—KENNISMAKING MET TURBO DART—
Personenauto met TURBINE
motor met langer een droom
Blue Water begint
in diepte van zee en oceaan
Voortaan boringen tot op meer dan
driehonderd meter onder water
Wegverkeer wacht gretig
op goede aanbieding
Nautisch gedrocht kan nieuwe rijkdom ontginnen
ZATERDAG 13 OKTOBER 1962
PAGINA 9
Dezer dagen hebben wij op
het circuit van Montlhéry
voor de eerste maal in
ons leven de sensatie ondergaan,
te rijden in een auto, die nu eens
niet werd aangedreven door een
conventionele benzine-verbran-
dingsmotor, maar door een tur
binemotor. Straks, over vijftig of
misschien wel vijentwintig jaar
zal men er wellicht om lachen,
dat dit in 1962 nog een sensatie
werd genoemij Want dat de tur
bine een kans maakt om de con-
In de Golf van Mexico ploetert
een vreemdsoortig wezen, dat
over de brede en schuimende
golfruggen schijnt heen te stap
pen. Hoog boven de lange deining
uit doet het sterk denken aan een
of ander nautisch gedrocht, dat
traag en bedachtzaam zwaait met
zijn lange poliepen. In werkelijk
heid is het de allernieuwste vin
ding op het gebied van zeeborin
gen, een soort wandelend eiland
dat met zorg en overleg de zee-
b°dem aftast en er zo nu en dan
fens duchtig in prikt. De Ameri-
aben spreken met eerbied en
,m2ag over hun „Blue Water",
JLv9orlopig al.s enige Jn staat is
z. F.n aan een diepzeebooravontuur
te wagen. Tot op 300 meter en
meer nog kan hij de boorbeitel
lanceren, ver onder het water
oppervlak de grondlagen verken
nen op zoek naar het vloeibare
goud van de olie. Ook hier is de
„cost" voor de „baet" uitgegaan
in een veelvoud van miljoenen en
het blijft uiteraard de bedoeling
dat dit er binnen de kortst moge
lijke tijd uitkomt.
Afstandbediening
Een dure snik
ventionele benzinemotor eens,
voor de ogen van miljoenen auto
mobilisten, van de troon te stoten,
is wel zeker. In de luchtvaart is
de turbine al geaccepteerd: het
wegverkeer wacht gretig op een
goede aanbieding.
Moeilijkheden
Gloeiende gassen
Kandidaten
^MmbI
HH»
•-•
v- 2'
BRANDSTOF
BOUGIE
(ALLEEN VOOR STARTEN)
HETE GASSEN ONDER
HOGE DRUK
1ste TUR8INEWIEL
(DRIJFT OE COMPRESSOR AAN)
COMPRESSOR
Pe „Blue Water", als een vreemd nautisch gedrocht op de kabbeling in de Golf van Mexico. Ondanks wtnd en gojg
Kan dit nieuwe booreiland ih de juiste positie boven elke plaats van de zeebodem worden gehouden, terwijl de bonngen
de put doorgaan. En dan tot op een diepte van driehonderd meter en meer.
(Van onze verkeersredacteur)
(Van onze speciale verslaggever)
De „Blue Water" is geboren in het
bezige brein van de Amerikaanse Shell
Oil Company. Zeven jaar lang heeft
men erover gepiekerd, proeven geno
men en plannen uitgewerkt. Daarbij
probeerde men verschillende types van
onderwaterapparatuur en maakte te
vens een gedegen studie van de golfbe
wegingen en -krachten, zowel boven als
onder water. Als een der resultaten
hiervan ontstond de constructie van een
nieuw soort booreiland, dat in staat zou
lijn een fikse portie slecht weer
zonder moeilijkheden te verwerken.
Daarom ook zit het grootste gedeelte
dat het drijvend vermogen moet leveren
onder het wateroppervlak. Het boor
eiland is in feite een open rooster, dat
Werd opgebouwd uit grote holle cylin
ders. Op de vier hoeken van dit rooster
bevinden zich dertig meter lange, even
eens cylinder vormige kolommen, die
bet geheel een opmerkelijke stabiliteit
geven Met behulp van ballast-tanks
kan men de diepgang en de trim van
de „Blue Water regelen. De proeven
hebben uitgewezen dat dit systeem te-
t?n heel wat vuil weer is opgewassen,
ij windsnelheden van meer dan 100
km. per uur en ruim acht meter ho
ge golven beperkte men het stampen
en slingeren van de Blue Water binnen
de vijf graden. De acht ankers van tien
ton hielden het booreiland goed op zijn
plaats. Tot grote verbazing en gerust-
Stelling ook van de veertig man, die
de „Blue Water" als regel bewonen.
Tot nu toe was het noodzakelijk dat
duikers hun aandeel leverden bu de
zeeboring en de afwerking van boorput
ten op de zeebodem. Zij daalden regel
matig af om op de aangewezen plaat
sen de nodige installaties aan te bren
gen. De „Blue Water" heeft geen dui
ker meer nodig. De gehele apparatuur,
nodig voor boren en afwerken, moest
tot dusverre boven water worden op
gesteld. Nu kan men deze volgens de
nieuwe methode uit het booreiland neer
laten op de put boven de zeebodem.
Geheel met afstandbediening wordt zij
daarop vastgezet en vervolgens in be
drijf gesteld. Die afstandbediening is
gebaseerd op oliedruk, die via hoge-
drukslangen naar de apparaten op de
zeebodem wordt overgebracht. Die ap
paraten worden op hun plaats gebracht
door vijf van gleuven voorziene buizen,
die op een zeshoekige grondplaat zijn
aangebracht, en tezamen een soort ge-
Ieidings- en richtconstructie vormen.
Ook deze wordt neergelaten op de zee
bodem. Door dit apparaat kunnen de
nodige gereedschappen en zelfs tele
visiecamera's, om precies te zien wat
er gebeurt, naar de putmond worden
geleid.
Het boren van olie en aardgas onder
het wateroppervlak dateert uit de der
tiger jaren. De Amerikanen, volkomen
in de ban van hun oil-rush", zijn er
mee begonnen. Zij haalden uit hun rij
ke bodem de olie in grote hoeveelhe
den. In de staat Louisiana bijvoorbeeld.
Maar daar stelden de uitgestrekte en on
diepe moerassen hen voor enorme pro
blemen. Daar was op de normale ma
nier eenvoudig niet te werken.
Men construeerde nu een boorinstal
latie op het dek van een platboomd-
vaartuig, hetzij een zolderschuit, hetzij
een bak. Men sleepte dat vaartuig naar
de hoorplaats in het moeras. Daar liet
men de platbodem net zolang vollopen
tot deze zonk en met de onderkant op
de moerasbodem bleef staan. Men had
gezorgd voor een platform op het vaar
tuig, met behulp waarvan men vol
doende boven de drassige brij uitbleef
om te kunnen werken. Na te hebben
geboord, pompte men de bak leeg, zo
dat deze weer ging drijven en naar een
volgende hoorplaats kon worden ge
sleept. Men was het erover eens, dat
dit systeem voor ondiep water de op
lossing was. Zo gauw er van dieper
water sprake bleek, lag de zaak ech
ter anders. En met name ondervond
men nu ook de invloed van de instro
men. Men zag zich genoodzaakt op het.
vaartuig een paar stalen poten te
plaatsen, waarlangs men een ..zoge
naamd tweede dek omhoog kon vijzelen
bn vloed en weer omlaag bp eb. Wind
ên golven maakten deze zaak echter
bijzonder riskant. Er moest dus een be
ter systeem komen. En dat heeft men
tenslotte gevonden in het „zelftuiende
dek". Er is ook dan weer sprake van een
drijvende bak met erop een boorinstal
latie Aan die bak of ponton zitten vier
stevige verticale poten, die men met
Olveoutten kunnen nu overal ter zee, ongeacht de diepte van het water en de
atstand uit de kust, door middel van afstandbediening worden afgewerkt en in
aebruik gesteld. Dit geschiedt met behulp van nieuwe methoden en apparatuur,
die door Shell Oil Company in Amerika zijn ontwikkeld Daarbij wordt gebruik
aemaakt van een geleidings- en richtconstructie, die bestaat uit vijf van gleuven
ZTziene buizen op een zeshoekige grondplaat, zoals op deze foto afgebeeld. De
constructie kan de nodige gereedschappen en zelfs televisiecamera's naar hun
constru juiste plaats op de putmanden brengen.
behulp van de vijzels tot op de bodem
kan laten zakken en waar dat nodig
is zelfs door de zachte lagen heen-
drukken tot op hardere grond Langs
dpzp zelfde poten kan de bak ook om-
hoog klimmen, een gelijkmatig staaltje
van paalklimmen tot boven de hoogste
e-olven uit. En op die poten staat zij
darT stevig genoeg Want in de loop der
iaren hebben booreilanden tai van
orkanen en wervelstormen, gepaaid
gaande met de krachtigste golven, door-
ftaan Maar in hun aktiviteiten zijn zij
be^rkt De maximale werkdiepte is
zestig meter.
Het oude en het nieuwe systeem van boringen m zee staan op deze tekening afge
beeld. Op de linker afbeelding ziet men het nog steeds gangbare typewaartoe
ook de v^qr onze kust opererende Tritonbehoorde. Dit type booreiland, rust
op palen, waarlangs het omhoog kan klimmen. Voor ae putten, die hiermee
worden geboord, zijn ingewikkelde constructies nodig, die vanaf de zeebodem
tot boven het wateroppervlak moeten reiken om de noodzakelijke apparatuur te
plaatsen. De maximale werkdiepte van dit booreiland is zestig meter. Op de
rechter afbeelding ziet men het systeem, waarmee de Amerikanen hun „Blue
Water" hebben uitgerust. Men kan er nu in volle zee olie- en gasvelden mee
Ontsluiten, dank zij een methode voor het afwerken van putten door middel van
afstandsbediening. De in de cirkel afgebeelde apparatuur wordt achtergelaten
Het eiland is weggesleept. Met behulp van ballasttanks kan men de diepgang
en de trim van dit wonderlijke vaartuig regelen.
Nederland speelt in de olie- en aard-
gaswinning een bescheiden rol, t
ste als men liet vergelijkt met de co
ryfeeën van het vloeibare goud. zoals
Amerika en de a.uJ'"nTen;een"qfnHs
landjes van het Midden-Oosten, binds
1924 toen de Dienst der Rijksopsporing
van Delfstoffen aardolie ontdekte bu
Winterswijk bedroeg de geproduceerde
hoeveelheid in Nederland tot 1961 ruim
14 miljoen kg. ton. Men weet in de
omgeving van Schoonebeck en de kus i
streek van Rijswijk treft men ac<-ieve
olievelden aan. Natuurlijk, men haalt
eruit wat erin zit, maar op de duur
zullen deze bronnen uitgeput raken en
de opbrengst geleidelijk ..aan teruglo
pen. In het veld van Rijswijk, dat in
toenemende mate begint te verwateren,
zijn daarvan de eerste tekenen al merk
baar. Men mag verwachten dat hier de
Texassfeer in de naaste toekomst zal
worden opgeheven. Ondertusse; is men
druk verder gegaan met zoeken, niet
alleen in de vaste grond, maar ook op
de zeebodem. Daarbij werd van de
nuchtere veronderstelling uitgegaan, dat
zo'n olieveld, als dat achter de kust van
Rijswijk, nu echt niet per se bij de
vloedlijn hoefde op te houden. Twee
jaar lang werd de zeebodem voor onze
kust afgezocht en men vond daarbij
structuren waarin olie aanwezig zou kun
nen zijn. Men waagde de kostbare stap
en engageerde het booreiland „Triton"
van een Venezolaanse oliemaatschappij.
Voor de meest noordelijke zeeboring
ter wereld werd de „Triton" ingrijpend
verbouwd. Nauwkeurig werd de zeebo
dem onderzocht, waarin de poten zou
den worden geplaatst en de boorbeitel
zich een weg zou moeten banen. Om
vangrijke maatregelen werden getrof
fen voor de veiligheid van de beman
ning en het platform. De bemannings
leden moesten speciale cursussen vol
gen, o.a. in zwemmen, het eiland werd
voorzien van reddingsvlotten, zwemves
ten, vele reddingslijnen, een uitgebreid
brandbeveiligingssysteem, vuurpijlen en
levensgrote navigatielichten. Het grote
avontuur begon bij Kijkduin, niet ver
van de plaats, waar ooit De Ruyter het
land redde in een van de meest spec
taculaire afweerslagen uit onze vader
landse krijgsgeschiedenis. De „Triton"
heeft voor onze kust binnen de terri
toriale wateren de bodem afgetast.
Grondig en secuur "an men zeggen.
De boringen hebben geen aanleiding ge
geven tot het plaatsen van een zoge
naamd produktieplatform. De felbegeer
de spuiters" werden niet gevonden.
In dat opzicht is de „Triton" onlangs
met een dure snik van teleurstelling
in de Rotterdamse Eemhaven terugge
keerd Technisch daarentegen waren
deze boringen in de Noordzee een suc
ces En bij de Nederlandse Aardolie
Mii in Oldenzaal is men thans druk
doende de verschillende grondmonsters
aan een nader onderzoek te onderwer
pen Daarvan zal afhangen of men nog
verder met de „Triton" m zee wil
gaan een tweede fase aandurft in het
grote' avontuur van de zeeboringen, dat
door de „Blue Water" en straks onge
twijfeld vele nazaten, nieuwe perspec
tieven heeft gekregen.
De voordelen van de turbinemotor
als krachtbron voor een moderne per
sonenwagen zijn niet te onderschatten.
De turbinemotor heeft maar twintig
procent van het aantal bewegende de
len van een zuigermotor en is daar
door dus veel beter bestand tegen slij
tage. De turbinemotor heeft géén ra-
diateur nodig en géén koelvloeistof en
vraagt slechts één bougie (om mee te
kunnen starten). De motor loopt prak
tisch trillingsvrij en heeft geen last
van hoge of lage buitentemperaturen.
En bovendien; de turbinemotor vraagt
géén dure brandstof.
Zeker: hij loopt óók op parfum en
oude klare, maar is reeds tevreden
met kerosine, petroleum of dieselolie.
Hij heeft alleen een hekel aan som
mige loodhoudende brandstoffen,
maar daar is tenslotte rekening
mee te houder
Om met dit experimentele modeb de
geweldige moeilijkheden moeten over-
waar men reken inf mee moest hou-
den bij de materiaalkeuze. Blik onder de motorkap van de Turbo-wagen. De motor telt slechts vijf bewegende
De twee turbinemotoren draaien met delen. Deskundigen van Chrysler vertelden ons op Montlhéry, dat dit experimen-
snelheden tot 50.000 omwentelingen per (eje model alweer een opvolger heeft gekregen: een gasturbine die kleiner en
minuut en krijgen de gloeiende gassen lichter is.
te verwerken. Om te voorkomen, dat
voor deze schoepenwielen zeer dure (en
moeilijk verkrijgbare) metalen moes
ten worden gebruikt (nikkel en kobalt),
heeft Chrysler zélf een metaallegering
ontwikkeld. Het schijnt, dat deze vin
ding in de praktijk uitstekend voldoet.
Een groot probleem werd hierdoor op
gelost. Ook de moeilijkheid van de ge-
vaarijjke hete uitlaatgassen heeft men, S>
met behulp van roterende trommels, I
onder de knie gekregen. Het is onze
ervaring dat men, staande vlak achter
de auto, van de „lopende" motor wei-
nig meer voelt dan een warme, niet
hinderlijke luchtstroom. De uitlaatgas-
Een andere moeilijkheid vormde het
ontbreken van de mogelijkheid, op de L
motor te remmen. Chrysler heeft dit
opgevangen door aan de turbine ver- - smaFr' JÊKdP
stelbare schoepen aan te brengen. Via UNPF jf
het gaspedaal kan men de stand van
de schoepen en daardoor de „gang"' - *r*:
van de gasstroom (automatisch) leiden. fSPSpP^" XÏV': Aflli
Als we de werking van de turbine- |§P^
motor eenvoudig schetsen, dan komt
het hierop neer: de lucht wordt door "'w~
de turbinemotor aangezogen, samenge- .^^BPPfPwIP^
perst door het schoepenrad in een trom
mel en daarna doorgestuurd naar de Op het circuit van Montlhéry bij Parijs maakten wij kennis met de experimentele
verbrandingskamer, waar de brandstof gas-turbine-wagen van Chrysler, de Dodge Turbo Dart. Gemakkelijk en geruisloos
wordt toegevoegd. Het zo ontstane haalt de wagen een snelheid van 180 kilometer per uur.
zonder haperingen en ook dat is weer
een voordeel boven de conventionele
zuigermotor.
Wel voelt men het (automatisch)
schakelen, maar dat komt, omdat het
proefmodel nog is uitgerust met een
conventionele bak. Een zeer bijzondere
ervaring is het, tijdens de rit op de
toerenteller te lezen, dat de „motor"
40.000 omwentelingen ner minuut maak'
tiiiiiiiiiiHiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiMiiiiiiiiiiiniiiiiHiiiiiiiniiiiiiiiiiiiimiiiihiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiHimiiiiiiiiiiiHiiiiiiii
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiminiminminui
mengsel verbrandt terstond. De stroom
gloeiende gassen botst vervolgens te
gen een schoepenrad, dat in beweging
wordt gebracht en weer nieuwe lucht
aanzuigt. Een tweede schoepenrad
drijft, via een versnellingsbak, de wa
gen aan. De gassen gaan daarna in
een roterende trommel om af te koe
len
De gemiddelde automobilist zal nu
knikken en vragen: „Mij best, alle
maal, maar hoe rijdt nu zo'n wagen?".
Wel, men komt er niet overstuur vi n
thuis. Het meest opvallende "*s het ge
luid In de met lichtblauw leer beklede
cabine hoort men een vreemd en
voor de automobilist geheel nieuw
zacht, fluitend geluid. Wie wel eens
met een met turbinemotoren uitgerust
vliegtuig heeft gevlogen, kent het. Het
chaufferen geschiedt overigens vrjj con
ventioneel. Men heeft de beschikking
over twee pedalen: een gaspedaal en
een rempedaal. De bestuurder behoeft
slechts de hefboom in de positie „neu
traal" te zetten en aan het contact
sleuteltje te draaien, om de motor op
gang te krijgen. Daarna zet men de
hefboom op drive-in en drukt men het
gaspedaal in. De wagen schiet voor
uit; de acceleratie geschiedt vloeiend,
KOELE
UITLAATGASSEN
WARMTE UITWISSELAAR
HETE GASSEN
ONDER LAGE DRUK
GECOMPRIMEERDE
LUCHT
LUCHT
HETE GECOMPRIMEERDE
LUCHT -
VERBRANDINGSKAMER-
NAAR
ACHTERWIELEN
2de TURBINEWIEL
(DRIJFT DE ACHTERWIELEN AAN)
Zo werkt de turbine-motor van de Dodge Turbo Dart.
Het is moeilijk te voorspellen, of de
turbinemotor in de toekomst de ben
zinemotoren zal verdringen. Het is zelfs
moeilijk te voorspellen of hij ooit aan
bod zal komen. Dat hij een kans maakt,
is zeker. Maar ook de rotatiemotor
streeft naar de gunst van de automobi
listen. De Wankelmotor bevindt zich
weliswaar nog steeds in de laboratoria,
maar men dient de kansen van deze
eveneens veelbelovende krachtbron niet
te onderschatten. Of zal het tenslotte
de brandstofcel zijn, die ons tegen hel
einde van deze eeuw energie verschaf
voor onze voertuigen?
Voorlopig dient onze kennismaking
met de nieuwe krachtbronnen beperkt
te bljjven tot de turbinemotor, die de
moderne schoepen-rad-wagen over de
weg jaagt, simpeler en geluidlozer dan
voorheen. Een interessante kennisma
king, al behoeft u de afschrijvingster
mijn van uw zuigermotorwagen onder
invloed hiervan beslist niet te vervroe
gen, want het zal nog wel vele jaren
duren vóór de turbinemotor in kwali
teit en kwantiteit gereed zal zijn om de
strijd met de benzine-motoren' te kun
nen aanbinden.
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllliMiiiiiiiiiiiiiiiiinil,
Uiterlijk ziet de door Chrysler vervaar?
digde experimentele turbine-wagen er
vrij normaal uit: de geheimen schuilen
onder de motorkap.
33 -ftV"
