(proefinstallatie, die de industrie
nodige ervaring moet verschaffen)
IN 1967 WERKELIJKHEID?
Kosten bijna honderd miljoen
«flSlSy
1
V -
m
ÉÉ&F&i
Eerste stap naar stroomopwekking
door middel van kernenergie
D
drie reactoren
in gebruik
WW
OP KOMST EEN EIGEN
EURATOMCENTRUM
Veel
SlL
Broed-reactoren
Regeling tegen
stralingsgevaar
op komst
Amerikaans
rapport
Vergissing
Kostbare pech
projecten
it .V
SSStotHlï
Lokaal initiatief
van Dordrecht
VRIJDAG 8 MAART 1963
PAGINA 9
-
MWWÊm zp
S
Kerncentrale dodewaard
y - -
Luxemburg blijven op dit punt bjj de
andere Euratomlanden nog ten achter.
Al met al blijkt wel dat de „drie
wijzen" zich zwaar hebben vergist. De
geïnstalleerde nucleaire elektrische ca
paciteit in de Euratomlanden bedraagt
thans nog geen 1000 Megawatt en zal
in 1966 ongeveer 2000 MW groot zijn.
Kernenergie speelt in. de E.E.G dus
in 1966 ongeveer 2000
o e7ste kerncentrale in Europa was die in Calder Hall in Engeland. Koningin Elizabeth stelde de centrale in 1956
*eoruik. In het midden de reactorgebouwen, rechts de behuizing voor de turbines en links de massale koeltorens.
nog lang geen rol van betekenis maar
zal dit aldus de deskundigen
zeker gaan doen. De behoefte aan elek
triciteit zal in de komende twintig jaar
tot het viervoudige stijgen, hetgeen
voor de zes landen neerkomt op een
produktie van 950 miljard kWh in 1980.
De helft daarvan zou gedekt moeten
worden door de meest economische
energiebron, ongeacht welke, zo maak
te een Euratomcommissie uit. Na 1970
zal de bouw van economische kernener
giecentrales naar Euratom meent in
snel tempo toenemen. Dit lichaam
neemt daarom aan dat de Euratom
landen in 1980 over kernenergiecentra
les zullen beschikken met een totaal
vermogen van 40.000 Megawatt (dat is
veertig miljoen Kilowatt), hetgeen
neerkomt op b.v. 50 centrales met een
gemiddeld vermogen van 750 Mega
watt.
Het onderzoekprogramma nu al
leen maar baseren op „avant
garde-types zou de ondergang
van de Europese kemlndustrie
betekenen, zo wordt het gesteld door
de mensen die het weten kunnen.
Grootscheepse bouw van kernener
giecentrales. over zoveel jaren uit
gestrekt, op basis van de thans
bekende types, ook al zouden die
economisch renderend te maken zijn,
is weinig aantrekkelijk. Veeleer die
nen enkele reactortypen met veel
belovende andere typen verder ont
wikkeld te worden. Dat doet Eura
tom ook. Het geeft in zijn tweede
vijfjarenplan naast de bijna dertig
AT ederiand heeft nu eindelijk ook
J V de eerste stappen gezet op de
weg naar de opwekking van
to elektriciteit door middel van
IjToenergie. Wanneer de plannen in
tw.' .gerealiseerd zullen zijn, zal er
gto bi ons land een kleine kernener-
Vfttobtrale staan met een vermogen
Ivii' viiftig Megawatt (dat is 50.000
H..?.Watt)die ruim 300 miljoen kilo-
»ch?-<1Ur stroom per jaar bij een ge-
Uij. 'te bedrijfstijd van ongeveer 6000
vestiZ-a' hunnen produceren. 'Voor de
ItoWngsplaats wordt gedacht aan
htiitVaar(1 in de Betuwe op -aen stuk
- 'endijkse grond aan de Waal. Over
tn"ri Jaa.r °f vier dus zal de vreedzame
h<vi sink van atoomenergie haar in-
hebben gedaan in een ajntal van
0^ ^huiskamers, als de afnemers van
r,,- Jtornenerciecentrale het lichtknnnie
*®H.
Öe
Seï2L eerste Nederlandse kemenergie-
£>at e zal in omvang dus kjein zijn,
w liC mot ma.Ka.<.mJ nAnjoi
ver
Ühaï?, Elektriciteitsproducenten (SEP)
bftophkelijk de bedoeling heeft eer
te
^tiato-met 01)264 ?®heur_d _omdat de
k^'^hefneemster, Je N.V.S%menwer-
a® Deaoeiirig neeir een
'riHnC6ri'rale op te richten die het
v^yhciële offer er is een bedrag
minstens negentig miljoep gulden
Vato.de bouw nodig binnen aan-
Ifw^hpare grenzen doet blijven, terwijl
Tfltoto elektriciteitsproducenten en de
ie in ons land de nodige erva-
<3e K kunnen opdoen, van belang voor
aaSïw later van grotere aenheden.
sTon komt dat de kosten van de
v. "hi uit deze kernenergiecentrale
Itó? hasis van de huidige prijsverge-
-dtoen 4,80 06,14 Pcr kWh zullen
CojTTSen en die van stroom uit een
baêiV ,tlone'e centrale van g#lijke ca-
raie It: 3,24 cent. Een gewone cen
tal !L ®et eenheden van 50 Megawatt
n echter niet gauw mem bouwen
bwat dat type te klein is. Wel één
kito. ^nheden van 125 of 150 Megar
5>hC' die stroom kan leveren togen een
3 van 2,79 cent per kWh. Het ver-
negering bereidt op het ogen
blik in Interdepartementaal
verband een regeling voor
volo. Welke schadelijke stralingsge-
hij n voor de openbare gezondheid
lat!» n on^eval met nucleaire instal-
beit zal kunnen voorkomen of be-
Daarbij wil men alle auto-
banjen en diensten die in dit ver-
We e£n ro' kunnen spelen, inscha
tte, gezondheidsraad heeft voor
reirt regeling een schema voorbe-
y7 "e minister van Sociale Zaken
Jij»-, ksgezondheid heeft dit nu vo-
Vvjj Week de Eerste Kamer, zoals
f56°ds berichtten, medegedeeld
on to611 ook de aandacht gevestigd
verheugend initiatief van de
bw6,®04® Dordrecht. De stad heeft
heto0®,omringende gemeenten reeds
kêtto afspraken gemaakt voor
geto=®Yaf er een klein kern-ongeval
v0i art; dat zich ook wat de ge-
bejtol betreft tot de lokale sfeer
{Te^n oor z0'n gebeuren behoeft
iti to'an<!elijk ingewikkeld apparaat
n-kjng te komen. De regering
«navolging van dit initiatief sti-
schil komt dan op ruim 2 cent per
kWh of bjj genoemde jaarproduktie op
ongeveer zes miljoen gulden per jaar.
De SEP verwacht echter aan bijdragen
33 miljoen (van Euratom 18, van het
Rijk als subsidie aan de industrie 10
en als compensatie inzake belastingen
5), zodat het aandeel van de kapitaals-
lasten in de kWh-prijs van de stroom
uit de kernenergiecentrale belangrijk
zal dalen. De concurrentiepositie van
de elektriciteit uit de proef-kemener-
giecentrale zal daardoor op meer eco
nomische basis staan.
Het is dit economische facet trou
wens van de toepassing van kern
energie voor de produktie van elek
triciteit dat zeker in ons land
de bouw van kernenergiecentrales
belangrijk heeft vertraagd. Een aan
tal jaren geleden was men de over
tuiging toegedaan, dat het wegens
de verwachte schaarste aan conven
tionele brandstoffen voor ons land
een levensbelang was een kernener
giecentrale te bouwen. Een com
missie bestudeerde het probleem
drie jaar, stelde een bestek samen
en vroeg vijf Amerikaanse, één
Franse en vier Engelse industriële
combinaties, offertes te maken voor
de bouw van een 150 Megawatt-
kernenergiecentrale bij Geertruiden-
berg. Op basis van die offertes con
cludeerde de commissie in 1959 dat
zo'n centrale een jaarlijks nadelig
saldo zou opleveren van rond 10
miljoen. Een bedrag dat inmiddels
fors is gestegen, want de kostprijs
van de stroom uit de klassieke cen
trale was gebaseerd op een kolen-
prijs van rond zestig gulden per ton,
terwijl de elektriciteitsproducenten
thans niet meer betalen dan rond
vijfenveertig gulden. De „gewone"
stroom is sindsdien dan ook goed
koper geworden.
In de produktiekosten van de kern
energiecentrale is echter ook duide
lijk een langzame maar gestage
daling van de kilowatt-uurprys
waarneembaar, een daling welke die
van de prijs voor klassieke energie
zelfs heeft overtroffen. Een lagere
prijs van de kolen is namelijk nu niet
meer te verwachten. En Euratom heeft
berekend dat omstreeks 1970 nieuwge
bouwde „ouderwetse" centrales slechts
met kernenergie kunnen concurreren
als de brandstofkosten lager zijn dan
35 tot 40 gulden per ton steenkool
equivalent. Kernenergiecentrales zul
len in de nabije toekomst veel goed
koper kunnen worden dank zü de ver
laging van de fabricagekosten van de
splijtstof; dank zij ook de ervaring
welke de industrie opdoet met de bouw
van kerncentrales nu de wereld is
beland in de overgang van het tech
nisch research-stadium naar het pro-
duktiestadiumterwijl voorts de goed
kopere opslag van de splijtbare brand
stof en de normalisatie en de stan
daardisatie hun invloed op de kostprijs
doen gelden. In een iets verder verwij
derde toekomst, namelijk omstreeks
1980, zal de prjis van de brandstof
voor éen kernenergiecentrale nog veel
minder gewicht in de schaal leggen,
omdat men dan een nieuw soort re
actor in gebruik hoopt te nemen: de
„breeder" of kweekreactor, die meer
splijtbare brandstof zelf produceert dan
hij verbruikt om de energie op te
wekken.
Het is interessant te zien hoe de
situatie in Amerika met En
geland het meest geavanceerde
land op het gebied van de kern
energie beoordeeld wordt. In een
zeer recent rapport dat de Amerikaan
se Commissie voor Atoomenergie
(AEC) heeft uitgebracht aan president
Kennedy, wordt gezegd, dat in de V.S.
„de kernenergie op de drempel van
economische concurrentie staat en
spoedig concurrerend gemaakt kan
worden voor die gebieden die bij hoge
kolenkosten een belangrijk deel van ae
elektrische energie van het land ver
bruiken". Met betrekkelijk weinig hulp
van de A.E.C. kan de daar nog aan
wezige economische drempel zeker
worden overschreden. Naar energie-
produktie berekend zal men dan in
een derde deel van de Verenigde Sta
ten nl. in die gebieden waar de
steenkool meer dan 36 gulden per ton
kost kernenergiecentrales kunnen
oprichten die kunnen concurreren, ter
wijl men later door tussentijdse ver
beteringen nog besparingen zal kunnen
realiseren van ongeveer tien procent.
De Atoomoommissie beveelt een ont
wikkelingsplan aan bestaande uit drie
fasen: bouw van een aantal centrales
met kernreactoren van het bekende
watertype; bouw van oentrales met
geavanceerde reactoren (zoals hoge
temperatuur gas-gekoelde, matrium-
grafiet en nucleaire oververhittingsre-
actoren) en ten derde: ontwikkeling en
bouw van centrales met snelle en
thermische kweekreactoren met als
splijtstoffen uranium-plutonium en uxa-
mum-thorium. Kosten van dit twaalf-
jaren-plan: 250 miljoen dollar per jaar.
De deskundigen verwachten dat na
uitvoering van dit grootscheepse pro
ject de kernenergie tegen het jaar
2000 de helft van de energieproduktie
in Amerika voor haar rekening zal
kunnen nemen. Tegen het midden van
de volgende eeuw zou alle energie
produktie van nucleaire oorsprong zijn
en de jaarlijkse besparingen zouden
vier tot vijf miljard dollar belopen.
Voor de Verenigde Staten voorwaar
een toekomstvisie van allure die ook
voor de situatie in Europa hoopvolle
verwachtingen geeft.
Engeland denkt over een jaar of
vier-vljf de produktiekosten van zün
kernenergiecentrales eveneens gedrukt
te hebben tot die van conventionele
centrales. Dan wil het elektriciteit op
wekken op basis van kernenergie tot
het formidabele vermogen van vijfdui
zend Megawatt (ter vergelijking: ons
land beschikte eind 1962 over een
totaal vermogen van 4500 Mw). een
programma dat tien miljard gulden in
totaal kost en waardoor de enorme
hoeveelheid van twaalf miljoen ton
steenkolen jaarlijks vervangen zal wor
den door splijtstoffen. Men mag echter
niet uit het oog verliezen dat in Enge
land de ontwikkeling van de atoom
energie en de stroomproduktie door de
Staat wordt verzorgd, zodat men daar
wellicht gemakkelijker over nadelige
prijsverschillen heen stapt om allerlei
grootse projecten tot ontwikkeling te
brengen dan elders mogelijk.
Door de Euratomlanden heeft dit
prijsverschil echter in belangrij
ke mate de totstandkoming van
kernenergiecentrales geremd. De
„drie wijzen" van Euratom ontvouw
den in 1957 het stoutmoedige plan in
de zes EEG-landen vóór 1967 kern
energiecentrales te bouwen mot een
totaal vermogen van 15.000 Megawatt.
Met Amerika werd een overeenkomst
gesloten voor de levering van kern
energiecentrales tot een vermogen van
1000 Megawatt. Zo bar veel is er in
tussen niet gebeurd. Frankrijk bezit
reeds drie en heeft vier kernenergie
centrales in aanbouw. Het bouwt ver
der een Amerikaanse kernenergiecen
trale samen met België, welk land
reeds een centrale met een drukwater-
reactor van 10,5 MW exploiteert. Italië
zal binnenkort kunnen beschikken over
twee volwaardige kernenergiecentra
les; Duitsland over óén alsmede ook
over een prototype. Nederland en
miljoen dollar voor reactoren van be
proefd type ruim tweehonderd mil
joen dollar uit voor de research en
aanverwant onderzoek van nieuwere
kemenergietechndeken: de met orga
nische vloeistof gekoelde ORGEL-
reactor die vooruitzichten biedt op
middellange termijn in Europa; op
gevoerde gasgekoelde reactoren met
zeer hoge temperatuur waarmee En
geland werkt en de broedreactoren
die zo aantreikkelijik zijn omdat zij,
zoals gezegd, meer brandstof produ
ceren dan ze verbruiken. Door hun
compactheid en hoog rendement
drukken ze bovendien ten zeerste de
investeringskosten.
Deze „breeders" kunnen werken op
het plutonium, dat door de dan „ouder
wetse" met natuurlijk uranium ge
voede energiereactoren zal worden ge
leverd. Men verkrijgt dan dank zü de
gunstige neutronenopbrengst misschien
wel een honderdvoudig rendement van
de dure splijtstof uranium, waarvan in
de bekende kernreactoren slechts 0,3
procent wordt benutt een percentage
aat bij verrijkt uranium kan oplopen
tot 0,5 van de potentieel in de splijtstof
aanwezige energie. Aan een ton ura
nium zou met kweekreactoren een hoe
veelheid warmte kunnen worden ont
leend gelijk aan die welke bjj ver
branding van anderhalf miljoen ton
steenkolen vrijkomt, zo heeft dr. Kra
mer, voorzitter van het Reactor Cen
trum Nederland, berekend. Behalve
plutonium kan ook thorium als brand
stof in een energiereactor worden ge
bruikt.
Euratom kijkt, evenals de vele kern
geleerden elders in de wereld, nog ver
der in de toekomst en denkt aan de
energie-opwekking door middel van
kernfusie. Daarvoor is waterstof nodig,
een grondstof die in overvloed aanwe
zig is in het zeewater. Daarmee komt
een waarlijk onuitputtelijke bron van
energie ter beschikking van de mens
heid. De beheersing van de zogenaam
de thermo-nucleaire reactie (samen
smelting van atoomkernen) zou de de
finitieve oplossing van het energie
vraagstuk zijn. Maar zo ver zijn we
nog lang niet. Nu moet de start van
de kernenergie met verlies en risi
co's nog steeds de inzet vormen om
Europa te zijner tijd mee te kunnen
laten spelen op nucleair gebied. Men
zal selectiever en zorgvuldiger te werk
gaan dan in het stormachtige begin.
Ir. W. W. Njjs van het Reactor Cen
trum Nederland heeft eens nage
gaan hoeveel geld mislukte reactor
plannen opslorpen. Hij ging te rade
bij het Amerikaanse programma voor
een vliegtuigreactor. Dat onderzoek
heeft vijftien jaar gevergd, van direct
na de oorlog tot begin 1961, toen het
project werd afgevoerd. Kosten maar
liefst één miljard dollar. Natuurlijk
zijn er positieve resultaten op technisch
gebied aanwijsbaar, zoals de ontwikke
ling van zirconlumhydride dat o.a. de
zogenaamde SNAP-atoomreactoren voor
de ruimtevaart in beginsel mogelijk
maakte; een veel beter begrip van re
actorafscherming en -veiligheid en de
mogelijkheid een met lithium gekoelde
reactor met een temperatuur van 1100
graden C. te bedrijven. Niet alleen de
Amerikaanse luchtmacht maar ook de
marine in de V.S. heeft met kostbare
pech te kampen gehad by haar re
search voor scheepsreactoren. Het kan
vele jaren duren voor de onuitvoerbaar
heid van bepaalde projecten blqkt. Ir.
Njjs waarschuwt daarom dat het voor
Nederland zaak is eigen reactorprojec
ten met grote zorg uit te kiezen en
daarbij zo veel als het kan te profite
ren van de ervaring die het buitenland
heeft opgedaan.
Met zijn nu te ontwerpen cerate
PETTEN
Het wetenschappelijk atoomonder
zoek in ons land neemt in West-
Europa een voorname plaats in,
niet het minst door zijn uitge
breidheid en variatie van onderwerpen.
Er is bijna geen facet van de zeer in
gewikkelde materie, die kernresearch
heet, of ergens in Nederland buigen
geleerden, academici, technici en stu
denten zich over de veelheid van pro
blemen welke de oerstof voor de mens
heid verbergt. Er zijn grote centra met
vele honderden speurders en omvang
rijke apparaturen opgesteld in reactor-
hallen en laboratoria, maar ook kleine
re onderzoekeenheden, waar niet min
der intensief wordt gewerkt aan de ont
sluiering van atoomgeheimen. Ja. nog
steeds geheimen, want hoewel de we
tenschap al heel diep in het wezen van
het atoom is doorgedrongen, stelt de
oermaterie haar toch nog steeds voor
raadsels, die langzaam maar zeker,
dank zij de niet aflatende vasthoudend
heid van de geleerden, tot oplossing zul
len worden gebracht. Er worden nieu
we partikeltjes in de atomen ontdekt
en zo bouwt men zich een nieuw beeld
van de atoomkern op. Steeds rijker
worden de mogelijkheden om de ener
gie «lie in immense nieit voorstelbare
hoeveelheden in deze kernen ligt opge
slagen. los te maken. Men is daarin
gedeeltelijk al geslaagd. Over de hele
wereld zijn kernreactoren in werking
om de mens aan energie voor stroom
en voortstuwingsmogelijkheden te helpen
of.om in researchcentra de mogelijkhe
den voor onderzoek te vergroten. Maar
veelomvattend zijn ook de vraagstukken
nog, hoe b.v. die energiewinning door
middel van kernsplijting of kernfusie in
de toekomst het gemakkelijkst en het
moest economisch zal kunnen geschie
den. Aan beide facetten van dit onder
zoek wordt in ons land veel aandacht
besteed.
Het grootste en belangrijkste centrum
voor kernonderzoek bevindt zicih in Pet
ten, waar het Reactor Centrum Neder
land op een terrein van maar liefst 25
hectare in de Noordhollan d se duinen
een groot complex gevestigd heeft,
waarin drie experimentele reactoren
staan opgesteld. In totaal werken er
bij het R.C.N. waarvan het hoofdkan
toor in Den Haag is, ruim zeshonderd
mensen, onder wie meer dan honderd
academici. Een aantal van hen is ge
detacheerd in Noorwegen, waarmee Ne
derland nog steeds samenwerkt, en bij
de KEMA in Arnhem voor de ontwikke
ling van een eigen reactor-project, de
zogenaamde „SUSPOP". Dat het kern
onderzoek grote bedragen vraagt, be
wijzen de cijfers over 1962 voor het
R.C.N.: geïnvesteerd ruim 56 miljoen,
exploitatiekosten 15 miljoen. Behalve
de behuizing voor de kernreactoren
de gasdichte hoge koepel voor de hoge
flux reactor is al van verre zichtbaar
als een markant punt in het landschap
staan er op het Pettense terrein tal
van laboratoria en dienstgebouwen. In
aanbouw is thans het Laboratorium
voor Sterkradioactief Onderzoek (het
zogenaamde LSO), dat eenmaal ge-
reet1. tot de modernste van Europa
en Amerika zal behoren.
Lage Flux-neaotor, Hoge Flux-reac-
tor en Krito, zo heten de drie re-
searahreaetoren van Petten. De naam
Flux is afkomstig van de neutronen-
riux, een maat voor de dichtheid van
deze elementaire atoomdeeltjes, die
de kernsplijting van het uranium ver
oorzaken en aan de gang houden. In
de lage flux-reactor „bombarderen"
per seconde honderd miljard (één met
elf nullen) neutronen een vierkante
centimeter splijtstof, in de hoge flux
tweehonderd biljoen (twee met veer
tien nullen). Ontzagwekkende getal-
Technici bezig bij de Lage Flux Reactor in Petten, de eerste van de drie die in
gebruik werd genomen. Het licht valt over de betonblokken, die als afscherming
dienen.
kernenergiecentrale volgt de SEP
eveneens deze weg. De reactor wordt
er een van een bekend en beproefd
type, nl. een zogenaamde B (oiling)
W(ater) R(eactor). een B.W.R. met
tewoon water dus als vertrager van
e neutronenüux. Het General Elec
tric-concern uit de V.S. dat al op
zeer veel ervaring kan bogen, zal
de reactor ontwerpen en met deze
hulp zal de Nederlandse industrie de
installatie bouwen. Het voorontwerp,
dat thans gereed is, heeft zes ton
gekost. Men gaat nu. wordt de van
de regering en van Euratom ge
vraagde steun verkregen, beginnen
met het definitieve plan, waarvan het
opmaken 12,5 miljoen vergt. Loopt
alles naar wens dan zou in 1965 met
de eigenlijke bouw een aanvang kun
nen worden gemaakt. Het ligt in de
bedoeling bouw en exploitatie te leg
gen in handen van een aparte n.v.
met een aandelenkapitaal van onge
veer 43 miljoen, naar rato van hun
grootte verdeeld over de elektrici-
teitsproduktiebedrijven in ons land.
De maximale investering voor de
kerncentrale wordt geraamd op 90
miljoen, uitgezonderd de aankoop in
Amerika van splijtstoffen en de kos
ten van aansluiting op het landelijke
koppelnet.
Het spreekt vanzelf dat de ont
dekking van de grote „gasbel"
in Groningen de vraag heeft
doen rijzen of deze geweldige
voorraad nieuwe brandstof een kern
energiecentrale niet overbodig maakt.
Afgezien nog van de noodzaak dat
Nederland nu echt moet beginnen ook
enige ervaring inzake de praktische
toepassing van kernenergie op te doen,
zal het aardgas waarschijnlijk veel
betere diensten kunnen bewijzen voor
hoogwaardige doeleinden als b.v. ruirn-
te-verwarmingwarmwatervoorzie
ning, grondstof voor de chemische in
dustrie dan als brandstof voor elektri
sche centrales. Dr. A. de Boer van
Euratom ziet behalve deze kwalitatieve
ook kwantitatieve bezwaren. Volgens
hem kan maar ongeveer twee procent
van het aantal centrales gedurende het
gas-tijdperk gascentrales zün. omdat
het immers niet economisch zou zijn
wanneer zjj de „gasbel" zouden over
leven. Daarnaast is er volgens hem
dan voldoende ruimte voor concurre
rende kernenergiecentrales.
Minister De Pons acht het niet
uitgesloten, dat in 1975 aangeno
men dat dan de concurrentiemoge-
ïykheid van „kemelektrlclteit" een
teit is geworden naast de 50 Mff-
centrale, een of meer grotere cen
trales in gebruik, of althans in aan
bouw zullen zijn. Hy heeft dit vorige
week medegedeeld aan de Eerste
Kamer. De bewindsman zegt dat in
dien in 1975 nog een kernenergie
centrale van bijv. 250 MW in ge
bruik zou zijn, dan ongeveer vijf pro
cent van het elektriciteitsverbruik
door kernenergie zou worden gedekt.
De minister zegt verder het zeker
mogelijk te achten dat in de periode
na 1970 elektriciteitsproducenten, ook
in landen als Nederland, uitsluitend
op grond van economische overwe
gingen de voorkeur zullen geven aan
het gebruik van kernenergiecentra
les. ook al zou dat land nog over
ruime voorraden conventionele
brandstoffen beschikken.
JAN WIENEMA
Een gasontladingsbuis, waarin een plas
ma van zeer hoge temperatuur met een
draaiend magnetisch veld wordt bestu
deerd. Dit is een onderdeel van de
research naar de mogelijkheden van
kernfusie.
len, die een indruk geven van het
precisiewerk, dat atoomresearch ver
eist. In Krito is de flux beduidend
kleiner maar met deze reactor voert
men ook geen bestralingsexperimenten
uit zoals met de 2 andere, maar men
onderzoekt de gedragingen van de
splijtstof om te komen tot een zo ver
antwoord en renderend mogelijk ge
bruik van deze stof voor een scheeps
reactor.
De H.F.R. en de L.F.R. zijn dus stra-
lingsbronnen, waarmee materialen voor
industriële energiereactoren getest wor
den. De lage fluxreactor wordt hoofd
zakelijk gebruikt voor fysische research
en de produktie op kleine schaal van
radio-actieve isotopen, de hoge fluxre
actor voor technologische research, het
aanmaken van sterk radio-actieve iso
topen en voor fundamenteel onderzoek
met neutronenbundels, van b.v. de kris
talstructuur. De energie die door de
kernsplijting in de vorm van warmte
in de drie reactoren vrijkomt in de
L.F.R. maximaal 10 Kilowatt, in de
H.F.R. max. 20 Megawatt en in Krito
niet meer dan 10 Watt is hier eigen
lijk een lastig bijprodukt. dat afgevoerd
moet worden. Dat gebeurt dan ook, via
zogenaamde warmtewisselaars, die de
warmte overdragen op het secundaire
koelwater. Dat komt uit het Noordhol
lands Kanaal, wordt gezuiverd van
eventuele zjj het lage radio-activi
teit in het waterafValbehandelinigsge-
bouw en wordt vervolgens via een pijp
leiding enkele kilometers ver de Noord
zee in geloosd. De bestraalde materia
len uit de H.F.R. worden fysisch en
chemisch beproefd in zogenaamde „hot
cell"-laboratoria; betonnen cellen met
zinkbromide vensters en bedieningsar-
men door het beton heen.
De kern van de lage fluxreactor is
opgebouwd uit met losse platen sa
mengestelde splijtstofelementen van
90 pet. verrijkt U-235, die geplaatst zijn
in een met water gevulde ringvormige
ruimte, bepaald door twee concentrisch
geplaatste aluminiumvaten. De kern is
omringd door een reflector van grafiet,
terwijl het binnenste vat ook gevuld is
met grafiet, dat als inwendige reflector
dienst doet. De reactor is in hoofdzaak
afgeschermd door er omheen opgesta
pelde betonblokken. De kernreactie
wordt geregeld met behulp van cad
mium in platen, die op en neer kunnen
worden bewogen. Z\j vangen een deel
van de neutronen weg en kunnen zo de
splijtingsreactie aan de gang houden.
Kanalen en buizen die tot iin de kern
kunnen doordringen en een uitrijdbare
tank zorgen voor tal van experimen
teermogelijkheden
De kern van de hoge fluxreactor is
precies zo opgebouwd als die van de
lage flux, maar dan in 35 vaste platen,
terwijl als reflectormateriaal beryllium
dienst doet. De kerndoos is geplaatst
in een aluminiumvat, dat opgesteld
staat in een met water gevuld bassin
van ongeveer negen meter hoog, drie
meter breed en 5,5 meter lang. De be
tonnen wand is bijna drie meter dik en
dient met het water in het bassin als
stralingsafscherming. Naast het reactor
bassin en daarvan door wegneembare
waterdichte deuren gescheiden zijn twee
gelijksoortige bassins voor de opslag
van gebruikte en actief geworden splij t
stofelementen en ander actief materiaal.
Ook in deze reactor reiken kanalen tot
in de kern voor de experimenten en er
is zelfs een buizenpost, hydraulisch en
pneumatisch bediend. Cadmium in
rechthoekige op en neer beweegbare
staven zorgt hier voor de kernreactie.
Men kan de kernreactie automatisch
corrigeren en zelfs stoppen door elek
trische regel- en vergrendelingssyste
men. De controlekamer van de H.F.R.
is een indrukwekkende ruimte, die elke
leek door zijn grote hoeveelheid pre-
cisie-ap,paratuur, knopjes, handles e.d.
ontzag inboezemt. Met het bedienings
paneel kan de reactor op afstand wor
den bediend.
De H.F.R. ig vorig jaar overgedragen
aan Euratom, die daarover veel waar
dering geuit heeft. ..Een van de beste
in haar soort in de E.E.«.-gemeen
schap," zei de Euratom-leiding dank
baar. .Het Nederlands programma zal
nog vier jaar door eigen R.C.N.-perso-
neel met prioriteit in de H.F.R. worden
uitgevoerd. Euratom zeil gaat straks be
ginnen aan de bouw van een eigen cen
trum ten noorden van de H.F.R.-gebou-
wen.
Behalve het eigenlijke werk in en om
de drie reactoren wordt in Petten veel
andersoortig kernfysisch en radio-che
misch onderzoek verricht, In samen
werking met Euratom en het Instituut
voor Kernfysisch Onderzoek in Amster
dam ontleedt men de transplutonium-
elementen amerieum en curium- de
chemie van uranium wordt naarstig on
derzocht en de bereiding van gesinter
de uramumdioxyde-tabietten (nodig o.a.
voor het Krito-experiment) beproefd;
de radio-activiteitemetingen in de om-
Sevjng zjjn een geregeld terugkerende
werkzaamheid, terwjji eveneens grote
zorg wordt besteed aan de gezondheids-
en veiligheidsbescherming. De afdeling
Beoordeling en Ontwerp heeft het bij
zonder druk, o.a. met de scheepsreac
tor NERO, de ITAL-reactor in Wage-
ningen, de EOO-reaetor voor Euratom
welke door de Nederlandse industrie
wordt gebouwd, het Nederlands druk-
generatorproject NEPTUNUS. het druk-
waterreactor-ontwerp MARS. enz. Voor
het. Engelse DRAGON-proiect verricht
het centrum het gnafietonderzoek. Met
de technische hogescholen in Delft en
Eindhoven en met kernfysische labora
toria van andere universiteiten in ons
iand wordt nauw samengewerkt en wor
den ook gezamenlijk experimenten ver
richt. Wetenschappelijk speurwerk wordt
ook met de Noren nog steeds samen
uitgevoerd. In Noorwegen zelf werkt
men in de JEEP-reactor, in de proef
fabriek voor het opwerken van reeds
bestraalde splijtstof en in het onderzoek
naar de corrosie van reactormaterialen.
Er zijn in totaal zes gemeenschappe-
hjke projecten, waaronder ook de Noors-
Nederlandse Reaotorsehool valt.
Voorts is van veel belang het ultra-
centrifuge-onderzoek, dat in opdracht
van het RCN wordt ingesteld door het
Laboratorium voor Massascheiding en
werkspoor in Amsterdam, met de uit-
emdelqke bedoeling te komen tot een
fabriek voor de fabricage van verrijkt
uranium. Het speurwerk is thans zo ver
gevorderd, dat men gaat beginnen met
Jouw van een proef-„nranium-fa
briek" in Amsterdam-oost.
