staatsmijnen vliegen
DE ROMANTIEK VERSCHRAALT IN WERELD VAN DE KLEINE MISDAAD
I
10
ZATERDAG 23 JUNI 1962
PAGINA 11
WITTE KORRELS
INTERNATIONAAL
DE INGENIEURS
STAATSMIJNEN, IN VOLLE EXPANSIE
v
's ï.- v
^c^»Jco^
r vww'wmvv>
De Staatsmijnen in Limburg groeien uit hun naam. Zij
slaan hun vleugels uit naar andere werkterreinen, naar
andere produkten. Zij slaan hun vleugels uit tot ver over
de grenzenDrie voorbeelden (uit vele tientallen):
In meer dan 50 landen - op beide halfronden van de
wereld - vallen kleine ronde witte korreltjes in de grond.
Kunstmest van de Staatsmijnen. Voor planters en boeren.
In Virginia en Timboektoe, in Siam en Loenen aan de Vecht.
Kunstmest tegen honger.
Limburgse polyetheen (Stamylan®) zorgt voor pijp
leidingen in Noorse fjorden, voor vruchtensap-flacons in
Israël, voor kunstbloemen in Bloemfontein, voor broeikassen
in 't Nederlandse Westland
Nederlandse nylon - 6 (gemaakt van Staatsmijnen-capro-
lactam) is de basis voor uw eigen witte overhemd,
voor de kousen van uw vrouw, maar ook voor Finse hooi-
harken, Deense tuinsproeiers, Portugese vislijnen, Zuid-
Afrikaanse stofzuigers, Australische auto-achterlichten
In het Limburgse Geleen worden door Nederlandse chemici
en ingenieurs fabrieken ontworpen. Kant-en-klare chemische
fabrieken, die straks zullen draaien in Argentinië en in
Griekenland, op de Canarische Eilanden en in de USA. De
Staatsmijnen hebben voor dit adviseren en ontwerpen zelfs
een speciale dochter. En stamicarbon is haar naam
DE STAATSMIJNEN PRODUCEREN EN LEVEREN - VIA VERSCHILLENDE VERKOOPORGANISATIES - VELE MODERNE PRODUCTEN: CHEMIE: AMMONIAK OLEUM GEELBLOEDLOOGZOUT FTAALZUURANHYDRIDE CYCLOHEXANON CAPROLACTAM UREUM STAMYLAN HOGEDRUK- EN LAGEDRUK
POLYETHEEN FORMALINE ALCOHOL ETHER BENZEEN TOLUEEN XYLEEN SOLVENT NAFTA CYCLOPENTADIEEN-PYRIDINE-BASEN: PYRIDINE. ALFA PICOLINE NAFTALINE ANTRACEEN FENANTREEN CREOSOOT-OLIE CUMARON-INDEENOLIE KUNSTMEST NPK. KAS. FAS. KS. ZA
UREUM, BRANDSTOFFEN: ANTRACIET 1. 2. 3, PAREL, 4, 5, FIJN MAGER-, ESS-, ROOKZWAKKE-, VETKOOL EIERBRIKETTEN EMMA -COKES SYNTRACIET ENERGIE: GAS ELEKTRICITEIT, BOUWMATERIALEN: PORISO -STEEN GEDEPONEERD HANDELSMERK
AUREOOL PARTICULIERE DETECTIVE VERBLEEKT
De telefoon onderbreekt ons gesprek. „Ja, met
drie drie drie nul nul.Ja mevrouween
onbekende... dus u veronderstelt dat u gevolgd
wordt... waarom...? loopt heen en weer aan
overkant... draagt een hoed... goed mevrouw, om
twee uur ben ik bij u, en denk er aan, als er onraad
Is, ben ik van een verzekeringsmaatschappij..." De
particulier rechercheur legt de hoorn neer en kijkt
op zijn horloge. „Tja, dan zie ik nu, dat het tijd is
om iemand te gaan schaduwen, vermoedelijk een ge
val van huwelijksontrouw". Even later gaat hij ons
voor naar buiten, een lange, pezige gestalte en zo op
het oog een geduchte partij voor tegenstanders; hij
is vroeger dan ook bokser geweest, al spreekt hij
daar, uit zakelijke overwegingen, ongaarne over
(„er zijn nu eenmaal mensen die niet van die
sport houden"). Naast de voordeur hangt een bord
met zijn naam en beroep en daaronder: opsporen,
Volgen, nagaan, informatie, behandeling van chan-
tagegevallen, vertrouwensopdrachten in binnen- en
buitenland. Vóór de detective in zijn blauwe Borg
hard wegrijdt vragen wij nog, hoe hij dat schadu
wen denkt te doen, per auto of te voet. „Als mijn
informaties blijken te kloppen, hoef ik hem gewoon
maar achterna te lopen en de auto zet ik een straat
verder neer", is zijn antwoord. Dan schakelt hij in
en een paar seconden later is hij opgenomen in het
drukke stadsverkeer, een nieuw avontuur tegemoet.
Want avontuurlijk is het beroep van particulier de
tective onmiskenbaar, al dient er direct aan toege
voegd, dat de aard van het avontuur even duide
lijk is gedegenereerd. Het terrein voor opwindende
jachtpartijen op groot wild is voorgoed ontzegd aan
de privé-rechercheur. C. Auguste Dupin, de roman
detective uit de verhalen van Poe, kon nog rustig
het politie-onderzoek doorkruisen en op eigen houtje
de moorden in de rue Morgue tot oplossing bren
gen, Sherlock Holmes had er, bij de gratie van zijn
s?hepper Doyle, triomfantelijk plezier in om de offi
ciële recherche voor schut te zetten, father Brown
dad de gave iets op te merken waaraan de politie
macht voorbij placht te gaan, kortom, een groot deel
van de detective-literatuur is opgetrokken op de te
genstelling van een scherpzinnige particuliere recher
che en een geborneerde, in het web van zijn eigen
Systeem gevangen, politiemacht.
Het zijn trouwens particulieren geweest die het roem
volle spoor van de detective hebben gebaand: Fran
cois Videcq, de bekeerde misdadiger, en vooral Allen
mnkerton, de legendarische bestrijder van de Ameri
kaanse onderwereld en tevens de man die meer dan
welke romanschrijver ook het beroep van particu
lier rechercheur luister en glans heeft bijgezet. Maar
dat bijvoorbeeld Simenon een politie-inspecteur hand
haaft als held van zijn onafzienbare en nog gestaag
aanzwellende stroom detective-romans, duidt er al
°P, dat het contrast is verbleekt. Het beproefde re
cept heeft zijn betekenis verloren, de particuliere
detective is zowel in de romans als in werkelijkheid
jLan zijn hoge voetstuk gestoten en terechtgekomen
m de sfeer van de pseudo-criminalistiek, van de
„dantage, van de al of niet vermeende huwelijks-
iiTfUw, van de winkeldiefstallen, van de handels-
jdiormatie, van de huwelijksbemiddeling. Hij heeft
he #t6r druk genoeg mee overigens, maar zijn vak
room een deerlijke devaluatie ondergaan, die het be-
rna deeft van een aanmerkelijk deel van de ro-
lantiek waarmee het vroeger was omgeven.
Da activiteiten van de hedendaagse particuliere
speurder bewegen zich noodgedwongen in een
ietwat troebel klimaat. Hij mist het contact
met de echte beroepsmisdadiger, die er toch
raai Zd het zwaar misvormde, ethiek, een soort mo-
dia °P nahoudt, en heeft te maken met mensen
cha Tn de gelegenheid gebruik maken, aankomende
liiki1 urs die het ook eens willen proberen, oneer-
y inkopers, winkeldieven en meer van datslag.
Hiermee is een onvermijdelijke ontwikkeling gete
kend, omdat de overheid, naarmate zij zich meer
bewust werd van haar verantwoordelijkheid ter be
scherming van individu en gemeenschap, de bestrij
ding van de criminaliteit vrijwel geheel tot zich
heeft getrokken. Ten tijde van Pinkerton was dat
anders. Die kon nog in zijn memoires schrijven: „als
men detectives huwelijksspionage laat uitvoeren, de
moraliseert men ze en maakt men ze ongeschikt
voor beter werk". Ook zijn religieuze overtuiging
(hij was een Schotse presbyteriaan) verzette zich
tegen dit soort indiscreties en overigens had hij ge
noeg opdrachten voor dat „betere werk".
Nu de particuliere detective nagenoeg verdrongen
is van het strafrechtelijk terrein zal hjj maar zelden
scrupules koesteren tegen verzoeken om mannen of
vrouwen te beloeren met het doel hun echtelijke
trouw of ontrouw vast te stellen. Sommige privé-
speurders zoeken in deze bedenkelijke spionage zelfs
hun voornaamste beroepsbezigheid, en ze zijn nave
nant toegerust. Bij één hunner hebben wij diens hele
outillage kunnen bekijken: diverse camera's in de
duurste prijsklassen, een polaroid-camera, die de foto
enkele minuten later kant en klaar aflevert, een
vervaarlijk grote telelens, een miniatuurcamera ter
grootte van een sigarettenaansteker, een nachtkijker
enzovoort. Hij liet ons ook de produkten zien van dit
indrukwekkende arsenaal aan hulpmiddelen, zoals
foto's van de zich onbespied wanende dame-in-kwes-
tie, die even later bezoek ontvangt van haar vriend,
een man die algemeen doorgaat voor een eerzaam
echtgenoot. Heel de compromitterende scène vast
gelegd in een opeenvolgende reeks beeldjes op hon
derd meter afstand. Eenvijftigste deel van een
seconde kan hier beslissen over het lot van een hu-
W De betrokken particuliere rechercheurs spreken
graag van hun taak om een huwelijk te „reinigen".
Deze verklaring dient ter verontschuldiging van hun
bereidheid binnen te dringen tot de meest private
aangelegenheden van een ander, overigens natuurlijk
steeds in opdracht van een der partijen. Maar wan
neer zij rapport hebben uitgebracht van hun be
vindingen omtrent het gedrag van de geschaduwde
man of vrouw, is hun taak in de regel beëindigd.
Hoogstens verschijnen zij bij een eventueel volgende
echtscheidingsprocedure in de getuigenbank; bij een
breuk of verzoening tussen de echtelieden is hun
echter geen rol toebedeeld. Zij hebben slechts het
bewijsmateriaal geleverd, het recherchewerk verricht,
verder strekt hun opdracht niet Dan treden zij terug
en dragen geen enkele verantwoordelijkheid voor de
verdere gang van zaken. Daarom klinkt hun nobele
argumentatie de goeden niet te na gesproken,
maar hun aantal is gering huichelachtig. De zaak
is slechts, dat de zich bedrogen menende man of
vrouw meestal bereid is hoge bedragen neer te tel
len voor de verlossing uit hun martelende onzeker
heid. Hoewel de zekerheid soms zwaarder te dragen
zal zijn.
Chantage bestrijkt een andere sector op het ter
rein van de particuliere speurder. Een politie
autoriteit vertelde ons, dat chantagegevallen
maar zelden officieel worden aangegeven. Lie
ver vertrouwt men deze delicate affaires toe aan
de particuliere detective, ,en dat is te begrijpen. De
gechanteerde persoon heeft al gauw iets voor de
politie te verbergen; in de betrekkelijke anonimiteit
van de particuliere recherche acht hij zijn geheimen
beter bewaard. Aangezien chantage of afpersing een
strafbaar feit is, staat de chanteur al bjj voorbaat
zwak, maar desondanks blijkt hij met zijn intimidatie
veel succes te hebben. Het optreden van een parti
culier rechercheur kan hier bepaald heilzame gevol
gen hebben. Op één van die particuliere bureaus
kwam eens een man, van wie al ruim duizend gul
den was afgedwongen. De ander chanteerde openlijk
door te dreigen een strafbaar feit aan het licht te
brengen. Het ging er nu om de chanteur op heter
daad te betrappen, en wel met twee getuigen om
aan de wet te kur.nen voldoen. Twee rechercheurs
verborgen zich en sprongen, nadat de afperser het
geld had opgestreken, te voorschijn. De man schrok
hevig en betaalde de hele som terug uit angst anders
aan de justitie te worden uitgeleverd. Nu blijft er
in deze gang van zaken iets hinderen; de man die
werd gechanteerd, blijft vrij rondlopen ondanks zijn
misdrijf. De rechercheurs hebben, als particulieren,
niet de plicht de politie van hun wetenschap te ver
wittigen. Politie-functionarissen zouden als ambte
naar die plicht wél hebben gehad. Maar de wet
wordt in elk geval niet overtreden, en de betrokken
detectives hebben tenminste aan één strafbare han
deling een einde gemaakt.
Een van de meest recente voorbeelden van het
succes, dat een particulier onderzoek kan opleve
ren, betreft het schandaal van het Rotterdamse markt
wezen vorig jaar. Het resultaat van die recherche
was, dat een aantal hoge ambtenaren van hun func
tie werden ontheven en een geheel nieuw bewind
aantrad. Met trots toont de detective een dankbetui
ging voor zijn volhardend speurwerk, dat, bjj uit
zondering, eens het openbaar belang heeft gediend.
Het was hem gebleken, dat op grote schaal met
steekpenningen en andere unfaire methoden was ge
werkt. Steekpenningen zijn een middel dat ook in de
particuliere sfeer tot veel ontoelaatbare situaties
leidt, en menige opdracht houdt dan ook het scha
duwen in van een inkoper die niet wordt vertrouwd
of een verzekeringsagent van wie het vermoeden
bestaat dat hij zijn maatschappij onjuiste informa
ties geeft. Winkelcontroles zijn voor particuliere de
tectives aan de orde van de dag, meestal in de
kleinere bedrijven, omdat grote warenhuizen hun
eigen rechercheurs in dienst hebben. Men wil van
gevallen van kleine winkeldiefstallen of geringe ver
duisteringen niet altijd direqt een „zaak" maken,
maar toch wel graag de daders achterhalen. Dan
is een particuliere detective de aangewezen persoon
om licht te brengen.
Het in de arm nemen van zo'n moderne gede
gradeerde Sherlock Holmes die mét zijn
vroegere waardigheid en autoriteit ook alle
hem kenmerkende trekjes van zijn uiterlijk
voorkomen, zoals daar zijn: staalblauwe doordringen
de ogen, een wilskrachtige kin, de pijp geklemd
in de mond, voorgoed aan de romanschrijver heeft
moeten afstaan is meestal een dure aangelegen
heid. Het tarief bedraagt al gauw zo'n acht gulden
per uur, inclusief het gebruik van een auto, maar
de ervaring is, dat met name in gevallen van al
of niet vermeende huwelijksontrouw de opdrachtge
ver geen prijs te hoog is om zekerheid te krijgen.
De particulier rechercheur pleegt bovendien flinke
voorschotten te vragen, omdat hp zich financieel ruim
moet kunnen bewegen: taxi's, drank, fooien. Soms
moet hij collega's inschakelen in andere plaatsen
van het land. Dan heeft hij keus uit de ongeveer
vijftig particuliere recherchebureaus die ten onzent,
vooral in de grote steden, zijn gevestigd.
Maar het kan ook anders. Een vrij unieke positie
in dit opzicht neemt de man in, die de „eerste Ne
derlandse schriftelijke cursus voor detectiveweten
schappen" heeft opgezet en daarmee, althans naar
eigen zeggen, 2500 cursisten opleidt voor het vak,
niet als amateur, zoals hij ergens nadrukkelijk
schrijft, maar als beroepsrechercheur. Zijn pupillen
komen uit alle lagen der bevolking; een tandarts
voelde zich even aangetrokken tot het beroepsmatige
speurwerk als een machinebankwerker, en een fa
brieksdirecteur bestudeert momenteel met dezelfde
ijver hoe men vingerafdrukken kan thuisbrengen als
een autorijschoolhouder. Opvallend veel huisvrouwen
blijken het recherchewerk te bestuderen, naar men
mag veronderstellen toch uitsluitend uit liefhebberij.
Is men enigszins vertrouwd geraakt met de geraf
fineerde detective-methodieken, dan bestaat er een
kans dat de leider van de „landelijk georganiseerde
particuliere recherche" die zich in ander ver
band wel eens het „hoofd van de recherche in Rot
terdam" heeft genoemd zo'n gevorderde cursist met
een eenvoudige opdracht belast, meestal bestaande
uit posten of schaduwen, en zulks tegen een vergoe
ding van een paar gulden per uur.
Een bescheiden inzicht in de aard van de „detec
tivewetenschappen", waartoe de inschrijvers
van de cursus worden ingeleid, willen wij u
niet onthouden. Aan welke geheimen worden
zij zoal deelachtig? In de zevende les realiseert de
samensteller zich kennelijk met enige schrik, dat al
zijn beschreven trucs en methodes wel eens gemeen
goed konden worden. Hij drukt de cursisten tenmin
ste op het hart met niemand over de inhoud der
lessen te praten, of men nu detective wordt of niet.
„Wij vertrouwen op uw discretie" voegt hij er con-
spiratief aan toe. Nu geloven wij niet van indiscretie
beschuldigd te kunnen worden als wij onthullen, dat
een groot deel van de cursus gewijd is aan het
Morse-systeem, de beginselen der fotografie en de
wijze waarop iemand met een verborgen camera is te
verrassen, de methodes om vingerafdrukken bloot te
leggen en te ontleden, en aan de inhoud en uitleg
van wetsartikelen. Vooral dat laatste krijgt de na
druk, omdat een particulier rechercheur als burger
zich niet de vrijheden kan permitteren die een politie
functionaris als ambtenaar nu eenmaal geniet. En
zo is liet natuurlijk belangrijk om te weten, wanneer
men zich onder valse naam en hoedanigheid bij
iemand kan vervoegen, en wanneer deze camouflage
strafbaar is. En wat men moet antwoorden, als een
geschaduwde persoon zich bij de politie beklaagt
over „hinderlijk volgen", zich daarbij op het wet
boek beroepend. En op welk tijdstip het zaak wordt
de politie er in te mengen, wil men niet met de wet
in conflict komen. Want het vak van particulier
detective drijft de beoefenaar ervan dikwijls naar
de grens tussen legaal en illegaal. Bij zijn speurtocht
in het louche wereldje van de kleine misdaad van
faux pas op civielrechtelijk terrein, heeft hij zelf
soms moeite zich niet aan strafbare handelingen te
bezondigen. Wanneer hij bijvoorbeeld in een bedrijf
iemand na kantoortijd onder bedreiging van een
(alarm) pistool vasthoudt, van wie wordt vermoed
dat hij er zich met duistere bedoelingen ophoudt
moet de rechercheur wel overtuigende bewijzen van
dit vermoeden bezitten, wil hij later niet van vrij
heidsberoving worden beschuldigd.
De onzekerheid waarin de particuliere rechercheur
altjjd min of meer verkeert bij de uitoefening van
zijn ambacht, het besef dat hem niet meer rechten
toekomen dan de eerste de beste burger, betekent
tegelijk zijn zwakte, zijn betrekkelijke machteloosheid
wanneer het op daadwerkelijk ingrijpen aankomt.
Zomin als een burger mag schieten op een vluchten
de inbreker, evenmin mag de privé-rechercheur zich
dit veroorloven. De samensteller van de cursus be
seft dit soort hiaten in zijn positie en wijst er in
de les, waar hij het gebruik van pistolen en lucht
buksen uit de doeken doet, met nadruk op, dat de
particuliere rechercheur in de praktijk nooit voor hon
derd procent zeker is van andermans bevoegdheden.
Overigens doet hij elders weer een middeltje aan de
hand om een alarmpistool zo echt mogelijk te laten
lijken. Een vuurwapen is nu eenmaal de particuliere
rechercheur, als iedere burger, ontzegd.
Hoe houdt men iemand met een (alarm)pistoo)
onder bedreiging terwijl men hem fouilleert?
Ook dat staat nauwkeurig omschreven in de
26 lessen omvattende cursus, en het blijkt heel
anders te moeten gaan dan de gebruikelijke detecti
vefilms ons voorhouden. Hoe gedraagt een particu
liere detective die geheelonthouder is, zich in een
tapperij? Ook het antwoord op deze intrigerende
vraag komt breed uit de verf, en wel voornamelijk
omdat de samensteller zelf uit principe wars is van
alcoholica. Voert zijn werk hem naar een café, dan
zorgt hij in zijn colbertjasje een plastic zakje bh' zich
te dragen, waarin hij van tijd tot tijd het versmade
vocht uitstort. Hij leegt de inhoud telkens in het toi
let, „omdat het voor iemand die veel drinkt niet
ongewoon is daar vaak heen te gaan". Behalve met
deze adviezen en wenken onderwijst hij zijn detec
tivewetenschappen verder door uitvoerig te verhalen
van zijn eigen bonte recherchepraktijk, en het moet ge
zegd, dat dit gedeelte verreweg het meest boeiende
element vormt in de hele leergang.
Hoe is nu de verhouding tussen de particuliere re
cherche en die van de politie? In elk geval héél an-
Diïib. .an ln Amerika, waar sinds de dagen van
mnkerton en zijn opvolgers (het internationaal bu
reau van J. Burns is momenteel een belangrijke or
ganisatie voor particuliere recherche) een grote sa-
51en^,?rAnS is gegroeid tussen de „private eyes" en
ae omciele politie. Van die samenwerking is bjj ons
geen spoor te vinden. De politie volgt eerder met
argwaan de verrichtingen van de particuliere detec-
;'Tf' voorzover deze verrichtingen al te achterhalen
zijn. z,e heeft het meermalen meegemaakt, dat zo'n
detective zich voor politieman uitgaf of de ander al
thans in die waan liet. Er bestaat in dit vak volgens
onze zegsman een enorme beunhazerij, en ook met
de rekeningen kan naar hartelust geknoeid worden
bp gebrek aan enige controle.
Met dat al kan het bestaan niet ontkend worden
van een (bescheiden) aantal bonafide bureaus, niet
zelden opgezet door een politieman, die aan het otium
na zyn pensioen met dit werk inhoud tracht te ge
ven. Evenmin als hun bestaan kan ook hun reden
van bestaan ontkend worden. Wanneer men een enede
vriend of familielTd verdenkt van kleine diefstallen
e£ wat voor te zeggen de zaak intern op te lossen
dank zp het ingrppen van een particuliere detective
In het andere geval moet immer noodzakelijk aan
gifte volgen bij de politie en gaat het recht zijn loon
nemen. Chanteurs komen het is al gezegd zel
den in contact met de justitie, maar plegen on hnn
pad de particuliere rechercheur te omrnoeten een
meestal beslissende ontmoeting die aan hun duistere
praktpken een eind maakt. Overspel is een zrAT
naamd klachtmisdrpf. Wil de bedrogene dit oic g
strafbaar feit behandelen door de politie er in® te
mengen, dan volgt noodzakelijk een echtscheiding
procedure. In de sfeer van de particuliere
is aan een dergelijke Drocednr* recherch?
detective overhandigt slechts het feftei^ateHaaï en®
daarmee is zijn rol ten einde. reiienmatenaal en
men. Zo houdt hij de kleine omvang gaan aanne-
onze samenleving ontsieren Tie
lijke kwesties, moeihjkhlden' d- clYlelre<rht^
om particuliere rechercheur h A PrlYe-sfeer. kort-
meen ook Particuliere zaken toh^j \n heJ ^lge"
nen od zich hnoieA n te behandelen. Ze kun-
het vak wel eigen 0^0°^ ZTV enige sPannin§ is
alleen maar omg|eL dame d;ï°ld0ening' T Was het
zin liidt geniet te ,ame dle aan vervolgingswaan-
dan al van mmLT ,,kunnen stellen. Maar als er
van een schraal tnntt £p»ake ls' dan is ze toch wel
detective van wlleer A8-00' dat de 3artAculiere
acht hii het heci- <?mgaf, is vervaagd. Daarom
om eenvoudige h TT1- beneden z8n waardigheid
(wat de nnlitE e haPdelsmformatie te verstrekken
de detoctilri, ?verigens óók doet) of een cursus in
de detectivewetenschappen" samen te stellen...
HANS STEVENS
