Katholieken vrezen aan heidenen
ten prooi te vallen
mm i1
S
Revolutie na coentunnel
B
r rsïïsssïsse a
f
Oude pleisterplaats De Deyl
gaat haar rechten hernemen
Lange afstandszwemster
nu goede hoteliersvrouw
Je en jij tegen de baas en als het niet bevalt: weg!
Een fanatieke
verenigingszin
WAAR EENS DE DILIGENCES STOPTEN
ill
t
w
ZATERDAG 6 MEI 1961
PAGINA 11
35
iiiiiii
S-w:
■BMMi
I
-
1111
W™
J—jlMPP
e^Ven ligt de Zaanstreek onder zware geuren. Eerst is er een
Va^l(%e tractatie van gebrande koffie, allengs een zoet aroom
de ander *?uddingpoeder. Maar dan spuwen de alchemisten de een na
olie, hout eds giftiger parfums van zeep, verf, oude wierook, inkt,
te ontsnannamen een bijna gedrochtelijk gas. Tevergeefs poogt het
Dit over-lJsfeek stinkt, dat is wat ze elders in het land ervan zeggen,
enorme ontwii?i?bied wacht door het Sraven van de Coentunnel een
wordt het voW in%- Nu al een machtige industriële samenhoping,
stad. Bij duizp ri S de Plannen een loodzwaar sluitstuk van de Rand-
en tuinbouw Pendelen thans de vroegere knechten van de land-
ton u naar de industrieën aan de Zaan. Noe veel eroter moe
ten straks d t industrieën aan de Zaan. Nog veel groter moe
gen wekker! ek en de vestigingen worden. Dat zal sterke spannin-
lieke contreie™ ver^t" ^et meest in katholieke kring. In de katho-
Vioidpnen wnrrit men elkaar al lang dat men daar aan de
staat in de kwade reuk van rode arbeiders, liberale werkgevers, bui
ten-kerkelijke bewoners en wijd-verbreide, onaanvaardbare geboorte
regelingspraktijken.
y
Op historische grond
Kook- en zwemkunst
De ZAANSTREEK stinkt
:1ü8M
Vv y,"v,a<
D T~njutJ/Ia olnliomictnn rlr\ %-»«
r» fir>Avt i~Ia /4AnlrAviA fflniif i/Qfl HO ZflflD
Vanouds wonen hier de revolutionai
ren; ooit begonnen met zich afschei-
v»1! j Wederdopers, nu een allegaartje
kruis»? nierkwaardigste secten: Rozen-
volrrpif?'.Spiritisten, Mormonen, Lou-
©nstuimif t?' ?Putiek ging het hier ook
hier zijn eS^3°Pela Nieuwenhuis vond
gen volgden aanhang, de stakin-
dekt men in per daS op. Nu ont-
En de heht van an«chisten.
hier zpn bakermat Tu u^"kader heeft
ben katholieken steed? „,lt milieu heb-
heidsgroep een achterlrona ?en Onder
leid. Voor de hele Zalns?r0 tv?ntie ge-
gij, dank zij enkele noe ?k bereiken
roomse enclaves als As™£d(£Ierwegend
totaal van 22 percent; in Zaf?unog een
19 percent. Onder hen waren m zelf
de zonderlingste consequenties blijft zit
ten Het verstolen opzien naar witte
boorden heeft ertoe geleid dat in dit
arbeidersgebied de ulo s het meest be
volkt zijn en het technisch onderwps
een schraal bestaan ondervindt. De
leerlingen van het Zaans Lyceum willen
eruit en zoeken elders in het land em
plooi. Mensen met een andere dan een
technische of zakelijke belangstelling
vinden, tenzij in het onderwus, hier
niets omhanden. De Zaanse meisjes,
met nog een overgeleverde schrik voor
de vooroorlogse „bliktreinen" met hun
achterbuurtenlading, gaan naar de ate
liers in Amsterdam. De Zaanstreek
stinkt, zelfs voor menige Zaankanter.
Maar er zijn ook andere aspecten. De
man van hier verzet meer dan zijn col
lega's elders. Hij is leergierig. Van de
wethouders van Zaandam was er één
tuinier, de ander had een groen ten erin g
en een derde een melkwijk. Niemand
mag hun bekwaamheid en veroverde
kennis betwisten en dat geldt niet al
leen gemeentelijke aangelegenheden De
Zaankanter is ook een muzikaal fknn!
meen, dat voorkomt in alle nationale
van
vmi nen war,,„ zen
de armsten het arme kw?-armsten
zoals men er placht te zegenes-volk,
Naar het uiterlijk is deze strekt
ten onwezenlijke droefenis Een t v?n
je over de ooit „Zilveren Zane"
aan de enkele groene, houten huk?
met hun theekoepels tot in het wat?
niet genoeg meer om zich het lustoorri
van weleer voor te stellen. De rijken
woonden er, tussen kostelijk porcelein
Spaanse matten, blauwe tegeltjes en
stoeltjesklokkenDe heggen in de tuin
waren tot kunstige figuren geschoren.
Speelse watertjes met minuscule
bruggetjes, en overal kinderlijk opge
smukte beelden streelden het oog van
de bewoner. Op schone dagen haalde
hij zijn sierlijke tentjachtje te voor
schijn om zich over de brede rivier te
laten bomen. Er was daar veel nijver
heid van houtzagers, olieslagers en rijst-
pellers, van scheepsbouwers en vemuf-
xelingen, die het geschepte oud-Holland
se papier met de roemruchtste Zaanse
produkten lieten wedijveren. Het was
echter een nijverheid van molens, hon
derden molens, die bezig en vriendelijk
klapwiekten naar het open land.
Na de ontsluiting van het Noordzee
kanaal hebben de revolutionaire Zaan
kanters zich in de revolutie van de ma
chine gestort, elke hindernis tot een
Voordeel naar hun hand zettend. Zij
bouwden zich overal fabrieken en
hulden zich in een stank, die doping was
voor hun werklust. Vijf percent (1,3 mil
jard gulden) van de nationale industne-
Zi?? ?lï,tie heeft zijn herkomst aan de
zih? v™ 2 ontbijttafels in Nederland
hij de' lekkernijen voorzien,
koekjes en bo-? - de thee.?*Ln
avondmaal de
7.1111 r, ""WyuaiülU U»
hij de' knfransp lekkernijen voorzien,
i' j?K en de thee zfjn het de
~vunrimo.fi bonbons van hier, by het
ding Men- i macaroni en de pud-
seep' rn?t dra"k of parfum of toilet-
naam L- 4een bedwelmende exotische
?abrVenmtnUit ee« die Zaanse
balInc-A machines ervoor, de em-
leum :,iZ'm hier vandaan. Alle lino-
voor ',i£i van de deuren, meel
nier van de vier broden, pakpa-
enfin e,ns, potloden, rondvaartboten,
Zaanstreek^Unnen n'Ct meer zonder d®
W.U erken nnnen die Zaankanters dus
lustPA iaar ven hebben ze sinds de
v!ii„,en, van weleer meer en meer
muur i 's het zit'ht op een fabrieks-
a' n'j't florissant, de woningbouw
steld ui Z1° .niet tegen te weer ge-
m Waren de patroons van vroeger
d,. .n, :0?r werktijd dan voor vrije-tyd,
ben Imif" werkgevers van thans heb-
wink..ih 2n - un fabriekscomplexen en
Smoken lrUVen in het aIgameen ge-
gennoirliik Keen stukje grond voor wat
vp£p° bezigheden kunnen reser-
«.v/; 'x
-
aanhang vinden. Voor Lou de paling
boer, die zich de nieuwe Christus noemt
net zo goed als voor de Bond voor
sexuele hervorming. Deze bond heeft
grote invloeden op de bevolking. On
der zijn overwegend buiten-kerkelijke,
leden treft men echter ook gereformeer
den en katholieken. De radicale Zaan
se afscheidingsmentaliteit stoelt zelden
op zuivere denkbeelden, meer op emo
ties.
Na dit alles kan men zich wellicht
indenken, dat enkele pastoors van klei
nere plaatsjes, die jongelui zien afreizen
naar de Zaanstreek, hen, soms niet eens
in stilte, als betreurenswaardige zon
daars bestempelen. Dit misverstand ligt
echter voornamelijk aan de zijde van
het nog stille, onberoerde tuindersdorp
je. Een dergelijke enghartigheid zouden
wij niet zo maar willen verwijten aan
de katholieke Stichting Opbouw Noord
hollands Noorden in Hoorn. Maar zij
zegt ook tot de mensen uit het sterk ka
tholieke West-Friesland: „Laat je niet
verlokken door de salarissen van de
Zaanstreek." Openlijk voegen ze eraan
toe, dat de roomsen ten prooi zullen
vallen aan de „heidenen". (Sommigen
verdenken de stichting ervan, dat ze
de mensen wil houden om in het Hoorn-
se land zelf een industrie te kunnen
opbouwen, waarmee met de komst van
een Philipsfabriek een stevig begin ge
maakt wordt).
Volgende week brengt de bisschop van
Haarlem een tweedaags werkbezoek
aan de Zaan. Dat wordt geen feest met
bruidjes en geel-witte vlaggen, maar
een vrij intensieve studie van het gebied.
Daar is door de Zaanstreek groot werk
van gemaakt, met alle gemeentebestu
ren en functionarissen, met de indus
triëlen ook er zeer nauw bij betrokken.
Hoe is dit voor het Haarlemse diocees
toch unieke gebeuren te rijmen met de
rode Zaan, die werkelijk het voornemen
geestdriftig begroet heeft? Men mag
aannemen, dat de bisschop sterk geïn
teresseerd is in dit sociologisch pro
bleemgebied, dat bovendien aan de voor:
avond van een imponerende uitgroei
staat.
Het bezoek moet misschien vooral de
stoot geven tot het naar buiten treden
van de Zaanse katholieke minderheid.
Het klootjesvolk heeft in een isolement
geleefd. Het was een strijdbaar isole
ment, misschien wel de meest juiste
houding in die bijna giftige smeltpot.
De K.A.B. hield haar mensen vast in
de hand, zette zich heldhaftig schrap
tegen de verraderlijke stormvlagen. Aan
deze egelstelling is mogelijk het behoud
van de katholieke gemeenschap te dan
ken.
Sommige bevoegde beoordelers menen
dat dit isolement als kwalijk gevolg een
zekere verstarring heeft gekregen. Het
is ook waar: de katholieke groep be
zat weinig intellectuelen, en noch on
der de geestelijken, noch onder de le
ken veel grote figuren. De meesten wa
ren, begrijpelijk, door vrees en wantrou
wen jegens de buitenwereld bevangen.
Iedere nieuwe bewoner van de Zaan
streek wordt sedert enige jaren op het
stadhuis ontvangen, rondgeleid en inge
licht over de nieuwe woonplaats en zo
=i «noedie opgenomen in de gemeen-
tJhap^Hft gaat daar op het. stadhuis
heel gemoedelijk. Maar sommige nieuw
komen priesters, vol van het
rode Zaandam, durfden nauwelijks daar
lvu Ja /^rarnnol w Taffan on
streek bar weinig recreatie-gelegenheid
Het gevolg? Wie even kan, verlaat om
vijf uur de Zaanstreek om zijn woning
in idyllischer oorden op te zoeken. Bij
na al het Zaanse kaderpersoneel woont
in Amsterdam of plaatsen als Castri-
cum en Egmond. De negenduizend pen
delaars van elke dag denken er niet
aan hun vredige huisjes te ruilen voor
een Zaanse woning. Met pijn en moeite
heeft Zaandam onlangs zijn 50.000 in
woners kunnen halen.
Het is een onevenwichtig verdeelde
bevolking. Ongeveer tachtig percent van
de Zaankanters behoort tot het fabrieks-
proletariaat. „Het proletariaat", dat is
nog een eretitel voor ze. Het ligt in hun
aard om overtuigd te zijn van de be
langrijkheid van hun functie. Zij weten
wat ze waard zijn. De buitenstaander
mag van hen zeggen dat zij een grote
bek hebben, maar zo zijn ze: open en
vrij, je en jij tegen baas Jan en baas
Karei. Zij zijn op hun vrijheid gesteld,
opstandig, agressief tegen gezag. Als
het ze niet bevalt, dan kappen ze er-
V„„n - ivuuueu reser-, mee. worden Jehova's getuige, PSP-lid,
hlmri 2r Un PersoneeL Buiten de be- I communist, of niks.
e September-kermis en de schaats- Zo is de Zaanstreek, die echter met
Voor de ontbijttafel, voor bij de koffie
toilettafel en het schrijfbureau worden "h;?? keuken de huiskamer en op de
vervaardigd ngs uet water de produkten
tochten in de winter biedt de Zaan-
De molens van de houtzagers, olieslagers en graanmalers hebben plaats gemaakt voor onafgebroken rijen fabrieken.
(Van onze Haagse redactie)
Om het half uur daveren bussen van
roac - A - .de Noord-Zuidhollandse Vervoersmaat-
oen voet over de drempel te zetten en schappij, die voor de Nederlandse Spoor-
meden het liefst burgemeester en wet-1 wegen de dienst Amsterdam-Den Haag
houders.
Het is een heel ingewikkeld verwe
ven situatie. De Zaanstreek mag men
niet anti-paaps meer noemen; dat er
vele principiële, goed-beslagen socialis
ten zijn die allicht spoedig de boven
toon voeren, is wat anders. Om in de
verwachte ontwikkeling niet ten onder
te gaan, moeten de katholieken groot
spel gaan spelen, hun alzijdigheid opge
ven, menen velen. De K.A.B. is nog
strijdvaardig genoeg. Het bedrijfsapos-
tolaat der Franciscanen tracht sinds
enige tijd op zijn eigen manier vat te
krijgen op het Zaanse milieu. Sinds twee
jaar bestaat er nu ook de (katholieke)
Stichting Opbouw Zaanstreek, die on
langs een indrukwekkend visitekaartje
op tafel legde met een vooral ook in de
Zaanstreek zeer gewaardeerd congres
over de vrije-tijdsbesteding. Zij doet
overigens meer, al is dat zonder veel
getimmer aan de weg. Dat zij in deze
verdeelde streek een goed inter-kerke-
lUk contact heeft kunnen leggen, is zo
wel symptomatisch voor haar open
heid als haar beginnende integratie. Zij
heeft als een van haar programma
punten de oprichting van een soort vor
mingsinstituut voor katholieken. En het
is deze richting die men uit moet om
allereerst de geestelijke evonwaardig
heid van de katholieken te herstellen.
Sommigen zijn geneigd het aanstaan-
le bisschoppelijke bezoek te beschou
wen als een duidelijke stap naar de
openheid die men moet opzoeken. Men
egt in de NoordhoUandse provincie dat
ie Zaanstreek stinkt. De bezorgdheid
s te waarderen, maar met het blad-
roen van de tuindersdorpen zou de kwa-
(jke geur te zuiveren zijn, om het zo
maar eens te zeggen.
HENK SUèR
vice versa onderhoudt, voorbij De Deyl
in Wassenaar. Voor de passagiers, die
in deze plaats moeten zijn, is dit een
kwelling, want als het villadorp in zijn
geheel langs hun hoge zitplaatsen is ge
zoefd mogen zij uitstappen. Na enige
honderden meters gelopen te hebben
kunnen zij dan met de gele tram op
hun plaats van bestemming komen. In
vroeger tijden ging dat bepaald anders.
Men deed er toen wel langer over om
in Wassenaar te komen, maar het ging
beslist minder omslachtig. Naar Den
Haag reizen zonder eerst De Deyl
aan te doen was haast ondenkbaar. Van
oudsher is dit namelijk een pleister
plaats geweest. In de zeventiende en
achttiende eeuw had de Haagse Post-
wagendienst, die tweemaal per dag
naar de Amstelstad reed, daar een vas
te halte. Later hadden ook de diligen
ce en de Haagse omnibus er een stop
plaats.
De Deyl is ook bij de individuele rei
zigers niet meer zo in trek als vroegei
om de eenvoudige reden, dat zij voor
hun wagen moeilijk „onderdak" kun
nen vinden. In de toekomst zal hierin
echter wel verandering komen. Achter
het hotel „Den Ouden Deyl" zal name
lijk een motel worden gebouwd, waar
evenals in vroeger tijden in de her
berg voor „man en paard" gezorgd
zal kunnen worden.
Op De Deyl heeft de reiziger steeds
een goed glas kunnen drinken. Kon hu
vroeger alleen terecht in de enige her
berg die deze plaats rijk was, tegen
woordig kan hij in tal van gelegenheden
de nodige verfrissingen krijgen. Van al
deze café's, cafetaria's en restaurants
heeft „Den Ouden Deyl" echter de
oudste brieven. Dit hotel-restaurant is
nog een nazaat van het vroegere „Huys
ten Deyl" en mogen wij de ansichtkaart
geloven dan is het een voormalig jacht
slot van Koning Willem III. Wat er van
zij, „Den Ouden Deyl" staat op histon-
„Den Ouden Deyl". straks met motel.
strum*cnt'p1H4' houdt Ret by de blaasin-
opleidine,.„ i„wJaaFvoor dan ook goede
doen op ?n de huurt zijn. De fanfares
"«ar het eer?uU?ncoursen hoge g(>oien
die onder her metaal. De jongeren
alle Ncderlanri» nse waarmerk onder
wat er zo ombol "umbo's, bandjes en
zijn, hebben zich"™ ?ftebbert' be,aamd
jazz gewend. hartstocht tot de
kanter is m!a'I-KS0t£/f'rpk van de Zaan-
tieke verenigincszin M 5 7'jn fana-
van de bevolking U iiS1®*' dan d" helft
van de 254 Zaanse vèr,?,- Pn of meer
zo'n hecht verankerde Kem£5",gPn- B'.i
men geneigd zijn uit te roepen^ PT ZC"J
de nieuwe revolutie van de *aa
met haar bevolkingsaanwas maar
men, want de schouder aan s£hmirW
staande Zaankanters blijven ziel wóu
wel." Doch die verenigingska Me ^e
toont benenkeljjke eigenschappen Wat
te denken van vijf Zaanse ijsclubvereni
gingen en vier kanariefokverenigingen"
om een paar voorbeelden te noemen!
Dat is je reinste sectarisme, afscheÜ
dingsmentaliteit. De jongere generatie
weige daar trouwens daar in te trap
pen. „Dan maar niet."
Voor alles kan men in de Zaanstreek
Om de oude Zaanstreek van de houten groene huizen en de lustoorden
sche grond en ligt langs een van de
drukste ruksstraatwegen van ons land,
dagelijks passeren hier ruim twintig
duizend motorrijtuigen in allerlei soor
ten en maten.
Zeven jaar geleden reed ook de hui-
dlge eigenaar van „Den Ouden Deyl",
de heer W. J. Brouwer, met zijn wagen
langs het toen ietwat vervallen en ver
waarloosde hotel. „Hier moet iets van
te maken zijn", dacht de ondernemen
de Brouwer, toen hij ontdekte, dat er
praktisch geen mens meer kwam. Hij
kocht het hotel, voegde er een Wie
ner-restaurant aan toe, zorgde verder
voor een Franse keuken en richtte
de „serre" in tot Indisch restaurant.
Dit laatste is de trots van zijn vrouw,
die in vele veranderingen een groot
aandeel heeft gehad.
In zeven jaar tijd heeft het echtpaar
het oude vervallen hotel opgewerkt
tot een bedrijf, waar velen graag ko
men luisteren naar de zoete klan
ken van het zigeunerorkest, dat altijd
wel een hoekje van het Wiener-restau-
rant bevolkt.
De heer Brouwer heeft al enige tijd
plannen zijn kleine hotel uit te breiden
met een motel. Als alles meeloopt zal
dit voor het zomerseizoen 1962 een feit
zijn, wat in zekere zin ook het herstel
zal betekenen /an De Deyl als pleister
plaats.
De heer Brouwer is van huis uit geen
hotellier maar reder. Hij bezat voor de
oorlog een vloot van binnenschepen, die
hjj echter in de crisisjaren opdoekte
voor de grote klap kwam. Van het geld,
dat hij voor zijn vloot kreeg kocht hjj
in Rotterdam een hotel. Lang heeft hij
daar niet gewoond, want na twee jaar
verhuisde hü naar Heerlen om daar
het Grand Hotel te gaan exploiteren.
Daar leerde zijn vrouw uit liefhebberij
het vak in de keuken. Zij keek de kok
net zo lang de kunst af tot zp bpna
alle gerechten zelf kon bereiden. Zij kan
u bijvoorbeeld een rijsttafel voorscho
telen waar menige Indische kok zijn vin
gers aan zou aflikken.
Mevrouw Brouwer is echter niet al
leen de kookkunst maar ook de zwem
kunst meester. Dit laatste is wat zacht
uitgedrukt, want uit twee enorme foto
albums blijkt dat deze Oostenrijkse van
geboorte in de jaren dertig in ons land
een gevierde lange-afstandszwemster
was. Zij praat nog graag en veel over
die roemruchte jaren. Niet zonder eni
ge trots vertelt zij hoe zjj in 1930 als
enige de Zuiderzee-race uitzwom. Haar
mannelijke tegenstanders hadden onder
weg al opgegeven. Op andere foto's
zien wij haar met haar man op het
strand by Calais, vanwaar zij in het
zelfde jaar startte voor de Kanaalover-
steek. Helaas moest zij onderweg opge
ven, omdat het vet, waarmee zij van
top tot teen was ingesmeerd, in het
koude water was gaan stollen en af
brokkelen.
„Ik was nog lang niet uitgeput, maar
het zoute water begon op mijn huid in
te werken en .k moest dus wel in het
volgboot je klimmen". Nog bij tal van
andere gelegenheden is er over haar
geschreven en zijn er foto's van haar
gemaakt, die ailemaai zorgvuldig in de
albums werden ingeplakt. De snelle mo
torboot in een van de garageboxen van
het hotel wijst erop dat de Brouwers
het water nog steeds opzoeken.
