De'stukken op tafel over de Tweede
■Uhh
aans
sprekende
Rechtstreeks
vorm van geschiedschrijving
'<mzm
Tragedie grenst
aan de farce
limiet aan het Touw
oppakken a.u t>.
lis Papier-touw,
LVÉ
WIT
Eetbare brandnetels
ZATERDAG 30 SEPTEMBER 1961
PAGINA 9
STEUNT
Omstreeks de maand mei van
het vorig jaar zijn er in
Nederland heel wat boeken
verschenen, die de herinnering
aan de oorlogsjaren levendig wil
den houden. Met allerlei stijlmid
delen is toen getracht niet alleen
de processie van historische ge
beurtenissen aan het oog van de
hedendaagse lezer voorbij te laten liH i
trekken, maar ook nog iets voel- ijl F5
baar te maken van de atmos-
enkel geval is dat zó rechtstreeks
gelukt als in een boek, dat zopas
is verschenen bij de uitgeverij „de
Bezige Bij". Het heet „De jaren
succes staat eigenlijk al op het liBliilllllBilM
stofomslag onthuld: het is een
documentaire. Naar een denk-
beeld van Leonard de Vries, die -
ook de eerste selectie maakte,
hebben drs. A. H. Paape en de 'gfjJT
grafische ontwerper Han de Vries
uit de twee kilometer archiefma-
teriaal van het Rijksinstituut voor
Oorlogsdocumentatie een boek WmMBI li WG i I B9aijljBlB|
samengesteld, waarin het verhaal >,<v
van de jaren 1940-1945, al is er 1 f a**§ 1 mb| Yj|g|i n dB
dan keurig gezorgd voor een A I J I i k 9
„tekstbegeleiding" in aparte bij- «I t
lage, toch eigenlijk louter door MBTf ff »TnM
foto's, affiches, brieven, dagboek-
fragmenten, krantenknipsels e.d. l|fl||flll||llM
wordt verteld. Het is alsof de ge- aH3| #*1m| kC3k 1113 w 3 sSil^B
schiedenis zélf wordt gereprodu- lliilillMiffllilMlli^^
ceerd.
&EEFMY OOK OP VOOR
DU1TSCHLAND.ZE ZEGGEN
DAT HET GRAS PAAR.VEEL
BETER 13 DAM HIER»
-3w -gsï> ai* t fcea 5
F-
-. -
WÈ&MEFfBM
■PPMBHi
*3
I b
De qvergrote meerderheid van de Nederlanders zag reikhalzend uit naar het
De „Bezige Bij", die in diezelfde tijdstip, waarop de westelijke geallieerden het Kanaal zouden oversteken om
Tweede Wereldoorlog haar bestaan il- Europa van de Nazi's te bevrijden. De Duitse propaganda stelde tevoren die
legaal is begonnen, beschouwt de ver- invasie, ook wel „tweede iront" genoemd, zo afschrikwekkend mogelijk voor.
Op deze foto zitten de nationaal-socia.listische hoofdpersonen uit het drama van
de Duitse bezetting overzichtelijk bij elkaar. De man met de gesloten ogen en het
zwarte uniform is de lèider van de N.S.B., ir. A. A. Mussert. Links van hem zit
de Duitse Rijkskommissaris, dr. Arthur Seys-Inquart, en rechts de commissaris-
generaal voor bijzondere opdrachten Schmidt. Tussen Mussert en Schmidt in
ziet men de „Höhere SS und, Polizeiführer" Hans Albin Rauter en geheel rechts
"e Wehrmachtsbefehlshaber in den Niederlanden, General der Flieger"
Christiansen.
Toen de Nederlandse artsen gedwongen werden lid te worden van de onder
nationaal-socialistische leiding slaande „Artsenkamer", weigerden zij collectief en
zij legden hun artsenbevoegdheid neer. Hun ondergrondse organisatie Medisch
Contact" gaf in een „estafettebrief' aan zijn leden uitvoerige voorschriften over
hoe zij moesten handelen. Als demonstratie naar buiten werd van de naamborden
de titel „arts" verwijderd. De Duitsers en hun aanhang waren woest. N.S.B.'ers
kalkten in verschillende plaatsen het woord „arts" op de gevel.
'45"
JAREN '40
„DE
schijning van dit boek terecht als een
hoogtepunt in haar geschiedenis. „De
jaren '40-'45" is geen officiële publika-
tie van het Rijksinstituut, ook al staat
de medewerking van drs. Paape, chef
van de afdeling beheer van het insti
tuut, borg voor de authenticiteit van al
le gereproduceerde stukken. Het boek
heeft geen wetenschappelijke pretentie,
maar het laat zich aanzien, dat de di
rectheid van de herinneringen, die erin
worden opgewekt, de belichting, die het
geeft van het absurde, het afschuwe
lijke en het ontroerende uit de oorlogs
tijd, bij menigeen de behoefte aan om
vangrijke geschiedwerken met veel
voetnoten zullen wegnemen. Voor brede
lagen van de Nederlandse bevolking
zou dit wel eens hét werk over de oor
log kunnen worden en het is een ge
luk, dat het boek er ook naar is.
Han de Vries heeft van de grafi
sche verzorging veel werk ge
maakt. Al direct in liet begin b.v.
staan de telexberichten van het
Algemeen Hoofdkwartier uit mei 1940
afgedrukt tegen een fotografische ach
tergrond, waarop men parachutisten
naar de aarde ziet vallen.
Maar de documenten zijn ook heel
wel in staat voor zichzelf te spreken.
Het gebrekkige Nederlands, waarin de
pamfletten waren gesteld, die de Duit
sers boven ons afwierpen „Jeder
burger is verplicht zijne bezigheden na
te gaan" accentueerde meer dan
wat ook het feit, dat het een buiten
landse bedreiging was, waaraan wij
bloot stonden.
We vinden een brief van de Duitse
militaire attaché in Den Haag van 9
april 1940. Daarin verstrekt hij de
Duitse generale staf niet alleen uit
voerige inlichtingen over de Verblijf
plaats (met kaartschetsen) van de le
den van het Koninklijk Huis, hij deelt
tevens mee, dat in Den Haag op dat
moment ..deutsche Zivilpersonen mit
Sonderauftragen" werkzaam zijn, die
speciale „Ausweise" bezitten en die
straks van de Duitse invasiestrijd
krachten alle gewenste steun moeten
ontvangen.
Absurd zjjn de pagina's uit het
boekje, dat een van de aanhan
gers van Mussert, een zekere Nic.
Went, heeft geschreven over de
periode, waarin zijn Leider in de mei
dagen van 1940 ondergedoken is ge
weest op een boerderij in het Gooi.
Mussert deed een verkoudheid op. toen
hij zich verscheidene uren achtereen
schuilhield in een' loopgraaf achter in
de tuin van „kameraad" Gooijer en hij
vierde zijn verjaardag op zolder, met
een paar Meiklokjes, die „kameraad-
ske" Gooijer voor hem had geplukt.
De verantwoordelijkheid voor het
bombardement van Rotterdam wordt
nog eens heel duidelijk op de schouders
van de Duitsers gelegd. Hun insinuatie,
dat (leze ramp te vermijden zou zijn
geweest als het Nederlandse comma n-
o maar wat besluitvaardiger was ge
•veest, wordt weerlegd in de waardige
ermen, die generaal Winkelman ge
aruikte in een brief aan Seyss-Inquart,
ie Duitse Rijkscommissaris.
Het ontluikend verzet vergroot d
iramatische spanning van het boek. li
steeds snellere vaart volgen de anti-
Joodse maatregelen elk: ar op. Waar
mensen gevaar lopen, springen anden
mensen voor hen in de bres. Ontroc
rend zijn de voorbeelden van enkelin
gen. die zonder enige organisatorisch'
binding en uitsluitend omdat hun ge
weten en hun hart hen daartoe dwor
gen, verzet pleegden en medemensen
hielpen.
Maar het eigenaardige is, dat d
tragedie in de oorlog zo vaak
grensde aan het lachwekkende.
Met name de Nederlandse na
tionaal-socialisten werden regelmatig
achterhaald door de farce. In alle ernst
werd de Nationale Jeugdstorm verdeeld
in „pullen", „vluchten", „zwermen"
„meeuwkes", „witvoeten", „snelvoeten"
en „blauwvoeten".
En als de W.A. soms bescherming
van de politie nodig had tijdens haar
marsen door de stad, dan diende die
bescherming „overeenkomstig de om
standigheden te geschieden. Het mag
echter niet voorkomen, dat de begelei
dende politie zoo sterk is, dat het den
schijn wekt, alsof de weerafdeelingen
door de politie gevangen genomen zijn
en door de straten gevoerd worden."
Er is ook een document, waaruit on
omstotelijk blijkt, dat in het schooljaar
1909-1910 aan de leerling der derde
klasse van de Hoogere Burgerschool te
Gorinchem, A. A. Mussert, voor „Hoog-
duitsch" het cijfer 4 is toegekend. Des
ondanks gaf deze zelfde A. A. Mussert
in het jaar 1943 een zuiver inkomen
op van 50.124,61.
Een collectant van Winterhulp Neder
land geeft als volgt uiting aan zijn ver
ontwaardiging over ondervonden behan
deling: „Voor de zoo veelste maal heb
ik ook Vrijdag 2 Mei mij weer beschik
baar gesteld voor de Winterhulp. Toen
kwam ik ook bij een zekere G. Nijman
die zeide tegen mij Ik praat wel met
fatsoenlijke menschen, maar niet met
jou, opgedondert, jij heb geen bliksem
op mijn grond te maken opgedondert
en gouw ook. Nu voel ik mij erg belee-
digt. In de eerste plaats dat daar mee
bevestigt is dat ik niet fatsoenlijk ben,
en ten tweede, dat ik op onredelijke
wijze van zijn grond ben gestuurt. Is
dat de manier van het volk tegen een
colektant van optreden, terwijl je je
uitsloof voor een goed sosiaal werk,
dan staat in de krant één voor allen
en allen voor één".
De Jodenvervolging beslaat veruit
de somberste bladzijden in dit
boek. De perfide brief staat er
in, die Rauter op 24 september
1942 heeft gezonden aan zijn chef
Himmler over de z.g. „werkverruimings
kampen": „Wir haben diese Werkver
ruimingslager bisher nicht angetastet,
um die JJuden dahinein flüchten zu las
sen. In diesen Werkverruimingslagern
sind ca. 7.000 Juden. Wir hoffen bis
zum 1. Oktober auf 8.000 Juden zu
kommen. Diese 8.000 Juden haben ca.
22.000 Angehörige im ganzen lande
Holland. Am 1. Oktober werden schlag-
artig die Werkverruimingslager von
mir besetzt und am selben Tage die
Angehörigen draussen verhaftet und in
die beiden grossen neuerrichteten Juden-
lager in Westerbork bei Assen und
Vught bei Hertogenbosch eingezogen
werden."
De foto's, de in haast gekrabbelde
briefkaarten en de lijst met „Unbe-
kannte Kinder", het is allemaal even
wrang en verdrietig. Nog erger zijn
eigenlijk de brieven, die Nederlandse
verraders hebben gestuurd aan de Duit
se autoriteiten: „Wil u zoo goed zijn
een tweetal onderduikers weg te laten
halen (2 zoons) Minahassastraat 63,
Haarlem noord, des morgens voor 6
uur".
Ondanks de repressie wordt het ver
zet tegen de Duitsers sterker. En de
geallieerden rukken steeds sneller op.
Als de bevrijding in zicht is, komt de
redactie van „Front en Heem", de
„frontkrant" voor de Nederlanders, die
in Duitse krijgsdienst zijn, nog met de
ze wanhopige waarschuwing: „Alle ge
ruchten zijn leugens! Onze berichten
zijn alleen juist!" i
Max Blokzijl had in de tekst van zijn
radiopraatje op 6 mei 1945 eerst
staan: „Tot morgenavond 7 uur 20,
luisteraars". Maar dan streept hij die
laatste zin door en maakt ervan: „Wij
komen terug, luisteraars!!"
Het boek „De jaren '40-'45" laat nog
eens duidelijk zien, waarom deze voor
spelling van Max Blokzijl maar beter
niet bewaarheid kan worden.
H. J. NEUMAN
De Nederlandse Unie was een poging om het Nederlandse volk te binden in een eenheidsbeweging, „een waarlijk na
tionale eenheidsbeweging" onder leiding van het driemanschap Einthoven Linthorst Homan De Quay. Maar hon
derdduizenden Nederlanders zayn er hét middel in om marsaal blijk te geven van hun vaderlandse gezindheid en van
hun afkeer jegens het nationaal-socialisme De leden stroomden toe.
In december 1944 begint de Duitse-/
Uiese, in opdracht van Josef Göbbels
'an een grootscheepse actie om zoveel
mogelijk Nederlandse mannen te van
gen en in Duitsland te werk te stellen
Voor de enkelingen, die zich vrijwillig
meldden, heeft de illegaliteit die affiche
versprei
iet gebrek aan brandstof werd tenslotte zo nijpend, dat niet alleen clandestien bomen werden gerooid en hou' gestolen
'■it leegstaande huizen (o.a. in de oude Amsterdamse Joden buurt), maar ook de houtblokjes, die zich tussen de tram
rails bevonden, werden weggehaald.
<$8Ö0
mdk-eiudt product}
VERVANGT KIP EIWIT
4®$: v X IM»
Surrogaten worden gemaakt, die moeten dienen om de schaarse toewijzingen van „echte" levensmiddelen of consumptie
artikelen aan te vullen. Een kleine sortering.
Toen de Duitsers hun onbarmhartige jacht op de Nederlandse Joden inzettennam het aantal onderduikers toe. Zowel
voor de ondergedokenen als voor hen, die de zo dringend noodzakelijke hulp verleenden, bracht dit talloze moeilijk
heden en gevaren mee.
rv,iitsche opgc
cai
c-, A-.cn poidarweg-^-»
icvs - uur, vj
1942 va*
Stadion
West*
- nprocp mctt aai
h lui? 1^2
Ook onze eigendommen waren in de oorlog niet veilig. In juli 1942 had de bezetter ineens benoe
de snelle verplaatsing van reserves". In de tekstbeschrijving v an „De jaren '40-'45" staat: Vordering
dat netjes, maar „roof" is het in feite."
e aan helset. ..voor
of inlevering heet
