Deel van de winst is gebaseerd op de
mijmeringen van het verliefde meisje
Tovermacht der arbeidsvitaminen
IN FUMU
SPEELT
MUZIEK
HAAR
GEHEIM
Geologische Stichting
viert zestigjarig bestaan
Jubileumcongres over and
mining in the
Particulier
instituut
Van 26 april tot en met 3 mei in Den Haag
ZATERDAG 14 APRIL 1962
PAGINA 13
Het meisje aan de montage-,
tafel zei het heel mooi. Ze
liet haar handen even rus
ten. De donkere schaduw van
mascara veegde over haar ogen.
Dm haar heen leek het fabrieks-
lawaai een moment te vervagen.
Ze lispelde bijna dromerig: „Soms,
als ik muziek hoor, denk ik aan
Zaterdagavond, als ik ga dansen
met mijn verloofde". Ze maakte
er verder geen probleem van,
maar zei nog dat ze niet zou wil
len werken in een fabriek zonder
muziek. Die muziek i s er om
haar af en toe tijdens het eento
nige werk te laten denken aan
haar verloofde, aan een film, of
aan zo maar wat gezelligheid thuis
of op een feestje. Niet dat het
bedrijfsleven zo gevoelerig is,
heen, dat niet. Het draait muziek
omdat dit „goed is voor het mo
reel". En als het moreel goed is,
loopt het personeel niet zo gauw
tveg, verzuimt het niet zo vaak
en klaagt het niet zo gauw over
ongemakken, eentonigheid en
lawaai. De muziek heeft tover
macht. Muziek bij de arbeid doet
de produktie stijgen, de kwaliteit
Van het gefabriceerde produkt
Verbeteren, brengt ontspanning
bjj nervositeit en werkt heilzaam
op de gezondheid. Dit is geen
reclame-lyriek, maar een onloo
chenbare conclusie uit talloze
nuchtere statistieken. Een deel
Van de winst is gebaseerd op die
terloopse mijmering van het meis-
je over haar verloofde. De arbeids
vitaminen die de muziek toedient,
zijn zakelijk gezond voor de werk
gever op zijn kantoor, waar slechts
de telefoon blèrt.
Delfstoffen
Particulier
Rijksdienst
Geologische kaart
De geheimzinnige kracht van de mu
ziek is onderwerp voor uitvoerige stu
die en experimenten geweest by Philips
Eindhoven. Het resultaat daarvan is
uat het nauwverwante Phonogram met
duchtig uitgekiende muziekjes-op-de-
uand op de markt komt, waarvoor men
net bedrijfsleven gaat interesseren.
Wen kan, net als bij een leesportefeuille,
abonnement nemen op deze band
jes. De muziekprogramma's worden
biet de regelmaat van de klok verwis
seld, steeds in overeenstemming met de
Speciale geaardheid van een bedrijf. Het
Afzetgebied is voorlopig onbegrensd: de
buitenstaander heeft nauwelijks een idee
^vaar de muziek, die men „Fumu"
'functionele muziek) noemt, toe in staat
>5.
Men moet afstappen van de gedachte
«at muziek alleen maar een goden
geschenk is dat de liefhebbers in con
certzalen of aan de grammofoon genie
ten. Zo exclusief is muziek nooit ge
feest. De doedelzakblazers en de mili
taire kapellen moesten de strijdlust aan
"et front aanwakkeren. De tafelmuziek
Van Telemann diende de smakelijke
spijsvertering. Enzovoort. Men kan
boudweg beweren dat het oorverdoven
de spektakel op de kermis als gebruiks-
tuuziek onovertrefbaar is, in een enkel
PPzicht niet de mindere van bijvoor
beeld de Goldberg-variaties die Bach
Schreef om de slapeloosheid van een
Russische diplomaat te verdrijven. Men
*an betwijfelen of Bach met zjjn be
doelde gebruiksmuziek geslaagd is,
thaar het lawaai van kermissen wekt
precies de verwachtingen die de bezoe
ker nodig heeft om zich met kinderlijke
nieuwsgierigheid aan alle attracties
"Ver te geven.
Bjj functionele muziek komt de es
thetiek niet op de eerste plaats. Zij
heeft haar eigen eisen. Daarom
•preekt men bij Philips dan ook wij
selijk van „Fumu", een nieuw woord
Voor een oud begrip. Een begrip waar
onder het wiegelied valt, het carillon-
spel, de gezangen van de galei-slaven,
net strijkje in het restaurant, de
®ntr'acts bij toneelvoorstellingen, de
smeltende violen bij de liefdesscène
m de Amerikaanse film, de fanfare
m de optocht, het pianogeritsel bij een
modeshow, de canzonetta's in het Na-
Politaanse kroegje.
Muziek wekt sfeer, zonder dat men
"ich haar aanwezigheid bewust hoeft te
„Fumu" bespeelt vanuit de luidsprekers
de koopdrang.
zijn. Dat dankt men aan de merkwaar
dige eigenschap van het gehoor, de
meest directe van de menselijke zintui
gen. Het gehoor is het zintuig dat het
laatst gaat slapen en het eerst wakker
is. Wat men hoort, staat onmiddellijk
in relatie tot iets anders, ook al beseft
men niet meteen wat. Muziek kan ont
roeren en opwinden, ontspannen en ver
warren, beelden een extra dimensie ge
ven.
Dit zal niemand als een onthulling
beschouwen, maar de heer M. van der
Meulen, die als producer bij Philips
zich in de functionele muziek heeft ver
diept, heeft die analyses nodig om de
tovermacht van de muziek naar zijn
hand te zetten. In de loop der jaren
hebben tallozen de radio vrij onbewust
gebruikt voor het scheppen van een
enigszins sfeervolle achtergrond. Het
was gewoon gezellig om bij het stoffen
en wassen de Arbeidsvitaminen door
(Van onze Haarlemse redactie)
Eind deze maaond viert de Geolo
gische Stichting haar zestigjarig
bestaan. Tegelijkertijd zal ho
Koninklijk Nederlands Geologisch
Mifnbouwkundig Genootschap zijn vij:
tigjarig bestaansfeest vieren. Ter vie
ring wordt van 26 april tot en met X
mei in Den Haag een internationaal
congres gehouden onder de titel „Geo
logy and mining in the Netherlands".
De zetel van het Geologisch Genoot
schap is in Haarlem gevestigd, in het
statige, achttiende eeuwse gebouw van
de Hollandsche Maatschappij van We
tenschappen aan het Spaarne. Het is
een huis, dat ieder opvalt door zijn
hoge, altijd gesloten ramen met boei
ende, lila ruiten. De vestiging in Haar
lem is er ook do reden van, dat het
internationale congres ook één dag
naar Haarlem komt: op 1 mei worden
de congressisten door het Haarlemse
gemeentebestuur in de Gravenzaal van
het stadhuis ontvangen en 's avonds
zuilen 120 hunner aanzitten aan een
diner in de Renaissancezaal van het
Frans Halsmuseum.
Het statige gebouw aan het Spaarne
prikkelt de nieuwsgierigheid. Men ver
wacht er dorre, stoffige dossiers en een
aantal hoog-geboorde geleerden. Men
zal er in elk geval geen aansluiting
verwachten met het drukke, jachtige
leven van vandaag. En toch... Toen
men een aantal jaren geleden de Al-
blasserwaard wilde gaan herverkave-
len, besloot men de Geologische
Stichting de gesteldheid van de onder
grond in kaart te laten brengen. Op
grond van deze kartering kwam men
tot de conclusie, dat men een bepaalde
tertiaire weg over enkele kilometers be
ter iets om kon leggen. Daardoor kon
Rijkswaterstaat een groot bedrag be
sparen. Zoveel zelfs, dat het hele geo
logisch onderzoek van de hele Albias-
serwaard daarvan betaald kon worden.
Dus toch wel aansluiting met de wer
kelijkheid van vandaag.
Het geven van adviezen aan over
heidsinstellingen en particulieren is
het huis te laten klinken, maar als op
hetzelfde uur laat ik zeggen het Stabat
Mater van Pergolesi had geklonken,
had zelfs de meest hartstochtelijke lief
hebber gezegd: stoffen, óf even rus
tig naar de radio luisteren. Tegelijk
kan niet.
De heer Van der Meulen mocht vast
stellen dat bijna alle klassieke muziek
in deze tijd slechte gebruiksmuziek is.
Men zou misschien aardig een stofzui
ger kunnen repareren met begeleiding
van een Divertimento van Mozart, maar
dat is dan een der uitzonderingen, die
soms, voor sommigen opgaat. Klassieke
muziek neemt vaak een deel van het
denkvermogen in beslag, hetgeen ook
gebeurt bij ingewikkelde arrangemen
ten van populaire muziek en zelfs ook
bij de onbenuliigste vocale muziek,
waarvan de woorden onwillekeurig tot
meeluisteren dwingen. Gebruiksmuziek
mag tot het bewustzijn doordringen, niet
tot het denkvermogen.
De goede gebruiksmuziek kan won
deren doen. In een warenhuis of een
supermarket waar de moderne zake
lijkheid de knusheid van het oude
buurtwihkeltje ontbeert, brengt zij een
geanimeerde stemming. Zo ook in
de hypermoderne lunchrooms en ca-
fees, en op een schip dat maar als
een eenzaam wereldje op de einde
loze zee drijft, en in de fabriek en
het atelier, waar precisiewerk en
haast op de zenuwen gaan werken,
de eentonigheid van de lopende band
of het weefgetouw de aandacht doet
verslappen. Maar op al deze plaat
sen is het klimaat anders. Elk kli
maat vergt op de achtergrond speci
aal geaarde muziek. Dit uitzoeken
noemt de heer Van der Meulen bij
gebrek aan een vertaling .mood-
engineering". Hij heeft nu heel rusti
ge muziekjes die men bijvoorbeeld
bij een spannend bridge-toemooi zou
kunnen draaien. Hij heeft ook heel
listige muziekjes die bijvoorbeeld de
tandarts aan zijn patiënt kan laten
horen als hij aan het boren slaat.
Vele Amerikaanse tandartsen maken
van dit vreemde verdovingsmiddel al
gebruik en geven hun slachtoffers een
koptelefoon aan de oren. Met goed uit
gedokterde programma's kan men zo
wel ten goede als ten kwade de
vreemdste toeren uithalen. Men zou,
om maar wat extremiteiten te noe
men, het tempo in een fabriek tot het
krankzinnige kunnen opvoeren, men
zou ook het personeel tot staking kun
nen „hypnotiseren".
Bp het samenstellen van de speciale
programma's op de band dient men nog
met enkele andere factoren rekening te
houden. In elk programma horen in een
juiste dosering ontspannende, animeren
de en stimulerende muziekjes. Men
moet ook ervoor waken dat iemand
plotseling beseft: „Hé, dat melodietje
heb ik onlangs nog in een programma
gehoord". Dat wil niet zeggen, dat in
verschillende programma's niet twee
of meer dezelfde melodieën mogen wor
den ingevoegd, maar door een andere
programma-opbouw moet men vermij
den dat een argeloos iemand het merkt.
Een heel belangrijk punt is de tijds
duur van de „music while you work".
De deskundigen menen dat vier keer
een half uur per dag, op de juiste mo
menten, genoeg van het goede is.
De heer Van der Meulen knikt be
grijpend als men tegenwerpt dat heel
die uitgekookte gerichtheid van de
„Fumu" iets huiveringwekkends heeft.
„Fumu" is iets van een verborgen ver
leider. Men bespeelt hiermee de men
senziel buiten de wil om. Het riekt naar
de „brave new world" waar mensen
robotten worden. Het wil geen schoon
heid geven, neen, het beroert eerder
instincten. De heer Van der Meulen ant
woordt dat de tovermacht van de
„Fumu" beperkt is. Waar zij extreem
wil zjjn, verliest zij spoedig haar ge
heimzinnige werking. Zij is maar een
aaeht mueiekje dat de geeelliohmd i» het grote cafetaria brengt. element in het geheel, waar de autono
Voor de precisiewerkers kan een goed gekozen muziekprogrammaatje de zenuw
slopende spanning onderbreken.
me mens leeft. Zij is op haar manier
een tegenwicht tegen de afstompende
invloed die van eentonig werk kan uit
gaan, een vulsel waar men iets mist
aan gezelligheid en warmte. „Boven
dien", zo zegt hij, „houd ik er van
op een of andere manier te spotten met
het systeem, het menselijk te maken
door soms eens iets heel ongerijmds te
laten gebeuren in een programma".
In menselijk opzicht is de „Fumu"
een raadsel. Drs. F. van Grunsven, be
drijfspsycholoog bü Philips, zegt dat de
wetenschap nog geen duidelijke verkla
ring heeft voor de werking van de ge
bruiksmuziek, hoe oud het verschijnsel
ook is. Het eerste wetenschappelijke
onderzoek dateert uit 1911, toen een sta
tisticus in Amerika toevallig verzeild
raakte bij een Zesdaagse-wedstrijd van
wielrenners. Hij bevond dat de muziek
die bü tijd en wjjle gespeeld werd, een
stimulerende werking had op de activi
teit van de coureurs. Zonder muziek
maakten zij een gemiddelde van 17,9
myi per uur, met muziek reden zü
19,6 mijl. Sedertdien zjjn er talloze on
derzoekingen geweest naar de stimule
rende kracht van de muziek. Zelfs heeft
men, in Amerika weer, gemerkt dat
koeien bü een muziekje meer melk af
stonden dan in de stilte van een wei.
Muziek is ook als therapie ingevoerd.
Ze klinkt soms in de kamer van de psy
chiater. Ze wordt in o.a. het Walter
Reed Hospital op doktersvoorschrift ge
bruikt, waarbü het programma aan de
hand van het ziektepatroon is samen
gesteld. Bü al die onderzoeken is ner
gens een averechtse werking van de
muziek geconstateerd, als zü maar oor
deelkundig en dus ook met mate werd
gedraaid. Bü allerlei soorten werk con
stateerde men de gunstige invloed. Bü
nerveus en haastig werk had men nog
meer behoefte aan muziek dan bü rus
tig werk. Op kantoren en lawaaierige
ponskamers bleek goed gesorteerde mu
ziek heilzaam te kunnen zjjn. Op de te
kenkamer bleek zü de fantasie en de
creativiteit aan te wakkeren en bü het
teamwork van ongeschoolde arbeiders
werkte zü de neiging tot eendrachtig
handelen in de hand.
Enfin, zo komt men na al deze onder
zoekingen tot de opsomming van gun
stige invloeden die de werkgever als
muziek in de oren moet klinken. Maar
ook zü'n personeel is er blü mee; dat
wil zeggen: van weerstand tegen het
invoeren van muziek is nog weinig of
niets gebleken.
„Wü moeten ons nog verder verdie
pen in dit wonder", zegt drs. Van Gruns
ven. „Waardoor is de jazz zo bü uitstek
feschikt als gebruikmuziek? En waar
oor koormuziek niet? Het mooiste zou
zün als tü'dens het werk in ateliers en
fabrieken het personeel af en toe uit
zichzelf ging zingen, zoals vroeger vaak
op het platteland. Maar dat gebeurt nu
eenmaal niet meer".
HENK SUèR
Boormonsters voor onderzoek van de vaderlandse ondergrond door de Geologische
Dienst.
een van de belangrijkste taken van de
Geologische Stichting. Men denke
slechts aan het vele onderzoekingswerk
dat verricht is bü de voorbereiding van
de Zuiderzee- en de Deltawerken. In
het IJsselmeer moesten daartoe bo
ringen worden verricht tot 150 meter
diepte. Het ging er om te weten te
komen hoe de waterbeweging zou zün
in de ondergrond van de polders en
van het oude land, zowel vóór als na
de inpoldering. En bü de Deltawerken
wil men de loop bepalen van voorma
lige zeekreken, die doorgaans binnen
dijks zoutwaterkwellen veroorzaken.
Steenbakkerijen willen weten hoe hun
kleiwinningsgebieden zün samenge
steld.
Over het gehele land worden door
de Geologische Stichting duizenden bo
ringen verricht en de daaruit getrok
ken monsters worden uitvoerig onder
zocht en bestudeerd in een van de
zes gespecialiseerde laboratoria van de
dienst in Haarlem.
Daar, in het achttiende eeuwse pand
aan het Spaarne, treft men ook de uit
gebreide bibliotheek van de dienst, het
eigen pakhuis voor boormateriaal en
het boormonsterarchief. De Geologi
sche Stichting is vooral geïnteresseerd
in de diepere bodemlagen. Het gaat
er om de aard en de samenstelling
van deze lagen te onderzoeken. Daar
naast bestaat sinds het einde van de
tweede wereldoorlog in ons land de
Stichting voor Bodemkartering, die
zich bezig houdt met het samenstellen
van een oppervlaktekaart van de Ne
derlandse bodem. Deze brengt de Ne
derlandse bouem tot ongeveer twee me
ter diepte in kaart. Alles wat daaron
der zit behoort tot het studie- en werk-
domein van de Geologische Stichting.
Het spreekt dus vanzelf, dat de geo
logische diensten van de verschillen
de oliemaatschappüen nauw moeten
samenwerken met de Geologische
Stichting. De Stichting heeft o.m. tot
taak de minister van Economische
Zaken te adviseren, wanneer er con
cessies worden aangevraagd voor het
exploiteren van bodemschatten. De
concessie-aanvrager moet zelf aanto
nen, dat in het gewenste gebied de
gezochte delfstof aanwezig is. De Geo
logische Stichting gaat door controle
of door eigen onderzoek na of de con
cessie-aanvrage geologisch gezien ge
rechtvaardigd is. Bovendien controleert
zü of de omgrenzing van de gevraag
de concessie redelü'k is en of dus ver
wacht mag worden, dat de delfstof
die doorgaans slechts bü één boring
of enkele boringen is aangetoond
geologisch gesproken op bereikbare
diepte, in ontginbare concentratie en
hoeveelheid in het gevraagde gebied
voorhanden is.
De Geologische Stichting is dus be
paald niet een zaak van stoffige en
muffe studeerkamers. De Stichting
kent feitelük twee diensten: de Geo
logische Dienst, welke eveneens te
Haarlem gevestigd is, en het Geolo
gisch Bureau voor het Mü'ngebied, ge
vestigd te Heerlen. Tot 1956 hadden bei
de instellingen een eigen directeur,
maar sindsdien zün beide geplaatst on
der directie van dr. A. A. Thiedens.
Het bureau in Heerlen heeft ongeveer
dertig man in dienst, onder wie een
zestal academici. De Haarlemse dienst
telt ruim 75 man, onder wie veertien
academici. Dit personeel is echter ver
spreid over de vüf districten, waarin
het land verdeeld is.
De Geologische Stichting bestaat als
zodanig pas sinds 1936, toen zü in het
leven werd geroepen ter voortzetting
van de dat jaar opgeheven Rüks Geo
logische Dienst. Nederland beschikt
dus voor het geologisch onderzoek van
de vaderlandse bodem over een parti
culiere stichting, hoewel de kosten van
de stichting voor vier a vijf zevenden
gedragen worden door het rpk. De
meeste andere landen hebben rijks
diensten voor geologisch onderzoek,
n de k<
met het geven van adviezen aan over
heid en particulieren. De leden van het
bestuur en de directeur van de stich
ting worden door de minister van Eco
nomische Zaken benoemd uit een voor
dracht van twee, die het bestuur zelf
opmaakt.
De belangstelling voor de structuur
van de bodem in ons land dateert uit
het eind van de vorige eeuw. Ver
schillende buitenlandse bedrüven be
gonnen toen in zuid Limburg kolen te
delven. In 1902 volgde de oprichting
van de Nederlandse Staatsmanen en al
spoedig begon men de behoefte te voe
len om ook de bodem van overig Ne
derland aan een nader onderzoek te on
derwerpen. Men verwachtte op meer
plaatsen delfstoffen te zullen aantref
fen. In 1903 werd voor dit doel opge
richt de „Rüksopsporing voor delfstof
fen". Vooral in die eerste jaren heeft
deze Rijksopsporing pioniersarbeid ver
richt. De delfstoffengebieden in de
Peel en de Achterhoek zjjn in die pe
riode ontdekt: kolen en zout. Zeer ve
le rapporten zün in die beginjaren sa
mengesteld.
Aan dat pionierswerk was in 1918
vrüwel een einde gekomen. In 1922
werd besloten de Rüksopsporing op te
heffen, maar de belangstelling voor de
geologie was gewekt en dat jaar nog
werd besloten tot oprichting van de
Rpks Geologische Dienst. De dienst
kreeg de opdracht een geologische
kaart van Nederland op te stellen.
Dat was overigens geen primeur, want
op dit gebied had de negentiende eeuw
se bodemkundige Staring zich al uiter
mate verdienstelijk gemaakt. Zün werk
werd bewaard en bewaakt door de
Een zevende van
kosten wordt bp-
gedragen door de gezamenlijke steeiï-
kolenmünen in Limburg en het reste
rende bedrag verdient de stichting zelf
Puls-steekboring op Overflakkee. De afdeüng kartering van de Geologische Dienst
aan het werk.
Mr. dr. W. A. M. Waterschoot van der
Gracht, de eerste directeur van de
„Rijksopsporing voor delfstoffen" en
pionier van het geologisch onderzoek
in Nederland.
Hollandsche Maatschappij van Weten
schappen en toen het rijk in 1922 be
sloot zelf de vervaardiging van de geo
logische kaart ter hemd te nemen, is
een nauwe samenwerking met de Hol
landsche Maatschappü tot stand geko
men. Zo nauw zelfs, dat de Geolo
gische Dienst in Haarlem onderdak
werd verleend in het gebouw van de
Hollandsche Maatschappü.
Intussen hadden de mijnen al in
1907 een eigen districtsbureau van de
Rüksopsporing gevraagd. In 1908 kwam
dat tot stand en toen de Rüksopspo
ring overging in een rüksdienst, voel
den de mpnen er niets voor om rüks-
ambtenaren in hun zaken te mengen.
Het districtsbureau voor de münen
bleef in 1922 dan ook zelfstandig als
stichting van de gezamenlüke mijnen.
In 1935 echter kwam aan de Rüks Geo
logische Dienst een einde als gevolg
van de bezuinigingen, die de regering
Colün invoerde. Een aantal geologen
gesteund overigens door de toen
malige minister van Waterstaat be
greep dat een geologische dienst niet
meer gemist kon worden. En toen is
in 1936 de Geologische Stichting in het
leven geroepen, een particuliere stich
ting waar ook de mpnen mee konden
instemmen. Het districtsbureau voor
de imjnstreek te Heerlen ging in de
Geologische Stichting op.
Het werk aan de geologische kaart
van Nederland werd door de stichting
van de rijksdienst overgenomen. Om
streeks 1946 kwam dit precisiewerk tot
stand. Nadien is men begonnen met
een herziening van de kaart volgens
ultra-moderne methoden. Op deze geo
logische kaart is de samenstelling van
grond en ondergrond in beeld gebracht,
terwül de ondergrond in profielen ver
werkt is. Bü steeds meer cultuurtech
nische en waterbouwkundige werken
wordt een gedegen kennis van de on
dergrond vereist en het is juist dit om
vangrijke werk, dat de Geologische
Stichting in Nederland op zo'n voor
treffelijke wijze verricht.
