andere ogen dan kort ge
leden. Bremen is juist klein en welva
rend genoeg om de herinnering aan het
eigen verleden met zorg te koesteren.
Hamburg heeft te lang met Pruisen
verbonden geleefd om zich erg om de
tails te bekommeren. De nieuwe ar
chitectuur is daar even grossartig als
in alle andere centra van het Wirt-
schaftswunder. Was de stad niet het
unieke binnenmeer, de Alster, rjjk dan
was ze ronduit vervelend. Zelfs de Ree-
perbahn zou daar weinig aan kunnen
veranderen. Want echt zeemansver-
maak is er niet meer te vinden. De
toeristen hebben er, evenals in Parijs,
de klandizie overgenomen.
Bremen is op het stuk van ver-
maaksleven met Rotterdam zo levendig
als Beetsterzw:
Havenactiviteit en vermaakindustrie
lopen niet meer parallel.
De moderne zeeman is geëvolueerd
met de schepen en de haven. Het
groezelige stoomtijdperk met zijn stin
kende schepen, zijn morsige haveneta
blissementen en zijn proletarische ha
venarbeiders heeft plaats gemaakt voor
elegante, lichtgekleurde schepen, die
in comfort voor geen hotel aan de wal
onderdoen en heldere etablissementen
waar de kranen en de orkheftrucks de
spierkracht hebben vervangen.
Alleen de zee is onveranderd geble
ven. Zij loert nog steeds verraderlijk
op schip en lading. Zij legt de Duitse
bocht vol banken obstakels en dwingt
de processie van schepen tot uiterste
waakzaamheid. Terwijl de onbekom
merde passagier zi'- portie ontroering
opdoet aan de grandioze ruimte met
haar wijkende kust en haar vervaarlij
ke luchtkoepel erboven, heerst op de
stille brug een tastbare spanning, klin
ken voortdurend hevelen, rinkelt de
scheepslelegraaf en lopen kapitein en
loods rusteloos heen en weer om het
gehele vaarwater in het oog te houden.
Achter de romantiek van de reede
van Vlissingen, waar het 's avonds een
drukte is als op het Leidseplein, staat
de cijferaar van de reederij en de ver
laders.
In de somptueuse Hal van het Bre
mer Raadhuis komen zij al sinds vier
eeuwen jaarlijks bijeen om langdurig
te maaltijden. Havendiners zijn nu
langs de hele Noordzeekust traditie ge-
Fortuna haar huik naar de veranderde
wind.
De vijf grote broers van het Noorden
zijn bazen. Zij komen niet alleen voor
hun plezier bij elkaar op bezoek. Zij
worden. Maar al de dirirs cn lunches,
camerillas en geheime gesprekken
kunnen niets veranderen aan het feit,
dat de cijferaars steeds scherper calcu
leren. Vrouwe Fortuna is een uitgesla
pen dame en Mercurius is steeds op
reis.
Het simpele bordje bij de Bremer
Europa-hafen „Zur Tabakeinschrei-
bung Schuppe 6" onthult een kleine
Amsterdamse tragedie. Want de ta
bak komt uit Indonesië en Frascati
heeft een huurder minder. Maar de
Bremer, die wij aan dit feit herin
nerden, zei nuchter: „Vandaag zijn
wij aan de beurt. Morgen heeft de
heer Soekarno slecht geslapen en
gaat de markt weer naar een ander.
Weest u blij met uw voortreffelijke
ligging. U heeft geen Ausnahme-ta-
rieven nodig en de Euromarkt speelt
de Hollandse havens voortreffelijk in
de kaart."
Politiek en cijfers. De guldens van
vroeger zun centen geworden. Een hal
ve cent voordeel bij de overslag gaat
op tienduizenden tonnen plotseling ka
pitalen schelen. Dan gaat Mercurius
weer zonder aarzelen op reis en hangt
kijken en cijferen heel veel, want de
wind staat in deze streken nooit lang
in dezelfde hoek. De Ceres" steekt
haar neus weer gretig in de golven.
Zij gaat, als een boemeltrein, haven in
haven uit. Profielijzer en machinerieën
in Bremen, glas, stenen, stormlan
taarns, melkbussen, drukpersen en
wekkers in Hamburg, buizen, platen en
prikkeldraad in Antwerpen, kunstmest
in Pernis, reuzel en melk in Rotter
dam, treinbussen, auto's, verf, haver
mout: i, gaas, norit en tabak in
Amsterdam en 200 ton dynamiet in
Zeebrugge.
Samen 4400 ton. Met volle ruimen
begint de oversteek naar de westkust
van Zuid-Amerika. En ml volle rui
men hoopt rnen vele weken later terug
te keren. De Ceres" is er een uit de
zwart-wit gepijpte vloot van 87
K.N.S.M.-ers, die men soms wel met
drie tegelijk in de Europese havens aan
de kaden ziet.
Havens liggen vastgeankerd aan het
water, maar schepen bevaren de we
reld. Daarom zijn zij de meest getrou
we bondgenoten van Mercuriu- en For
tuna. Verandert de wind, dan veran
dert ook hun koers.
Want de cijferaars rusten nooit.
B. Kr.
DELFT, 30 sept. Van 2 tot en
met 8 oktober wordt te Delft een in
ternationale conferentie van stedebouw
kundigen georganiseerd. In samenwer
king van het standing committee of pro
fessionals planners van de international
federation for housing and planning en
de Bond van Nederlandse Stedebouw
kundigen B.N.S. wordt deze conferen
tie voorbereid.
Het thema voor deze conferentie
luidt: „De verhouding tussen stede-
bouw en architectuur". Aan dit onder
werp zullen enige vergaderingen gewijd
worden. Bovendien hebben de organi
satoren enige excursies in het program
ma opgenomen o.a. naar Amsterdam,
Amersfoort en de Noordoostpolder.
AdvertentieJ
