Het vliegtuig is voor de haastigen
dagdroom vol kleine tintelende sensaties
Een Nederlander heeft zijn leven veil
voor een pakje sigaretten
KIPPEN RAKEN VAN DE LEG
De wonderlijke figuur van
FELIX KERSTEN
Nederlandse volk gered van
deportatie naar Polen
„Dat mag niet
FANTASTISCH VERHAAL VAN JOSEPH KESSEL
Saluut
ZATERDAG 20 MEI 1961
PAGINA 13
Heel Nederland is Madurodam.
Raakt de Randstad Holland vol? Belachelijk.
Wat doen rode daken het toch goed in het landschap.
De wind heeft geen haast.
Een Nederlander doet letterlijk alles om aan een pakje sigaretten te
komen, mits het uit de lucht komt vallen.
Tovenaar
BALLONVAART DEN HAAG-WOUW
De voorbereiding duurt lang, eindeloos lang.
in onze ogen proberen ons te volgen,
kinderen rennen ons na, mannen en
vrouwen reppen zich naar hun balcon.
De nieuwe wijken zien wij als een idea
le maquette. Eerst nu merken wjj hoe
recht de straten zijn. Wij komen pre
cies over een torenflat aan de uiterste
rand van Den Haag. Ruim veertig me
ter hoog is het gebouw maar de naam
„torenflat" vinden wij ineens belachelijk
overdreven.
Steeds hoger gaan wij intussen en op
700 meter zitten we onverwachts in een
wolk. Wij voelen ons als een wandelaar,
die op het viaduct wordt overvallen
door de stoom uit een onder hem door
passerende stoomtrein. Weer uit het
waas zien wij achter ons de ballon die
vlak na ons is opgestegen. We praaien
het luchtschip en de commandanten
wensen elkaar goede landing. Ja, de
landing, het meest precaire deel van de
Nu de verklaring voor deze weinig
duidelijke mededelingen: het zijn frag
mentarische waarnemingen gedaan
een ballontocht die wij, juist op
Staand artsdag, hebben gemaakt,
dat naar® een Spaans rieten mandje,
in onze Tate het vertrekuur naderde
Ier en onveTv duidelijk steeds schame-
drie uur boven werd, hebben wij ruim
vertrouwd war ê'ezweefd. Toe-
„Alpinit", <je ?h wij aan de enorme
liefderijk opnam „e. ballon, die ons
bieke meter waterïL,Nna duizend ku-
te hebben. Comrnand0ga.s gesavoureerd
rige dr. (in de chemiefVwas de 43"ia"
Zwitserland, die naar n,Tst„Iselin Ult
eekomen om van daaruit laa§ was
fallontocht te beginnem 1 aan zlJn 69e
De voorbereidingen duurden te 1,
om interessant te blijven. Uren en
lang bliezen zilverkleurige, raketachti
ge cilinders hun kostbare waterstof
door dikke slangen in de onverzadigüj.
ke holle ballonbuiken, die slechts uiterst
traag een gezonde bolle vorm aanna
men. Waren ze eenmaal als voorwe
reldlijke paddestoelen uit de grond ver
rezen. dan rukten ze m de stijve bries
aan hun touwen als
Iflke banden. Slechts het dode gewicht
Van zakken zand weerhielden de rubbe
ren omhulsels ervan op hoi te siaan
haar onbekende verten.
De laatste toebereidselen ^T°p1\ 9®
'tart bestaan voornamelijk uit het rege
len van een wirwar van touwen en uit
krachtpatserij met zware zakken zand.
Dr. Iselin - plusfour, blauw jack, wit
te pet krijgt het nu pas druk. Ais
een spin beweegt hij zich door het net
werk, waar straks vier levens van af
hangen. De ballon zelf wordt aan een
"hatste inspectie onderworpen en zelfs
duikt dr. Iselin met zijn hoofd in de
yulslurf, een appendix te vergelijken
met het ventiel van een binnenbal.
Daarna het instijgen, ieder in een
hoekje zó ongemakkelijk dat men de
Jjole rit zou mopperen als men zo op
0®t balcon van lijn negen zou moeten
taan. Geen mens in de mand die er
P let: wij staan aan het begin van
*n belevenis. Tenslotte het uitbalan-
eren; een zak zand erbij, een zak er-
L een halve erbij. Mankracht houdt
beu slechts het steigerende gevaarte in
wang. Dan, toch nog onverwachts
a al die uren, omhoog. Gejuich, ge-
0„aai' volkomen ontspannen voelen wij
ben' j*oeds kleiner worden de figuurtjes
ne«en, we zien de zee en daarin
a,s dunne vingers de pier en de
v_ onhoofden. Geen spoor van angst
Vone u61! tle ,lrie passagiers, die allen
ken m eerst een ballontocht meema-
het'j, kan niet aan gevaar denken,
is k alIeen maar heerlijk. Vóór alles
lïinn .onwezenlijk, men lijkt te dro-
W« kan niet. Maar het kan wel,
BrakJweven boven Den Haag richting
haar e? ha,f do stad loopt uit om
strana"18 zwaaien. Opzij van ons het
Keliiir ^"uT" pas zien wij dat dichters
Vóór "obbende branding is zilver.
VVestla°aS ila? en n°S eens glas, het
Haal cR,uter ons nog steeds Den
«wintir i a 5aa,n. wij gelukkig niet,
geluid ,i kll°meter per uur. Het
Woners nn l"Feen stad van 600.000 in-
•an het ire™!?»weten wij nu, is gelijk
Plaats if- van oon speel-
■tand r' ^?.rt?ren °P vijftig meter af-
•ana- Bromfietsers mieren zijn zij
ballontocht. Uit een geschriftje, dat ons
voor de reis door de Haagse Ballonclub
is ter hand gesteld, herinneren wij ons
daarover dat „het voortijdig uit de
mand springen wordt beschouwd als
een verachtelijke en eerloze handeling,
die het leven van de medevaarders in
gevaar brengt". De ballon zou dan
immers, verlost van menselijke ballast,
ogenblikkelijk weer pijlsnel met de an
deren het luchtruim kiezen. Op dit ogen
blik 400 meter hoog nu heeft nie
mand enige lust de mand „voortijdig te
verlaten".
Den Haag is intussen onder ons door
gegleden. Bladstil is het in de ballon-
mand; een sigarettenvloeitje zou op de
rand blijven liggen. Dat komt omdat
de ballon precies dezelfde snelheid als
de wind heeft aangenomen, verklaart
dr. Iselm.
Boven het Westland is er tijd voor
een officiële handeling: het aanbieden
van de traditionele flessen champagne
door de nieuwe ballonvaarders aan de
commandant. Hij ontkurkt een fles en
het lukt hem geheel volgens de moeilijke
regels de door de bruisende champagne
gelanceerde kurk in de smalle vulslurf
te schieten, vier meter boven hem. En
dan, hoog boven het land zwevend, be-
Laatste inspectie van de ballon.
gint dr. Iselin zowaar een formele toe
spraak te houden. Hij heet ons welkom
in het gilde der ballonvaarders en
wenst ons nog vele vaarten toe. Zelf
verstoort hij de opkomende ernst door
ineens heel nuchter te zeggen dat het
eigenlijk zonde is het kostelijk nat over
onze hoofden te gieten, zoals de voor
schriften voor een ballondoop luiden.
Bjj gebrek aan bekertjes wordt er
door de ballonvaarders beurtelings
champagne zo uit de fles gedronken,
niet bepaald iets wat inherent genoemd
kan worden aan deze drank, maar toch
wel lekker. De feestdrank blijkt overi
gens verraderlijk genoeg: na één slok
hebben wij al de hoogte, 350 meter om
precies te zijn. Wie ook telkenmale on
bekommerd de fles aan de mond zet
is Christel Adelaar, bij televisiekijkend
jong Nederland bekend als Mammalou.
Onbespied weet zij zich voor haar jeug
dige clientèle, steeds joliger opmerkin
gen makend die het jonge volkje stellig
van zijn televisiegeloof zouden doen
vallen als ze gehoord werden.
De aëronauten zo heten ballon
vaarders tegenwoordig Zijn inmid
dels aan een nieuw, ongemeen boeiend
tijdverdrijf toegekomen: het uitwerpen
van voor dat (reclame) doel meegege
ven pakjes sigaretten, die voor deze
gelegenheid stuk voor stuk voorzien zijn
van een fraaie kleine parachute. Het
blijkt bijzonder moeilijk mikken te zijn
maar liet geeft niets, de mensen lopen
wel. Sterker: ze rennen, ze springen, ze
klimmen, ze duwen, ze doen alles om
die magische gift uit de hemel te ach
terhalen. Het was een van onze meest
boeiende ervaringen van deze wonder
lijke namiddag: een Nederlander heeft
zijn leven veil voor een pakje sigaretten.
Kilometers lang hebben we ze zien lo
pen, door heg en steg, over sloot en
land, niets was te veel. Kleine dra
ma's zagen wij van kleine jongens die
na honderden meters sprinten op het
laatste ogenblik gepasseerd werden door
een automoblist of bromfietser, die hun
juist vóór was. Een reea er met een
brommer als een terremrijder door een
keurig bouwland. De opmerkingen van
de boer vielen juist buiten ons gehoor.
Eén pakje kwam vlak bij een koe, die
er direct met lange tanden aan begon.
Bij het volgende boterschandaal zul
len wij als eersten de oorzaak weten.
Oog voor het landschap nu. De Nieu
we Waterweg, de zandvlaktes, de kre
ken en sleuven. Grasland en bouwland
waar wij ook kijken, honderd kleuren
groen en bruin. Hebben wjj de sta
tistieken en beschouwingen daaromtrent
nooit goed begrepen of is llet toeval
dat wij sinds ons vertrek nog niets dan
open land hebben gezien? Hier en daar
een dorpje, een enkele verspreide boer
derij, in de verte soms een stad. Voor
de rest groen en bruin, grasland en
bouwland.
Wij varen nu nog geen honderd meter
boven het land. Ha_zen zien wjj ver
schrikt opspringen uit hun leger bij de
komst van dit geheimzinnige, geruislo
ze gevaarte. In paniek rennen ze heen
en weer en springen soepel over een
sloot. Koeien gaan soms ook aan de
haal en een toom kippen brengen wij
louter door onze verschijning voor we
ken van de leg. Niettemin blijft men
ons overal vriendelijk toezwaaien, auto
lichten laat men naar ons knipogen en
honden blaffen ons na.
Boven een klein dorp op een der eilan
den wordt ons nog eens duidelijk dat
wat het vliegtuig voor de gehaaste za
kenman is, de ballon betekent voor de
romanticus, die nog sympathie gevoelt
voor equipage en trekschuit. Talloos
zijn de klachten over het gebrul van
vliegtuigmotoren maar dit gebeurde
ons: honderd meter hoog boven de aar
de drijvend buigen wij ons over de rand
en roepen draadloos naar beneden: Hoe
heet het hier? Vier seconden later be
reikte ons het antwoord: Zuid land,
goede reis". Kan het heerlijker?
Foor we de ballonmand instap
ten hebben wij ons er nog eens
van overtuigd of wij de ver
gunning op zak hadden om
vanuit de lucht te mogen fotografe
ren, een indrukwekkend document
van de minister van Defensie. Wij
hadden ons verplicht de negatieven
tevoren te laten zien aan het „hoofd
van de sectie G2C van de generale
staf". Achter de titel G2C bleek zich
een kapitein van de luchtmacht te
verschuilen die op onze komst mon
ter een oculair in het oog vatte en
de sombere strookjes nauwlettend
bezag. Deze mag u helaas niet ge
bruikenzei hij en hield ons een
foto voor die de Nieuwe Waterweg
toonde, een schip, daarboven mede-
ballonvaarders en opzij, als speel
goed zo klein, een werf van Verolme.
Het was de best geslaagde opname.
..Daarachter ligt iets wat niet in de
krant mag" zei hij. En wij, mokkig:
„En als we nu op het dak van Ver
olme klimmen en dan fotograferen?"
„Dat zullen we niet kunnen verbie
den," zei G2C. „Maar ik kan u troos
ten. Kijk maar eens." Hij liet een
prullenmand zien vol negatieven.
„Allemaal afgekeurd vandaag." Het
is een geruststellend gevoel: er wordt
over onze veiligheid gewaakt.
Voor altijd zal het een mysterie blij
ven Wat wij boven een van de vele kre
ken tussen de eilanden hoorden. Niets
en niemand was er te zien, alleen lag
er ergens een schip voor anker. In de
klare stilte hoorden wij ineens de glas-
zuivere klanken van een trompet, die
zich aaneenregen tot het God save the
queen. Maar ook, zei een verraste dr.
Iselin, tott c'e melodie van het Zwitserse
volkslied, die daaraan gelijk is. Was het
toeval of wilde een eenzame schepeling,
die de Zwitserse vlag op de ballon had
gezien, ons op deze wijze groeten.
De balloncommandant, hoewel steeds
attent, heeft het niet druk: hij houdt
zijn hoogtemeter in de gaten, laat nu
en dan wat gas uit de ballon ontsnap
pen om te dalen en verstrooit wat zand
om te stijgen. Hij tuurt naar het vlakke
land, slaat een blik op de kaart en no
teert iets in zijn logboek. Als radio
zendamateur heeft hij acht jaar gele
den eens een ballontocht meegemaakt
om van daaruit een reportage te ver
zorgen, die hij de ether inzond. Vanaf
die dag was hij verloren voor de kor
tegolf. De ballonsport hoewel, sport?
Godfried Bomans zegt: het is geen
sport; men staat in een mandje had
er een beoefenaar bij gekregen. Via de
Haagse Ballonclub hadden wij ons con
tractueel verplicht tot blinde gehoor
zaamheid aan deze commandant. Te
vens moesten wij met onze handteke
ning bekrachtigen dat de gegeven gele
genheid om met een luchtballon mee
te varen werd beschouwd als een zui-
De ballon aan zijn schier eindeloze maaltijd: een miljoen liter waterstofgas.
vere vriendendienst (zij het een betaal
de), en dat wij in het volle besef waren
dat er schade of letsel zou kunnen ont
staan. eventueel ook door fouten in de
vaartleiding en navigatie, of door ge
breken aan de ballon, zoals het heel
juridisch heette. Zelfs dodelijk letsel
werd in het contract niet uitgesloten
geacht. Maar niets gebeurt er tijdens
de tocht dat ons ook maar even aan
die clausules doet denken. Bovendien
weten wij in onze binnenzak een pre-
mievrije verzekering, die de Zwitser ons
heeft uitgereikt.
Eenmaal boven Brabant vindt dr.
Iselin het tijd worden voor een lan
dingsrepetitie, al blijven wjj dan nog
in de lucht. We moeten bukken, de lus
sen in de mand vastgrijpen, ons hoofd
intrekken opdat het niet tegen het riet
slaat en ons schrap zetten. Dat is alles.
Voor de rest vooral niets doen. Op een
teken van de commandant zal ik ook
nog een pen moeten wegtrekken die de
sleepkabel doet neervallen. Kort na de
oefening zal de première moeten wor
den opgevoerd, die dan tevens de laat
ste opvoering zal zijn. De landings
plaats wordt al gekozen, een dorpje ten
westen van Roosendaal.
De ganse bevolking, zo lijkt het ons, fs
bij onze nadering al uitgelopen en wacht
ons op. Niet met rieken, zoals ballon
vaarders vroeger soms moesten erva
ren maar met gespannen verwachting.
De grond nadert nu langzaam. De span
ning in de ballon kan niet groter zijn
dan in de mand. Iselin roept en wij
trekken de kabel los, die nu over de
grond sleept. Forse dorpelingen snel
len toe en grijpen het touw, maar tegen
een miljoen liter waterstof kunnen zij
niet op en als kegels worden zij omver
getrokken. Steeds meer gas laat de
commandant ontsnappen, ook zand op
het laatste ogenblik om de vaart te
remmen. Twee schokken en wjj zijn te
rug op de aarde. In Wouw om precies
te zijn, zoals ons al gauw wordt mee
gedeeld. We staan midden in een land
met een heel verschrikt paard en een
heel geschikte boer, die binnen vijf mi
nuten heel het dorp op zijn wei verza
meld ziet.
In een hoekje van het land gaat hij
gauw door met het melken van de koei
en: hij is de enige in Wouw op dat ogen
blik. Zijn buurman, die heel de horde
over zijn hooiland ziet lopen, is minder
te spreken. Hij wil schadevergoeding
maar heel Wouw roept dat er niets aan
de hand is. Wij zijn uit de hemel komen
vallen en hebben iedereen op onze hand.
Zelfs wij worden door de jeugd bestormd
om handtekeningen; voor het eerst,
vermoedelijk ook voor het laatst. Hoe
wel niet altijd bescheiden vinden wjj dit
te veel van het goede en weigeren.
Het landelijk tafereel wordt compleet
als de veldwachters verschijnen. Alles
wordt opgeschreven, zij het met vrien
delijk gezicht. „Voor de luchtvaartauto
riteiten". Zij op hun beurt willen de
commandant ook helpen: zij zijn de of
ficiële getuigen die de landing hebben
gezien en dat wel zwart op wit willen
bevestigen ook. Dan terug naar Den
Haag: bromfietsers ontwijken, moeilijk
leesbare wegwijzers, stoplichten. Het is
toch maar behelpen met een auto.
PIET VAN DER EIJK.
Het adjectief „fantastisch" is geen
gemeenplaats, als men het ge
bruikt in verband met het boek
dat Joseph Kessel heeft geschre
ven over het leven van dr. Felix Ker
sten, meer in het bijzonder over de ja
ren, die hij als lijfarts van Himmler
heeft doorgebracht. Kessel noemt zijn
boek dan ook Les mains du miracle,
en dat zijn de miraculeuze handen van
Kersten, die dag aan dag het ellendige
lijf van Himmler hebben gekneed om
er de pijn uit te verdrijven, die deze
beul het werken belette.
De Nederlandse titel slaat op een
van de vele prestaties, die Kersten
heeft geleverd, nl. toen hij Himmler er
toe kon brengen, een afschuwelijk plan
op te geven, waarmee hij een begin
had willen maken op de 52ste verjaar
dag van zjjn heer en meester: Adolf.
Dat plan bestond al in 1941 en kwam
neer op de deportatie van een groot
deel van het Nederlandse volk, dat
naar Polen moest gebracht worden;
de mannen te voet, de vrouwen en kin
deren per schip. Kersten, die jaren
lang in Den Haag had gewoond en vele
Nederlandse vrienden had, heeft het
plan getorpedeerd. En hij was de enige
man ter wereld die het wonder heeft
kunnen verrichten.
Hoe kon hij dat? De verklaring is,
dat Himmler, kreunend van pijn zijn
smalle schoudertjes en zjjn 'slappe
buik dagelijks kon toevertrouwen aan
de wonderlijke handen van zijn lijf
arts, aan wie hij was overgeleverd
als een kind, wanneer eenmaal de
pijn begon weg te vloeien en een ver
rukkelijke ontspanning het beest weer
loos maakte. En dat gebeurde dag-
in, dag-uit, altijd weer opnleuw.Himm-
ler had in die dagen twee enorme op
drachten van Hitler: ten eerste moest
hij zijn troep van honderd duizend
SS-ers uitbreiden tot een bende van
een miljoen en wel in de tijd van een
jaar; ten tweede moest hi) de Ne
derlanders deporteren, dat germaan-
se verradersvolk, zoals Himmler ons
noemde. Naar Kerstens mening was
het karwei te omvangrijk voor Himm-
lers gezondheid. Dat zouden zijn zij-
nuwen niet uithouden en bovendien
zouden Kerstens handen geen macht
hebben over Himmlers zenuwen.
Dat was trouwens al gebleken
de laatste dagen en wel sinds
het plan tot Kersten was door
gedrongen. Hij garandeerde dus geen
genezing, tenzij Himmler één van de
plannen opgaf. Aangezien zijn trots
SS. heette, moest hij het andere plan
laten schieten tot... na de overwin
ning, zoals Kersten suggereerde. En
toen Himmler eenmaal van zijn Füh-
rer toestemming had gekregen en
FELIX KERSTEN
Kersten het resultaat vertelde, begon
nen de handen als bij toverslag weer
te genezen. Als bij toverslag inder
daad, want Himmler begon zijn red
der als een tovenaar te beschouwen.
Kersten had macht over hem en hij
heeft van die macht een bijna mira
culeus gebruik gemaakt.
Hoe was die wonderlijke man bij
Himmler terecht gekomen? In zijn jon
ge jaren, na een nogal avontuurlijke
jeugd, lag hij in een ziekenhuis, waar
hij zijn chirurg vertelde, dat hij best
zijn collega zou willen worden. Onmoge
lijk, had de medicus gezegd, jij hebt
geen handen om te opereren maar om
te masseren. Hij ging dus masseren
en ontwikkelde een vaardigheid en een
kracht, die iedereen, verbaasde. Hij
werd een soort wonderdokter, die in
minder dan geen tijd beroemd werd
in en buiten zijn land: Finland.
Zijn tweede vaderland was Nederland,
waar hij terecht kwam door enkele
relaties, die hij in zijn praktijk had
opgedaan. Een van die relaties was een
Duitse industrieel, die aan zware maag
pijnen leed en vergeefs de hulp van
talrijke medici had ingeroepen. Nu zou
hij het eens met die Kersten proberen.
Het resultaat was verbijsterend. De
man genas in korte tijd en gaf Kersten
een bedrag van honderdduizend mark.
Diezelfde man vroeg hem enige maan
den later een afschuwelijke dienst. Zijn
fabrieken werden door Himmler be
dreigd en zouden misschien gered kun
nen worden als Kersten bereid zou zijn,
de Reichsführer, alias Himmler, onder
handen te nemen. Kersten walgde van
het voorstel, maar op dringend verzoek
van zijn eigen regering bezweek hij. Hij,
die de grootste weerzin voelde tegen
de politiek, zat in één klap midden in
de wirwar, midden in de diplomatieke
modder. En hij zou er vijf jaar in blij
ven. Dank zij zijn macht over de smal
le geweldenaar zou hij een doorgewin
terde diplomaat worden. Het werden
uiterst gevaarlijke jaren, waarin hij dag
en nacht met zijn leven speelde, waar
in Heydrich hem beloerde en intimi
deerde, waarin hij geheime en gevaar
lijke correspondentie voerde met Fin
land en Nederland, maar waarin hij
wonderen zou verrichten, die tiendui
zenden mensenlevens zouden redden.
Kersten heeft een lange trein met
drieduizend joodse mannen, vrouwen,
en kinderen, regelrecht bestemd voor
Auschwitz, naar de Zwitserse grens la
ten dirigeren waar zü door de salue
rende SS-ers aan de zusters van het
Rode Kruis werden overgedragen. Ker
sten heeft ter dood veroordeelde pilo
ten in zijn eigen vliegtuig meegenomen
naar Finland. Nederlandse vrienden,
door de Gestapo van Rauter gearres
teerd, heeft hq uit de gevangenis laten
halen. Uit de concentratiekampen liet
hy 30 Getuigen van Jehova overbren
gen naar zijn landgoed, waar deze
dankbare lieden samen met hem en zijn
vrouw nuttig werk hebben verricht. Be
halve die piloten had Kersten in zijn
vliegtuig bovendien nog een enorme kof
fer documenten, die na de oorlog van
het grootste belang zijn geweest.
Bij al deze zenuwslopende activiteiten
werd Kersten trouw geholpen door Ru-
dolf Brandt, de secretaris van Himm
ler. Het heeft Brandt niet geholpen in
Neurenberg, hoe hartstochtelijk Kersten
ook voor hem heeft getuigd. Brandt is
opgehangen... en Kersten kon op tijd
naar Finland ontkomen na zijn afscheid
van Himmler, die zich naar de troepen
van Montgomery spoedde met held
haftige bedoelingen, die echter uitlie
pen op zelfmoord.
Felix Kersten heeft ook nog een
merkwaardig geheim ontdekt in de
kamer van Brandt, waar hij een rap
port aantrof over de ziekte van de
Führer, die leed aan syfilische pa
ralysie. En ook die wetenschap heeft
hij uitgebuit door Himmler er op te
wijzen dat hij als groot Germaans lei
der niet mocht toestaan, dat het Duit
se volk zou worden opgeofferd aan
een waanzinnige. Rillend van angst
heeft Himmler naar hem geluisterd,
maar hij liet zich bepraten om tegen
het einde van de oorlog eigenmachtig
duizenden bewoners van concentratie
kampen van de hongerdood te red
den. Bij Kersten was er geen houden
meer aan; hij eiste steeds meer en
hij kreeg gedaan wat hij eiste.
Dbg.
