aat de ZON verkennen Automatisch werkende en op afstand bediende telescoop Belangrijke resultaten verwacht MAN SPRINGT BIJ BRAND DOOR EEN GLAZEN WAND Gedeelte gesticht Veenhuizen door vlammen verwoest Ech te scha res liep in Madurodam Miniatuurstad kent probleem van stadsuitbreiding niet Vijftig jaar geleden stierf KARL MAY AARDSE DAMPKRING-DEKEN DOORBROKEN Amerika's ruimte-sterrenwacht OSO AEG Na val overreden Militairen gestraft voor afzwaai-grap MAANDAG 2 APRIL 1962 PAGINA 13 Problemen Zonnevlammen Twee delen stijl, standing u brengt de tot in details kleinste comfort en in Uw huishouding Nederlandse uitgevers in de V.S. Prachtig overzicht Stil nadert de belager in tijger-Huip-gang. De zon is in het grote heelal geen bijzondere ster. In ons eigen melk wegstelsel kunnen we er zo vele miljarden aantreffen. Maar voor de sterrenkundige, die van een van de satellieten van de zon, onze aarde, af het nog onafzienbaar grote en diepe heelal wil leren kennen en doorvorsen, Is de zon een buitengewoon belangrijk hemellichaam. Het is de enige ster, die voldoende nabjj is om in detail te kun nen worden onderzocht. Talrijke sterren wachten hebben zich geheel op het on derzoek van de zon toegelegd en nog zijn de onopgeloste vraagstukken zeer talrijk. Naarmate het onderzoek verder gaat, worden voortdurend nieuwe ver schijnselen ontdekt die om een verkla ring vragen. Bij het onderzoek zijn de astronomen altijd geplaatst in een bij zonder ongunstige positie. Van de aarde af kan de zon uiteraard slechts van onderuit de atmosfeer worden waarge nomen. De atmosfeer, onmisbaar om ons mensen te beschermen tegen de ge vaarlijke straling die de zon uitstraalt en ons de nodige levensadem te ver schaffen, belet de astronoom deze in teressante zonnestralen te onderzoeken. Men probeerde daarom zoveel mogelijk de hinderlijke atmosfeer uit te scha kelen door zo hoog mogelijk een waar nemingspost in te richten of door waar nemingen vanuit een ballon te doen. Zo dra na de oorlog de raketproeven wer den begonnen, hebben astronomen van de gelegenheid instrumenten tot zeer npog in de dampkring en in de prak- t'jk vaak erbuiten te brengen een dankbaar gebruik gemaakt. De schaars te aan metingen van het zonne-spec- trum die op grote hoogte werden ge maakt, was voor de astronomen aan leiding om het onderzoek met raketten intensief voort te zetten. De lancering onlangs van het eer- Me geheel voor zonne-onderzoek inge richte satelliet-observatorium luidt een nieuwe en uitermate belangrijke fase in, Waarin steeds meer astronomische waar- hemingen van om de aarde cirkelende astronomische satellieten uit zullen wor den verkregen. Satelliet-sterrenkunde heemt reeds nu een belangrijke plaats m het geheel van 't sterrenkundig speur werk in, een plaats die binnen korte pjd tot een der allerbelangrijkste kan uitgroeien. Het „Orbiting Solar Obser vatory" dat de Amerikanen in hun niet aflatende drang om uit lettercombina ties nieuwe woorden te maken, OSO noemden, is de eerste in een reeks van satellieten die speciaal voor astrono misch onderzoek van de zon, de inter planetaire ruimte, de planeten en de sterren worden ontworpen. De eisen die gesteld worden aan een ruimte-observatorium zijn niet gering an kunnen zeker niet in één keer alle met goed gevolg opgelost worden. Men kan ze splitsen en in twee hoofdgroepen onderverdelen. De belangrijkste proble men worden opgeroepen door de nodige richtnauwkeurigheid die de instrumen ten moeten krijgen om zinvol voor as tronomische waarnemingen te kunnen worden gebruikt. Wanneer men uit eindelijk sterren wil gaan onderzoeken met telescopen in een satelliet, moet de ruimte-telescoop met een precisie van minder dan een boogseconde naar een punt aan het uitspansel kunnen wijzen. llllllllllllllllllillHillllllllIHlMIllllllliMllllllllllllllllllllllllllh Tal van uiterst spitsvondige oplossingen ziji. uitgedacht om hieraan te kunnen voldoen. Vele kunnen eerst hun bruik baarheid bewijzen bü de werkelijke uit voering. Een tweede groep van problemen wordt opgeroepen door de vraag welke instrumenten en in welke vorm in een satelliet moeten worden toegepast. Om het zwakke sterrelicht in voldoende ma te bijeen te garen, zodat een betrouw bare meting kan worden gedaan, zijn astronomische spiegels nodig van aan zienlijke afmetingen. De bijzonder nauw keurige oppervlakte van de spiegel- mag aan geen vervormingen on derhevig zijn, op straffe van slechte beeldvorming en onbetrouwbare meet resultaten. Men kan zich indenken dat, na een ruw transport bij de lancering, gebreken niet meer kunnen worden hersteld. Eenmaal in de ruimte moet alles goed werken en voor de levens duur van de satelliet blijven werken. Na de lancering kan geen service-wagen voor onderhoud worden nagestuurd, al thans niet in de naaste toekomst. De astronomische satellietei zijn dus noodzakelijk geheel automatisch-werken- de en op afstand bediende sterrenwach ten De zonne-sterrenwacht die het Ame rikaanse Bureau voor Ruimtevaart N.A.S.A. deze week lanceerde heeft be- halvo het onderzoek van de zon, ook tot doel een antwoord te vinden op een aantal vragen van technische aard. Krijgt men die gegevens dan kan men verwachten dat de ontwikkeling van de uitgebreidere en grotere astronomische satellieten voor onderzoek van andere sterren dan de zon voorspoedig zal ver lopen. De richtnauwkeurigheid die het OSO heeft is een boogminuut. Om aan te geven wat dit inhoudt kan het beste de afmeting van de zon aan de hemel werden genoemd. Deze bedraagt dertig boogminuten. De instrumenten in het OSO kunnen de zonneschijf met om streeks 800 meetpunten overdekken, het- Ï;een van grote waarde is en vele be- angrijke resultaten kan opleveren. Want ver boven de dikke deken van de aardse dampkring kunnen de gevoe lige instrumenten alle straling die van de zon uitgaat meten, ook de straling die tot nu toe onbereikbaar was voor de nieuwsgierige astronoom. Op aarde kunnen we alleen maar een klein gebied uit he. optisch spectrum van de zon waarnemen en wat '•adiostraling. De satelliet zal ons vooral gegevens leve ren over de straling van veel kortere golflengten dan het blauw. De beteke nis hiervan voor de kennis van de pro cessen op de zon en haar relaties met verschijnselen op aarde en in onze damp kring is zeer groot. Iedereen weet dat bij het optreden van zeer grote zonne vlekken vaak het radioverkeer kan wor den gestoord of geheel kan worden lam gelegd. De oorzaak ligt bij vaak tege- lfjtv met zonnevlekken optredende zonne- erupties, zonnevlammen. Dan worden grote hoeveelheden jnnematerie, ge vangen in magneetvelden, uitgestoten. De aarde die op een afstand van bijna honderdvijftig miljoen kilometer om de zen c.raait, kan terecht komen in der gelijke wolken waarin zich deeltjes met zeer hoge energie bevinden. De invloed die ze hebben op de hoge lagen van de atmosfeer kan deze onbruikbaar makeq voor het radioverkeer dat via onze ionosfeer wordt geleid. Om de erupties en de daarbij op tredende processen verder te onder zoeken is de zonne-satelliet uitge rust met instrumenten die juist de straling van uiterst korte golflengten kunnen meten. Deze metingen zijn nooit van de aarde af te verkrijgen, en hier ligt dus al -en aanduiding dat in de toekomst van het gebruik van satelliet-sterrenwachten zeer belang rijke ontdekkingen kunnen worden verwacht. Het zonne-observatorium zelf bestaat uit twee delen Een platte doos waar van de middellijn ?en meter is. Hieraan zjjn drie armen bevestigd met aan het uiteinde raketten die het geheel om een as loodrecht op de platte doos laten draaien met een snelheid van dertig om wentelingen per minuut. Draaibaar om een as die samenvalt met de rotatie-as van de doos is een tweede element in de vorm van een halve schijf aangebracht) Hierin bevinden zich de instrumenten die op de zon worden gericht. Deze tweede schijf is eveneens met kleine uitstroomraketten te besturen. Aan de buitenkant zijn bijna tweeduizend zonne cellen aangebracht die voor de nodige elektrische energie zorgen. In de grote vlakke trommel bevinden zich de ande re instrumenten die al naar gewenst wordt zich met straling van de zon zelf of straling uit het heelal daarbuiten kun nen bemoeien. De zon en de ruimte tussen de zon en de aarde, de ruimte tussen de pla neten, en nog verder gelegen delen van het heelal bevatten geheimen, waarvan nu voor het grootste deel het bestaan slechts kan worden vermoed, maar die van ver-gaande betekenis zullen zjjn voor het begrijpen van vele processen die zich er voor onze ogen afspelen. Kennis van de natuur moet kunnen lei den tot een betere beheersing van haar krachten Door middel van de sterren wachten in de ruimte kunnen we een beter en vooral onbelemmerd uitzicht op de ons omringende hemel krijgen. S. VAN AGT. (Van onze correspondent) VENLO, 2 april Ten einde raad sprong zaterdagmorgen in de lakkerij van de riiwielfabriek Cyrus aan de Kerk- hofweg de twintigjarige arbeider J. P. door een glazen wand om op die ma nier aan het vuur te ontkomen, dat hem reeds geheel had ingesloten. In de lak- afdeling was P. de vloer aan het rei nigen. Hjj maakte daarbij gebruik van een verdunningsvloeistof. Een brandende gasverwarming veroorzaakte brand, doordat (1e lucht in (1e afdeling geheel bezwangerd werd van vloeistofdampen. Het vuur greep zo snel om zich heen, dat in minder dan geen tijd de vloer in brand stond. P., wiens haren reeds verschroeid waren, kwam door zijn sprong in een aangrenzende afdeling te recht. Daar gooide hij snel een emmer water over zijn hoofd. Met een shock en enkele snijwonden werd de arbeider, die bovendien kwalijke dampen had inge ademd, in een ziekenhuis opgenomen. HEERLEN In d-e nacht van vrij dag op zaterdag is brand uitgebroken in de woning van de familie J. L. de Winter aan de Netelstraat. De brand ontstond op de zolderverdieping, waar de twee jongste kinderen, acht en tien jaar, tijdens afwezigheid van de ouders met lucifers hadden gespeeld bij een matras. De matras, die in brand was ge raakt, werd door de kinderen geblust, (Advertentie) wereldconcern 76 fabrieken 125.000 werknemers echter onvoldoende. De matras bleef smeulen. Uit angst vertelden de kinde ren niets aan hun ouders. Later ontdekten overburen de brand. Zij wisten de oudste dochter (twaalf jaar) wakker te maken. De drie kinde ren zijn door een raam van de beneden verdieping in veiligheid gebracht. De brandweer bestreed het vuur met drie stralen en een nevelspuit. De slaap kamer van de jongste kinderen en de zolderverdieping brandden geheel uit. Een gedeelte van de inboedel ging ver loren. Er ontstond zware waterschade. De familie is niet tegen brandschade verzekerd. VEENHUIZEN Gistermorgen is het derde gebouw van de rijkswerk inrichting en strafgestichten door brand verwoest. Door de sterke wes tenwind greep het vuur zo snel om zich heen, dat de gestichtsbrandweer, alsmede die van de gemeente Norg, voor een vrijwel hopeloze taak ston den. De vijftien bejaarde landlopers, die in het gebouw waren onderge bracht, konden tijdig in veiligheid worden gebracht. Van de inboedel kon niets worden gered. De oorzaak van de brand is nog onbekend. ASSEN Een felle brand heeft za terdagmiddag te Uffelte een hooiopslag- plaats, een veestal en het grootste ge deelte van een boerderij in de as ge legd. Hoewel de plaatselijke brandweer en die van de gemeente Norg spoedig aanwezig waren en het vuur met groot materiaal bestreden, konden zij niet ver hinderen dat de boerderij vrijwel gë- heel verloren ging. Het vee, vijftien koeien en een even groot aantal var kens, kon in veiligheid worden gebracht. Dit is de Amerikaanse zonnewacht O.S.O., die met goed gevolg is gelan ceerd om meer gegevens van de invloed van de zon te krijgen op de aardse vieersgesteldheid, de radioverbindingen en de radio-actieve gordels rond de aarde. Het ligt ook in de bedoeling dat zulk een satelliet later televisie-opna men va de zon maakt. De drie armen aan he apparaat hebben aan het uit einde raketten, die de satelliet een draaiende beweging geven. APELDOORN, 2 april In de nacht van zaterdag op zondag is de 36-jarige papiermaker W. van Leeuwenkamp met zijn fiets gevallen op de Chris- tiaan Geurtsweg. Hij werd daarna overreden door een scooterrijder. De heer Van Leeuwenkamp kreeg een ernstige schedelbasisfractuur. Hij is waarschijnlijk op slag dood geweest. AMSTERDAM Zaterdagmiddag is in het Wilhelminagasthuis overleden de heer L. Walvis. De heer Walvis reed 's morgens met zijn bromfiets te gen een auto op het kruispunt Ortelius- straat-Jan Evertsenstraat. Hij had geen voorrang verleend. APELDOORN Zaterdagmorgen is de 76-jarige heer J. Bronkorst aan de gevolgen van een ongeval overleden in het Julianaziekenhuis. Vrijdag was het slachtoffer in botsing gekomen met een auto. De heer Bronkhorst reed op een nieuwe bromfiets; vermoede lijk heeft hij niet goed geweten hoe hij met die bromfiets om moest gaan. DOETINCHEM Gistermiddag is op de straatweg Etten-Ulft de veertien jarige Gerrit Buil uit Ulft in botsing gekomen met een personenauto. Zwaar gewond werd de jongen naar het St. Jozefziekenhuis overgebracht, waar hij kort na aankomst overleed. BOXTEL, 2 april Vannacht is de 62-jarige W. Swanenberg hier bij zijn woning, op de rijksweg 's Hertogen bosch-Eindhoven om het leven geko men. Hij stak op onvoorzichtige wijze de weg over, werd door een personen auto gegrepen en was op slag dood. DEN HAAG, 30 maart Een aantal Nederlandse uitgevers heeft in New York een „Dutch Book Center" opge richt, dat de verkoop aan onderwijsin stellingen, kerken en bibliotheken zal verzorgen van non-fiction boeken in de Engelse taal. Er zullen drieduizend ti tels leverbaar zijn. De leiding van het center is in handen van de heer A. W. van Bekhoven. (Van onze Haagse redactie) DEN HAAG, 2 april. In de Rand stad-Holland worstelt nagenoeg iedere gemeente met het probleem van de stadsuitbreiding. Vergunningen voor nieuwbouw worden maar mondjesmaat verstrekt. In het miniatuurstadje Ma durodam is dat anders. Van vergunnin gen en voorschriften trekt men zich weinig of niets aan. Kantoren, waren huizen, scholen en fabrieken verrijzen er alsof er nooit gebrek aan bouwgrond zal komen. Nijvere werklieden leggen thans de laatste hand aan de bouwwerkjes, die er het afgelopen gesloten winterseizoen weer zijn bijgekomen. Woensdag 4 april zal de minister van Wederopbouw en Volkshuisvesting, mr. J. van Aartsen met een gouden sleuteltje het stadhuis openen, waarmee voor Madurodam haar tiende seizoen ingaat. Het accent van de uitbreiding van het stadje ligt dit jaar rriet op nieuwe bouwwerken. Wel werden een aantal nieuwe gebouwen aan de „inventaris" toegevoegd, maar de nadruk ligt voor al op de uitbreiding met bewegende objecten. Zo zullen de Madurodammers (Van onze Haagse redactie) DEN HAAG, 2 april De zeven sol daten en twee sergeanten van de leger plaats De Wittenberg die donderdag niet konden afzwaaien omdat zij deze gebeurtenis per „rouwkaart" hadden aangekondigd, zjjn gestraft. De com mandant heeft hun straffen opgelegd die variëren van één dag licht tot 14 dagen streng arrest. Zoals gemeld was de kaart, die voor vrienden en bekenden was bestemd, ook onder ogen van de commandant gekomen die hen toen con signeerde en een onderzoek instelde. WAGENINGEN, 30 maart Het be stuur van de katholieke studenten ver eniging Sint Franciscus Xaverius heeft zich voor het jaar 1962-1963 als volgt samengesteld. mmmmmimiinminimini Vijftig jaar geleden stierf Karl May, de verrukkelijkste inspirator van zeer vele miljoenen jongens dromen. Over de gehele wereld vindt men talloze mensen die aan hem een avontuurlijke jeugd danken. Want overal waar Karl May's boeken gele zen zijn, hebben jongens de heldendaden van de gevederde Winnetou en de nim mer falende Old Shatterhand in hun spel gehaald. Zij hebben als moedige Apachen gestre den tegen de vijandelijke Sioux- of Pueblo-indianen, heet krijgsgehuil aan geheven, tomahawks gezwaaid en scal pen veroverd. De krijgers hebben bij het kampvuur de tabak die de Indianen kinnikinnik noemden en soms mengden met vioolhars en afgeknipte vingerna gels (zo bespeurt Old Shatterhand) in vredespijpen gerookt, de walm in de vier windrichtingen geblazen. Ze velden grizzly-beren, hoger dan de grootste mens Op hun paarden gezeten volgden zij sporen zelfs over kale rotsgronden en door brede bergstromen. Ze zeiden „oef - oef" tot elkaar en begrepen dat spoedig het moment zou komen dat „Sluwe slang" en zijn bloedsbroeders aan de martelpaal met pijlen bestookt zouden worden. Karl May was een ongelooflijke fan tast, maar had een even ongelooflijke kennis over de zaken die hij beschreef. Hij kende de geografie van Amerika en de etnologie van de Indianenstammen. Dr. F. C. de Rooy, die alles over Karl May bestudeerd heeft, weet te vertel len dat Winnetou en Old Shatterhand hebben bestaan. Winnetou was Cochise, het opperhoofd der Apachen. Door Amerikaanse vrijbuiters was hij eens lafhartig in een valstrik gelokt, hoewel de intelligente, vredelievende Cochise steeds streefde naar een verzoening met de „bleekgezichten". Hij ontsnapte dank zij zijn bijzondere listigheid en enorme kracht aan zijn bewakers. En voor de blanke Old Shatterhand heeft een zekere Tom Jeffords model gestaan, die toenadering zocht met de „rood huiden". De ontmoeting waaruit de vriendschap gesloten werd, schijnt zich in 1870 te hebben afgespeeld, toen Karl May 28 jaar was en aan het begin stond van zijn schrijversloopbaan. Maar Old Shatterhand, de Ueber- mensch met zijn vernietigende bere- doder, is waarschijnlijk meer. Hij is ook nog Karl May zelf in zijn fantastische dromen. Zoals men in Winnetou een vader-ideaal kan zien van een verbeel dingrijk jongetje dat aan zijn werkelijke vader veel tekort is gekomen. Karl May, de zoon van een arme, verslonsde wever uit Saksen, had een droevige ieugd. Een paar keer pleegde hij een Karl May op middelbare leeftijd Karl May als oude man onbenullig diefstalletje (kaarsen uit de kerk om een gezellig kerstfeest te kun nen vieren, en een meerschuimen pijp voor zijn vader). Dat heeft hem zeven jaar in een troosteloos tuchthuis gekost. Het greep de overgevoelige jongen diep aan. Hij werd gekweld door een wan staltig zonde-besef, zocht bescherming van de eenzaamheid en leefde in zijn dromen het schone, betere leven. Het leven van Old Shatterhand. Hij zat vol edele bedoelingen en wilde een pleitbe zorger zjjn voor de vertrapte Indianen. Een zelfde geest sprak uit zijn Kara Ben Nemsi-boeken, waarin men thans ook een gedegen kennis van het midden oosten kan opmerken. Sommige fervente Karl May-fans willen graag de nadruk leggen op de christelijke gezindheid en ethische oogmerken van de schrijver, maar het is de vraag of men daaraan nu werkelijk zo zwaar moet tillen. Het avontuur, lang niet vrij van bloeddor stige sensatie, wint het. Het schijnt dat Karl May op zijn schrijfbureau een bord je had staan met de woorden; Niet pre ken. Opvoeders hebben vaak bedenkin gen aangevoerd tegen het vaak woeste krijgsgedoe in de boeken. Maar van de andere kant is veelvuldig geconstateerd dat de mar beiscènes en bloederige oor logen zeer geabstraheerd in het jongens gemoed belanden. In de grote helden, die ook hun zwakke kanten hadden, is de jongen nooit teleurgesteld. Thans, vijftig jaar na de dood van Karl May, zijn de Nederlandse auteurs rechten vrijgekomen. De vroegere rech ten waren nog veroverd voordat Neder land aangesloten was bij de Conventie van Bern. Van al de in Nederland ver kochte Karl May-boeken heeft de Duit se uitgever, het Karl May Verlag in Bamberg, nooit een cent ontvangen. Men kreeg in Nederland ook niet de geautoriseerde vertaling van de Karl May-tekst, maar een bewerkte versie, waarin in de loop der jaren steeds gro tere veranderingen en inkortingen kwa men.' Zo reed in een van de laatste ver sies een Indiaan in een auto New York binnen. En dat zou zich dan afspelen in 1860. Ook Karl May zelf had onnauw keurigheden in de compositie van zjjn verhalen. Hij liet figuren sterven die in een volgend boek weer springlevend waren. Tien jaar heeft de Duitse uit gever besteed aan een nauwkeurige be werking van de tekst van de zeventig boeken. De Uitgeverij Het Spectrum heeft bij de Duitse uitgever de rechten gekocht en gaat nu 25 delen uitgeven in pocket- vorm. De vertaling is uitgevoerd onder redactie van dr. F. C. de Rooy. Een jaar lang zullen elke maand twee on verkorte, herziene delen verschijnen. in het vervolg niet meer met botte mes sen en scharen zitten, want langs een van de grachten staat een echte schare- sliep, die zijn beroep met grote zorg uitoefent. Een nieuwe attractie vindt men op het kermisterrein, waar de be zoekers veel plezier zullen beleven aan het skeltercircuit met in hoog tempo rond snellende skelteraars. In het wa tersportcentrum geven „echte" water skiërs blijk het in deze sport tot grote hoogte te hebben gebracht. Nieuw zijn verder een kabelbaan, een concours hip- pique terrein, een groot sportcomplex voor het beoefenen van de buitenspor ten. een spoorbrug, terwijl wordt ge werkt aan een draaischijf voor de minia- tuurspoorweginstallatie en aan een sta tion net motorstrandreddingboot voor het redden van schipbreukelingen. Van de nieuwe gebouwen noemen we de volks hogeschool, een motel, winkelpanden, kantoren met showrooms en een fa briek. Voor de bezoekers van het minia tuurstadje vorig jaar waren er dat ruim een miljoen is beneden het terras een halfronde teakhouten bak met zitbank gemaakt, vamvaaruit men een prachtig uitzicht over heel het stadje heeft. Deze bak is van het ter ras afgescheiden door twee natuurste nen muren. In de ene muur zal een plaquette worden aangebracht ter na gedachtenis aan de in 1959 overleden stichteres van net stadje, mevrouw B. Boon-Van der Starp. De plaquette met de beeltenis van mevrouw Boon is aangeboden door prinses Beatrix, burgemeester van Madurodam. Op de andere muur zal een door de heer en mevrouw Maduro geschonken beeldje van de beeldhouwer Albert Termote, voorstellende Tobias met de vis, wor den geplaatst. Zowel het beeldje als (le plaquette worden woensdag 6 juni onthuld, waarbij vermoedelijk ook prin ses Beatrix aanwezig zal zjjn. Ter gelegenheid van het tienjarig be staan van het stadje zal vein 2 juli tot 20 augustus een openluchttentoonstelling worden gehouden van kleinplastiek. Aan deze expositie, die deel uitmaakt van het programma van het Holland Festi val 1962, nemen verschillende vooraan staande figuratieve en non-figuratiev* kunstenaars deel. lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllillllllllllllllllllllllllllfMI Op zijn vliegend ros „neemf Roodhuid zijn tegenstanden.

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Nieuwe Haarlemsche Courant | 1962 | | pagina 13