mm
Van chauffeur tot directeur
Wolfsburg het Duitse Detroit
AUTOSTAD. WAARVOOR DOOR HITLER
DE EERSTE STEEN WERD GELEGD
Het zwijgende monster:
de lopende band
SCHEEPVAARTBERICHTEN
549ste STAATSLOTERIJ le klas Ie Bfs»
jPAGINA' <5
2500^A?>1^5,iQ5?mn2flIs 7002°QMa0SJ5H0 3072 7665 1000 1789 2203 4433 8019 17»*
1'ivl 182B Mil 292K l&l 10638 12814 17622 47858 17919 18557 20111
™?^M7 STO5 89<« W7Q^I^?n,?J45 4312 4619 4696 5950 5984 6263 6388 6497
?a£ti 2870 12896 128M14(17????,.JiS73 10358 11026 11456 11529 11912 12032 12329
PRIJZEN VAN 20.-
?2I SS? 061 074 084 095 121
15? llï II4 508 541 568 571 572
II? 155 S5 656 675 686 706 733
WolfsJwwg if de naam van een stad, die na de
•orlog telkens weer in het nieuws heeft gestaan.
Er zijn daar de Volkswagenfabriek gevestigd en
rond de volkswagen is heel wat te doen geweest.
Hitler Ket indertijd plannen uitwerken voor mas-
eaproduktie in Amerikaanse stijl van een kleine
auto, waarmede de burgers van zijn Derde Rijk
de oaeaetelijke autowegen zouden kunnen be
rijden, d5e hij door zijn gemilitariseerde werk-
loacn liet aanleggen. In werkelijkheid ging het om
be* vestigen van een verkapte oorlogsindustrie
•ti teen de nieuwe fabriek produceren ging, kon
geen Durtuer m het bezit van een volkswagen
komen, ofschoon honderdduizenden er jarenlang
voor gespaard hadden. Tijdens de oorlog werd de
fabriek zonder meer bij de oorlogsindustrie in
geschakeld. Na de oorlog zetten de Amerikanen
baar weer in werking, maar het waren opnieuw
niet de Duitsers, die van de massaproduktie van
kleine wagens tegen een billijke prijs konden
profiteren. De volkswagen werd een export
artikel, met de taak de Duitse herstelbetalingen te
helpen financieren en de eerste volkswagens,
welke over de Duitse autowegen reden, werden
niet door Duitsers bestuurd. Het was zelfs zo, dat
de Duitsers er hun ogen naar uitkeken.
Amerikaans....
Op Hemelvaartsdag
Autostad Wolfsburg met op de
achtergrond de Volkswagenfa.
briek. Wonen en werken zijn hier
streng gescheiden.
MARKTEER 1CHTEN
Waterhoogten
Flatgebouw in de autostad
Wolfsbure.
Een blik in de Porschestrasse, de
hoofdverkeersader van de auto
stad Wolfsburg.
Geen eigen sfeer
Stilte en preciesheid
tï>
'T
HOGE PRIJZEN
12681 12833 ï?iZ? 174H li?77 14309 i4345 14660 14801 15353 15395 15411 15513
16193 164§5 Jfgod 10BM 20111 -Yrm. rj-7585 18437 18963 19167 19241 19256 19323 19367
19404 19724 19824 19894 20141 20254 20921 21483 21608 21797 21920
1031 050
204 238
375 398
600 614
857 913
2016 041
179 207
422 435
602 622
855 966
8012 041
331 332
501 523
851 864
4036 094
412 413
572 576
846 859
5012 047
193 211
370 373
623 627
905 918
6011 077
266 277
456 476
814 839
7017 039
251 255
471 491
683 701
952
8035 043
182 258
447 461
662 687
843 890
9035 038
262 269
411 413
612 627
S46 851
10007 038
216 218
402 442
604 634
865 905
11032 040
282 301
079 086
277 279
420 427
633 648
942 977
063 094
223 225
436 489
665 681
092 095 123
300 311 318
482 542 558
649 660 689
i03 122 143
255 263 294
491 492 499
685 710 733
056 101 113
349 364 379
547 609 618
957 987
120 141 166
417 422 428
675 693 745
919 924 925
077 092 139
233 241 248
420 450 510
652 657 727
964 980
083 096 152
316 318 320
552 568 569
886 889 943
056 066 116
275 297 365
492 553 561
760 791 832
143 160
430 446
620 656
173 185
454 500
753 772
962 969
160 168
266 279
522 547
775 847
167 169
363 374
586 634
958 971
130 131
416 418
595 623
837 881
055 069
264 274
463 486
724 729
891 901
048 086
277 285
433 440
663 699
874 890
049 053
219 259
465 480
666 726
914 940
046 049
310 342
076 106 126
323 373 413
558 610 631
731 745 749
933 961
091 149 188
286 300 301
450 492 535
704 707 733
898 899 940
107 127 131
278 292 326
481 488 543
762 763 798
943 952 955
106 119 149
402 408 414
125 147 174
334 352 371
575 590 594
710 718 732
148 152 175
397 404 411
561 585 595
740 846 848
203 222 271
447 454 486
693 753 793
272 371 381
524 550 570
781 827 837
172 178 181
300 329 331
578 598 620
858 881 900
212 216 245
428 447 454
644 683 810
973 978 990
141 186 228
443 455 459
654 675 680
894 906 927
135 142 155
420 429 440
633 647 659
764 769 791
189 223 236
336 358 398
538 556 574
741 831 839
998
165 167 189
328 341 384
546 573 596
803 805 837
974 991 994
176 233 276
434 589 675
710 718
905
12018 051
358 373
619 621
794 868
13021 069
123 129
382 383
510 539
824 838
14037 068
226 231
375 388
572 573
825 827
15008 017
209 231
416 425
601 623
779 783
992
16026 041
127 160
439 445
574 603
833 843
981 996
17006 022
155 158
388 419
582 597
747 753
18030 081
231 249
410 433
783 791
19038 101
194 197
530 570
727 733
20020 025
211 253
481 482
679 688
21026 074
295 312
499 508
702 733
962 974
762 807 825 827 847 872 884 90®
101 128
382 391
638 640
873 890
070 074
139 141
403 438
607 629
922 933
070 082
259 265
404 412
590 649
915 939
034 038
261 269
473 478
632 654
807 811
156 164
438 457
664 727
901 932
077 078
165 193
442 451
642 646
944 955
094 117
266 270
413 434
650 661
956
043 049
286 302
483 492
668 674
817 830
183 292
459 468
751 752
939 993
090 091
208 217
458 467
657 716
976
i51 158
300 318
512 527
700 701
343 353
489 362
754 774
093 120
289 369
471 488
740 823
206 208
332 365
530 549
710 818
055 075 157 181
341 348 356 406
508 581 582 591
689 721 769 776
848 901 921 967
178 187 227 282 287 309 313 432
860 874 904 912 936 955 965 972
026 034
161 171
422 440
603 640
772 831
0S8 102
264 287
499 540
829 831
i09 148
227 245
579 623
772 796
035 058
287 343
494 516
690 708
087 102
335 346
521 552
777 810
056 114
196 198
442 467
649 660
853 865
115 138
289 294
618 671
858 879
157 159
316 412
644 647
886 912
064 093
397 409
526 575
826 832
121 165
358 396
602 640
850 870
118 120
255 335
490 524
682 698
875 896
139 159
295 381
695 728
946 957
161 162
425 448
684 687
939 966
110 122
426 452
600 609
835 93°
174 182
401 420
661 6T0
890 905
124 141
354 363
562 568
705 729
905
170 215
402 407
734 737
977 999
166 172
462 465
688 710
967 986
124 193
469 471
641 649
943
202 204
464 468
673 6S8
919 934
EINDHOVEN, 23 okt. Het lid van
Gedeputeerde Staten de heer G. P. Phi-
lippart, te Eindhoven, is vandaag be
noemd tot Ridder in de Orde van Gre-
gorius de Grote. De commissaris van de
koningin, mr. dr. Kortmann, statenlid
P. Coppens, Tweede-Kamerlid F. van
Vliet en vertegenwoordigers van tal van
organisaties waren bij de uitreiking van
de versierselen aanwezig. De heer Phi-
lippart is vorige maand zeventig jaar
geworden.
DEN HAAG, 21 okt. Tijdens een
besloten plechtigheid op het ministerie
van Sociale Zaken en Volksgezondheid
heef tde ambassadeur van Peru, M-
Manuel Seaone, donderdag de versier
selen van het grootkruis in de Orde van
Daniel Carrion overhandigd aan minis
ter mr. dr. Ch. J. M. A. van Rooy.
L en man, die nog geen veer
isj tig jaar geleden een zuini-
ge boterham verdiende IfjHHSBB
als chauffeur in een plattelands-
garagebedrijf en die thans aan
het hoofd staat van een ver-
voersbedrijf, dat 458 werkne-
mers telt en een wagenpark in
bedrijf heeft van 156 bussen,
verdient nu hij, daartoe door
reglementen genoopt, met pen
sioen gaat wel even in het HHI
licht van de schijnwerper te
worden gezet. ^■H|lp||!H
Jacob Kistemaker, president- ISHpil
directeur van de N.A.C.O. te JfBSH
Alkmaar, wilde eerst aannemer I +*0.jgs? bMB
worden in het bedrijf van zijn ft,
vader in zijn geboorteplaats BU ÊBÊL
Berkhout. Wegens ziekte moest
hij zijn militaire diensttijd on- HMn;
tijdig beëindigen en moest hij
ook een ander beroep kiezen; zo
werd hij chauffeur in het gara- HHI; lijk
gebedrijf van zijn vriend en v JH
dorpsgenoot F. A. de Raadt, met JBj
wie hij in 1923 de grondslag Ie0- jgEBM
de voor het autobusbedrijf, dat
thans vrijwel heel Noord-Hol- i .ji
land boven het Noordzeekanaal
bestrijkt. Samen brachten zij
2.400.bij elkaar, zij het met |H
moeite, en daar kochten zij een ft BB
Fordbusje voor, dat plaats bood A f VB
aan 14 passagiers. Van verkeers- HMfife «I
inspect ie en vervoersvergunnin-
gen was toen nog geen sprake;
een advertentie in de bladen
was voldoende, om een lijndienst
HoornAmsterdam (eindpunt T T7-,
Droogbak) te beginnen. Het was I K. 1 StftïTIfl Kfir
in de tijddat het autobusbedrijf J A"£'^JU«nci
in opkomst was. Het lijntje flo
reerde, terwijl de firmanten De Raadt en Kistemaker in hun busje om
beurten als chauffeur en conducteur fungeerden. Er kwam nog een Ford je
bij en later een Amerikaanse Mason, die aan 20 passagiers plaats bood. In
1925 werd in aansluiting op de eerste lijn, de dienst PurmerendZaandam
begonnen.
De Olympiade, in 1928 in Amsterdam gehouden, schiep de behoefte aan
meer personenvervoer; de twee jongens uit Berkhout grepen hun kans
en richtten de N.V. Nederlandse Auto Car Onderneming op, waarvan, be
halve de twee firmanten ook de heren A. de Jong (secretaris van de Ned.
Bond van Autobusondernemers) en J. B. Post, directeur van de WACO, de
aandeelhouders werden. Na de Olympische Spelen traden de beide laatst
genoemden uit en in 1932 werd het bedrijf van de heren Kistemaker en
De Raadt ondergebracht in de N.V. NACO, die toen al 18 bussen op de weg
had. Het tijdperk van 1932 tot 1946 kenmerkte zich door een steeds toe
nemende centralisatie en concentratie van het busvervoer en successievelijk
werden vrijwel alle lijndiensten in noordelijk Noord-HoXTnïid uitgezon
derd een dienst Alkmaar-Bergen-Schoorl en een dienst in de Zaanstreek
door overname van aandelen in de NACO ingebracht. In 1940 werd de NACO
een dochteronderneming van de N.S., met de heren De Raadt en Kistemaker
als directeuren. Eerstgenoemde trad in 1948 uit.
De oorlogsjaren waren voor de NACO een tijd van stilstand; de bussen
werden in beslag genomen en een jaar lang lag het bedrijf stil. Na de
oorlog werden de weggestopte en in beslag genomen bussen weer opgespoord
en langzaam kwam de dienst weer op gang. Er werden Amerikaanse opleg
gers gekocht en al spoedig kwamen de Crosley's, sinds 1958 aangevuld met
de DAF's. Het bedrijf beleefde een sterke groei onder de energieke leiding
van de heer Kistemaker, die in 1923 moeite had om f 2400 bij elkaar te
tellen en nu een wagenpark beheert van 156 bussen, ivaarvan de kostbaarste
een investering vergen van f 87.500,- Naast 221 chauffeurs heeft de NACO
nog in dienst 23 conductrices, 95 man technisch en 98 man administratief
personeel. Bij overname van andere lijndiensten ging het personeel in
dienst van de NACO over en met trots vertelt de heer Kistemaker van
het na de oorlog gestichte personeels-pensioenfonds, waarin de deelnemers
vanaf hun 21ste jaar verzekerd zijn. De directeur vindt maar één ding
jammer: vroeger kende hij al zijn mensen, maar nu het er meer dan 450 zijn,
gaat dat helaas niet meer. De verstandhouding met het personeel was
altijd prima. In de kringen van de vervoersorganisaties bekleedt de heer
Kistemaker verschillende functies: penningmeester van de Vereniging van
Directeuren van Dochterondernemingen N.S.; voorzitter van de Commissie
Toerwagens van de K.N.V.T.O. en bestuurslid van de N.V. Centraal Auto
Herstel Bedrijf te Utrecht.
Tot. februari van dit jaar woonde de heer Kistemaker te Pu rmerend,
waar tot 1946 het hoofdkantoor van de NACO was gevestigd; sindsdien
bewoont hij een bungalow te Egmond aan Zee, waar hij zijn welverdiende
„otium cum dignitate" hoopt te genieten; voor het zover is, zal hij dat
wordt wel 1 maart of 1 april 1961 eerst nog wel even in het zonnetje
en de bloemetjes worden gezet; want dat heeft hij ruimschoots verdiend.
Schrijver dezes behoort toevallig tot
de eerste niet-Duitsers, die in een volks
wagentje door de Bondsrepubliek tuften.
En dat volkswagentje behoorde tot de
«erste Tier, in Nederland geïmporteerd.
Het was het eigendom van een vriend,
die met de toewijzing eigenlijk een beet
je in zijn maag uad gezeten. Hij had als
zakenman een aanvraag ingediend voor
een auto, bij d« instanties, die in d eeer-
rte jaren na de oorlog de toewijzing van
auto's regelden. Het verkrijgen van een
toewijzing was een lijdensweg. Bovendien
wist men van te voren niet, wat men zich i
zou zien toegewezen. Op een goede dag
kreeg hij een soort bon toegezonden, met
daarop enkele simpele woorden: goed
voor een V.W., alsmede het adres, waar
Vaij dit vervoermiddel kon afhalen. Hij
zat met zijn handen in het haar. Wat was
nu wel een V.W. Natuurlijk belde hi.i
de desbetreffende instantie op. Die wist
er ook niet veel van. Alleen, dat het
zo'n nieuwe Duitse wagen" was....
Het is voor hem nog steeds een ge-
S ooglijke herinnering en ook voor ons.
Cv we a-Is misschien wel eerste Neder
landers in 1947 tot diep in het hart van
de Bondsrepubliek doordrongen en ver
volgens jn het Franse Straatsburg de ver
bazing van vele automobilisten over dit
nieuwe type auto opwekten. Enkele we
ken geleden bracht een betrekkelijk toe
vallige omstandigheid ons naar Wolfs
burg. de stad, waar de volkswagens
vandaan komen Daar hebben we toch
even paf gestaan over hetgeen we er
hoorden en zagen. Wolfsburg is een mo
derne stad, op Amerikaanse wijze uit de
heide verrezen, in nauwelijks 25 jaren
tijd. De naam duidt reeds aan. dat het
Vroeger een tamelijk onherbergzaam-
oord moet zijn geweest. Wolfsburg, de
burcht der wolver.. Het moet er voorheen
van die dieren gewemeld hebben, anders
zou deze naam niet ontstaan zijn. Warineer
men door schier eindeloze vlakten en
dwars door dichte bossen het niet ver
van de „Ostzone" liggende Wolfsburg na- j
dert kan men zich voorstellen, dat nog
omstreeks 1940 dit oord alg een ideale
plaats werd beschouwd, om er een oor-
logsinduslrie te vestigen. Dank zij een
heuvelachtig terrein en beschermende
bossen waren er vele mogelijkheden tot
camouflage en de afgelegenheid bevor
derde de veiligheid voor bomaanvallen...
Waarlijk Amerikaans is Üe ontwikke
ling van Wolfsburg geweest en even Ame
rikaans is de samenstelling van de be
volking, welke in hoofdzaak van de au
tomobielindustrie leeft. Men zou Wolfs
burg gerust het Duitse Detroit kunnen
noemen. Al zijn er dan niet zoveel ver-
tcheidene fabrieken als jn de Amerikaan
se autostad, de bevolking is het equiva
lent van een Amerikaanse volkeren-sm.el-
kroes. Ze bestaat uit Duitsers uit alle
delen van het land. Op de totale bevol
king van ruim 60.000 zielen zijn er on
geveer 30.000 uit de Oostzone. dus uit
bet door de Sovjet-Russen bezette Duits
land afkomstig, alsmede uit Polen. Er
worden bijna alle Duitse dialecten gespro
ken. Door gewoonten en ten dele nog door
hun kleding vertonen de mensen in
Wolfsburg sterke contrasten. En al deze
lieden van zo verschillende herkomst wo
nen in de modernste en jongste stad van
Duitsland. Ongeveer twintig jaar gele
den telde Wolfsburg precies geteld II44
inwoners...
Die moderne stad is groots opgezet
en wjjd uitgebouwd. Er is overal veel
ruimte en veel groen, althans In plant
soenen en parken. Maar de bomen moe
ten er nog groeien, evenals een echte
Wolfsburgse burgerij. Alleen de kinde
ren leren op school wat Men zou kunnen
noemen algemeen beschaafd Duits (Hoch-
deutech).
Detroit niet bepaald zeggen. Zelfs in
Amerika heeft men niet tijdig genoeg
voor voldoende parkeerruimte kunnen
zorgen, maar in de jonge autostad
Wolfsburg is alles op de auto berekend.
De voornaamste straten zijn brede boule
vards met dubbele rijbanen. Dat moet
ook wel, aangezien van elke vier arbei
ders van de Volkswagenfabrieken er
een per auto naar zijn werk gaat. In
1959 wees een telling uit, dat op elke zes
inwoners van Wolfsburg er één een au
to heaft. Lang niet allemaal Volks
wagens. Ongeveer 70 pet.
Dat de hoofdverkeersader van Wolfs
burg, die de stad door midden deelt,
Porschestrasze heet, is niet te verwon
derlijk. Ze is 46 meter breed. De twee
rijbanen zijn elk 7.25 meter breed en wor
den door stroken groen van zes me
ter breedte gescheiden. Langs de winkels
lopen trottoirs van ruim vijf meter breed
te.
De naam Volkswagen heeft in zekere
chines het stille voortbewegen van de
lopende band nog accentueren, gaat het
werk met een bijna beangstigende regel
maat en in grote stilte door. Allen heb
ben hier hun taak en een precies toege
meten tijdsduur, om deze taak uit te voe
ren. „Hier wordt geen zweetdruppel bij de
arbeid meer gelaten" zegt de man door
wie we worden rondgeleid. Maar, zo steb
len we voor »ns zelf vast, de geestdo
dende eentonigheid van de massaproduk
tie is misschien erger, zeker voor het
geestesleven van de arbeider. Hij mag
dan niet transpireren of gebukt gaan on
der zware lasten - alles wordt mechanisch
aangevoerd en boodschappen worden Per
telefoon of fiets overgebracht - hij loopt
gevaar, een geestelijke dood te sterven...
Men vertelt ons inmiddels, dat tegen
de gevaren van de geestdodende arbeid,
ook in het belang van het bedrijf zelf,
veel gedaan wordt. Wolfsburg bezit dan
ook een groot cultureel centrum en er
worden yvele culturele manifestaties ge-
.organiseerd, terwijl een goede vrijetijds
besteding grotelijks bevorderd wordt. Ook
de vermaakssfeer, de ontspanning en de
sport worden niet vergeten.
Dit tehoren doet een mens zich enigs
zins verzoenen met de aanblik van de
duizenden „gelijkgeschakelden", die in
lange rijen de hallen in- en uitgaan,
met geen andere taak, dan de grote
Moloch van de massaproduktie te bevre
digen in zijn ontzaglijke honger naar
materiaal, waarmede een produktie van
duizenden auto's per dag moet worden
bereikt, welke van Wolfsburg, de auto
stad uit. over heel de wereld uitrwer-
ven.
De recente historie van Wolfsburg valt
in het bestek van dit artikel nietweer
te geven. Ze was bewogen en voil interes
sante perioden. Op Hemlvaartsdag
1938 legde Hitier de eerste steen voor de
fabriek en de stad, waarin een der won
deren van het Derde Rijk zou worden
geproduceerd, een volksauto, welke
slechts 900 Mark zou kosten. In werkelijk
heid was het van meet at aan de kenne
lijke bedoeling, slechts auto's voor oor
logsdoeleinden en ten behoeve van de
voorbereid qwordende „Blitzkrieg" te
fabriceren. De volksauto zou op zijn bevel
„KdF", naar de organisatie „Kraft
durch Freude" heten Tevoren was de
streek, waar van het muggen en andere
insekten wemelde en die zeer moerassig
was. door speciaal aangestelde deskundi
gen gesaneerd. Ondanks plannen voor
moderne woonblokken ten behoeve van
de arbeiders werden ze in houten ba-
rakken ondergebracht. Daarin zijn later
ook duizenden buitenlandse slachtoffers
van de „Arbeitseinsatz" gehuisvest.
Na de Ingebruikneming van de fa
briekshallen, waarvan gedurende de oor
log 60 pet, verwoest werd, begonnen de
leden van „Kraft durch Freude" voor
hun wagentjes te sparen.» Ze brachten
een bedrag bijeen, goed voor 300.000 stuks
maar er is er nooit één afgeleverd. Na
de oorlog zijn er verschillende processen
gevoerd, ook al weer een historie, niet
in een kort bestek samen te vatten, maar
niet één der oorspronkelijke spaarders
heeft ooit in ene door hem met zijn
spaargeld betaalde volksauto gezeten....
Deze affaire is wel eens een der grootste
oplichtersstreken van deze eeuw ge
noemd.
De stichting van de autostad Wolfs
burg ze was tijdens de oorlog een groot
gevangeniskamp is een brok techni
sche romantiek in onze eeuw der tech
niek geweest. Tijdens en na de oorlog
is er weinig over naar buiten doorge
drongen, maar wie nu door de straten,
zo breed als autobanen loopt, geeft er
zich met een zekere verbazing rekenschap
van. Ze zal worden opgetekend in
de annalen van de stedebouw als een der
merkwaardigste experimenten op dit ge
bied
OBSERVATOR
VEEMARKT UTRECHT, 22 okt. Aan
voer 3860 stuks. De prijzen waren p. stuk
voor melk- en kalfkoeien f 1240f 780, kalf-
vaarzen f 1220f 800, var«e koeien f 800
f 600, pinken f 490380, stieren f740f 500,
graskalveren f400f270, nuchtere kalve
ren f 90f 60, schapen f 110f 85, lamme
ren f 105f 80, varkens boven 100 kg f 325-
f 225, varkens beneden 100 kg f 90—f 60,
biggen f 50f 35, bokken of geiten f 42
f 10; prijzen per kg gesl. gew.: vette koeien
eerste kw. f3.10—f2.90, 2e kw. f2.90—f2.70,
3e kw. f2.70f2.50; vette kalveren le kw.
f3.10—f2.85, 2e kw. f 2.85—f 2.60, 3e kw.
f2.602.20, nuchtere kalveren f 1.90fl.60,
varkens boven 100 kg f 1.68f 1.60, varkens
beneden 100 kg fl.60—f 1.50, slachtzeugen
1.45—1.40; idem jonge f 1.50—1.45.
DEN HAAG, 24 okt. Konstanz 3988
2, Rheinfelden 296 2, Ottenheim 398
9, Straatsburg 330 19, Maxau 53'3 -17,
Plochingen 146 6, Mannhoim 405 12,
Steinbach 167 1, Mainz 379 7, Bingen
276 12, Kaub 318 —14, Trier 221 42,
Koblenz 320 12. Keulen 331 —20, Lo-
bith 1199 20, Nijmegen 985 12. Arn
hem 975 15, Eefde IJssel 539 11, De
venter 430 8, Monsin 5565 15, Vise
5044 7, Borgharen 4004 18, Belfeld
1154 4- 7, Grave beneden de sluis 523 4
De scheepvaart op de Waal boven Nijme
gen is in de komende nacht niet ge
stremd.
Laten we voorop stellen, dat deze niéu- j
we stad nog geen eigen sfeer heeft.
Wolfsburg heeft êcen oud stadscen
trum, zelfs geen oude binnenstad uit de
vorige eeuw, aangezien het toen immers
nog niet bestond. Alles ie er nieuw en
in een zakelijke, utilistische stijl ge
bouwd. Wie voor het stadhuis staat, waant
zich tegenover een soort graansilo! De
winkelstraten bestaan uit laagbouw en
het enige Duitse wordt gevormd door
de opschriften op de winkelruiten.
Dat Wolfsburg autostad is. merkt men
aan de talrijke parkeerplaatsen. Hier
voor is in dit bolwerk van de Volks
wagen goed gezorgd. Er werken daar-
vijftienduizend mensen en heel wat van
hen bezitten een eigen wagentje. Ze kun
nen het overal kwijt, zowel bij hun huis
als wanneer zij gaan winkelen. Ook voor
de velen, die per auto naar Wolfs
burg komen Is er parkeergelegenheid
te kust en te keur. Dat kan men van
zin de naam Porsche verdrongen. Fer
dinand Porsche was inmiddels de man,
die in 1931 de eerste tekeningen maak
te van een kleine, snelle en goedkope
auto, waaruit later de Volkswagen zou
ontstaan. In 1938 werd de grondslag
voor de huidige enorme fabriek ge
legd. Men heeft hem met een borst
beeld geëerd.
Toen we opmerkten, dat Wolfsburg
geen oude binnenstad heeft, lieten we
de resten van enkele dorpen. welke op
zijn grondgebied liggen, buiten beschou
wing. Dat kan ook, aangezien ze nau
welijks opvallen. Maar de Wolfsburgers
zijn toch trots op de St. Annaklrehe
Ze stamt uit de dertiende eeuw en is de
kerk van het dorp Heblingen, welks ge
schiedenis teruggaat tot de eerste eeu
wen van onze jaartelling. Bij graafwer
ken zijn hier fundamenten blootgelegd
van een nog veel oudere kerk. Rond de
St.-Annakirche ligt een bosschage van
statige oude bomen, wier lommer een
vredig kerkhof overschaduwt. Deze uit
hoek is de enige oase van rust in het
Amerikaans-jachtige Wolfsburg, waar
de auto het tempo der inwoners bepaalt.
Een oase van rust is ook het oude
Slot Wolfsburg, dat aan de rand van het
voormalige dorp Alt-Wolfsbur gstaat,
waaraan het tegenwoordige Wolfs
burg zijn naam ontleend heeft. Maar
dan is het ook uit Met het verleden
Zover het oog reikt ontwaart men wol
kenkrabbers en moderne woonblokken.
Hiertussen liggen nog onbebouwde ge
deelten, met hier en daar op nog braak-
'iggend terrei neen villa, in experimente-
'e stijl opgetrokken, zoals men die in
heel West Europa 'ziet toegepast. Als
moderne uit de grond gestampte
dad is dit Wolfsburg een bezienswaar
digheid op zichzelf. Maar uiteraard vor-
rien de VW-Werke de. Volkswagenfa
brieken, er de grootste bezienswaardig
heid.
Er werd zoals gezegd een vijftigdui
zend man in het schier eindeloze corn-
ilex van grote machinehallen, waar d«
opende band het geheel beheerst. Van
l°ge gaanderijen af kan de gemiddelde
bezoeker het proces van het in elkander
etten der onderdelen volgen. Wij wer
den inmiddels in de gelegenheid gesteld,
oen indruk op de begane grond op te
doen en konden toen constateren, hoe
die ogenschijnlijk onbezielde machinerie
als het ware bezield wordt door technici,
die in tal van kamers, kleine centrales,
alles tot in de kleinste bijzonderheden re
gelen. Zowel daar. waar de grote plaat
ijzeren platen - we zagen er stapels,
waarop de naam Nederland voorkwam -
in enorme walsen in bepaalde vormen
worden geplet en gesneden, als waar
moeren en bouten aan de .lopende band
worden afgeleverd om in een systema
tisch gereed komende auto te worden ge-
monteerd, houdt een nauwkeurige ad-
Iministratie niet alleen de aantallen bij,
j maar ook de controle op de voortgang
van het werk.
i
Als een stil, zwijgend monster beweegt
die band zich over een lengte van vele,
honderden meters, telkens een andere
richting uitdraaiend, methodisch voort.
Terwijl het chassis er op neergezet wordt,
komen van boven reeds allerlei onderde
len aanzweven. Rechts en links staan
werklieden klaar, om andere onderdelen
toe te voegen en te bevestigen. Weer
anderen gaan na, of alles goed zit. De
motor wordt geplaatst. Weer zijn er mon
teurs, die elk manuaal regelen. Ja, de
mens blijft toch nodig m deze kolossale,
bijna alles zelf regelende machinerie.!
Ofschoon het hier en daar tamelijk warm
■'s. de vonken op tal van plaatsen rond-
»patt^p en het gedreun van kleinere ma-
Aldabi 20 v. B. Aires n.
Montevideo.
Algol 21 250 m zo Socotra n.
Adelaide.
Appingedijk 20 800 m zw
Bermuda n. Le Havre.
Bintang 20 750 m o
Marquesas lal. n. Papeete.
Sarrillo 21 60 m nw Haïti n.
New York.
Charis 21 te Georgetown.
Conception 20 240 m o Kaap
Verd. eil. n. Casablanca.
Dorestad 20 580 m no
Curasao.
Geertje Buisman 21 te
Sousse.
Hecuba 20 210 m o Cape
Hatteras n. Rotterdam.
Heemskerk 20 te Bremen.
Helicon 21 te Pto. Cabello.
Jacob Verolrae 20 300 m
wzw Iquique n. Philad.
Kelletia 21 v. Suez n.
Abadan.
Lekkerkerk 20 v. Bandar
Abbas n. Port Sudan.
Maureen 20 320 m zo Cape
Race n. Hamburg.
Medon 21 te La Gualra.
Meerkerk 21 te Bremen.
Neverita 20 v. Cura?ao n.
Trinidad.
Osiris 21 te Tampa.
Philidora 21 te Port Said.
Prins Willem IV 21 te
Londen.
Prins Willem V 22 te
Hamilton.
Rossum 20 43 m o
Nantucket n. Carlbbeans.
Sarpedon 20 311 m zw
Azoren n. Amsterdam.
Schie 21 te Curacao.
Socrates 20 v. Barbados n.
Port of Spain.
Stad Gouda 21 200 m no
Norfolk n. Baltimore.
Tara 20 v. Ilheus n. Bahia.
Tlba 20 v. Antwerpen n.
Hamburg.
Triton 20 te Hamburg.
Vasum 21 te Pto. la Cruz.
Waikelo 21 65 m z Aden n.
Mogadiscio.
Weltevreden 20 170 m nw
Havana n. Newport.
dj
Annenkerk 20 640 m otz
St.-Helena n. Kaapstad
Barendrecht 20 dw, Pantel-
laria n. Mena al Ahmadi.
Colytto 20 750 m zo
Fernando Noronha n.
Port of Spain.
Geeststar 20 600 m zw
Fayal n. Preston.
Gooiland 20 '210 m wnw
Seillies n. Liverpool.
Isis 20 540 m noto
Martinique n. Barbados.
Jason 20 260 m no Fayal n
Port of Spain.
Khasiella 20 v. Mena al
Ahmadi n. Singapore.
Lombok 20 660 m wzw
Walvisbaai n. Kaapstau.
Mohammed Reza Sjah 20
dw. Gibraltar n.
Port Said.
Musilloyd 20 100 m ono
Port Sudan n. Bombay.
Straat Torres 20 320 m otz
Beira n. Singapore.
Geestland 20 210 m z Fayal
n. Trinidad.
Karakorum 20 960 m nw
Callao n. Callao.
Rijndam 20 600 m otn
Belle Isle n. Quebec.
Schelp wijk 20 120 m wtz
Martinique n. Curagao
Thuredrecht 20 440 m wzw
Fayal n. Norfolk.
Van der Hagen 20 110 m
wnw Walvisbaai n.
Douala.
Dongedijk p. 20 zuidkust
Costarica n. Los Angeles.
Helena 20 990 m zw Fayal
n. Bremen.
Hera 20 540 m ozo
Bermudas n. San Juan.
Johan v. Oldenbarnevelt 20
70 m w Kp. Guardafui n
Melbourne.
Alkmaar 20 60 m zw v.
eiland Comoro.
Dorestad 20 580 m no V.
Curagao.
Kamperdijk 21 te Philad.
Kryptos 20 1070 m ono v.
San Juan.
Limburg p. 20 Mindoro n.
Dumaguette.
Markab 21 voor Dublin v.
Liverpool.
Meerdrecht 19 te IJmuiden.
Mirzam-N. p. 20 Kaap
Cantin n. Kenitra.
Plato 20 te Bordeaux.
Purmerend p. 20 Port
Sudan.
Vasum 21 te Pto. 'la Cruz.
Achilles 20 570 m wzw
Fayal n. Pta. Delgad.
Grootekerk 20 220 m o Cape
Padaran n. Singapore.
Kermia 20 90 m o Trinco-
malee n. Calcutta.
Limburg p. 20 Mindoro n.
Dumaguete.
Merwede 20 280 m no
Madeira n. Hull.
Philidora 20 te Suez verw.
Silindogpg 20 160 m zto
Brisbane n. Brisbane.
Statendam 20 160 m w
Scillys n. Southampton.
Valamak 21 v. DJeddah n.
Bahrein.
Amstelsluis 21 815 m nw
Cocoseil. n. West-Austr.
Area 21 18 m ozo Cape
Yonk n. Auckland.
Congokust 20 v. Abidjan n
Monrovia.
Salatiga 21 te
Khorramshar.
Schledijk 20 v. Bremen n.
Antwerpen.
Texel 21 v. Oran n.
Marseille.
Vlist 21 600 m w Landsend
n. Hamptonroads.
Westertoren 21 90 m nno
Port Sudan n. Bandar-
mashur.
tlr
Alblasserdjjk 20 200 m z
Cape Hatteras n.
Le Havre.
Ares 20 te Balboa.
Bonita 20 v. Llmon n.
Puerto Barrios.
Camitla 20 210 m no
Sombrero n. Stanlow.
Cinulla 20 600 m n. Sint
Helena n. Durban.
Crania 20 100 m no
Guadeloupe n. Rotterdam.
Duivendrecht 20 25 m no
Kaap Hatteras n.
Philadelphia.
Eos 20 p. Kaap St.-Vincent
n. Algiers.
Esj° Rotterdam 20 v. Port
Said n. Rotterdam.
Gaasterkerk 20 v. Marseille
n. Cadiz.
Joseph Frering 20 v.
Monrovia n. IJmuiden.
Katelysia 20 75 m no Cabo
Frio n. Curagao.
Konnemerland 20 v.
Salvador n. Vitoria.
Kosicia 20 780 m zwtw
Horta n. Landsend.
Kryptos 20 1070 m ono San
Juan n. Curagao.
Leto 20 600 m o Cape Race
n. Baltimore.
Liberty Bell 20 800 m zo
Bermuda n. Philadelphia.
Maaslloyd 20 te New
Orleans.
Maron 20 150 m nw Trini
dad n. Baltimore.
Mentor 21 te Malta.
Abida 20 140 m o Salvador
n. Montevideo.
Alhena 20 185 m zzw Dakar
n. Rio de Janeiro.
Alnitak 20 te Hamburg.
Aikes 21 te Djeddah.
Alkmaar 20 60 m zw
Comoro-eil. n. Mena.
Annenkerk 20 v. Las Pal-
mas n. Kaapstad.
Artemis 20 240 m zw Flores
n. Geuanta.
Asmidiske 20 320 m no Ber
muda n. Hampton Roads.
Asterope 20 345 m zo
Halifax n. Nederland.
Baarn 20 390 m no Aruba
n. Bremen.
Bawean 21 te Djibouti.
Caltex Arnhem 21 te
Bahrein.
Caltex Rotterdam 20 v.
Suez n. Rotterdam.
Cities Service Valley Forge
20 290 m zo Mogadiscio n.
Durban.
Cradle of Liberty 20 1100 m
wnw Tristan Daeunha n.
Rastanura.
Maaskerk 21 te East-
London.
Munttoren 21 te Lobito.
Naess Tiger 20 490 m no
Martinique n. R'dam.
Neder Elbe 20 60 m n
Azoren n. La Valetta.
Ommenkerk 20 v. Mombasa
n. Aden.
Oranjestad 21 te Plymouth.
Oranje Nassau 21 te
Cartagena.
Rempang 21 te Suez.
Sanana 21 te Singapore.
Sloterdijk 20 50 m n Horta
n. Antwerpen.
Stad Breda 20 440 m nno
Vitoria n. Las Palmas.
Stanvac Lirik 20 v. Sungel
Gerong n. Chittagong.
Stanvac Malacca 20 te
Tandjong Uban.
Statue of Liberty 20 260 m
no. L. Marques n.
Philadelphia.
Soestdijk 21 te Boston.
Telamon 20 te Paramaribo
P. G. Thulin 20 100 m o
Trujillo n. Quinterobay.
Vlieland 20 300 m nw
Finisterre n. Eastham.
W. Alton Jones 20 500 m
wzw Azoren n. Marseille.
Woensdrecht 20 290 m w
Bermuda n. Elvalito.
Wieldrecht 20 400 m w
Bermuda n. Paulsboro.
Alkmaar 21 350 m ozo v.
Mombasa.
Dorestad 22 te Curagao.
Japara 21 140 m w v. Kaap
St.-Vincent n. Duinkerken.
Kryptos 21 360 m w v.
Azoren.
Markab 21 v. Dublin n.
Almeria.
Meerdrecht 21 v. IJmuiden
n. Ver. Staten.
Mirzam-N 21 rede Kenitra.
Purmerend 21 230 m zo v.
Suez.
tit
Abbedijk 21 20 m zzw
Acapulco n. Cristobal.
Acmaea 21 te Olivia.
Agamemnon 22 v. Trinidad
n. Curasao.
Alhena 21 52 m zzw Dakar
n. Rio de Janeiro.
Aludra 24 te Montevideo.
Appingedijk 21 230 m z
Bermuda n. Le Havre.
Attis 21 v. Paramaribo n.
Amsterdam.
Balong 22 te Beaumont.
Borneo 22 te Suez.
Calamares 22 te Cortes.
Daphnis 22 v. Port of Spain
n. Georgetown.
Diogenes 21 v. Callao n.
Matarani.
Dorestad 22 te Curacao.
Geestland 21 720 m zw
Fayal n. Trinidad.
Graveland 22 te Paranagua
Hathor 21 100 m z Finisterre
n. Algiers.
Hecuba 21 400 m zo New
York n. Rotterdam.
Heelsum 22 te Sapele.
Helicon 22 te Curacao
Jacob Verolme 21 200 m zzw
Lima n. Philadelphia.
Kloosterdijk 21 v. Tampa n
Antwerpen.
Ladon 22 te Mackenzie.
Laertes 21 v. Charleston n.
Swansea.
Lekhaven 21 v. Santos n.
Montevideo.
Maureen 21 400 m zo Cape
Race n. Hamburg.
Memnon 22 te Trinidad.
Neverita 22 te Trinidad.
Poseidon 21 30 m z Haïti n.
Aruba.
Solon 22 te Cape Haitien.
Waterland 22 v. Santos n.
Montevideo.
Weltevreden 21 65 m n
Miami n. Newportnews.
Willem Ruys 22 te
Southampton.
Witmarsum 21 v. Mobile n.
Savannah.
