fEKENS AAN
Ontoelaatbare speculaties op ondeskundig publiek
Kwaliteit lijdt onder
en onverantwoorde
het hoge tempo
bezuinigingen
VOOR HETZELFDE GELD ZIJN
BETERE HUIZEN MOGELIJK
de wand
Schone schii
Tijd nodig
DINSDAG 28 MAART 1961 PAGINA
Op de bouwplaat^:
i|n
Gebrek aan eerbied
Misverstanden
JC"/
X
V -■
Het gehalte van een woning is-
uiteraard tevens in belangrijke
mate afhankelijk van hetgeen ei
op de bouwplaats geschiedt. En
et valt niet te betwisten, dat eer-
WONINGBOUW in OPSPRAAK
prijs gesteld dan degelijk hang- en
sluitwerk, goed sluitende deuren en
solide kozijnen. Er heerst een on
gebreidelde zucht naar nieuwe experi
menten zonder dat deze voldoende zijn
beproefd of het oordeel der toekomsti-
ge gebruikers is gevraagd, en men is
ang met het tempo van de tijd uit
de pas te geraken wanneer niet een
of ander progressief idee in het ont
werp is toegepast.
Dezelfde onverantwoorde voort
varendheid is aan te treffen bij de
voorgeschreven materialen in de
woningbouw. Normaal is, dat de archi-
'ect ook de keuze hiervan bepaalt.
Blijkt het procédé niet te voldoen, dan
krijgt de aannemer ten onrechte vaak
ie schuld. Als nieuw snufje is bijvoor
beeld de gordijngevel te noemen, der-
lier cri in de bouwnijverheid die snel
ipgang maakt maar volgens diverse
tiensten voor bouw- en woningtoezicht
ijn bruikbaarheid nog niet bewezen
leeft. Onlangs werd in een televisie-
nterview gewag gemaakt van een
lieuwe substantie voor het optrekken
an binnenmuren, bestaande uit ge-
lakkelijk op maat te maken gips
daten. De produktie bedraagt het drie-
oudige van die met behulp van de
klassieke methode, zonder twijfel een
oordeel, mits... de kwaliteit tenminste
gelijkwaardig is. Maar het is typerend
'at deze voorwaarde niet eens te:
prake kwam in de uitzending.
Wy bouwen woningen, woningen, woningen..,.
(Van onze verslaggever)
r zjjn enkele flinke bakstenen geworpen in de doorgaans toch al niet 1
|H erg rustige vijver van onze Nederlandse woningbouw. Het water deint j|
J nog hevig na, immers de stenen zijn geworpen door gezaghebbende
figuren die hun oordeel dagelijks aan de praktijk kunnen toetsende di-
rectie van de Amsterdamse dienst voor bouw- en woningtoezicht, en de ijÉMittj i
architect J. J. Vriend, een bekend publicist. Wanneer figuren van dit ge-
halte hun mening kenbaar maken over de kwaliteit van de moderne wo- - '-^«1
ningen, kan men dan ook moeilijk volstaan met de schouders op te halen .^2
en over te gaan „tot de wanorde van de dag", om met de heer Vriend te p/fffA. t
spreken. Het is overigens een ongemeen boeiende bezigheid om de reacties
in bouwkringen te beluisteren die hun woorden hebben verwekt. Enkele pHr Afe
architecten stemmen zowaar met de klachten omtrent inferieure woning- J|f JêS sj£'
produktie in, maar haasten zich de schuld te zoeken bij de uitvoering, met ff ÉB IV.
andere woorden bij de aannemer. Deze, op zijn beurt, pleegt er .VIJF
op te wijzen, dat de architect verkeerde berekeningen heeft afgeleverd 'êWm,'/ t -
of ondeugdelijke constructies heeft voorgeschreven. Hij zal verder waar- jjEy# m I
sehijnlijk beweren, dat de ontwerper zijn tekeningen veelal te laat toezendt, WÊÈm-' -ÊË'
zodat ofwel het werk stilligt, ofwel de uitvoerder zelf lineaal en passer Architect J. J. VRIEND
ter hand moet nemen. De opzichters en hoofduitvoerders met wie wij ....wanorde van de dag...
spraken, tenslotte, bleken geneigd om het met de bezwaren tegen de he
dendaagse bouw eens te zijn, maar zoeken de oorzaak weer ergens anders, Het lijkt dan ook moeilijk om deze
met name bij een groot gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel onder de tredende ^feilen te^excuseren. V°TdI
bouwvakarbeiders. bouwerij kan immers bogen op een er
varing die aan weinig andere ambach
ten beschoren is. Daarnaast komt
T"TTT kamers opwindt over geconstateerde haar de wetenschap te hulp in
1/1/ 7 /O /~i T'ft 1 OT gebreken als het dit al doet en overvloedige mate. Zo overvloedig,
lo \JL I ËA/LA7 V slechts weinig klachten de buitenwacht dat het inderdaad wel eens moeilijk
V°°rts herhalen wij de op- is het kaf van het koren te scheiden.
-» 7 O tic ven mededeling van de direc- Maar daarnaast is er de categorie van
7 l /~l Ham Z»e? woningtoezicht in Amster- de zogenaamde verborgen gebreken.
ÏChlLlAl Amdokfor., ïrmtJg procent van de in De gevolgen daarvan treden soms na
IrVVe e dam-West gebouwde woningen vele jaren pas aan het licht en zijn
jie ir, r,;, hcinnfJlea waterdicht blvjkt te zijn. moeilijk te ondervangen. Voorbeelden:
Hoe dan ook, bijna iedereen de toekom n"g *a!, voor de slecht voegwerk van de binnenmuur
een of andere betrekking tot de ho ls het Nederlandse dat scheuren kan veroorzaken, wanke-
nuyerheid in ons land staat, erke P d:aan„ de weet gekomen, le goten, verkeerde samenstelling van
dat het beter kan, maar is allesbehalve omdade betreffende dienst het met beton voor fundering en vloeren,
bereid om de hand in eigen boezem verantwoord achtte de feiten langer inferieure dakpannen, de verwerking
te steken. Zolang iedere partij aan te verhullen. Elders in ons land is van te jong hout voor deuren en
dit standpunt vasthoudt is er weinig het bouw- en woningtoezicht minder kozijnen. Er is vrijwel geen moderne
verandering te verwachten in het woning in ons lancTlie In dit opzicht
bouwklimaat, want wij moeten na onze voor de veronderstelling, dat het daar vrijuit gaat. Het gebruik van te jong
ervaringen, wel aannfmen dal ten alles botertje tot deboomjou z«n? hout is zelfs regef om de eenvoudig!
Geen enkele gemeente pleegt van reden, dat goed bestorven hout vrijwel
harte gebreken en feilen, waarvoor zjj niet te krijgen is. Vers gekapt hout
zich ten dele verantwoordelijk voelt, heeft ongeveer twee jaar nodig om
toe te geven. De Amsterdamse dienst geheel uit te werken. De enorme be-
heeft moed getoond en het is onjuist hoefte maakt het echter onmogelijk
en onrechtvaardig zoals wjj nog om de stammen zo lang te bewaren.
l§ÈÉlilllliÉ& hopen aan te tonen bouw- en De gevolgen, tochtende deuren en
lipt? H woningtoezicht nu aansprakelijk te ramen, doorlatende kozijnen en in het
lÉIIMP '^w%wÊ!k. stellen voor de door deze dienst zelf algemeen ontoelaatbare spanningen in
w ^ISl aan het licht gebrachte tekortkomin- alle houtwerk. Dat in moderne wonin-
w „crl gen na enkele maanden deuren ver-
I 8 vangen moeten worden wegens ver
ss^, - J Ondanks tegen erpingen en nieuwe buiging is aan de orde van de dag.
<a vindingen (of wellicht dank zij die Toch wordt de produktie van deze
nieuwe vindingen) moet de conclusie slechte kwaliteiten onverminderd
"an een objectieve beoordelaar wel voortgezet. Er is immers vraag naar.
ZÜ". dat het niveau van de Nederland-
M se woningbouwkunde zeer vaak niet OnVPrmildëlilk
J|1 aan minimumeisen voldoet. Opdracht- V_/nVerml|aeil|K
'tL gevers, architecten en aannemers let- y jan tijd tot tijd schrikt het publiek,
ten voornamelijk op twee dingen: de \j (|at al lang blij 's een dak boven
bouwkosten en het tempo te vee) T het hoofd te hebben, even wakker
WÈkKËSÊÊmm^ aandacht voor deze beide factoren van een spoedig weer yerstom-
uaent voor Qe mend rumoer om gesignaleerde touten
IR J. VALDERPOOR1 orengt de kwaliteit in het gedrang, „p een bouwplaats. De massa denkt
- .nog geen eindpunt.terwijl, zoajs een hoofduitvoerder met klaarblijkelijk, dat aulke tekortkomin
een ervaring van tientallen jaren ons 8en onvermijdelijk zijn, doch deskundi-
eerste het peU van onze woningbouw verzekerde, men tegen dezelfde kosten f,aalt£s '"an'de teatste^a^bhêt
h)J 'a¥ "L"' hinit bijvoorbeeld betere woningen zou kunnen leveren, nieuwe Slavenburgs bankgebouw in
de scheepsbouwhaalt en dat, ten Voorzover het publiek op de huizen Rotterdam valt plotseling een grote
tweede, de tekortkomingen bij alle die het ter bewoning krijgt aan- gevelsteen op het trottoir. Niemand
belanghebbende gioepen zyn te con- geboden, ongunstig reageert, komen werd gewond, doch de bouwer achtte
statoren. de klachten vrijwel alle op hetzelfde het raadzaam om het gehele front
Als gesproken wordt over mmder- neer: tocht, lekkage inregenen, ge- opnieuw te bekleden. Het nieuwe ge-
waardige kwaliteit van de moderne horigheid. Deze inconveniënten, die bouw voor Van Gend en Loos in
woning, zou men dat kunnen opvatten als zeer hinderlijk worden ondervonden Utrecht wordt, wanneer net het beton-
als een ontoelaatbare veralgemeni- en in ernstige mate afbreuk doen aan skelet klaar is, afgebroken wegens
sering, immers het merendeel van de het woongerief, zijn stuk voor stuk gebreken in de samenstelling van het
huizen levert weinig klachten op. bij de huidige stand van de techniek beton. Nog maanden zal de restauratie
Maar men diene te bedenken, dat te voorkomen tegen slechts geringe of duren van het Slotania-flatblok in de
het publiek zich voornamelijk binnens- in het geheel geen kostenverhoging. Slotermeer, waar de bewoners, die
135,- tot 165,- per maand huur be
talen, overlast ondervinden van tocht,
lekkages en scheurvorming in de
muren. De bewoners van de hoge
provincie-flatgebouwen in Rotterdam-
Overschie hebben maandenlang te
kampen gehad met slecht trekkende
rookkanalen en zijn thans „uit de
brand" geholpen door dreunende
machines op het dak, die de trek
moeten bevorderen.
Hoe zjjn deze euvelen, die in zo ver
ontrustende mate optreden, nu te
verklaren? Zoals gezegd, alle betrokke
nen strekken de beschuldigende vinger
in een andere richting uit. En allen
hebben ten dele gelijk. De gehele
bouwerij lijkt besmet met een onzorg
vuldigheid en een onverschilligheid,
die speculeren op het goed vertrouwen
van het grotendeels ondeskundige
publiek. In Heerenveen u hebt het
onlangs kunnen lezen bleken de
trappen in een aantal nieuwe ge-
meentewoningen dermate smal, dat
een tweepersoonsbed van 1.30 meter
niet naar boven kon worden gebracht.
De vinger wijst hier terecht naar de
ontwerper, die geen rekening heeft ge
houden met normale gebruikseisen.
Men zou zich er daarentegen nauwe
lijks over hoeven te verbazen, ais hij
wel ruimte had getekend voor het
plaatsen van een ijskast.
A an de Lijnbaanflats in het cen-
/I trurn van de Maasstad, drie tot
jTA. vier jaar geleden voltooid, staat
er één onder deskundigen be
kend als bij uitstek slecht. Een korte
opsomming van gebreken voor zover
deze door de bewoners zelf ervaren
worden: de ventilatie in de keuken
is uiterst gebrekkig, aangezien het
bovenraampje ruim twintig centime
ter beneden het plafond onder een
dikke betonbalk is aangebracht. Tocht
is een dagelijks terugkerende ellende,
zelfs met overal gesloten deuren. Het
trappenhuis is voor kinderen levens
gevaarlijk, omdat er rondom slechts
een open hekwerk is aangebracht. De
bewoners in de buurt van de lift
schacht wordt het leven zuur ge
maakt door het onophoudelijk gezoem
van het liftmechanisme. Dezelfde
soort overlast ervaart men aan de an
dere zijde van het gebouw, waar
tweemaal per week met donderend
geraas de vuilnisbakken door een ko
ker worden getransporteerd. In di
verse huizen treden scheuren in de
murén op, ergo beschadiging van het
behang, terwijl bovendien als tekens
aan de wand blazen en bulten zich
op de muur vertonen in allerlei vor
men en afmetingen. Maandelijkse huur
voor drie kamers 155,50, verwar
ming niet meegerekend.
deze sector. Het gevolg is, dat er veel
onbekwame krachten rondlopen die
noodgedwongen soms verantwoordelijk
werk krjjgen opgedragen. Daarnaast is
er, zoals een hoofduitvoerder zich
uitdrukte, een ontstellend gebrek aan
eerbied voor elkanders werk. Hoe is
het anders te verklaren, dat een tegel
zetter een nog weke betonvloer be
treedt om doodbedaard zijn werk te
verrichten? Of dat timmerlieden uit
balorigheid om een loonkwestie de
kozijnen opzettelijk verkeerd stellen,
zodat er later gesloopt moet worden?
groot deel van de later aan het licht
tredende gebreken op deze activiteiten
is terug te voeren. Om, zoals wjj die
van insiders vernamen, slechts twee
herhaaldelijk voorkomende fouten te
noemen: het „waternat" verwerken
van kaikzandsteen, het gebruikelijke
materiaal voor binnenmuren, terwijl
deze steensoort uitsluitend droog mag
worden gemetseld om later scheuring
te voorkomen. Voorts een te groot
gehalte kalk in de cementspecie, het
geen gemakkelijker en goedkoper
werkt, maar aanmerkelijk afbreuk
doet aan de soliditeit.
Al te vaak toont een architect
voorkeur voor de schone schijn,
het uiterlijk aanzien van een
woning. Maar enorme ruiten, die
een oogverblindende lichttoevoer
mogelijk maken, worden minder op
En dan natuurlijk de bouwvak
arbeiders zelf. In hoeverre be
palen zij het niveau van onze
woningbouw? Niet zelden in over
heersende mate. Iedereen is bekend
met het gebrek aan vakmanschap in
Gesloopt betonskelet
Wij hebben over dit facet van de
woningbouw vele bittere woorden ge
hoord, en ir. W. Valderpoort, vroeger
directeur van de Rotterdamse dienst
voor bouw- en woningtoezicht en thans
adviseur van de stichtingen Bouw
centrum en Ratiobouw, schroomt^ zelfs
niet te veronderstellen, dat wü het
misschien veel te goed hebben. Waar
zoveel werk te doen valt, waar zoveel
te verdienen is, moet de kwaliteit het
onderspit delven. Het persoonlijk ver
antwoordelijkheidsbesef is verzwakt.
Over verantwoordelijkheid gespro
ken, de heer Valderpoort heeft reeds
in 1927 in een voordracht voor het
Koninklijk Instituut voor Ingenieurs
gewezen op de noodzaak van een vast
stellen der bevoegdheden en verant
woordelijkheden in de bouw. In 1951
bepleitte hij in een brochure het tot
standkomen van een bouwraad en een
bouwwet.. De enige reactie daarop van
de regering is tot dusverre de vage
zinsnede geweest, dat de vraag, of een
bouwwet wenselijk is, aandacht ver
dient.
Betonkolom na twee jaar.
Aan de slag.
evoluties, die vaak zonder voldoende
toetsing toepassing vinden, dat de
ambtenaren onmachtig zjjn een oordeel
uit te spreken. In dat geval maakt
de dienst zich nuttig om gebleken
feilen onverwijld in brede kring bekend
te maken. Waar andere bouwpolitie-
diensten nog altijd zwijgen en de doof
pot gretig hanteren heeft Amsterdam,
zij het ook niet uit eigen initiatief,
precies verteld waar het op staat. Dit
gebaar verdient meer waardering dan
het gekregen heeft.
Een factor die van duchtige invloed
is op het kaliber van de moderne
woningbouw, met name van de volks
woningbouw, is de zogenaamde curve-
prijs. Het departement van Voikshuis-
esting gaat voor het bepalen van de
premies af op het aantal kubieke
ineters van het huis, de inrichting en
afwerking. Architecten en aannemers
genieten in dit opzicht weinig be
wegingsvrijheid, en het resultaat is
dikwijls een nauwelijks menswaardige
woning, waar het óók de bewoner aan
voldoende bewegingsvrijheid ont
breekt. Voorbeelden daarvan zijn in de
naaste omgeving van iedereen te
vinden. Voorzover het de inhoud van
deze woningen betreft, kan men de
overheid een overdreven, tot absurde
situaties leidende, bezuinigingswoede
aanwrijven. De weinige speelruimte
die de architect nog gelaten is, benut
deze bij voorkeur om het uiterlijk od
te sieren, alleen heiaas meestal ten
koste van de kwaliteit. Vandaar de
overtuiging van de meeste deskundi
gen: voor hetzelfde geld zijn solidere
huizen te bouwen.
Tenslotte het. door jarenlange
ervaring gerijpte oordeel van een
evenwichtig man, ir. Valderpoort,
die wij al eerder aan het woord
lieten, in] meent, dat de woningbouw
m ons land, die tamelijk conservatief
is ingesteld, de tijd moet worden
gegund om met de nieuwe opvattingen
vertrouwd te raken. Er is een storm
achtige ontwikkeling gaande ook in de
theorie omtrent de wenselijke levens-
duur van een huis. Woningen die het
zo n driehonderd jaar en langer uit-
nouden, zullen nimmer meer verrijzen,
ideaal zou zelfs zijn wanneer de tech
nische levensduur evenredig zou zijn
met de functionele bruikbaarheid. Op
"et Sebied van hygiëne, verwarmings-
methoden etc. breken nieuwe inzichten
zich baan, waaraan de woningbouw
zich moet conformeren. Niets wijst er
volgens hem op, dat deze ontwikkeling
al tot een eindpunt is gekomen, al
denkt iedere generatie, dat de grens
van comfort bereikt is en dat het hele
programma van wooneisen tot een
afgerond geheel is gebracht. Daarom
zou het niet zo verwerpelijk zijn als
onze huizen een kortere levensduur
zouden hebben. Maar onze bouwtech
niek is thans nog juist niet in staat
om tegen betaalbare prijzen tegelijk
goed èn semi-permanent te bouwen,
aldus het oordeel van ir. Valderpoort.
Maar hoe lang een huis zijn be
staan ook weet te rekken, gedurende
het gebruik moet het gevrijwaard
zijn van overlast door tocht, vocht,
gehorigheid en andere ongemakken.
De techniek biedt hiertoe redelijke
mogelijkheden. Wil de woningbouw
niet geheel in het slop belanden dan
gelieve men zich niet blind te staren
op het fraaie streefgetal van 80.000
nieuwe woningen per jaar, met een
goede kans, dat ze over dertig jaar
onze inventaris aan krotwoningen
met dezelfde hoeveelheid zullen ver
rijken.
Heien maar.
uist nu de hedendaagse woning-
I bouw zichzelf in opspraak heeft
J gebracht, manifesteert zich de
behoefte om aansprakelijkheid
aan te wyzen, en in dit labyrint
van mogelijkheden ligt willekeur
voor de hand. Neem de actuele
kwestie van de woningbouw i„
Amsterdam-West. Het heeft be
vreemding gewekt, dat de directie
van bouw- en Woningtoezicht opening
van zaken heeft gegeven, zonder ©en
s v an schaamte op de wangen.
De geconstateerde gebreken had de
ïenst liever moeten voorkomen dan
ze zo verontwaardigd te veroordelen,
is dan de redenering. Een even
begrijpelijk als verkeerde reactie,
het misverstand begint al direct bij
de naam van de dienst: bouw- en
woningtoezicht. Een juistere titel zou
fcün: bouwpolitie. De ambtenaren
van deze dienst hebben namelijk tot
taak door steekproeven de kwaliteit
van het bouwwerk te beproeven. Zij
hebben geen opdracht het verloop
op de bouwplaats van minuut tot
minuut en van onderdeel tot onder
deel te vplgen. Hun bevoegdheid is
derhalve beperkt. De aannemer zou
zich trouwens in het andere geval
terecht ontslagen kunnen achten van
iedere verantwoordelijkheid.
Als tekortkoming bjj de betreffende
dienst is wel het gebrek aan technisch
goed onderlegde krachten aan te mer
ken. Met name in kleine gemeenten
is dit een ernstig euvel. Daarop komt
ook de klacht neer van ir. Potma van
de Amsterdamse dienst. Er voltrekken
zich in de bouwerij zoveel technische
