Nieuwe Haarlemsche Courant | 1962 | 28 september 1962 | pagina 15

Daglicht niet meer welkom

Geen teken

fe£

Respect

Vijf Spanjaarden
uit Twente naar
hun vaderland

Zebrapad en
verkeersveiligheid

meer
keus!

PAS VERSCHENEN BOEKEN

Ook Khroesjtsjev
niet erg gelukkig
met de ..muur"'

KLM-Electra in
gras vastgelopen

PANTOFFELS en
PANTOFFELTJES

ATA

NATIONAL.

GEERT HOOGEVEEN

DR. HANS KROLL:

VRIJDAG 28 SEPTEMBER 1962

PAGINA 15

otnanenproduktie hoger
bij Agricola

toonbeeld van vakbekwaamheid

100% vakkundige voor
lichting en service bij

Van den Berg

Zijlstraat 87
Haarlem

BOERLAGEN SCHOENEN

Voor inlichtingen over
families in rampgebied

UTRECHT 9 re I BSi re

AUTOMOBIELBEDRIJF

Hoofdagent Citroën en Panhard automobielen

Zijlweg 26 Haarlem
Tel. [phone]

Tomado-kantoor Dordrecht
is een cosmopoliet, die
in de provincie staat

Het TOMADO-kantoor in Dordrecht, een wit paleis dat boven de grond schijnt te zweven.

vleugel voor de commissarissen. Voor
de liefhebber is er elke meter wat te
genieten. Misschien zal hij zakelijk
en ook wel menselijk revolteren tegen
de volkomen glazen spreekkamers,, die
bijna een heimwee opwekken naar de
biechtstoelachtige intimiteit van pastorie-
spreekkamers, maar het architectoni
sche effect van de ongebroken ruimt'
zal hij bewonderen. Hij zal verwondert
merken dat de glaswand van elke ver
dieping ongebroken rond het gehele ge
bouw gaat, want de constructie word'
geheel gedragen door de beide centralr
betonnen jukken en de „verende" ba'
konachtige vloeren. Maar hij zal di
vrij beperkte lichtinval bemerkend
moeite hebben het enthousiasme va'
bouwheer en principaal te delen voo'
onbeperkt TL-kunstlicht. De glaswand
dient voor uitzicht. Meer niet. Het cor
stante TL-licht ,,de nooit afwezig'
zon boven ieders hoofd" wil beheers
zijn, evenals de (air-conditioned) tempr
ratuur en vochtigheid. Het klimaat blijf
met het straatlawaai buiten de dubbe'
dikke en onopenbare vensters gebanner
En zelfs voor uitzicht zijn de vensters
althans aan de stationzijde, nauwélijk'
nuttig. Want uit de warme luxe var
het gebouw kijkt men tegen de lelijk
heid van de spoorweggebouwen, dk
zich nu dan ook oprecht staan te scha
men.

Men ontdekt dat het duizelingwekken
de net van leidingen voor alle techni
sche voorzieningen vólkernen onzicht
baar is weggewerkt en ook hier blijkt
weer een karakteristieke mentaliteit. Al
le vernuft is gereduceerd tot het niveau
van het huispersoneel in vroeger eeu
wen. Dienstbaar maar onzichtbaar.
Geen extra met functionele kleuren be
nadrukte leidingen, maar een knopje.
De cosmopoliet wil geen vliegromantiek
in zijn DC-8, maar een krant en een
whiskqy.

Ook ontbreekt elk spoor van schil
derkunst (niet van kleuren)Dudok was
nog bereid een Mondriaan in zijn Hil-
versums raadhuis op te hangen en Oud
zag nog wel iets in een uitbundige Appel
voor zijn Haags Lyceum, maar het ge
rucht van de expressionistische abstrac-
ten is bij Tornado niet welkom. Buiten
hangt een formidabele gevelsteen, een
technisch huzarenstuk van Van Tette
rode, maar binnen speelt het „teken"
nauwelijks mee. De gevelsteen is niet
meer dan een arabesk op het klassieke
lijnenspel als de beelden op de tympaan
van een Griekse tempel; een verleven
diging maar zonder een „boodschap".
Zelfs de naam van het bedrijf ontbreekt
op het gebouw; de cosmopoliet is geen
filmster. Het is boeiend om ruimte voor
ruimte door te gaan. Genietend, soms
twijfelend, en ook wel speurend naar het
verband tussen de mens en de architec
tuur. De „Homo Tomadonensis" is zijn
tijd vooruit, maar is het aanlokkelijk
om hem te volgen? Is het leuk om alle
comfort te genieten maar geen prent-

Tot voor enkele jaren was het en
tree van Dordrecht niet erg ver
schillend van het entree der mees
te middelgrote steden: een sta
tion anno 1870. een degelijk burger-
«nanshotel, wat oude villa's met tui
len en als reliek uit de stoomtijd een
gore locomotievenloods. Eerst een fik
se wandeling door, zoals Menno ter
«raak het noemde „het morenepuin
fan de bourgeoistijd", brengt de be
zoeker in het hart van de oude ri-
fierstad, die in al haar verval nog
Zo mooi is dat men angstig wordt als
then van „gedurfde saneringen"
hoort. Ondanks zijn groots verleden
is Dordrecht geen hoogvlieger meer
onder de Hollandse steden en velen
heeft het dan ook verwonderd toen, te
genover het station, een kantoorge
bouw omhoogrees dat zelfs de ambi
tieuze buurman Rotterdam met be
wondering vervulde. Een gebouw dat
de indruk maakt om toeristische^ re
denen even in Dordrecht te verwijlen
dan weer haastig de trein te pak
ken naar cosmopolitischer oorden:
Milaan of New York of een van die
andere steden, die dik omrand staan
In de Atlas der twintigste eeuwse be
schaving. Evenals de moderne toerist
Schijnt het de grond nauwelijks te be
roeren, het neemt bijna hooghartig
distantie van zijn omgeving als een
Verwende globetrotter, die de cul
tuur van het land afmeet aan de tem
peratuur van het badwater en de kwa
liteit van de air-conditioning. Een
merkwaardig gebouw dus. daar in
Dordrecht. Merkwaardig temeer omdat
het niet het huis is van een pronk-
lustige miljonair en evenmin het ad
ministratiegebouw van een EEG-in-
stelling of een overheidsdienst met
Jen al te ruim budget, maar het kan
toor van een onderneming die zich
bezighoudt met de produktie van
0v'erigens zeer fraaie huishoudelijke
urtikelen.

-Het is gemakkelijk een nogal lar
moyante beschouwing te wijden aan een

(Advertentie)

*Uakt uw VEREN BED 3-DELÏG

\SCHAGCH£lSr£. /J rSl10206

Amsterdam, 25 sept. De bana-
-6hproduktie van Productora Agricola
ropicai Ecuatoriana S.A. in Ecuador
°Ver de maand 1962 heeft, zo deelt de
'rectie mede, 29.342 trossen bedragen,
«Wende in totaal over de eerste acht
maanden van dit jaar 167.464 trossen,
Sen 17.329 en 118.528 trossen in de
vereenkomstige periode van 1961.

tijd, die zijn rijkste gaven mobiliseert
voor de bouw van kantoorpaleizen, waar
onderhandeld wordt over de winstmar
ges van droogrekken en elektrische kof
fiemolens, maar Nederland is nu een
maal het land van de mercator-sapiëns;
de nering staat bij ons in hoge ere en
in Rotterdam treden alle openbare ge
bouwen eerbiedig een stap terug voor
de torens van handelsondernemingen,
verzekeringsgebouw n en banken.

Minder dan de winstmarges is de
vraag interessant, hoe juist Dordrecht
de plaats werd van zulk een indruk
wekkend kantoorpaleis. Het antwoord
ligt bjj de directeur-eigenaar van To
rnado, de heer J. van der Togt, die
naast een gezond zakelijk inzicht en
een goed oog voor kwaliteit en vorm
van zijn produkten een intense liefheb
ber is van architectuur. Evenals bij de
bekende Tornado-fabriek in Etten,
heeft bij de bouw van het hoofdkan
toor meer voorgezeten dan het verlan
gen om een goed onderkomen te krij
gen voor de commerciële en admini
stratieve diensten. De bouwlust werd
beheerst door een gespannen verlan
gen om een maximum aan efficiency,
service en representativiteit te paren
aan een gave en bezielde vormgeving.
De kosten speelden daarbij geen
hoofdrol. In de bouwwereld doet het
gerucht de ronde dat architect Maas
kant „carte blanche" had. Het wordt
tegengesproken, maar de vraag naar
de kosten blijft onbeantwoord.

Een rondgang door 'het kantoor levert
zulk een verbluffende serie specialitei
ten op dat men ervan duizelt: air-con-
ditiomng, bedrfjfstelevisie, buizenpost,
roltrappen met magisch oog, sanitaire
verbrandingsoventjes, drinkfonteintjes
met ijswater, elektronisch luidspreken
de communicatie, inductieve personen-
oproep, elektrisch bediende en verstel
bare jaloezieën, enz. enz. Een volkomen
elektrisch bedrijf, waar de schoorsteen
ontbreekt omdat zelfs de omvangrijke
verwarmings- en airconditioninginstalla
tie met (nacht) stroom wordt aangedre
ven De bezoeker die eenzaam in de
entree-hal naar een menselijk wezen
speurt wordt geobserveerd door het TV-
oog van de receptioniste op de eerste
verdieping, die hem via de luidspreker
verwelkomt. Brave New World? „Wy lig
gen achter hier in Nederland", zegt de
heer Van der Togt, „in Italië en Ame
rika is men allang zover.

Het personeel leeft zonder opwinding
tussen alle noviteiten. Men went snel
aan comfort. „Voor de oorlog dacht
niemand aan een koelkast. De kelder
is genoeg, zei men. En nu wil iedereen
een koelkast", is het commentaar van
de directeur. Tornado ligt enige, mis
schien vele jaren voor. Maar technische
records zijn snel verouderd. Tegen de
tijd dat de Russen of de Amerikanen
op de maan landen, is zelfs de ijswater
kraan al geen selling-point meer. Er
schynt nu eenmaal een zekere onvermij
delijkheid te schuilen in de wil tot steeds
groter comfort en steeds grotere effi
ciency. Wat in de mens aan verzet te
gen de robot schuilt viert hij uit in zijn
vrije tijd: in een tènt aan een stil Zwit
sers meer, bij een jazz-plaat of in de
schiettent van de heer Sandberg. Hij ver
zet zich privé, want als lid van de ge
meenschap vreest hij de inefficiency, die

KORNETT

(Advertentie)

Erkend Graetz-fabrieksdealer

De gevelsteen van het TOMADO-huis, een technisch huzarenstuk dat als arabesk
bedoeld is op het strakke lijnenspel.

hem afhankelijk kan maken van effici
ëntere tegenstanders.

Voor de architectuur van het Tornado-
hoofdkwartier tekent architect Maas
kant. Hü heeft er, ondanks zekere be
zwaren, een topprestatie mee geleverd.
Men kan zich opnieuw afvragen of het
pas geeft een kantoor zulk een domi
nerende plaats en zulk een dominante al
lure te geven, maar dat is een zaak
van de stedebouwkundigen. Maaskant
heeft letterlijk en figuurlijk hoog ge
mikt. Het gebouw zweeft bijna boven
de grond. Er is ï.auwelijks een beneden
verdieping. De beide betonnen, met
zwart natuursteen beklede styien tillen
de zeven verdiepingen hoog boven de
menigte. De ruimte op de begane grond
is afgesloten met een immense onge
broken glazen wand, die een hoge hal
omsluit. Wie op zoek is naar estetisch
maniërisme kan over deze hal harde
noten kraken, want een functie is er
niet te bekennen. Ze was slechts een
consequentie van de wil om het eigen
lijke kantoorgebouw op te heffen.

In de hal ziet men enkele stoelen
van Mies van der Rohe in een verzorgd
maar nogal steriel arrangement, verder
een „levensboom" van gekleurd Tsje
chisch glas in een enorme staande vi
trine en een, als regel onbemande por
tierstafel. De hal heeft geen andere func
tie dan estetische en onpersoonlijke re
presentatie, want eerst als men door de
stem van de receptioniste naar hoger
sferen is ontboden, komt men in het
levende deel van het kantoorgebouw.

Daar wordt het visitekaartje, dat bene
den is gepresenteerd, gehonoreerd. Men
vindt er alle ruimten, die in een nor
maal kantoorgebouw passen, inclusief
een wel buitengewoon representatieve
briefkaarten op de wand te mogen prik
ken? Waar ligt het ontmoetingspunt tus

sen schoonheid, efficiency en doodgewo
ne menselijkheid? Moeilijke vragen.
Maaskant heeft met het Tornado-kantoor
een van zijn beste prestaties geleverd.

Het gebouw is robuust en tegelijk

elegant, kernachtig an zegging en ook
poëtisch. Het getuigt van respect voor
de arbeid en als mijlpaal in de ont
wikkeling van de kantorenbouw zal het
zeker zijn erkenning krijgen. Revolutio
nair is het niet. Het nieuwe bouwen
schijnt al toe te zijn aan het stadium
van perfectie en van een bijna elegant
en overmoedig spel met de vormen,
dat bij Maaskant nog beheerst wordt
maar dat bij navolgers spoedig in ma
niërisme kan ontaarden. Als vergelij
kingsobject zij het even klassiek bedoel
de raadhuis van Hilversum van Dudok
uit de jaren twintig aanbevolen. Als
men de onvermijdelijke v rschillen weg
denkt, blijkt de gelijkenis van de inte
rieurs soms frappant. Alleea Dudok
moest zijn perfectionisme tegen de wil
van zijn opdrachtgevers doordrijven. Bij
Maaskant schijnt de perfectie eerder
door de principaal gewild. B.Kr.

AMSTERDAM, 28 sept. Uit hét

prospectus van de reeds aangekondigde
lening van de B.N.G. groot 100 min
en rentende 4Vs pet, dat inmiddels is
verschenen, blijkt dat de Bank per eind
f 6.865 min tegen 6.674 min eind 1961.
f 3.097 (eind 1961 2.980) min en aan
Aan obligatieleningen stond medio 1962
onderhandse vaste geldleningen 3.493
(3.406) min uit.

s Avonds, als op elke verdieping een speciale sierverlichting brandt, komt de
merkwaardige gelaagdheid van het gebouw nog duidelijker tot uitdrukking.

(Advertentie)

voor groot en klein.

L. VEERSTRAAT 32 - HAARLEM

ENSCHEDE, 28 sept. Vijf Spaanse
arbeiders zijn als vertegenwoordigers
van hun landgenoten die in de Twentse
textielindustrie werkzaam zijn, gister
avond van de vliegbasis Twente naar
Barcelona vertrokken. Zij zullen contac
ten leggen met familieleden, organisa
ties en instanties om inlichtingen te
krijgen over het lot van hun familie
leden in het rampgebied.

De Spanjaarden gaan met het vlieg
tuig van de Twentse textielindustrie. De
deputatie staat onder leiding van de
heer Wagenaar, die in Barcelona voor
de Fabrikantenvereeniging Enschede de
werving van arbeidskrachten verzorg
de. De Spaanse ambassade in ons land
heeft inmiddels de regering in Madrid
gevraagd zo spoedig mogelijk lijsten
met de namen van de slachtoffers van
de ramp naar Nederland te zenden.

Ir. de Nederlandse textielindustrie
werken meer dan 350 Spaanse arbei
ders. Een groot aantal van hen is af
komstig uit de plaatsen Tarrasa en Sa-
badell en omliggende dorpen; zij ver
keren in grote ongerustheid omtrent het
lot van de familieleden.

Het hoofdbestuurslid van de Ne
derlandse Vereniging „Bescherming
Voetgangers", mevrouw V. van der
Does-Enthoven, heeft er terecht over
geklaagd, dat gemotoriseerde wegge
bruikers bij nadering van een zebra
pad „intimiderend rijden", d.w.z. zó
rijden, dat voetgangers gedwongen
worden op de stoep te blijven staan,
omdat automobilisten, motorrijders
en bromfietsers zó weinig vaart min
deren. dat geen voetganger het waagt
een voet op het zebrapad te zetten.
Zij en haar vereniging willen dan
ook in het Wegenverkeersreglement
een bepaling opgenomen zien, die de
gemotoriseerde weggebruikers ver
plicht bij het naderen van een zebra
pad hun snelheid merkbaar en ge
ruststellend te verminderen. Een der
gelijke verplichting zou naar onze me
ning ook het achteropkomende gemo
toriseerde verkeer, dat het zebrapad
nog niet kan zien, waarschuwen, zo
dat aanrijdingen tengevolge van het
al te plotseling hevig afremmen van
een voorligger worden voorkomen.
Daartegenover zal ook menige voet
ganger bij een zebrapad zijn al te
zichtbare argwaan en besluiteloosheid
moeten overwinnen om het gemotori
seerde verkeer niet nodeloos op te
houden of te belemmeren. Het zgn.
„intimiderend rijden" is echter een
euvel, dat zich niet alleen bij zebra
paden voordoet. Wie vaak op voor
rangswegen rijdt, ervaart herhaalde
lijk, dat op zijwegen aan beide kan
ten gemotoriseerde weggebruikers ko
men aanrijden met een snelheid die
suggereert dat zij van plan schijnen
het waarschuwingsbord en de voor-
rangsregel te gaan negeren. Gewoon
lijk stoppen deze weggebruikers dan
met een schok op het laatste moment
terwijl niet zelden het voorfront van
hun vervoermiddel hachelijk dicht bij
of wel over de weggrens tot stilstand
komt. Trouwens bij het voorrang ver
lenen in het algemeen wordt nog te
vaak de verplichting veronachtzaamd,
dat men de gehele rijbaan daarbij vrij
dient te laten. In de centra ran druk
ke steden kan deze verplichting welis
waar praktisch een vlotte voortgang
van het verkeer soms onaangenaam
stagneren, maar de stelregel moet blij
ven: „safety first".

iimiiiimiiiiiiiiiiiiHimiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiii

(Advertentie)

AMSTERDAM
SCHEVENINGEN
DEN HAAG
ROTTERDAM
HAARLEM B

AMSTELVEEN
HILVERSUM
BUSSUM

(Advertentie)

houden van februari-juni 1960.

Gelijkenissen van Jezus, door prof.
dr. R. Schippers (Kok). De auteur wil
in dit boek de diepe zin en betekenis
van de vaak eenvoudig schijnende ge
lijkenissen doen verstaan. Het boek is
bjjna de letterlijke tekst van de zondag-
avondlezingen die de auteur van maart
tot september 1960 voor de N.C.R.V.
hield.

Geloofsvragen, door H. J. H. M, Fort-
mann (Dekker en Van de Vegt-Nijme-
gen).

Radiocauserieën die van december
1960 tot juni 1961 werden gehouden voor
de K.R.O. Zjj. zijn onder de zelfde titel
en ongewijzigd gepubliceerd.

Tijdgeest en geestelijke gezondheid,
door prof. dr. F. J. J. Buijtendijk, prof.
dr. P. Christian, prof. dr. W. Schulte
(SpectrumU trecht)

Brochure nr. 21 in de serie Geeste
lijke Volksgezondheid. Deze bundel be
vat drie voordrachten die werden ge
houden op de jaarvergadering van de
„Deutse Zentrale für Volksgesund-
heitspfiege". Titels: Het verband tussen
de maatschappelijke rangorden der
waarden en gezondheid; Psychische hy
giëne; De onrust van de moderne mens.

De strijd om Tobroek, door Anthony
Heckstall-Smith (Prisma 721). Een
historisch verhaal over de inname
door Rommel van de geallieerde ves
ting Tobroek tn Noord-Afrika. De au
teur was als officier van de marine
nauw bij de strijd betrokken.

Speurtocht In de prehistorie, door
prof. dr. G. H. R. von Koemgswald
(Prisma 722). (Oorspr.titel: Begegnun-

fen mit dem Vormenschen. Vert, van
an Vrijman.) Een samenvatting rond
de vraagstukken omtrent het ontstaan
en de ontwikkeling van de mens.

Het geheim van de voetstappen,
door Christianna Brand (Prisma 723).
Een mysterie-verhaal.

Geschiedenis van de Nederlandse

stam, door prof. dr. P. Geyl (Wereld-
bibliotheek-Amsterdam). Deel IH en
IV van de in zes delen verschijnende
pocketuitgave van dit bekende werk
zijn uit.

Noord-oost Zwitserland, door A. L.
C. A. van Nijnanten (Allert de Lange-
Amsterdam). Een nieuw deel in de
geïllustreerde reisgidsen.

Utrecht (Holland-Amsterdam) Clare
Lennart geeft in dit fraaie boek een
geschreven portret van de provincie
Utrecht. Achterin vindt men een uitvoe
rig fotografisch portret van Wim K.
Steffen Prijs: 35.

Ik en ik, door Jan Kuiper (Boucher-
Den Haag) Een getekend verhaai.

Gids voor Zwitserland (Allert de
Lange-Amsterdam) Derde druk. Sa
mengesteld door A. L. C. A. van Nij
nanten.

Tsjecho-Slowakije, door dr. L. van
Egeraat (Allert de Lange) Een reis
gids.

en Franse toeristenwegen, door dr
L. van Egeraat (Allert de Lange) Tien
routes door Frankrijk.

De machten va» morgen, door Fritz
Sternberg (De Arbeiderspers-Amster
dam). (oorspr. iel' Wer beherrscht
die zweite Halfte des 20. Jahrhunderts?
Vert van P. van den Ende) Een prog
nose op de po-'tiek van de toekomst.
De auteur is een Duitse, in Amerika
levende econoom. Van zijn hand is ook:
„Marx und lie Gegenwart".

Kadervorming in de industrie in pa-
dagogisch perspectief, door dr. JJM
Penders (Spectrum-Utrecht). Proef
schrift ter verkrijging van de graad
van doctor in de letteren aan de uni
versiteit van Nijmegen. Een poging tot

wetenschappelijke verantwoording van
de werkzaamheden met betrekking tot
de kadervorming, waarmee de auteur
negen jaar was belast in een afdeling
van de Staatsmijnen.

Thiem's paardenboek, door L. J. Ltj-
sen (Thieme-Zutphen). Een royaal ge
ïllustreerd boek dat van alles over paar
den leert.

School voor spionnen, door J. Ber
nard Hutton (van Ditmar Amsterdam).
(Oorspr. titel: School for spies). In dit
boek wordt verteld hoe spionnen in Rus
land worden opgeleid. De auteur heeft
zelf vier jaar lang een school voor spi
onnen gevolgd.

Zieleleiding en moderne geneeskunde,
door Jean Pierre Schalier (Desclée de
Brouwer). (Oorspr. titel: Direction des
ames et médicine moderne. Vert "'an
H. Mansfeit). Een nieuw deel in de
Bibliotheek voor moraalpsychologie en
moraaltheologie

MUNCHEN, 28 sept. (DPA) De
voormalige W'estduitse ambassadeur in
Moskou, dr. Hans Kroll, gelooft niet
dat zich voor november een dramatische
ontwikkeling ten aanzien van Berlijn
zal voordoen. Die indruk heeft hü uit
gesprekken met Khroesjtsjev gekregen.
Kroll zei dat in een gesprek met dr.
Gerhard Frey, de hoofdredacteur van
de in Miinchen verschijnende „Deutsche
Soldatenzeitung und Nationalzeitung".
Wat er na november zal gebeuren weet
Khroesjtsjev zelf waarschijnlijk ook nog
niet. aldus Kroll.

Kroll zei tegen Khroesjtsjev dat de
aanleg van de Berlijnse muur voor Mos
kou, propagandistisch gezien als een
boemerang heeft gewerkt. Khroesjtsjev
gaf toe dat ook hij niet erg gelukkig
was met de muur, maar dat hij die
wel had moeten laten bauwen.

DEN HAAG. 28 sept. Het KLM-
vliegtuig PH-IJLK „Pallas" een Lock
heed Electra, dat gistermorgen om
tien uur van Schiphol naar Bagdad zou
vertrekken, is met 22 passagiers aan
boord van de taxi-baan gereden.

Volgens een mededeling van de zijde
der KLM werd de tweede vlieger, die
het toestel langzaam naar de start
baan taxiede, even afgeleid door een
op de hoofdbaan landend vliegtuig.
Daardoor ging zijn eigen machine iets
uit de koers en reed met het linkerwie]
van het landingsgestel in het gras
naast de verharde rolbaan. Na anige
tijd was de machine weer „vlot ge
trokken" door een trekke: van de
KLM.

Het toestel werd niet beschadigd,
maar de Pallas werd alvorens te ver
trekken toch eerst grondig nagekeken.
Om twaalf uur vertrok het voor de
vlucht naar Bagdad.