Fokker heeft er al dertig aan
West-Duitsla ndgeleverd
I20 MONSTERS VOOR NEDERLAND
Luchtmacht heeft lang
op Super-Starfighter
moeten wachten
Kritiek weerlegd
Klappen en knallen
„Performance"
T evredenheid
Op schema
Dolfijn ol dolk?
Moeilijke aanloop
De katholiciteit
der kerk
ZATERDAG 12 JANUARI 1963 PAGINA 8
Eindelijk heeft de Koninklijke
Luchtmacht dan zijn eerste
twee Starfigh ter-straal ja
gers. De aflevering, door velerlei
oorzaken toch al verlaat, moest
begin december nog eens twee
weken worden uitgesteld omdat
mist en noodweer de laatste proef
vluchten onmogelijk maakten.
Maar tenslotte konden de 2 Ne
derlandse vliegers met de meeste
vlieguren op de Lockheed F-104G
„Starfighter", de luchtmachtkapi
teins M. G. Janssen (36) uit
Noordwijk en A. P. Okkerman
(34) uit Amstelveen beiden
toegevoegd aan het Fokkerteam
van invliegers de beide razend
snelle, ranke machines dan toch
van Schiphol naar de vliegbasis
Twente overbrengen. De eerst
komende maanden blijven de
toestellen overigens aan de grond,
opgesteld in een hangar op de ba
sis, waar enkele honderden leden
van de Nederlandse en Belgische
luchtmachten, vliegers en grond
personeel, in een geïntegreerd
scholings- en opleidingsprogram
ma met de voor beide landen nieu
we straaljager worden vertrouwd
gemaakt. Voordat deze eerste
twee Starfighters opnieuw het
luchtruim mogen kiezen, moeten
ze eerst een tijd geduldig het lot
van „sleutelmachines" ondergaan.
De landingssnelheid van de Super-Starfighter bedraagt ca. 265 kilometer per uur. Daar moet wel een remparachute aan te pas komen, wil het toestel althans nog
van de gebruikelijke banen kunnen gebruikmaken.
Vooral de onderlinge samenwerking
in de „Noord-groep" geeft prof. Van
Emöen en zijn medewerkers reden tot
tevredenheid. Een tevredenhek' die Fok
ker voor een groot doel aan zichzelf
mag danken, al was het alleen maar
door de cursussen die op Schiphol vorig
jaar aan de Duitse collega's werden
gegeven in het omgaan met de tonnen
en tonnen papier, die Lockheed naar
zijn Europese licentiehouders zond, per
fabriek alleen al twintigduizend teke
ningen en voorts massa's voorschriften,
handboeken en procedure-instructies.
Fokker was toen, door de ervaringen
opgedaan met de bouw van Gloster
Meteors, Hunters en Friendships, in het
lezen van Amerikaanse tekeningen en
het werken met een Amerikaanse be-
mating al heel goed thuis.
De Fokkerfabrieken begonnen 22 juni
'61 aan de montage van de eerste Star-
fighter; toen kwam de D-8001 als romp
op de (produktie)-Hjn, anderhalf jaar
nadat de directie voor het eerst met
een eventuele bouwopdracht voor de
nieuwe Amerikaanse jager was gecon
fronteerd. Een deel van het personeel
kreeg by de Lockheed-fabrieken in Ca-
lifornië een speciale opleiding, evenals
een aantal Nederlandse invliegers. De
eerste dertig Fokker-Starfighters kwa
men nog op assemblage-basis tot stand;
dat gaf aan manuren een besparing van
vijftig procent zodat althans gedeelte
lijk kon worden tegemoetgekomen aan
het verlangen van de luchtmacht, zo
spoedig mogelijk over een aantal van de
supersone ..raspaardjes" de be
naming is afkomstig van de Belgische
invlieger Bernard Neefs te beschik
ken. Maar inmiddels is Fokker begon
nen, de Starfighter geheel zelf te bou-
Zes worden er nu elke maand afge
leverd; over een maand of acht moe
ten dat er dertien zijn. En in de eerste
helft van '65 moet het honderdtwintigste
en laatste exemplaar kant en klaar van
Schiphol kunnen vertrekken. Zal dat luk
ken? „Het kan, dus het moet", zegt men
bfj Fokker. „Aan de beginperiode van
bloed, zweet en tranen is nu vrijwel
een einde gekomen, onze uitrusting en
apparatuur zqn volledig op peil geko
men en de produktie loopt op schema.
Nog een paar maanden en ook met het
invliegen en de aflevering gaat alles
volgens planning".
Dat invliegen geschiedt van Schiphol
af met een eigen fabrieksteam, aange
vuld met twee luchtmachtkapiteins:
vóór de aflevering al kan de lucht
macht door dat „geïntegreerd vliegen"
nagaan of de Starfighter aan al haar
wensen voldoet. Dat betekent dat Ne
derland het enige land is, waar geen
speciale militaire afname-vluchten be
hoeven te worden gemaakt en de lucht
macht al voor de aflevering belangrijke
ervaring met het toestel kan opdoen.
Overbodige proefvluchten die vooral
door de hoge brandstof- en verzekerings
kosten elke keer zo'n zes mille vragen
worden vermeden. Per slot van reke
ning, zegt de internationale vliegtuig-
bouwerswereld, „You can't fly quality
into an aircraft".
De Starfighter heeft nogal eens aan
heftige kritiek op zijn doelmatigheid
moeten blootstaan een kritiek die
men ook nu hier en daar nog wel
kan beluisteren.
Vooral ging het daarbij om de
concessies die links en rechts moes
ten worden gedaan om het toestel niet
voor één, maar voor drie taken ge
schikt te maken. Hebben de compro
missen de waarde als operationeel
wapen doen dalen? Als dat al het
geval is, aldus niet alleen Amerikaan
se maar ook Europese lubhtmacht-
autoriteiten, dan toch in een te ver
waarlozen mate. Vooral de drievou
dige radar in de dolkneus van de
Starfighter, waarvan één apparaat het
toestel geheel automatisch achter elk
bewegend doel aanstuurt, zou hem voor
een eventuele vijand maken tot een
zeer te duchten snelle tegenstander,
ook al is hij dan vijfhonderd kilo
zwaarder geworden dan aanvankelijk
de opzet was. Als onderscheppings
vliegtuig is de Starfigliter uitgerust
met een 20 mm Vulcan roterend
kanon en twee of vier Sidewinder
raketten, of twee gestroomlijnde bak-
kan met elk negentien ongeleide ra
ketten. Voor aanvalsdoeleinden neemt
hij GAM-83 Bullpup-raketten of bom
men van 450 tot 900 kilogram mee.
In Amerika is gebleken - en daar
mee lijkt een belangrijk deel van de
kritiek afdoende weerlegd dat de
Starfighter, op een hoogte van tien
kilometer vliegend met een snelheid
van 1.6 maal die van het geluid
oefenbommen binnen de twintig me
ter van het doel kan laten terecht
komen. Dat is een trefzekeriieid die
men bij het gebruik van atoombom
men gerust op honderd procent mag
stellen. En de Starfighter zal, in de
tijd van oorlog, atoombommen afwer
pen.
Intussen hebben de vele wijzigingen
die ook nadat in Californië de produk
tie al was gestart, nog werden aange
bracht, hun consequenties gehad voor
de prijs van de machine. Die prijs is
nu opgelopen tot ruim zes miljoen per
stuk, maar de vrees leeft dat het daar
bij niet zal blijven. Onze eigen Tweede
Kamer heeft daarover in haar voorlo
pig verslag over de begroting van De
fensie minister Visser een aantal vra
gen gesteld, waar de twijfel aan een
juiste gang van zaken bij 't Starfighter-
project in zijn geheel en vooral het
Nederlandse aandeel daarin dik boven
op ligt. Daarbij komt ook aan de orde
De „wolkenmachine" van Schiphol, de geluiddemper met behulp waarvan de nabrander van de stevig verankerde Staf'
fighter wordt „proefgedraaid". Per minuut wordt ruim 2500 liter water voor koeling in de demper gespoten, water dat
als luid sissende stoom de lucht boven het terrein verduistert.
de vraag, of de tien tweezitter-lesma-
chines, die de luchtmacht in Amerika
heeft besteld, wel op tijd zullen worden
afgeleverd.
Er is ook buiten de Kamer de laatste
tyd wel het een en ander gezegd en
geschreven, in ingezonden stukken
over de Starfighter. Vriendelüke woor
den waren er niet bij, want elke spre
ker-schrijver wilde niet anders dan zqn
gal spuwen over het „gedonderjaag",
de schrikaanjagende klappen en knal
len, waarmee het proefvliegen met de
Starfighter gaat gepaard. Geluidsexplo
sies die de supersone straaljager ver
oorzaakt met de „golf" die hij, zoals
een schip zijn boeg- en hekgolf, achter-
zich aansleurt.
Een golf van vijftig kilometer breed
en tot wel honderdvijftig kilometer diep.
Een raadselachtige golf ook, want de
geluidsproblemen bij het vliegen met
snelheden die die van het geluid over
treffen, zijn nog ver van hun verkla
ring, laat staan van hun oplossing.
Soms wordt de knal in het geheel niet
gehoord, wellicht door onbekende oor
zaak evenwijdig aan het aardopper
vlak omgebogen. Maar dringt de klap
wèl, door, dan betekent dat weer een
regen van heel boze telefoontjes bij
Fokker. Als het niet om een gebroken
ruit gaat, dan wel om een bord, dat een
geschrokken huisvrouw bij de afwas uit
haar handen liet glippen Zelfs vragen
in de Amsterdamse raad zijn al op het
Starfightergedonder gevolgd.
„Ga toch met jullie proefvluchten bo
ven zee", is het advies dat Fokker
„vrijblijvend" ontvangt. Maar, zegt
men op Schiphol, dat kan nu juist niet.
Voor een proefvlucht mag maat weinig
brandstof mee om het gewicht zoveel
mogelijk omlaag te drukken. Dat be
tekent starten op Schiphol, vliegen tot
een paar kilometer uit de kust, terug
draaien. de maximumsnelheid ongeveer
boven de luchthaven bereiken (en dan
vallen de klappen), snelheid terugne
men, opnieuw draaien en naar Schip
hol terugkeren. Te ver boven zee gaan
zou voor de vlieger tc grole risico's
met zich brengen: in geval van nood
zou hij op grote afstand uit de kust
in het ijskoude water terechtkomen en
vóór redding hem zon hebben bereikt,
zou hij al zijn bezweken.
„Wij doen ons best, de overlast zo
veel mogelijk te beperken, maken maar
één proefvlucht per toestel op maxi
mum-snelheid en dat nog elf kilo
meter hoog. Men zal aan de hoorbare
consequenties van het supersone
vliegen moeten wennen, al hopen ook
wij dat er afdoende oplossingen wor
den gevonden, zéker met het oog op
de supersone Dassagiersvliegtuigen
van de toekomst, die vele malen har
dere klappen zullen geven dan onze
kleine Starfighter".
De Starfigther spanwijdte 6.68
meter, lengte 16,67 meier en hoogte
4.11 meter doet velen, die hem
op grote snelheid zich met ongeëven
aarde souplesse zien wentelen, denken
aan een dolfijn. Maar wie zich reali
seert dat die snelheid maximaal 2323
kilometer per uur kan bedragen (op
iets meer dan dertien kilometer hoog
te) ziet er waarschijnlijk eerder een
venijnige dolk in, alleen uitwendig
herinneringen oproepend aar, de zo
veel vrediger pijltjes van het dart-
spel.
De jager gaat nog steeds door bij spe
cial.; vluchten en militaire competities
de ene maximale prestatie na de andere
op zijn naam te schrijven. Ruim vier
jaar geleden al bracht een F-104 het
wereldsnelheidsrecord op 2259 kilometer
per uur, klom tot de tot dan ongeken
de hoogte van bijna achtentwintig kilo
meter en dat met een stijgsnelheid die
ook al een record betekende. De Ge
neral Electric J79-GE-11A straalmotor
heeft een „droge" stuwkracht van al te
gen de 4700 kilogram, die door de „na-
brander" met nog eens ruim 2600 kg
wordt vergroot. Dat betekent voor de
Starfighter twee seconden na de start
reeds een snelheid van zeshonderd km/u
Nog een twee minuten later is hij onder
een stpghoek van 38 gr., waarbij de
op zijn rug liggende vlieger zich voelt
alscf hjj volkomen verticaal omhoog
gaat, geklommen tot op dertien kilome
ter hoogte. Nog luttele tientallen secon
den en de Starfighter kan zestien kilo
meter boven het aardoppervlak een ge
vechtsopdracht uitvoeren.
En bij dat alles heeft hij, mits voor
zien van reservetanks, een viiegbereik
van duizend kilometer. Een slank, fraai
gelijnd maar als het moet duivels mon
ster, waarvan er binnen tweeëneenhalf
jaar tweeduizend over de wereld moeten
kunnen razen. Nu verg' de bouw van
één exemplaar in Europa nog dertien
maanden, maar wanneet die tijd volgens
plan kan ivorden gereduceerd tol de ne
gen maanden die men er in Californië
voor nodig heeft, zijn ze er in 1965. Alle
tweeduizend. De vurigste raspaarden uit
de renstal van de vliegerq.
De nieuwste uitvoering van de Star
fighter, bij Lockheed in Californië ont
wikkeld, kan het zelfs zonder startbaan
stellen. Dit toestel is uitgerust met veer
tien kleine, rechtopstaande straalmoto
ren, verdeeld over twee lange gestroom
lijnde houders aan de tips van de vleu
gel. De uitlaten van deze motoren zijn
met behulp van scharnierende deksels
zodanig te stellen, dat het vliegtuig ver
ticaal kan starten en landen en niet
alleen vooruit maar ook achteruit kan
vliegen. Deze in samenwerking met de
Engelse fabriek Short Brothers and Har-
land ontwikkelde Starfighter-versie was
een van de inzendingen naar de NAVO-
competitie voor een „V/STOL"-ge-
vechtsvliegtuig.
Tot nu toe zijn de meningen over
de operationele prestaties van de Star
fighter in militaire kringen gunstig.
Over niet ai te lange tijd zal men er
ook de Nederlandse luchtmacht naar
kunnen vragen. De Fokker-invliegers
zijn over de „performance", het totaal
aan capaciteiten van de Starfighter,
geestdriftig. Chef-invlieger A. P. Moll
gelooft overigens wel, voorzichtig, dat
de ontwerpers met he geringe opper
vlak (16,62 m2) en daarmee met de
merd worden door vrije wil. medew(.0
naar de volheid in haar zou be^ej-«
King, natuurlijke Godskennis. lIiJ ieU
en pauseljjk gezag. Dit boekje, da' y.
katholiek herhaaldelijk tot tegenspr'^[5
prikkelt, is uitermate waardevol t
uitgangspunt voor een gesprek.
verheldert menig thema en kom' s
voo. de reforim uische theologie a
een aanzienlijke winst voor. De
G. F Cr ibach te Nijkerk heef'
uitgegeven.
enorme belasting van de kleine, rneS'
scherpe vleugel tot de grens van h®
uiterst mogelijke zijn gegaan (,,daar'
om zal men over twintig jaar heus ni®1
spreken van „die goeie, ouwe" Star"
fighter"), maar vindt de machine toe®
maar een wat goed vliegtuig:
Goed maar niet goedig, zegt een de*
beide luehtmacht-invliegers, kapite1®
Janssen, „want een ondeskundige be
handeling straft hij ogenblikkelijk af"'
Hij schrijft dat ook in de jongste afleve
ring van „Veilig Vliegen", het blad va"
de luchtmachtstaf, waarnaar dezer da'
gen in elke luchtmachtmess gretif?
wordt gegrepen. De KLu popelt om
les wat er van de Starfighter tot nu to®
is beweerd, eindelek eens zelf te gaai1
ondervinden. Alle goeds en, als het e'
is, dan ook maar alle kwaads. Maar di'
Starfighter moet nu toch wel gauw d®
lucht ingaan, al was het alleen maaf
om de viering van het gouden jubilend1
van de Koninklijke Luchtmacht, in de
loop van '63, een schier huiveringwek
kende luister te kunnen bijzetten,
PAUL KLARÏ'
De bekende hervormde theoloog
prof. dr. H. Berkhof heeft oh'
langs een boekje gepubliceerd'
dat de neerslag bevat van e®®
jarenlange studie, fn reformatorisch®
kring is het vraagstuk der katholle»,
teit hoogst actueel, zoals men wee»
omdat, zo drukt Berkhof zich uit, daar'
me alle fundamentele oecumenisch®
problemen samenhangen. De orth 0'
dote theoloog Nissiotis zegt daarover'
„De vraag naar de inhoud der kat®0"
liciteit is niet alleen de voornaamst®
vraag van de ecclesiologie, maar ook
een van de hoofdproblemen van h®
interconfessioneel gesprek over het tv®'
zen der Kerk".
Katholiciteit noemt Berkhof ,,ërot<?,
naar de volheid". In het eerste hoof®
stuk geeft hij de verschillende opva1
tingen weet over katholiciteit volg®A
de r.-katholieke, de reformatorisch.!
en de angiikaanse leer, waarbij ®X
stelt dat men alleen langs de weg v'a
een concrete bijbels-theologische
dering tot een katholiciteitsconcep®.
kan komen, die gezag heeft en vereh
gend werkt. In het volgende hoofdsoL
gaat hij dan nader in op de betekeh
van „volheid" en „vervullen" in F®-,
lus' brieven aan de Efesiërs en Kol£l,
senzen. Daarna komt het begrip kat®j{
liciteit aan de orde, maar eerst sjjU
hij, .dat de Openbaring moet wordt
gezien ais een organische veeleenht'
van waarheden. Principieel organ'
tisch denken is, zegt hij, echter niet
schikt om de hele Openbaring te ve,
staan. Echte Katholiciteit valt sa®»
met oecumeniciteit. Zij is het fu® aa
ment en het doel der Kerk. Over
structuur der katholieke Kerk kan «U
naar zijn mening slechts met recht
resultaat snreken vanuit het doel: t
mondige, met gu"en toegeruste en
dienst bereide gemeente, tn het 'a?at
ste hoofdstuk wordt dan gezegd. °a<j
geen enkele kerk zich katholiek f® jj
noemen, gemeten naar de norm v
de katholiciteit als doel. Daarna
hij na wat principieel en wat con' r
sioneel de katholiciteit belemmert. v (,r
dit laatste spreekt Berkhof vooral fj
de r.-k. Kerk, wier katholiciteit
dezelfde mate verduisterd acht a
haar evangeliciteit, omdat de SUi-
naar ci \rnlhoirl in hoor -»mi DU
De Starfighter eigenlqk: De Super-
Starfighter moet drie oorlogstaken
kunnen vervullen: die van jager-bom
menwerper, onderschepping* jachtvlieg
tuig en fotoverkenningsvliegtuig. Kan
die ook uitstekend vervullen, naar de
officiële rapporten vertellen. Negen lan
den hebben nu de Starfighter gekozen
ter modernisering van hun luchtmach
ten: België, Canada, Denemarken, Grie
kenland, Italië, Japan, Nederland, Tur
kije en West-Duitsland. Wat Europa be
treft betekent dat één gigantisch pro
ject, want het toestel wordt er !n
Lockheed-licentie gebouwd 949 stuks
in totaal. Zestigduizend mannen en vrou
wen zqn by de Europese Starfighter-
bouw ingeschakeld, in België, Duits
land, Italië en Nederland. De Neder
landse Fokkerfabrieken zqn verantwoor
delijk voor de aflevering van 350 F-
104 G's, 95 aan de Koninkiyke Lucht
macht en 255 aan de Deutsche Luft
waffe.
Nederlands eerste S'arfighters blijven
voorlopig nog aan de grond de Bonds
republiek heeft al een aantal volledi
ge Starfighter-squadrons in operatione
le dienst, onder meer met ruim dertig
toestellen uit de Fokkerproduktie. Een
beetje sneu voor de Nederlandse man
nen in het luchtmachtblauw, maar dat
ia allemaal een kwestie van contracten
en bouwcontingenten, geregeld door
ook hier een „overkoepelend orgaan",
de NASMO (NATO Starfighter Manage
ment Organization), in Koblenz geves
tigd.
De Nederlandse luchtmacht-commo
dore C. A. Robertus maakt als lid van
de raad van bestuur deel uit van de
opperste NASMO-leiding; een ander
luchtmachtofficier, kolonel ir. H. K.
Stokla, is plaatsvervangend directeur-
generaal. Maar vooral door de N.V. Ko
ninkiyke Nederlandse Viiegtuigenfabriek
Fokker (hoofdaannemer van de „Noord-
groep", waarin ook Aviolanda, Focke
Wulf en „Weser" Flugzeugbau te Bre
men en de „Hamburger Flugzeugbau"
z(jn verenigd) speelt Nederland in het
Europese Starfighter-project eer. rol van
belang. Niet alleen op Schiphol is daar
van iets te zien. Want voor de „Neder
landse" Starfighters komen de vleugels
uit de Fokkerfabriek i- Dordrecht, rich
tingroer en staartvlak uit Rotterdam
('t Hart) en rompeinde uit Breda
(Backer en Rueb). En onder de honder-
In de montagehal wordt de spitsneuzige F-104G door speciaal daarvoor in dienst
genomen technici van zijn gecompliceerd, elektronisch inwendige voorzien.
den grote en kleine industrieën in Euro
pa die op de een of andere wijze bü
de licentie-bouw van wat destijds met
overmoedige trots werd genoemd „het
toestel van morgen, gisteren al ge
bouwd", zijn betrokken, is Philips er een
die haar aandeel levert in de griezelig
ingewikkelde elektronische uitrusting van
de machine.
De Europese Starfighter-bouw is in
volle gang. Na een aanloopperiode die
moeilijk was, zeker, „maar niet moei-
lqker dan werd verwacht" Niet al
leen bij de ontwikkeling die bij de
Starfighter al vele jaren terug ligt
maar ook bii de eerste produktie van
welk nieuw vliegtuigtype dan ook dui
ken er moeilijkheden en vraagstukken
op, kunnen er zelfs harde tegenslagen
zijn. Lockheed heeft daarvan ook bij
haar F-104G geweten en nu hebben
ook de betreffende Europese vliegtuig
en vliegtuigmotorenfabrieken in de na
righeid gedeeld.
Maar die narigheid was niet abnor
maal groot, zeker niet bq een zo ge
avanceerd toestel als deze Starfighter.
Dat zegt kolonel Stokla in Koblenz. En
dan stelt hij voldaan vast dat voor een
aantal problemen aanmerkelijk betere
oplossingen zijn gevonden dan de des
kundigen redelijkerwijze konden ver
wachten. Zc bleek het niet mogelijk, de
Starfighter gelijktijdig voor de uitvoe
ring van zijn drievoudige jpdracht uit
te rusten: het verkenningsvliegtuig eiste
nu eenmaal heel speciale, afzonderlijke
voorzieningen. Het was toen eer Neder
landse industrie, de „Oude Delft", die
met die voorzieningen en daarmee vér
gaande verbeteringen kwam aandragen.
„Niet moeiiyker dan werd verwacht".
Dat zegt ook prof. E. van Emden
technisch directeur van Fokker. „Het
systeem dat bq de bouw var de Star
fighter wordt gevolgd, voldoet redelijk
goed, zelfs beter dan ik verwachtte". En
wat betreft onverwacht opgedoken pro
blemen voegt hy er nog aan toe: „Ik
heli ook niet de indruk, dat zc bq een
ander vliegtuig minder grooi en ge
ringer in aantal zouden zqn geweest".
