Nieuwe Haarlemsche Courant | 1960 | 19 oktober 1960 | pagina 13

De beste werkers van Leningrad
mogen een dagje naar het park

Acht straatveegsters in één kamer

Speeltuin met spoetniks
en maanlandschappen

afc-gs

Om de erfenis van Atatürk

Vroegere Turkse leiders lopen gevaar
hun levens te verbeuren

O

EEN REIS DOOR DE SOVJET-UNIE

WOENSDAG 19 OKTOBER 1960

PAGINA 13

2n ïaif ontmoeten- Voor een reis
öeht a ng zetten we ons

Voo 1 t "f T Soort ootbijtlakens
Voorzone tafeltjes en proberen we

de katoenen en fluwelen eordiinon
J.t o„s gezichtsvela
biets te missen van Finlands won
dermooie bossen, onverwachte me-
fer> en duizenden eilanden. Geregeld
£°rnt er een dame langs in een don
*er uniform met een blad, waaron
«'azen thee in een blikken omhul-
Aanvankelijk vinden we deze
;dee maar slap vocht, maar naar
ste de reis vordert en de hitte toe-
eernt, beginnen we steeds meer uit
z'en naar de lafenissen uit de on-
Puttelijke samovar. De Engels-
t jn onze groep giet in zijn thee
81ovns met een snelle beweging een
whiskey, de Fransen bereiken
v Z0lfcle effect met cognac. De rest
hiee groep voegt slechts één of
t0e rvan de enorme suikerklonten
Veèlho!f de kelnerin in grote hoe-
Zij j dop op onze tafelkleedjes legt.
sisch0 V'er uur ianS de enige Rus-
trein .die we ontmoeten, want de
Veel a v°i buitenlanders, vooral

^erikanen.

(Bijzondere correspondentie)

ANKARA, 15 oktober

p het eiland Jassiada, in de
Zee van Marmara, zijn thans
meer dan vijfhonderd mannen
gewikkeld in een proces, dat hun het
leven kan kosten. Het zijn de voor
malige Turkse premier Adnan Men-
deres de ambitieuze man, van wie
de uitspraak bekend is*„ „Niemand
zal mij ooit ex-premier kunnen noe
men en ruim 500 andere leden
begunstigers en beschermelingen
van de vroegere Democratische Par
tij. Oud-premier Celal Bayar, die in
zijn jeugd nog heeft deelgenomen
aan het verzet tegen de Ottomaanse
heersers en die nu 77 jaar oud is,
heeft enkele weken geleden getracht
zich het leven te benemen. Hij wilde
zijn familie de schande besparen, dat
hij de geschiedenis zou ingaan als
een veroordeelde misdadiger. Maar
zijn bewakers forceerden de deur van
de badkamer, waar hij zich had te
ruggetrokken en hielden hem in le
ven. Kort nadat het regime van de
Democratische Partij op 27 mei door
een militaire staatsgreep ten val
kwam, is een Hoge Raad van On
derzoek, ingesteld krachtens de voor
lopige grondwet, begonnen met het
opstellen van de aanklacht tegen de
voormalige leiders.

f

hl?! f®?Cldlgu en, het ls toch niet ge
heel zonder betekenis, dat het nieuwe
regime-Gursel van de 1150 economi
sche projecten, waaraan Menderes c s
waren begonnen, er slechts 126 heeft
geannuleerd.

!"S

I

nderspeeltuin in pionierskamp. Door het gat in het bord steekt het hoofd van

de schrijfster.

\7~ &vnf het moment, dat Rusland
T werd, °PengeSteW
me, met eigen ogen Set" ^"he?
leven en het land van het Russische
volk te gaan zien. Bladerend door
de zomerbrochure van het Neder
lands Bureau voor Buitenlandse stu
dentenbetrekkingen, zag ik enkele
groepsreizen naar Rusland aange
kondigd, en ik besloot als oud-stu-
dente nog een kansje te wagen om
hiee te gaan. Zo werd ik toevallig
de enige Nederlandse, die zich aan
sloot bij een reis, die door een Scan
dinavische studentenorganisatie was
^geschreven. Merkwaardigerwijs
stas bijna geen der deelnemers nog
maar vrijwel ieder was en-
gpt?.-aren afgestudeerd, hetgeen on-
band '^e'd met de reissom in ver-
d kan worden gebracht,
-o vertrekken dan begin augustus
Jitien jonge academici uit Zweden,
°orwegon, Denemarkèn, U.S.A.,
-^"krijh, Engeland en Nederland
elkaar in een speciaal voor ons
g reserveerd treincompartiment in

Eerst

.Varen uaan de grens in Vainikkala er-
nd t» werkelijk op weg naar Rus-
be-bea-Ji'jb. Er s'ormt een leger doua-
h var, n °P ons af- Aan beide zij
die ru„. de trein vatten mannen post
1Pf* "in tussen de
trein kijken,

geu|s.°°n controieuse ons buitenlands
bos-r, "''°ft nageteld, mogen we in Vi-
pen 're'n uit, waar we roebels ko-
Wa- i°°r f °-40 Per stuk. Er is nog

i Urn r»m aan +,-»

sel van azijn en een ontsmettingsmid
del, een lucht, die ik daarna ook nog
op verschillende andere plaatsen ge
roken heb en die voor mij altijd met
Rusland geassocieerd zal blijven.
Door de champagnefuif, die we daar
na in de trein hebben houden we het
weer enige uren vol op de harde
banken in de warme trein. Nu zijn
er ook Russen in de trein gekomen.
De meesten van hen liggen uitge
strekt op de harde slaapbanken va.i
speciale slaapcoupé's, die ik op de te
rugreis van meer nabij zal leren ken
nen. Tegen 9 uur in de avond berei
ken we de eerste houten huizen van
Leningrad. Het is nog tamelijklich"
maar we hebben de Wok dan ook een'

uur vooruitgezet. een

Op het station worden we begroet
door een modieus gekleed W
sisch meisje, dat zich aan nn«
voorstelt als Intourist-gids Jeanna. Met
haar gaan we per bus naar het Asteria-
hotel, waar onze koffers worden uitge
laden. Na een felle en langdurige woor
denwisseling tussen onze Engelse en
Russische gids enerzijds en het service
bureau van het hotel anderzijds, krijgen
te verstaan dat het hotel vol is.
Na ongeveer een uur wachten in de
i: U Astoria gaan we tenslotte

naar het veel minder goed geoutilleer-
naar het ve da(. 100 meter ver

der ?igt, tegenover' de kathedraal van

Qi T7f!/lk

'sTIvond'se efen." Daarwo? gaan we

kan ons wel bedden, maar ge
tijden verschaffen. Daarom ga
verder driemaal daags per bus
en weer naar het Baltique-hotel,
een ongekamde ober ons na enig

wacht -n op ongeïnteresseerde wijze
de maaltijden verstrekt, 's Ochtends
kan het zijn, dat we spaghetti mei
een gehaktbal krijgen, maar een an
dere dag is er wat kaas en een paar
biskwies, of yoghurt en een broodje
waarin rijst is gebakken, of eieren
en knoflookworst. Bij iedere maaltijd
is er steeds een stapel donkergrijs zu
rig smakend brood en er is ook al-
ijd citroenlimonade en thee in de
welbekende glazen. De lunch en het
flner hebben, wat samenstelling be-
ii,« i vee' overeenkomst, al is de
b meestal de zwaarste maaltijd
b v ..daS- Deze maaltijden bestaan
een slaatje van tomaat en
klpin iï?1?1?1, me*- mayonnaise, een
wortelti'pc vlees met wat gekookte
of uit i^i een -ompouce met thee;
Kokookip met zure room erin,
petersehe »r,en emge aardappels met
schUlende *",perep °P saP toe. Ver-
viaar alt hebben we ook ka-
kaviaar fs voorgerecht gekregen. De

vooraf KeStteechl°0P Z6er

Holland wil nln^e? mol? w^fV?/
conserveerde kaviaar knL„ r g
moeilijk te krijgen is en veel' duurde?
is dan de verse. Na veel zolken Vn al

lerlei winkels heb ik tenslotte glaas
jes kaviaar gevonden in een hotel.
De hotels zijn trouwens meestal enor
me bedrijven, waar men allerlei za
ken kan afwikkelen, zoals inkopen
doen, geld omwisselen en kaartjes
kopen voor schouwburg of ballet. In
de hotels worden stempels in de pas
sen gezet; men heeft er ook een spe
ciale dokter voor de gasten, zoals ook
elke woonwijk zijn eigen dokter heeft.
75 pet. van de artsen zijn vrouwen.

Zo kan men ook vrouwen aantreffen
als herenkapper en buschauffeur. Ook
de gidsen zijn meestal vrouwen. Zij heb
ben een aparte opleiding genoten en
worden nog jaarlijks gedurende een
maand bijgeschoold met de laatste in
zichten. Onze gids, Jeanna, is getrouwd
Zij heeft een dochtertje van zes jaar
dat de hele zomer in een kamp op het
land verblijft. Iedere maand mogen de
ouders hun kind daar één dag bezoe
ken. Ook de rest van het jaar is Jean-
na's dochtertje in een kinderhuis, maar
dan komt ze wel ieder weekend naar
huis. De ouders, die dat wensen, kun
nen hun babies al vanaf twee weken
aan een dergelijke inrichting toever
trouwen wanneer óók de moeder werkt.
Aangezien de meeste vrouwen werken,
is er in de buurt van ieder groot nieuw
flatgebouw dan ook een kinderhuis ge
bouwd waar de kinderen onder deskun
dige leiding kunnen opgroeien. Het is
moeilijk uit te vinden, hoe de Russi
sche moeders over deze scheiding van
hun kinderen denken. Het is een van
de vele vraagstukken, waarop men of
ficieel een antwoord krijgen kan, dat
echter toch onbevredigend of onvolledig
blijkt, zodra men met de mensen in een
meer persoonlijk gesprek treedt.

Jeanna put zich intussen uit met ons al
lerlei wetenswaardigs over Lenin
grad te vertellen en te tonen. De
stad is gesticht door tsaar Peter de
Grote. Vroeger heette het dan ook St.
Petersburg, maar omdat dat te Duits
klonk, werd het spoedig Petrograd.
Toen Lenin de stad later aanzienlijk
verfraaide, kreeg de stad zijn naam:
Leningrad, in veel opzichten een wes
terse stad met tal van paleizen in één
zelfde stijl, alle met uitzicht op de
Neva, de alomtegenwoordige rivier.

Op ons verzoek maken we een ex
cursie naar een modern flatgebouw.
Het heeft flats van verschillende
grootte. Men rekent in het huidige
7-jaren plan met een ruimte van ne
gen vierkante meter per persoon.
Daarbij worden gang en keuken niet
meegeteld. Er zijn parketvloeren en
centrale verwarming, alle kamers
zijh behangen, in de keuken staat een
gasfornuis. Verder beschikken de flat
bewoners gezamenlijk over een was
keuken in de kelder. De huur is on
geveer 400 roebel, dat is nog geen 25
per maand. In verband met het be
zoek aan dit flat gaan we ook naar
de fabriek, waar de onderdelen van
het gebouw geprefabriceerd worden.
In dit bedrijf zien we temidden van
de mannen veel vrouwen zwaar werk
doen. Ze moeten er de warme wan
den van de huizen bijmetselen, on
middellijk nadat deze uit de machi
nes komen. Deze vrouwen zijn in
overalls gekleed en dragen zware
laarzen, juist zoals de mannen. Op
vallend is dat buiten het bedrijf een
bord hangt, waarop een dertigtal fo
to's is aangeplakt. Jeanna zegt, dat
dit de beste werkers van het bedrijf
2ijn. Op onze vraag wie hen uitgeko
zen heeft, is het antwoord: „de wer
kers". In Rusland schijnt een derge
lijke procedure geen jalouzie te ver
wekken en in alle eerlijkheid te wor
den opgelost. Het is overigens merk
waardig, dat op het bord van ver
dienste alleen foto's van mannen prij
ken!

De beloning voor deze beste werkers
bestaat in een dagje naar een park
van „rust en cultuur" op rijkskosten.
Deze parken zijn prachtig aangelegd.
De rust bestaat in het genieten van
het vele goedverzorgde groen, de cul
tuur waarschijnlijk in studie van de op
fraaie plekken aangebrachte propagan-
daborden. Daarop ziet men de vooruit
gang van het vaderland uitgedrukt in
percentage nóóit in absolute cijfers.
Men vergelijk* ex gaarne het Rusland
in nu met dat van 1914, of men brengt
er door foto's en tekeningen in beeid
wat Rusland kortelings heeft gedaan
voor de landen van Azië en Afrika. Ook
aan de kinderen is speciaal gedacht' in
de parken. In het Leningradse park heb
ik het pionierskamp bezocht waar
schoolkinderen gedurende de vakantie-
tijd overdag kunnen verblijven.

Vooral 's avonds ziet men veel men
sen m de parken. Dit hangt wel
licht samen met het feit, dat er
in de stad 's avonds zo weinig ander
amusement te vinden is. In de parken
vindt men echter steeds muziek; tijd
schriften en schaakspelen, die ieder ge
bruiken mag; dansgelegenheid tegen
geringe vergoeding; buitenzitjes en al
tijd propagandamateriaal. Propaganda
is er altijd en overal: i: de woorden
van onze gids, in de film op straat, op
de schilderijen in de musea. Het is ook
aanwezig in het museum voor Gods
dienst en Atheïsme, waar /portdurend
de godsdienst, die men als historisch en
verouderd beschouwt, wordt vergeleken
me* de modernere inzichten uit de com
munistische leer. In dit museum, geves
tigd in Kazans kathedraal, ziet gids
Jeanna ons liever niet. Ze zegt, dat er
wel een hele dag voor nodig is om alles
goed te zien en dat we daarom beter
een andere excursie kunnen maken.
Aangemoedigd door haar weerstand, ga
ik echter toch kijken en ik ontdek dan
diverse bijbelteksten, gevolgd door een
volkomen daaraan tegengestelde uit
spraak van een der Russische leiders.

B.v. bij Mattheus staat: „ziet de le
liën des velds, hoe ze groeien; zij wer
ken niet en spinnen niet..." Daaronder
staat een uitspraak van Lenin, dat al
len in Rusland heel hard zullen moeten
werken om in Rusland en daarbuiten
de levensstandaard op te voeren. Men
kan er ook zien, hoe de kerk lijden
en geduld preekt, terwijl men in Rus
land alles doet om he* lijden uit de
wereld te helpen.

Intussen zijn wij, ondanks alle 7-ja-
ren-plannen, getuigen van veel lijden in
Rusland. Ik zal nooit de straatveegster
vergeten, die wij spraken. Zij woont
met 8 anderen in één kamer. Telkens
slapen er 3, werken er 3 en moeten er
2 de straat op. We zien tevens de tal
loze armzalig geklede mensen en we
cons.ateren de slechte kwaliteit en de
2?ge prijzen in de winkels. Doch wat
ons het meest treft, is de onvrijheid en
ae angst, die wij bij deze mensen be
speuren, en die geleidelijk aan ook op
Suf» ovefs'aat. Wij vertrouwen elkaar
niet meer en worden achterdochtig, als
ild van onze groep een avond al
leen doorbrengt. Zo is de groep, die
SS„n^ar Moskou doorreist, een andere
gr°eP. die tien dagen geleden
welgemoed naar Leningrad vertrok.

A. C. OVERLING, PAED. DRA.

Vrouwelijke metselaars in Leningrad zoeken even verfrissing aan een ijscowagen.

Op het eiland JASSIADA

staat een regiem terecht

concessie, doch van een vernieuwing,
die president Ismet Inönü in 1945 be
wust invoerde.

Een overzicht van het gevangenenkamp op Jassiada.

•iifiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii

Een militiaman in het pionierspark. Op
de achtergrond het vakantiehuis voor
de beste werkers

***0 tij,-,» trein Vcttten mannen pu»i»
rai]s ?_s anders doen. dan tussen de
®en „„.aan en naar de kiiken.

seiveer in de hand.

Generaal Kemal Gursel en zijn junta
van 38 leden beschouwen het als een
grote verdienste van zichzelf, t]aj 7j:
de leden van het „ancien régime" niet
zonder meer hebben terechtgesteld en
zij zijn er trots op, dat de beklaagden
thans overeenkomstig de regels van
het Wetboek van Strafrecht verschijnen
voor een Hooggerechtshof. Hef aan-

ze laatste internationaal van aard en
het proces te Jassiada L nationaal. Er
zal geen beroep mogelijk zijn tegen de
vonnissen van het hof. Maar de mili
taire junta, officieel „Comité van Na
tionale Eenheid" geheten, heeft zich
het recht voorbehouden alle doodvon
nissen eerst goed te keuren.

Menderes, de leden van zijn kabinet
en de afgevaardigden van de Demo
cratische Partij staan terecht wegens
„intrekking" van de Grondwet van
1924 en het „tot onmacht brengen van
de Nationale Vergadering". De maxi
mum-straf, die artikel 146 van het
Strafwetboek op dit misdrijf stelt, is
de dood. Oud-president Bayar staat te
recht wegens hoogverraad en ook daar
op staat als straf de dood.

niet een nationale held en tevens een
absoluut dictator was geweest. De grote
massa van "rome Turken had geen be
grip voor de westerse beschaving en
most er ook niets van hebben.

Toen Atatürk in 1938 stierf, moest
een minderheid van progressieve aan
hangers van de dictator de strijd aan
binden met het aanzwellende tij van
..oosterse reactie". De Republikein-
paj^ ef-1 concessies moeten
doen aan de meerderheid, concessies
"'aar de ..Progressieven" met wantrou
wen naar keken. Maar de grootste te
ruggang was niet het gevolg van een

Vestigde in Turkije een meer-
partijenstelsel naar westers mo
del. Dat betekende, dat het on
begrip voor en het onbehagen over Ata-
türks maatregelen stem en gezicht
kreeg, *-önü is geprezen om de snel
heid en de doeltreffendheid, waarmee
hij Turkije heeft vastgehecht aan de
idealen van de westerse democratie.
Maar dan kan hij ook niet de verant
woordelijkheid ontlopen, dat hij het is
geweest, die de hervormingen van Ata
türk heeft blootgesteld aan de risico's
van een onvolgroeide democratie.

Want het werd onmiddellijk duidelijk
dat er in het reservoir van vrome on-
geletterden enorme electorale mogelijk
heden scholen. Men heeft Adnan Men
deres verweten, dat hij deze mogelijk
heden heeft misbruikt, maar dan moet
men daarbij wel bedenken, dat de ver
leiding kolossaal was.

Zijn tegenstanders verwijten hem nu,
dat hij sinds 1950 door zijn politiek de
ontwikkeling van Turkije tot een wes
ters beschaafd land een generatie
lang heeft vertraagd; dat hij de meest
reactionaire instincten van een conser
vatieve Moslem-bevolking heeft uitge
buit en versterkt. Maar ook die tegen
standers zijn er nog niet in geslaagd
een oplossing te vinden voor dit merk
waardige probleem: hoe kan een de
mocratisch systeem, gegrondvest op de
stemmen van de meerderheid des
volks, de voltooiing afdwingen van een
progressieve, doch impopulaire revolu
tie?

De eerste weken na de staatsgreep
ging het allemaal vrij gemakkelijk. In
de Anatolische dorpen heerste de
grootste verbijstering. Men kon daar
de val van een geliefd, of althans de
landbouw ruim subsidiërend regime
aanvankelijk niet verwerken. Maar na
verloop van tijd ontstond er passieve
en later hier en daar actieve weer
stand.

Onderwijzers, die naar de dorpen

et is niet zo eenvoudig om het be
lang te schatten, dat verschillen
de kringen van de Turkse sa
menleving aan dit proces hechten. De
genen die in mei de staatsgreep onder
het aanroepen van Atatürks naam heb
ben uitgevoerd de officieren en be
paalde groepen van intellectuelen
waren tot de slotsom gekomen, dat het
regime van de Democratische Partp
corrupt was, machtsdronken, onbe
kwaam, dictatoriaal en, in de laatste
weken, bevlekt met het bloed van de
studenten Jat was één aspect van de
revolutie Maar er was nog een tweede
en dat is zeker zo belangrijk.

Het is tegenwoordig in Turkije mo
de te zeggen, dat Kemal Atatürk, tie
grote hervormer uit de jaren twintig,
niet tegen de Islam was. Maar het
blijft een feit, dat hü de Mohamme
daanse godsdienst zware slagen heeft
toegebracht. Hij maakte een einde
aan het Koran-onderwijs op de scho
len, hij sloot tal van moskeeen, ver
bood het dragen van de fez, onder
drukte de derwisj-secten en ontnam
de Islam zijn plaats als staatsgods
dienst.

De Turkse natie, die zes eeuwen lang
de rol had vervuld van de „toorn van
Allah over de ongelovigen", zou zoveel
hervormingen in zo korte tijd van nie-

brengen van wijzigingen met terug- mand hebben aanvaard, als Atatüok
werkende kracht 'n dat wetboek

achten zij niet veel meer dan een
schoonheidsfout. Hebben niet zestien
professoren van de Universiteit van Is-
tanboel deze veranderingen in een lang
ademig geschrift geprezen? Toch
maakt één van de amendementen het
mogelijk, dart in dit proces de doodstraf
wordt uitgesproken over oud-president
Celal Bayar. Tevoren gold nameljjk de
bepaling, dat beklaagden van 65 jaar
en ouder voor die straf niet in
merking kwamen.

De bejaarde oud-president Celal Bayar
werd gefotografeerd tijdens een verhoor
(boven). Oud-premier Adnan Menderes
onderging datzelfde lot, toen de gevan
geniskapper bezig was hem te scheren
(onder).

jaar
aan-

\va* 1 °'40 Per stuk. Er is nog
i°Pen vl om een eindie Viborg in te
de «;„0nze.eerste indruk is niet best:
cem.. a?j ziet er vervallen en slecht

geplaveid

v de mensen zijn ouder-
me't gakJeed. mannen dragen broeken
vrom«'.!d P'-ifen de rokken van de
Plorrm 'ang en hun schoenen

teoete-i rs-1-i7let kinderwagens

ken nm ?.t"-?°,eihj.ke manoeuvre ma-

Uiaiiucuvre Illfcl-

van de stoep doc!r de diepte

geloprto S en over de hobbelige, bol-
«'raat te h'en andere kant van de
°nze FnLf p aanraden van
té Russi«oKe gJ,ds kopen We in een ca-
W Sï«ha,?Eape voor 76 roe-
net café ruikt naar een mens-

Het heeft ook grote moeite gekost
de beklaagden behoorlijk te laten ver
dedigen. De weinige advocaten die
zich dan nog met die taak wilden be
lasten, vroegen exorbitante honoraria
Er is weinig bekend over de manier'
waarop dit probleem nu is opgelost.

Het Hooggerechtshof bestaat uit acht
leden, burgers en militairen. President
is de 55-jarige Salim Basoi, een zwijg
zaam jurist, die niet rookt en niet
drinkt en die bekend staat als een ge
matigde Moslem. Hij voert thans een
van de vreemdste taken uit zijn car
rière uit. Voor zover de leden van een
ten val gekomen regime worden be
recht door de overwinnaars, vertoont
het proces enige gelijkenis met de Neu-
renberger processen. Alleen waren de-

werden gezonden „om de revolutie
uit te leggen," werden gemolesteerd
De 6-procents „Vrijheidslening", die
aanvankelijk met veel publiciteit
werd aangekondigd, ls op een betrek-
keltjke nuslukking uitgelopen. Er zijn
tamelijk ernstige economische span-
,oatstaan ®n generaal Gursel
heeft zich genoodzaakt gezien revo
lutionaire rechtbanken" ëin het leven
te roepen, die in een steVk verkorte
procedure straffen - tot de doodstraf
toe kunnen uitspreken over allen
die zich schuldig maken aan „propa
ganda tegen de nationale revolutie".

Het £SJ?ité van Nationale Eenheid
is nu blijkbaar ook al bezig de weg
der overreding te verlaten en het pad
uan#A j intimidatie op te gaan. Het
heeft de persvrijheid alweer beknot en
in onvriendelijke commentaren is ge-
zegd, hoe snel de nieuwe heersers de
ondeugden van het ancien régime over*
nemen.

In de economische sector kan men
de voormalige regering-Menderes veel
verwuten. Zu heeft op een impulsieve,
w W)Jze gewerkt aan de expan
sie. Wegen, havens, industrieën, stuw
dammen en graansilo's zijn in het wilde
v,g febouwd- Zij heeft het land in dl
schulden gestoken en de positie van
het Turkse pond ondermijnd. Maar de
economische dynamiek van het bewind