Celeerden willen doordringen in
de vele geheimen van de aarde
D
NIEUWE RIOOLWATERZUIVERINGL
DEN
om
HAAG
de
zee
investeert
schoon te
V'
veertig miljoen
houden Fanatieke
strijd met
Delfland
Ir. J.G.W. Bolomey drinkt gereini
rioolwater als jus d'orange
L!
OP EEN VERKEERDE MANIER MET
SCHWAB „BIJ DE DUIVEL TE GAST'
mmmm
DONDERDAG 13 APRIL 1961
PAGINA 17
(Van onze Haagse redactie)
"erleden maand kwamen de
kranten met het bericht, dat
een vlet van gemeentewer
ken van Den Haag, varende op de
Noordzee tussen Hoek van Hol
land en Scheveningen, werd ver
mist. De ontknoping was minder
dramatisch dan zij had kunnen
zijn: het bootje was overvallen
door de mist en toen zijn koers
kwijtgeraakt. De volgende mor
gen werd het door een mijnenve
ger gevonden en de twee opva
renden konden worden opgepikt,
De vraag, die bleef, was: Wat
doet Gemeentewerken zo ver van
huis? Het geven van een ant
woord hierop is een blik gunnen
op een strijd, die al jarenlang met
ongekend grote hardnekkigheid
wordt gestreden in Den Haag en
omgeving: het vraagstuk van de
rioolwaterzuivering. Een strijd
met talloze aspecten. Projecten
van tientallen miljoenen guldens
zijn er mee gemoeid, maar ook
prestige- en competentiekwes
ties, de tuinbouw, het toerisme,
de volksgezondheid, de industrie.
Tientallen gemeenten, commis
sies, instanties, personen zijn er
bij betrokken, en alle vechten zij
voor hun standpunt met inzet
van al hun krachten. Geen wapen
wordt geschuwd om ook maar een
strobreed voordeel te behalen in
de deels wetenschappelijke touw
trekkerij van „welles en nietes".
Zo'n wapen was ook de vlet.
t
„Ster der wonderen"
Nieuw portret
Duivelsdans
Voor de jeugd
V.'.V.V.VIV.
«»p
*j
99
99
e mens verkent nu wel de ruimte
en maakt grootse plannen om
naar de maan en de planeten te
reizen, maar er is nog altijd een
planeet heel dichtbij die ook nog tal
van geheimen niet heeft prijs gegeven,
n.l. onze trouwe moeder Aarde. De be
langstelling voor onze eigen wereld is
thans sterk verhevigd nu bekend ge
maakt is dat de Amerikaanse nationale
academie van wetenschappen dit voor
jaar opnieuw een onderzoek gaat in
stellen naar het binnenste der aarde.
Dit zal gebeuren van een schip af by
het eiland Guadeloupe aan de westkust
van Mexico, waar men door het water
van de Grote Oceaan heen een gat in
de aardkorst gaat boren. Die is daar
ter plaatse het dunst; een laag gesteen
te van slechts vijf kilometer dik. Over
het algemeen is de aardkorst onder de
oceanen twee maal zo dik, terwijl ze
onder de continenten gemiddeld een
doorsnee heeft van 35 km. Eigenlijk
nog een dunne schil als men beseft dat
de aardstraal 6400 km groot is.
De kennis van het binnenste der aar
de hebben de wetenschapsmensen tot
nu toe verkregen o.m. door middel
van de seismologie. Men zendt dan
schokgolven diep de bodem in en uit
de teruggekomen trillingen is iets af te
lezen van de samenstelling van de aar
de. Ook vulkanische uitbarstingen
brachten de geleerden een eind op weg.
Men weet nu dat de aarde bestaat uit
een harde korst waarop wjj leven, met
scherp gescheiden daaronder een man
tel, die reikt van 35 km tot ongeveer
2700 km diepte. Die mantel wordt voor
namelijk gevormd door de elementen
zuurstof, magnesium en silicium welke
onder hoge druk en temperatuur staan.
Het is niet bekend in welke kristalvorm
deze elementen, waarvan zuurstof de
voornaamste is, in de mantel voorko
men. Vast staat wel dat ze in vaste toe
stand verkeren.
Onder de mantel zit een tweedelige
kern: de buitenkern die tot 5.000 km
diepte en de binnenkern die tot 6400
km gaat, tot het middelpunt der aar
de dus. Aangenomen wordt dat de
kern voor negentig procent uit ijzer
en silicium en voor tien procent uit
Schoon, schoon water a.u.b.!
De uitleg, die ditt tbehoeft, brengt ons
gelijk midden in het strijdgewoel. De
vlet was uitgestuurd door een van de
krijgslieden in de voorste linie, ir. J.
G. W. Bolomey, directeur van de Haag
se gemeentewerken. Een man, die
vecht met een vuur, dat de gewone amb
telijke plichtsbetrachting mijlenver te
boven gaat voor de taak die hij zich
heeft gesteld: het schoonhouden van de
Scheveningse stranden. De badstran-
den, die een dikke pijler zijn van de
Haagse economie. De vlet nu was be
laden met een groot aantal roodgeverf
de houten schijven die bij de monding
van de Nieuwe Waterweg waren uit
gezet, en die door de vlet nauwlettend
op hun drijfaocht worden gevolgd, tot
dat de mist drt onmogelijk maakte. Wat
overzicht
werkzaamheden voor hel
miljoen liter per etmaal via een
buisleiding op slechts 400 meter uit de
kust in zee wordt uitgebraakt. Hoewel
het bezwaar hiervan niet behoeft te
worden overschat (het reinigend vermo
gen van de zee is grooU is het toch
een weinig bevredigende situatie, die
zijn psychologische uitwerking niet mist.
Daarom ook bevindt de heer Bolomey
zich in een moeilijk parket: enerzijds
moet hij met argumenten alles
op haren en snaren zetten om vervui
ling van ae stranden te voorkomen, an
derzijds mag h\j de Hagenaars en de
duizenden binnen- en buitenlandse toe-
risten niet te veel afschrikken.
Zegt hij dus in een vaktijdschrift
dat uit (zee) waterproeven is geble
ken, dat voor de kust grote aantal
len colibacteriën voorkomen (die een
indicatie zijn voor de aanwezigheid van
menselijke afvalstoffen) dan haast men
zich in een toelichting voor het publiek
er aan toe te voegen, dat dit in het
geheel geen belemmering hoeft te
zijn voor zijn „frisse, gezonde bad in
zee, waarvan het water heel wat be
ter is dan van vele bekende badplaat
sen buiten ons land." Enigszins triom-
Men
kwam, na enkele uren debat
teren, nog met tot eer besluit. Er werd
(weer) een commissie benoemd, die
zich op dit ogenblik nog steeds aan het
beraden is. Wie in deze commissie geen
zitting neeft is ir. Bolomey. Wat ech
ter met betekent, dat hij gelaten af
wacht wat de conclusie van de (breed
samengestelde) commissie zal zijn. Hü
zette zyn drijfproeven met de enorme
dobbers voort en legde zijn conclusies
(„Verontreiniging van de Nieuwe Wa-
verontreiniging van de stran-
den als een soort tijdbom neer onder
de tafel waaraan de commissie verga-
dert. Hij publiceerde ze namelijk uitge
breid in de (vak)tijdschriften „De Inge
nieur" en „Land en water" in de over
tuiging, dat ze gelezen zullen worden
door hen die hij wil bereiken. Het gaat
de heer Bolomey niet zozeer om de
graad van vervuiling van de Nieuwe
Waterweg door lozing van het afvalwa
ter het meeste gaat immers naar
Den Haag maar om het principe
Er mag niets meer bi)". Hij is er van
overtuigd; dat het vuil vanuit de riool-
mond als een „ondoorzichtige muisgrij
ze massa" de Nieuwe Waterweg af zal
uit eerdere proeven bekeud waR. werd
ook toen weer bewezen: de drijvers wer
den vanuit de Nieuwe fes tot
de vloedstroom meegevoerd eji zes tot
acht uur later op de .kust
Op de kust van Terheyde en het bche
Veningse Kijkduin en Ockenburgh, tien
tot vijftien kilometer noordeluker dus.
En dit wilde ir. Bolomey nu met zyn
Proeven aantonen: vervuiling
Nieuwe Waterweg betekent d
hng van de Scheveningse badstrandem
Dus, aldus de heer Bol°raey, geen
dere vervuiling meer van de Waterw g,
hu niet eh nooit.
Aanleiding tot de proeven was het
voornemen van dijkgraaf en hoogheem
raden van Delfland de vervuiling van
de Delflandse wateren tegen te gaan
door het afvalwater van een aantai g
toeenten niet langer meer te lozen op
de boezem maar in de Nieuwe Water-
Weg. in dit voornemen vonden zy na-
tourlijk hoofdingeland Bolomey op nui
weg. Want juist om de verontreiniging
van het strand tegen te gaan, had
gemeente Den Haag een besluit geoo-
toen met zeer vergaande financiële con
sequenties, dat nu door de plannen van
het hoogheemraadschap voor een groot
deel te niet dreigde te worden gedaan,
■besloten was namelijk om langs het al-
voerkanaal van het rioolwater, in oe
"osjes van Poot bij de Houtrustweg,
®en biologische rioolwaterzuiveringsin
stallatie te bouwen, een project van by-
ha 40 miljoen gulden, dat het grootste
is in zijn soort van geheel west-Europa.
Heze installatie er wordt al druk
aan de voorbereidingen gewerkt
tooet een einde maken aan de onbevre-
digende huidige toestand, waarbij on
voorstelbare hoeveelheden rioolwater
helder regenwater, maar ook vies
huishoudelijk en industrieel afvalwater
uit Den Haag en omgeving, ruim 100
fanteljjk wordt ook geconstateerd, dat
het water van onze watersportcentra,
waar duizenden zwemmen, coli's be
vat, en dat niemand daar bang voor
behoeft te zijn.
Aan de ergste verontreiniging die
door het Haagse rioolwater zal dus
over enkele jaren, als de zuiverings
installatie gereed is, een einde worden
gemaakt. Grotere vervuiling van de
Nieuwe Waterweg zou echter, blijkens
de resultaten van de drijfproeven, weer
een stap terug betekenen voor de bad-
stranden. Vandaar dat het er m die
vergadering van hethoog-heemraadschap
Delfland, waarop dit voorstel ter talel
kwam, ongekend fel toeging. Zo fel, dat
ir. Bolomey gedwongen werd zyn excu
ses aan te bieden aan het college voor
zijn uitlatingen in het vuur van de woor
denstrijd gedaan, en dat de notulen
moesten worden „bijgewerkt" Zo fel
ook, dat het burgemeester Bogaardt van
Rijswijk deed opmerken: „Hoewel ik
het met de zakelijke argumenten van
de heer Bolomey volkomen eens ben,
moet ik wel zeggen dat een raadslid,
dat zich op deze wijze zou uitdrukken,
in elke gemeenteraad het woord ontno
men zou worden".
Een belangrijk aspect in het debat
was ook de positie van het Westland,
dat voor zijn tuinbouw jaarlijkse op
brengst 200 miljoen gulden, waarvan
80 procent voor de export alleen
maar belang heeft bij uitstekend wa
ter Vandaar dat sommigen zich onom
wonden uitspraken voor stopzetting
van lozing op de boezem en zich ach
ter het voorstel plaatsten van het col
lege om het afvalwater naar de Nieu
we Waterweg af te voeren. „Wie be
weert, dat dit de stranden benoor
den Hoek van Holland verontreinigt,
zaait ongemotiveerde onrust
varen, zich slecht zal mengen met het
zeewater en gedeeltelijk koers zal zet
ten naar Scheveningen.
Nu even terug naar de installatie, die
Den Haag gaat bouwen. Ook over de
plaatsbepaling is vroeger al heel wat te
doen geweest. Men had de installatie
eerst gepland aan de Leyweg, van
waar het tot 95 a 98 procent gezuiverde
water, het effluent, geloosd zou worden
op Delflands boezem. De strijd „hoe
schoon" dit effluent wel is, is ook bij
zonder groot geweest. Delfland voelde
er namelijk niets voor de boezem door
dit effluent te laten verontreinigen. Ook
hier liet ir. Bolomey niets na om aan
te tonen, dat dit bjjna geheel gezuiver
de water volkomer onschadelijk is.
Toen zijn argument, dat proeven
hadden uitgewezen dat schoon water in
een maand tijd bederft, maar effluent
dan nog fris is, te weinig indruk maak
te, haalde hij een stunt uit die de
vergadering van het hoogheemraad
schap met stomheid sloeg. Met een
weids gebaar haalde hij een flesje
effluent uit zijn zak en dronk het met
kleine teugjes leeg als was het een
glaasje jus d'orange. Hij liet een
beetje achter voor laboratoriumonder
zoek. Vele aanwezigen vroegen zich
alleen maar af hoe lang ir. Bolomey
nog zou blijven leven; dét hij dood
zou gaan stond voor hen vast. Door
gewoon door te gaan met leven, wist
hij deze overtuiging te ontzenuwen.
Niettemin kwam de installatie niet
aan de Leyweg. Zij wordt nu vlak aan
de kust gebouwd, vanwaar het effluent
naar zee wordt afgevoerd.
Het „biologische mammoetplan", zo
als de nieuwe zuiveringsinstallatie on
langs in de raad genoemd is, bracht
ook veel bijkomende werkzaamheden
met zich mee. Er moesten nieuwe pers
leidingen gelegd worden en voor de uit-
grote project.
breidingswijken werden rioolgemalen ge"
bouwd, die aan de nieuwste inzichten op
dit gebied zijn aangepast. Bij deze kost
bare projecten werkt men vanzelfspre
kend op de toekomst De capaciteit is
voldoende voor vijf keer de droogweer-
afvoer, die in 1980 verwacht kan woiden.
De werking van de installatie ..elf is bui
tengewoon interessant. De enorn hoe
veelheden rioolwater worden eerst ge
mengd met reeds gezuiverd water om
een homogene samenstelling te krjjgen.
Het water word' opgevangen in acht
bassins, vijftig meter lang, dertien meter
breed en drie meter diep. Vandaar
gaat het water naar de beluchtingsbek
kens, waar de eigenlijke biologische zui
vering plaats vindt. Deze wordt bewerk-
stellifd door miljarden bactenen, die
in onbezoldigde gemeentedienst zijn.
Zij talen niet naar vijfdaagse werkweek
of loonsverhoging Het enige wat zij
vragen om hun werk goed te kunnen
doen is zuurstof, veel zuurstof en daar
wordt door zes compressoren voor ge
zorgd. Dan doen zjj ijverig wat van hen
verwacht wordt het omzetten van on
oplosbare en opgeloste, doch met be-
zmkbare stoffen in stoffen die wel be-
zinken. Na deze behandeling stroomt
het water naar de nabezinkingsbassins
en vervolgens gaat het aldus vrijwel ge
heel gezuiverde water naar het effluent
gemaal, waar het wordt verdeeld in een
gedeelte dat via de bestaande perslei
ding en rioolmond op zee wordt geloosd
en een ander, kleiner gedeelte dat weer
dient om het nieuw aangevoerde riool
water te verdunnen.
Voor de verwijdering van het ver
kregen slib zal het door een nog aan
te leggen buis van geringe diameter
naar zee worden afgevoerd op een af
stand van maar liefst tier kilometer
Sn de kust. Door uitgieting zullen
eerst de schadelijke kiemen uit het
slib worden verwijderd. Bij deze uitgis-
tine wordt waardevol methaangas ge-
Innen, dat zal worden gebruikt vooi
De industrie zal aan Den Haag 2'h gul
den per jaar per equivalent moeten be
talen, wat voor de betrokken fabriek
een kapitaal betekent van 1.250.000,-.
Een bedrag dat men voor de aandeel
houders voor de weinig spectaculaire
post „afvoer van afvalwater" moeilijk
aannemelijk zal kunnen maken Vandaar
dat de industrie, hierin gesteund door
het Haagse gemeenteraadslid mr. G.
de Lint (prot. chr. fractie), nog steeds
ijvert voor een andere veel goedkopere
oplossing: verlenging van de thans be
staande rioolmond tot vijf kilometer uit
de kust. Ook deze mogelijkheid is inder
tijd uitvoerig overwogen maar verwor
pen, omdat zij geen blijvende, voor de
tranden veilige oplossing garandeerde
In Den Haag ziet men de bezwa
ren van de industrie niet als ge
grond. Wanneer de industrie zelf
gistingstanks aanlegt, zo zegt men
kan de hoeveelheid afvalwater reeds
tot slechts twintig procent worden
teruggebracht. Bij deze gisting komt
ook methaangas vrij dat gebruikt kan
worden voor de opwekking van ener
gie. Het is dan ook een investering,
aldus Haagse berekeningen, die zich
zelf ruimschoots betaalt. Kort gele
den heeft de wethouder van openba
re werken, de heer D. W. Dettmeijer,
de heer De Lint en de industrie dan
ook duidelijk laten weten, dat men
er niet aan denkt de werkzaamheden
stop te zetten: de zuiveringsinstallatie
komt er.
Ook het bedrijfschap Horeca, dat al
le toeristische belangen met zorg koes
tert, is blijkens een recent adres aan
de gemeente niet content met de ge
kozen oplossing, die toch een enorme
verbetering betekent in vergelijking
met de huidige situatie Ook de Hore
ca is voor verlenging van de rioolmond
tot ver in zee omdat het effluent, dat
bij zuivering vrijkomt zichtbaar zou af
wijken van zeewater en omdat het on
geschikt zou zijn als badwater. De heer
Bolomey ontkent dit bij hoog en by
laag en met kracht van argumenten.
Blijken zij niet overtuigend genoeg te
zijn dan ligt het voor de hand, dat hy
zich ook in deze kring tegoed moet
gaan doen aan effluent Gezondheid.
deOIODwékking van voor de zuivering
benodigde energie, wat een spectacu
laire vorm van „zelfbediening" mag
worden genoemd.
De (overdekte) bassins en andere wer
ken zullen vrijwel allemaal ondergronds
komen 'e liggen zodat het geen enorm
conmlex grauwe gebouwen wordt. De
afdekking van deze gebouwen zal wor
den ingericht als parkeerterrein met
ruimte voor 500 auto's, een voorziening
waarmee vooral het naastgelegen Hout-
rustcomplex gediend zal zijn. Bovendien
is men van plan royaal met „groen
en bloemen" te gaan werken zodat het
geheel een aantrekkelijk aanzien zal
krijgen De mogelijkheid van reukbe-
zwaren (zeggen de deskundigen en hopen
de omwonenden) is vrijwel uitgesloten.
De voorbereidingen voor de bouw zyn
al vergevorderd. 2000 dennen, esdoorns
en eiken moesten er aan geloven om
laats voor de installatie vrij te maken.
Inorme putten zijn er gegraven om
ruimte ie scheppen voor de grote bas
sins. Als men denkt dat iedereen zich
inmiddels bij de plannen heeft neerge
legd, heeft men geen idee van de wyd-
vertaktheid van het probleem. Het is
een miljoenenzaak, vooral voor de in
dustrie. Zo is er in Delft een fabriek,
die in zijn eentje per jaar afvalwater
afvoert dat vergeleken kan worden met
de hoeveelheid van bijna alle inwoners
van Den Haag samen of, zoals het by
deskundigen heet, „de fabriek produceert
een hal' miljoen inwoners-equivalenten
vloeibare nikkel bestaat. In de aard
korst overheersen acht elementen,
vaarvan zuurstof zestig procent voor
:.yn rekening neemt. Zoals wij reeds
:agen is ook de mantel in hoofdzaak
een vorm van zuurstof, zodat men
dus kan stellen dat wij op aarde op
een soort zuurstofplateau leven.
Aan de nieuwe Amerikaanse experi
menten, die nog deze maand zullen be
ginnen, gaat men straks ongetwijfeld
tal van veronderstellingen op hun rea
liteit toetsen. Dat is het grote belang
van deze immense onderneming. Ook
de vraag hoe oud de aarde precies is
hoopt men juister te kunnen beant
woorden. Volgens de geldende hypothe
sen is het ruim 4,5 miljard jaar gele
den dat de aarde haar kern en mantel
kreeg en 2,8 miljard jaar terug dat zich
een duurzame aardkorst vormde. De
oudste rotsen hebben die laatste leef
tijd, zo is met de nieuwste wetenschap
pelijke „dateringsmethode" die met ra
dioactieve koolstof werkt, aangetoond.
Al deze interessante wetenswaardig
heden nu volop in de actualiteit door
de proeven bij Mexico hebben wij
geput uit de pas verschenen Elseviers
wetenschappelijke pocket „Hoe oud is
de aarde" van Patrick M. Hurley. Het
boekje komt dus wel precies op tijd om
de belangstelling voor wat gebeuren
gaat, aan te wakkeren. Jammer is het
alleen, dat Hurley zijn onderwerp te
specialistisch heeft aangepakt. Hjj
overdondert de niet-ingewyde met for
mules, berekeningen en vaktaal, die
zijn betoog moeilijk te volgen maken.
De leek die voor de aarde belang
stelling heeft en wie heeft dat
niet! kan daarom beter terecht bij
het door de uitgeverij N.V. Standaard
Boekhandel te Antwerpen-Amsterdam
onder de suggestieve titel „Wij leven
pas vijf seconden" verschenen werk
en zich verdiepen in de twee hoofd
stukken: „Vijf miljard jaren heelal"
en „Ster der wonderen: de aarde".
Toegegeven: het boek heeft de prijs
van een aantal pockets maar daar
voor heeft men dan ook een prachti
ge uitgave van ruim vijfhonderd pa
gina's met 32 foto's en meer dan 150
tekeningen in twee kleuren. De wijze
waarop de samenstellers G. Popp en
H. Pleticha vijf Duitse wetenschaps
mensen populair „de natuur" lieten
beschrijven, doet soms wat jongens
achtig aan. De speurtochten langs de
wonderen van het heelal en de aarde
maar ook hoofdstukken als „Heer der
schepping: de mens en „Onze toe
komst: het atoom" in de vorm van
een verhaal of in die van een soms
wat schoolse verhandeling blijven
echter jong en oud boeien. De opzet
van het boek is zo ruim dat b.v. ook
de geschiedenis van de blinde en
doofstomme Helen Keiler, wier held-
theorie onlangs weer aangevochten,
zoals men heeft kunnen lezen over
atomen e.d. Hij laat de macro- en mi
crokosmos voor de ogen van de ver
baasde lezer leven. Een serie prachtige
foto's verlucht het boek.
Om nog even op Je aarde terug te
komen: het Amerikaanse weekblad
..Life International" heeft in vier ar
tikelen ruimschoots aandacht ge
schonken aan de resultaten van het
Geofysisch Jaar. De serie heette:
„The new portrait of our planet" en
gaf in tekst en beeld (en wat voor
een beeld! de speciale reportages
van Life zijn daarom bekend) een im
posante indruk van de nieuwste ont
dekkingen over de aarde.
Wie zich over de vooruitgang door de
eeuwen heen van de natuurwetenschap
pen wil oriënteren bevelen wij aan „Het
avontuur der wetenschap", met als on
dertitel „Van de Babyloniërs tot Ein
stein", een nieuwe uitgave in de twee
de reeks van de Bibliotheek voor Alge
mene Ontwikkeling (G. J. A. Ruys' Uit
geversmij. te Bussum en Diogenes te
Antwerpen). In deze bibliotheek zijn al
eerder heel interessante werken over
onderdelen van de natuurwetenschap
uitgekomen. De auteur van het nieuw
ste deel, dr. F. Sherwood Taylor, oud
directeur van het Londense Science-
Museum, geeft een chronologisch over
zicht van de ontwikkeling der weten
schap, aangevuld met en dat maakt
dit boek zo bijzonder citaten uit het
eigen werk van de geleerden. Dit boei
end relaas, opgesmukt met tal van
prachtige foto's en historische tekenin
gen, zal velen meer inzicht geven in de
pogingen die thans worden gedaan om
nog veel meer „natuurgeheimen" te
onthullen. De wetenschap staat immers
niet stil en een geschiedkundige ach
tergrond kan bepaald verhelderend zijn.
Beslist niet onthullend moeten wjj het
boek noemen, dat Güther Schwab,
van geboorte een Tsjech en vroeger
houtvester, meende te moeten schrij
ven over de gevaren die de mens te
genwoordig bedreigen door de techni
sche en wetenschappelijke vooruitgang.
„Bij de duivel te gast" (Der Tanz mit
dem Teufel) heet het en het is in een
vertaling van John Kooy verschenen bij
uitgeversmij. W. de Haan N.V. te Zeist.
Schwab voert een aantal duivels
ten tonele, die onder leiding van op-
perbeëlzebub Boss al sinds het be
staan van de wereld bezig zyn de on
dergang van de wereld te bewerkstel
ligen en de laatste tijd „duivelse" re
sultaten boeken. „De mens is bijna
klaar met het graven van het eigen
graf", is zijn waarschuwing en als ze
kere stappen in deze „duivelsdans"
voert hij o.a. aan: de chemische hulp
middelen in de voedingsstoffen, het
haftigheid getuigt dat ook de wil een
van de wonderen der schepping is,
naast verhalen over ruimtevaart,
diepzeeduiken e.d. zonder geforceerd
aan te doen, een plaats kon krijgen.
Een ander boek over hetzelfde soort
onderwerpen kwam uit in de Forum
boekerij van Ad. C. M. Stok in Den
Haag. Het heet „De mens tussen groot
en klein" en het lijkt ons juist een van
die werken die leken zoeken om op de
hoogte te komen. De inleiding zegt het
juist: niet voor de vakman die er alles
van weten moet om er mee te kunnen
werken is dit boek bestemd maar voor
de totaal onkundige die er iets van
moet weten om er mee te kunnen le
ven. Daarom ook durven de uitgevers
steeds opnieuw en in steeds groter ge
tale deze soort voorlichtende werken op
de markt te brengen. Bunte schrijft
heel bevattelijk en niet betweterig over
het heelal, over Einsteins relativiteits-
Voorbeeld van selectieve erosie, waarbij
met stof en zand beladen krachtige
winden in een woestijngebied deze pad-
destoelvormige rots gemodelleerd heb
ben. (Illustratie uit de Elsevierpocket:
Hoe oud is de aarde?").
tergende lawaai, het teveel aan ge
neesmiddelen, de van verontreiniging
zwangere lucht en ga zo maar voort.
Alle verworvenheden van de mens
soms inderdaad verkeerd gebruikt,
want wie herinnert zich niet in ons
land de Planta-affaire? worden
met een cavalcade van pseudo-we-
tenschappelijke cijferlijsten, die zelfs
de meest vasthoudende lezer doet
duizelen en waarvan men niet kan
nagaan of ze juist gehanteerd zijn, in
een slag gekraakt en als duivels aan
gemerkt. Nergens, maar dan ook ner
gens, wordt het argument, dat de we
reldbevolking nog nimmer zo een
laag sterfte- en ziektecijfer heeft ge
kend als thans, aangevoerd. Natuur
lijk niet, want dat kon Schwab niet
gebruiken in zijn boek, dat beslist
moest schokken. Het is een loze slag
in de lucht geworden, dit boek, dat
ook als roman onverteerbaar is. Aan
één kant wel jammer, want het kan
nooit kwaad te wijzen op be
paalde gevaren die een „verweten
schappelijkte'* wereld bedreigen. Ech
ter niet op een dergelijke verhitte ma
nier als Schwab heeft gedaan.
Tot slot nog in het kort enkele an
dere populair-wetenschappeltjke uitga
ven. „Oud en nieuw" is een verzame
ling verhandelingen over allerlei na-
tuur-wetenscliappelijke onderwerpen van
de hand van prof. dr. H. D. Wester,
een scheikundige van groot formaat.
Uitgegeven door Buy ten en Schipper-
heyn, Amsterdam en bedoeld om meer
algemeen begrip bij te brengen voor
de dingen die in de natuur gebeuren.
Korte in krantestijl geschreven, soms
filosofisch getinte artikelen, die prettig
leesbaar zjjn. „Geheimen van het mag
netisme" van Francis Butter (Elsevier
pocket), een titel die voor zichzelf
spreekt. „Het avontuur der natuurwe
tenschap" van Emile Girardeau (Aula
pocket) een boeiende historische ver
handeling. „Zo leven wjj morgen" door
Pierre de Latil (Elsevierpocket): rea
listische toekomstvoorspellingen. „Het
wonderlijke neutron" van Donald J.
Hughes, dat alles vertelt over dit on
geladen atoomdeeltje (Elsevierpocket).
„Geophysik": een werk in de Fischer-
bücherei, waarin prof. dr. Julius Bar-
tels de geofysica onder de Duits-gron
dige loep neemt. „Fahrenheit 451" van
Ray Bradbury: een bijzonder spannen
de en sensationele toekomstroman-é la
Orwell in de Prismareeks.
De jeugd kan zo langzamerhand ook
een eigen bibliotheekje met dergelijk
soort boeken opbouwen. Bijzonder at
tractief maar wei wat rommelig is
„Door de wijde wereld" van uitgevers
mij. Standaardboekhandel te Antwerpen,
een verzameling kortte, rijk geïllustreer
de, verhalen over onderwerpen als zon-
ne-energie, luchtvaart, dieselmotor, zes
de zintuig der dieren, geboorte van vul
kanen, vivisectie e.d. Rik Dierikx stel
de dit boek samen. Voor jongens wel
om van te smullen, lijkt ons. De bron
der verhalen staat niet vermeld. Uit
het soms gebrekkig Nederlands zou
men opmaken, dat de artikelen uit een
Vlaams tijdschrift gebundeld zijn. „Per
raket de ruimte in" door Lester del
Rey, is een geïllustreerde Prisma-juni
or, die voor de jongelui niet alleen een
wereld maar zelfs een heelal blootlegt.
In de Illustrated Classics verscheen als
extra-editie „Het atoom, in dienst der
mensheid": een leerzaam beeldverhaal
over vreedzame toepassingen van de
kernenergie. Als tegenhanger van de
krantelectuur over A.- en H.-bommen
zeker aan te bevelen. Voor het Wereld
in beeld-nummer: „Communicatiemid
delen: slagaders der samenleving" ook
een lovend advies.
J.W
