Groeiende aandacht voor
Rapport geeft veel
stof tot discussie
a
Ploegenarbeiders
geven hun mening
NAAR KERNVOORTSTUWING VAN RAKETTEN
Verbeten voortzetting van
nek-aan-nek ruimterace
Voor het Westen geen reden
tot pessimisme voor 1963
¥2
h
Sovjets gaan nu
maan verkennen
SI
VRIJDAG 22 FEBRUARI 1963
PAGINA 9
tAoor het Instituut voor
U Abeidsvraagstukken te Til-
burg, het Sociologisch In-
j^ ^üt der Nederlands Hervormde
*iif k en Contactgroep Opvoe-
r Produktiviteit is onlangs een
Pport uitgebracht over werken
fi k °ndag, dat zich in 't bijzonder
y t op het besef van de zondag
bad"6611 te^en van goddelijke ge-
aa a's een dag waarop de mens
Sch Zijn ware bestemming, nl.
xi epsel te zijn voor Gods aange-
leidt herinnerd wordt". In de in-
ya?lri8 wordt er aan herinnerd,
"de discussies over de zon-
lijl§Sarbeid tot nu toe voorname-
g k °P het theologische vlak wor-
0 "J gevoerd". Daarom heeft het
^zoeksteam getracht na te
0 atl in hoeverre het kerkbezoek
ke ?°fdag en de binding met de
gep in het algemeen door de re-
b0 rtlatige zondagsarbeid werden
1 'Pvl°ed. Daarbij bleek, dat men
tjp erdaad op werkzondagen min-
w. Paar de kerk ging dan op
ij, '0 zondagen, bij protestanten
onverplaatsbare bezigheden
bijna alle mensen vrij
ft] ^°Ueken. Dit verschil is ge-,
tv lelijk te verklaren door zo
theid zondagsplicht voor de ka-
be.deken als door de omstandig-
l{e d. dat zij een veel ruimere
den e bebben 'n de aanvangstij-
t?r Van de kerkdienst. Dat ech-
tja door de zondagsarbeid de bin-
kerk verzwakt zou
fcck, n> is uit het onderzoek niet
"leken.
winkelen op werkdag
„Wij zullen de successen van
andere mogendheden op het ge
bied van de ruimtevaart toe
juichen, maar ons steeds inspan
nen om de eersten te zijn". Deze
uitspraak van 's werelds eerste
op zondag geen was buiten
kosmonaut Joeri Gagarin tekent
de sfeer, waarin ook weer het af
gelopen jaar de ruimte-experi
menten van de Verenigde Staten
en van de Sovjet-Unie zijn ver
lopen. Als wij een prognose voor
196P maken kunnen we helaa?
niet zeggen, dat althans op het
gebied van de bemande ruimte
vaart de kansen voor het Wes
ten gunstiger zullen liggen. Maar
er is geen reden tot pessimisme,
integendeel. Waarom zal dadelijk
duidelijk worden.
„Saturnus" klaai
PROBLEMEN ROND ZONDAGSARBEID
'rfi/U
kerkgang bleken ln verschil-
ten niet te kloppen met het
<l#t rzoei?edrag- Zo waren er b.v. 52
W ..tle Pers°nen, die verklaarden
bil4r°b „?ondag een dag van God is,
JJISJ mag worden gewerkt"; 14
kik to°ndp bezochten nooit een kerk
re bpi.i..n °ok overigens geen kerke-
hpt agstelling.
Ipibhiig raPport wordt gezegd, dat in
1 kat §eva,len de ii.druk gewettigd
&X?0hda» godsdienstige waarde van
"Jeü^kt elleen als argument werd
°m<lat de betreffende arbei-
aar F1 geheel andere redenen
l tegen de continudienst had-
^k
bp. aard van de geselecteerde
V«r<Jelin^eksgroeP speelt mee bij de
dp 't 2i„,g van de uitkomsten Men
VphWotes. veel moeite getroost om in
Nea groep werkelijk meele-
bip.iien j/oaten te kragen ,,Het ver-
rpi; ?eseie ^orechtvaardigd, da! bÜ een
Nrt hze [eerde steekproef het aantal
0hf3i^veel ae?waren tegen zondagsar-
i, 2oek geringer zou ziin dan in onze
«efk'.Wei, epen"
Ê^Vow'd \.o'i1kse ..ritme" van de meer-
Dürti,<1 Behi ?e bevolking is doorslag-
'hg ,."'eken voor de afwijzende
l,lOhi)te v= nloegenarbeiders ten
k1 h«!8sbesef" u ?ondagsarbeid. Het
Sla Onrio bestond voor een deel
1 van a gaan van de sfeer, het
*h in straat en de buurt ron-
het besef dat bijna alle
J'Oot.jby het onderzoek verkregen ant-
bet1 vragen over de godsdiensti-
tekenis van de zondag en over de
r
voor de vrije tijd op weekdagen als
voor de vrouwen op de „werkzonda
gen".
Maar ook de maatschappij zelf zal
zich moeten aanpassen. Een vooral
voor protestanten belangrijke diffe
rentiatie in de aanvangstijden van kerk
diensten ligt voor de hand. Zou het niet
denkbaar zijn om in enkele, dicht bij
het bedrijf gelegen, kerken diensten te
houden kort vóór of na het tijdstip van
de wachtwisseling, waardoor de mensen
niet apart van huis hoeven? Gebleken
is, dat verschillende geestelijken in een
streek met massale ploegenarbeid niet
op de hoogte waren van de wisseltijd
stippen, zo wordt gezegd.
Tenslotte; de variatie die voor kerk
diensten mogelijk lijkt moet ook voor
andere bijeenkomsten mogelijk zijn.
Waarom moeten vergaderingen altijd
om 8 utir 's avonds beginnen en niet om
b.v. 9 uur, als dat in verband met het
wisseltijdstip beter zou zijn?
„Werken op zondag" zegt: „Uiter
aard betekent dit alles een doorbreken
van gevestigde gewoonten, zowel aan de
zijde van de organiserende organisaties
als aan die van het bezoekend publiek.
Daarbij zal dikwijls een zoeken naar
mogelijkheden, een voorzichtig experi
menteren, een peilen van de omvang
van het potentiële bezoek, nodig zijn.
Voor aanvankelijke weerstand (zoals
b.v. bij de vraag naar kerkdiensten
door de week optrad) zal men daarby
niet te gauw moeten terugdeinzen: wat
onbekend en onbeproefd is, wordt nu
eenmaal sterk afgewezen, vooral wan
neer men er slechts in theorie mee
wordt geconfronteerd. Aangezien derge-
lijk zoeken naar werkwpzen in meer of
mindere mate by veel organiserende
instanties voorkomt is het o.a. aan de
bedrpven en de vakbonden om con
stant aandacht te vragen voor de belan
gen van de ploegenarbeiders hierby".
„Samengevat", aldus het rapport,
„lykt het ons, dat er op drie fronten
gewerkt zou kunnen worden aan beper
king van de met zondagsarbeid samen
hangende problemen: streven naar het
maximum in de hoeveelheid vrije tijd
welke samenvalt met die van andere
groeperingen, aanpassingshulp aan de
betrokken werknemers en hun gezinnen
en aanpassing vanuit de samenleving."
Waarbij voorop staat, dat, waar enigs
zins mogelijk de ploegendienst met zon
dagsarbeid zoveel mogelijk beperkt moet
blijven."
mensen dan vrij zijn. Dit is dus een
geheel andere motivering, dan die men
in de discussies (die veelal van de kant
van kerken en confessionele organisa
ties komen) tegenkomt. „Naar onze me
ning," aldus „Werken op Zondag",
„voegt dit alles sen geheel nieuw punt
aan de vraagstelling in verband met de
zondagsarbeid toe. Als men zich inzet
voor het behoud van de zondag om zijn
symbolische waarde, is dan niet voor
waarde, dat het symbool ais zodanig
wordt verstaan?"
Een tweede punt, waarop het onder
zoek zich heeft gericht, geldt de sociale
waarde van de zondag als dag van het
gezin. Heeft de ploegenarbeider in con
tinudienst met regelmatig terugkerende
werkzondagen voldoende contact met
zijn gezin, met zijn kinderen vooral?
Krijgt hjj voldoende gelegenheid om
„tot rust te komen"? Welke problemen
doen zich voor in de vrije-tb'dsbeste-
ding, wanneer het normale patroon van
de wekelijkse vrije zondag wordt ver
vangen door vrije dagen, die soms op
zondag vallen maar meestal op een
geheel andere dag in de week?
Tijdens het onderzoek werd een bere
kening gemaakt van het aantal ge
meenschappelijke vrije uren van de va
der en de schoolgaande kinderen, op
basis van het werkrooster in het be
drijf, waar de onderzoekspersoon werk
te. Daarbij bleek, dat de arbeiders in
continudienst ook al omdat zij meest
al een wat kortere wekelijkse arbeids
duur hebben in dit opzicht niet ach
terstonden bij arbeiders in normale
diensten.
Zoals te verwachten was, bleek de
vrye-tydsbesteding van continuarbei-
ders op de vrpe weekdagen belangryk
af te wpken van het normale beste
dingspatroon op vrpe zondagen. Het
rapport onderscheidt „onverplaatsbare
bezigheden", die aan de zondag gebon
den zyn (zoals b.v. voetbalwedstrijden)
„min of meer verplaatsbare bezighe
den", die door de aanwezigheid van
andere gezinsleden een eigen „kleur"
krygen, en de „verplaatsbare bezighe
den" (vissen b.v.). Het bleek, dat de
onderzoekspersonen een groot deel van
de zondag doorbrachten met onver
plaatsbare bezigheden: sport, fietsen
met de kinderen, bezoek aan „Oma en
andere familie een kennelpk niet zo
erg gewaardeerde tydpassering, die
bovendien ook op andere dagen moge
lijk is, maar meestal voor de zondag
werd gereserveerd. Het rapport schryft
„De onvervangbaarheid van de zondag
en de overwegende voorkeur va» de on
derzoekspersonen voor deze dag als
vrpe dag waren onmiskenbaar. Het wil
ons echter voorkomen, dat ook de vrije
weekdag een eigen, niet vervangbare
waarde bezit. Zou het voor de continu-
arbeider met schoolgaande kinderen
niet een voordeel zyn, dat hy deze dag
mi de vrouw alleen kan uitgaan? En
zou het knutselen in en om het huis
(door godsdienstige overwegingen en on
der invloed van „de buurt" voor een
belangrijk deel alleen op weekdagen
mogeiyk) ook niet een eigen betekenis
voor het gezinsleven hebben?
Het onderzoek wees verder uit, dat
het aantal gezinnen, waar het voor de
kinderen géén verschil maakte of de
vader (op zondag) werkte of niet, het
grootste was. Het waren vooral de
vrouwen, die in hun zondagsbesteding
ernstig belemmerd werden door het
werk van de man. De vrouw is ge
neigd zich ook al onder invloed van
„de buurt" aan het normale zon
dagspatroon te houden. Dat betekent,
dat zij weinig werk omhanden heeft
en zich eenzaam voelt. „Als vader op
zondag niet thuis is, vinden de oudere
kinderen er geen klap aan, en gaan het
huis uit".
En voor vader zelf? De antwoorden
verschilden nogal. Sommigen merkten
niet meer, dat het zondag was, als zjj
eenmaal aan het werk waren. Anderen
bleven een onbehaaglijk gevoel houden:
„Je zit maar naar de klok te kijken".
Ook het werk zelf was soms anders,
minder „serieus": „schoonmaakdien
sten b.v., die je eigenlijk niet behoeft
te doen". In het algemeen bleek de
gang naar de fabriek, als de meeste
mensen vrij zijn, het ergste. Sommigen
geneerden zich er voor. Zo komt het
rapport weer op het hoofdthema terug:
afgezien van het gemis aan „onver
plaatsbare bezigheden" wordt de af
wijking van de meerderheid als het
ergste bezwaar gevoeld. Er zijn dan
ook weinig onderzoekspersonen, die niet
liever een normale dienst zouden heb
ben en die de continudienst alleen ac
cepteren vanwege de hogere verdienste.
„Beperking van de zondagsarbeid tot
het uiterste zal dus voorlopig een be-
langrijke wens van werknemerszyde
blijven Waar dit onmogelijk is, rijst
echter het aanpassingsprobleem", aldus
het rapport.
Allereerst worden wisselsystemen
aanbevolen, die in een of andere
vorm het weekritme behouden en het
maximale aantal vrije zondagen (bij
4-ploegendiensten 1 x in de vier we
ken) waarborgen. Verder een rooster,
waardoor de hoeveelheid vrije tpd,
die samenvalt met de vrije tüd van
.choolgaande kinderen zo groot moge
lijk is. Dit wordt bepaald door het
wisseltijdstip: b.v. beëindiging van de
ochtenddienst omstreeks het einde van
de schooltijd. Voor vaststelling van
vrye weekdagen zou moeten worden
gelet op de vrye schoolmiddagen.
Verder sociaal-paedagogische maat
regelen ter vermindering van de al
gemeen aanwezige behoefte tot confor
mering en ter vergroting van de inven
tiviteit om eigen oplossingen te vinden.
Het stimuleren van groepsgesprekken
onder de betrokken vrouwen over de
aanpassing van het huishouden. Organi
satie van cursussen en ontspannings-
vormen overdag, zowel voor de mannen
Werken op zondag
Employé's van trein-, tram-
en busdiensten, van lucht
vaartmaatschappijen, lucht
havens en zeehavens, van PTT,
van gas- en elektriciteitsmaat-
schappije. vervullen allen regel
matig zondagsdiensten. Hetzelfde
geldt voor politieagenten, beheer
ders van sportterreinen en ook
voor de mensen in het hotel-, ca
fé- en restaurantbedrijf. In al de
ze beroepen (en er zijn er zeker
wel meer; ook de journalistiek
valt er onder) wordt de zondags
arbeid als een min of meer van
zelfsprekend gevolg van het vak
beschouwd.
Er was dan ook tot nu toe nog
geen studie gewijd aan de gevol
gen van het werken cp zondag,
voor de mensen zelf, voor de ge
zinnen en voor de samenleving
als geheel. Die belangstelling is
eigenlijk pas gegroeid sinds de in
dustrie in toenemende mate ploe
gendiensten ging invoeren, die voor
steeds meer werknemers een re
gelmatig terugkerende zondags
dienst met zich mee hebben ge
bracht. Nauwkeurige cijfers over
de omvang van dit verschijnsel ont
breken ook thans nog. Slechts een
kleine aanduiding: Het aantal ar
beiders in volcontinudienst met
zondagsarbeid in negen belangrijke
bedrijfstakken maar b.v. exclu
sief de energie- en waterleiding
bedrijven was in 1949 8.856. In
1957 was dit getal gestegen tot
19.853.
Kort geleden is onder de titel
„Werken op zondag" een rapport
verschenen over de studie die het
Instituut voor Arbeidsvraagstuk
ken te Tilburg en het Sociologisch
Instituut der Nederlands Her
vormde Kerk in samenwerking
met de Contactgroep Opvoering
Produktiviteit hebben ingesteld
naar zoals de ondertitel zegt
„meningen van ploegenarbei
ders". Een rapport hierover werd
wenselijk geacht omdat, zoals in
de inleiding wordt gezegd, „het
vraagstuk van de zondagsarbeid
hier te lande vaak op emotionele
voorstellingen wordt beoordeeld,
terwijl er nog weinig exacte ge
gevens over verzameld zijn".
Het rapport „Werken op zon
dag" (mej. drs. M. A. Thung was
de rapportrice) geeft geen alom
vattend beeld van de problemen
rond de zondagsarbeid. Zowel het
werkterrein van het onderzoeks
team als de bij dat onderzoek be
trokken groep was beperkt. Uit
eindelijk heeft men een groep sa
mengesteld van 159 ploegenarbei
ders mét zondagsdienst en 46 ploe
genarbeiders zondej. zondagsdienst.
Plaats van het onderzoek was
een middelgrote stad met een con
fessioneel gemengde bevolking.
De arbeiders kwamen voorname
lijk uit jen chemisch bedrijf. Men
is er echter niet in geslaagd
voldoende proefpersonen met
een geheel vergelijkbare gezins
samenstelling te vinden. Ook
bleek niet doenlijk geheel de voor
genomen „ideale" verdeling tus
sen rooms-katholieken, protestan
ten en onkerkelijken te bereiken.
Het onderzoek zelf had de vorm
van een eenmalig interview.
Het rapport zegt dan ook dat
het onderzoek „niet anders dan
een verkennend karakter kon
dragen". „Wij hebben geen an
dere pretentie dan door middel
van de gegevens uit onze inter
views te wijzen op een aantal
in de samenleving voorkomende
opinies óver en ervaringen mét
zondagsarbeid. Wanneer daardoor
wat stof wordt aangedragen voor
de discussie over de zondagsar
beid, die tot nu toe /oornamelijk
op het theologische vlak gevoerd
wordt, achten wij onze moeite
ruimschoots beloond."
Tijdens de onbemande vluchten met de Gemini-capsule, waarin twee astro
nauten samen de ruimte in zullen gaan, zullen de Amerikanen een nieuw
landingstoestel testen, de zogenaamde „Rogallo-Wing". Het apparaat ziet er
uit zoals op de foto ongeveer. Wanneer het toestel vervolmaakt is, ligt het
in de bedoeling te proberen de astronauten op vaste grond te laten landen
in plaats van in volle zee. De techniek van het „op de grond landen" zijn de
Russen overigens al lang meester.
Nog steeds is velen niet duidelük
waarom een voorsprong van het Wes
ten op ruimtevaartgebied van vitaal be
lang is. De hele ruimtevaartwedloop is
aan beide zpden van de Atlantische
Oceaan direct of indirect gericht op het
scheppen van een militaire basis in de
ruimte, óf in de vorm van een ruimte
station, óf op de maan. En daarby ver
tegenwoordigen prachtige successen als
de vluchten van de Amerikaanse astro
naut Schirra en van de Russische kos
monauten Nikolajev en Popovitch slechts
een van de noodzakeiyke tussenfasen om
tot dit doel te komen. Naast een kern-
raketbasis in de ruimte is er natuur
lek d vreedzame toepassing van
atoomenergie in toekomstige projek-
tielen. Dit jaar zal het onderzoek
naar kernaandrpving voor interplanetai
re raketten in versneld tempo worden
voortgezet. Hierdoor zal het tenslotte
mogelijk word -n in plaats van ruim tien
kilometer per seconde eindsnelheden
van schrikt u niet 100.000 kilometer
per seconde te bereiken.
Intussen gaat de verkenning van de
ruimte door middel van robots gewoon
door. Dit jaar zullen de Amerikanen
op de hun bekende onverstoorbare wijze
opnieuw een aantal waarnemingssatel
lieten de kosmos in zenden. Biologische
experimenten met betrekking tot de
kosmische straling, weersatellieten en
een astronomisch observatorium zullen
de hoofdbestanddelen van de „ruimte
cocktail" voor 1963 uitmaken. Boven
dien zal de V.S. nogmaals één poging
doen een Ranger een zachte maanlan
ding te laten maken, nadat vorig jaar
Ranger 4 met een formidabele klap aan
de achterzyde van de maan te pletter
sloeg. Wellicht zullen de Amerikanen
ook nog een raket naar de omgeving
van de zon sturen teneinde na te gaan,
welke bpzondere verschynselen er optre
den by het dit jaar te verwachten mi
nimum aan zonnevlekken. Hieruit zal
men dan misschien kunnen vaststellen
welke bronnen er aan te wijzen zijn
voor de verschillende soorten straling,
die de zon uitzendt en wat de invloed
daarvan is op de weersomstandigheden
en het leven op aarde.
Het gigantische Saturnus-projekt zaï
nagenoeg geheel voltooid worden. Ei
staan voor dit jaar nog vpf afvuurtests
op het program, waarby aanvankelijk
nog alleen de onderste, 750 ton stuw
kracht producerende trap in combina
tie met een dummy-tweede en -derde
trap zal worden gelanceerd. Tenslotte
zal de zestig meter hoge reus eind van
dit jaar nog een of twee starts ma
ken mèt de door vloeibare waterstof be
krachtigde tweede en derde trap, om
mogelpk reeds bij wijze van proef een
last van tien ton (De Vostoks wegen
4,5 torn), in een baan om de aarde te
brengen.
De Russen zullen eind van dit jaar
een hernieuwde poging doen om na de
Amerikanen ook hun Venus-spion te kry
gen, nadat 4 en 12 februari 1962 twee
lanceringen in de Sovjet-Unie waren
mislukt. Op het gebied van de maan-
verkenning zullen zy één of meer robot-
Luniks een zachte landing op onze buur
laten uitvoeren, om foto's te nemen van
haar oppervlak en de beelden per TV
over te zenden naar de aarde. Dit be
tekent een belangryke bijdrage tot toe
komstige bemande vluchten naar de
maan.
In april zal, als alles goed gaat,
majoor Gordon Cooper op de top van
een Atlas-raket gelanceerd worden en
in zpn Mercury-capsule achttien om
wentelingen om de aarde maken, dus
één(!) meer dan de Rus Herman Ti-
tov. Als die reis volledig lukt zal
het een poos stil worden om de ruim-
tevaartproeven in Amerika. Dan
wordt nameiyk een nieuw project op
stapel gezet, met alle daaraan ver
bonden tests, afvuurproeven, bergings-
proeven, enz., die daaraan onvermp-
delpk verbonden zpn. Wij doelen op
het project-Gemini-
„Gemini" is zoals bekend, een door
twee personen te bemannen capsule,
die wegens haar grote gewicht niet
door een Atlas kan worden gelanceerd.
Die lancering zal een Titan-2 voor
zyn rekening nemen. En hier schuilt
al de voornaamste vertragingsfactor,
want de raket is nog niet operatio
neel. De eerste trap. die al verschil-
Dit is het proto-type van de
NERVA, de atoom-motor voor een
ruimtevaartuig, waarmee het Ame
rikaans ruimtevaartbureau NASA wil
proberen diep de ruimte binnen te
dringen, b.v. voor een reis naar één
der planeten. NERVA maakt een
onderdeel uit van het Rover
programma.
Een tekening van de Russische Vos-
tok-Lunik, waarmee de Sovjets
waarschijnlijk nog dit jaar de maan
hopen te „ronden" Een „retourtje
aarde-maan" dus.
lende malen is gelanceerd, zal een
stuwkracht van bijna 160 ton opleve
ren, terwyi de tweede daaraan nog
eens 38 ton moet kunnen toevoegen.
Samen met de capsule zal de door
een „nieuwe brandstof" aangedreven
Titan-2 125 ton wegen. Van mei 1963
af kunnen we proeflanceringen van
„Gemini" verwachten. Einde van dit
jaar worden misschien nog een of twee
chimpansees in de capsule in de
ruimte gebracht.
Men verwacht, dat de Sovjets op
nieuw grote successen zullen boeken op
het gebied van de bemande ruimte
vaart. De kosmonauten 5 en 6 zullen de
techniek van het „satelliet-rendez-
vous", begónnen door 'Nikolajev en Po-
povitsch, verder ontwikkelen en mis
schien zal kosmonaut no. 7 zich eind
1963 op Bay Konoer inschepen voor een
vlucht om de maan, ter verkenning van
landingsplaatsen voor het realiseren
van een landing op de maan met de
Vostok-Loenik. Dat zal dan de grootste
ruimtevaartprestatie van 1963 worden.
Hierop kunnen wy in het Westen ons
vast voorbereiden in moreel opzicht.
Dit jaar zal Amerika nog slechts wei
nig of niets inlopen van de veelbe
sproken achterstand op Rusland. Het
heeft een program-op-Iange-termün lo
pende om tenslotte als eersten de maan
te bereiken. Dat is althans de bedoe
ling. Maar wel komen er dit jaar al
aanwijzingen voor een ontwikkeling ten
gunste van het Westen. Deze winst zal
dan voornamelijk bestaan in het tegen
het einde van dit jaar gereedkomen van
de krachtige Saturnus-raket, krachtiger
dan alle bestaande Russische raketten,
die de lancering van zeer zware satel
lieten waarmee de Russen tot nu
toe konden bluffen mogelpk zal ma
ken,
P. L. L. SMOLDERS
