Groeiende aandacht voor
Rapport geeft veel
stof tot discussie
X
Ploegenarbeiders
geven hun mening
NAAR KERNVOORTSTUWING VAN RAKETTEN
Verbeten voortzetting van
nek-aan-nek ruimterace
Voor het Westen geen reden
tot pessimisme voor 1963
T
Russen verkennen
nu de MAAN
■NI
ZATERDAG 20 APRIL 1963
PAGINA 12
Door het Instituut voor
Abeidsvraagstukken te Til
burg, het Sociologisch In
stituut der Nederlands Hervormde
Kerk en de Contactgroep Opvoe
ring Produktiviteit is onlangs een
rapport uitgebracht over werken
op zondag, dat zich in 't bijzonder
richt op het besef van de zondag
als „een teken van goddelijke ge
nade, als een dag waarop de mens
aan zijn ware bestemming, nl.
schepsel te zijn voor Gods aange
zicht herinnerd wordt". In de in
leiding wordt er aan herinnerd,
dat „de discussies over de zon-
dagsarbeid tot nu toe voorname
lijk op het theologische vlak wor
den gevoerd". Daarom heeft het
onderzoeksteam getracht na te
gaan in hoeverre het kerkbezoek
op zondag en de binding met de
kerk in het algemeen door de re
gelmatige zondagsarbeid werden
beïnvloed. Daarbij bleek, dat men
inderdaad op werkzondagen min
der naar de kerk ging dan op
vrije zondagen, bij protestanten
in veel sterker mate dan bij de
katholieken. Dit verschil is ge
makkelijk te verklaren door zo
wel de zondagsplicht voor de ka
tholieken als door de omstandig
heid, dat zij een veel ruimere
keuze hebben !n de aanvangstij
den van de kerkdienst. Dat ech
ter door de zondagsarbeid de bin
ding met de kerk verzwakt zou
worden, is uit het onderzoek niet
gebleken.
onverplaatsbare bezigheden
winkelen op werkdag
bijna alle mensen vrij
wllii
„Wij zullen de successen van
andere mogendheden op het ge
bied van de ruimtevaart toe
juichen, maar ons steeds inspan
nen om de eersten te zijn" Deze
uitspraak van 's werelds eerste
op zondag geen was buiten
kosmonaut Joeri Gagarin tekent
de sfeer, waarin ook weer het af
gelopen jaar de ruimte-experi
menten van de Verenigde Staten
en van de Sovjet-Unie zijn ver
leden. Als wij een prognose voor
196r maken kunnen we helaa~
niet zeggen, dat althans op het
gebied van de bemande ruimte
vaart de kansen voor het Wes
ten gunstiger zullen liggen. Maar
er is geen reden tot pessimisme,
integendeel. Waarom zal dadelijk
duidelijk worden.
„Saturnus" kiaar
PROBLEMEN ROND ZONDAGSARBEID
De bij het onderzoek verkregen ant
woorden op vragen over de godsdiensti
ge betekenis van de zondag en over de
zondagse kerkgang bieken ln verschil
lende opzichten niet te kloppen met het
fe; te lijk gedrag. Zo waren er b.v. 52
onderzoekspersonen, die verklaarden
dat ,,de zondag een dag van God is,
waarop niet mag worden gewerkt"; 14
hiervan echter bezochten nooit een kerk
en toonden ook overigens geen kerke
lijke belangstelling.
In het rapport wordt gezegd, dat in
sommige gevallen de ii.druk gewettigd
leek, dat de godsdienstige waarde van
de zondag alleen als argument werd
gebruikt, omdat de betreffende arbei
ders om geheel andere redenen
bezwaar tegen de continudienst had
den.
Ook de aard van de geselecteerde
onderzoeksgroep speelt mee bij de
beoordeling van de uitkomsten. Men
heeft zich veel moeite getroost om in
de protestantse groep werkelijk meele
vende lidmaten te krijgen „Het ver
moeden is gerechtvaardigd, dat bij een
niet-geselecteerde steekproef het aantal
religieuze bezwaren tegen zondagsar
beid veel geringer zou zlin dan in onze
onderzoeksgroepen
Het wekelijkse „ritme" van de meer
derheid van de bevolking is doorslag
gevend gebleken voor de afwijzende
houding van de ploegenarbeiders ten
opzichte van de zondagsarbeid. Het
„zondagsbesef" bestond voor een deel
in het ondergaan van de sfeer, het
beeld van de straat en de buurt ron
dom, en in het besef dat bijna alle
mensen dan vrij zijn. Dit is dus een
geheel andere motivering, dan die men
in de discussies (die veelal van de kant
van kerken en confessionele organisa
ties komen) tegenkomt. „Naar onze me
ning," aldus „Werken op Zondag",
„voegt dit alles een geheel nieuw punt
aan de vraagstelling in verband met de
zondagsarbeid toe. Als men zich inzet
voor het behoud van de zondag om zijn
symbolische waarde, is dan niet voor
waarde, dat het symbool als zodanig
wordt verstaan?"
Een tweede punt, waarop het onder
zoek zich heeft gericht, geldt de sociale
waarde van de zondag als dag van het
gezin. Heeft de ploegenarbeider in con
tinudienst met regelmatig terugkerende
werkzondagen voldoende contact met
zijn gezin, met zijn kinderen vooral?
Krijgt hij voldoende gelegenheid om
„tot rust te komen"? Welke problemen
doen zich voor in de vriie-tijdsbeste-
ding, wanneer het normale patroon van
de wekelijkse vrije zondag wordt ver
vangen door vrije dagen, die soms op
zondag vallen maar meestal op een
geheel andere dag in de week?
Tijdens het onderzoek werd een bere-
rening gemaakt van het aantal ge
meenschappelijke vrije uren van de va
der en de schoolgaande kinderen, op
basis van het werkrooster in het be
drijf, waar de onderzoekspersoon werk
te. Daarbij bleek, dat de arbeiders in
continudienst ook al omdat z{1 meest
al een wat kortere wekelijkse arbeids
duur hebben in dit opzicht niet ach-
erstonden bij arbeiders in normale
diensten.
Zoals te verwachten was, bleek de
vrije-tijdsbesteding van continuarbei-
iers op de vrije weekdagen belangrijk
af te wijken van het normale beste
llingspatroon op vrije zondagen. Het
rapport onderscheidt „onverplaatsbare
bezigheden", die aan de zondag gebon
den zfjn (zoals b.v. voetbalwedstrijden
„min of meer verplaatsbare bezighe
den", die door de aanwezigheid van
andere gezinsleden een eigeD „kleur"
krijgen, en de „verplaatsbare bezighe
den" (vissen b.v.). Het bleek dat de
onderzoekspersonen een groot deel van
de zondag doorbrachten met onver
plaatsbare bezigheden: sport, fietsen
met de kinderen, bezoek aan „Oma en
andere familie een kennelijk niet zo
erg gewaardeerde tijdpassering, die
bovendien ook op andere dagen moge
lijk is, maar meestal voor de zondag
werd gereservee-d. Het rapport schrijft:
„De onvervangbaarheid van de zondag
en de overwegende voorkeur van de on
derzoekspersonen voor deze dag als
vrjje dag waren onmiskenbaar Het wil
ons echter voorkomen, dat ook de vrije
weekdag een eigen, niet vervangbare
waarde bezit. Zou het voor de continu-
arbeider met schoolgaande kinderen
niet een voordeel zijn, dat hii deze dag
m: de vrouw alleen kan uitgaan? En
zou het knutselen in en om het huis
(door godsdienstige overwegingen en on
der invloed van „de buurt" voor een
belangrijk deel alleen op weekdagen
mogelijk) ook niet een eigen betekenis
voor bet gezinsleven hebben?
Het onderzoek wees verdei uit, dai
het aantal gezinnen, waar het voor de
kinderen géén verschil maakte of de
vader (op zondag) werkte ol niet, he'
grootste was. Het waren vooral de
vrouwen, die in hun zondagsbesteding
ernstig belemmerd werden door het
werk van da man. De vrouw is ge
neigd zich ook al onder invloed van
„de buurt" aan hef normale zon
dagspatroon te houden. Dat betekent,
dat zij weinig werk omhanden heeft
en zich eenzaam voelt. „Als vader op
zondag niet thuis is, vinden de oudere
kinderen er geen klap aan, en gaan het
huis uit".
En voor vader zelf? De antwoorden
verschilden nogal. Sommigen merkten
niet meer, dat het zondag was, als zij
eenmaal aan het werk waren Anderen
bleven een onbehaaglijk gevoel houden:
„Je zit maar naar de klok te kijken"
Ook het werk zelf was soms anders,
minder „serieus": „schoonmaakdien
sten b.v., die je eigenlijk niet behoeft
te doen". In het algemeen bleek de
gang naar de fabriek, als de meeste
mensen vrij zijn, het ergste. Sommigen
geneerden zich er voor. Zo komt het
rapport weer op het hoofdthema terug:
afgezien van het gemis aan „onver
plaatsbare bezigheden" wordt de af
wijking van de meerderheid als het
ergste bezwaar gevoeld. Er zijn dan
ook weinig onderzoekspersonen. die niet
liever een normale dienst zouden heb
ben en die de continudienst alleen ac
cepteren vanwege de hogere verdienste.
.Beperking van de zondagsarbeid tot
het uiterste zal dus voorlopig een be
langrijke wens van werknemerszijde
blijven Waar dit onmogelijk is, rijst
echter het aanpassingsprobleem", aldus
het rapport.
Allereerst worden wisselsystemen
aanbevolen, die in een jf andere
vorm het weekritme behouden en het
maximale aantal vrije zondagen (bij
4-ploegendiensten 1 x in de vier we
ken) waarborgen. Verdei een rooster,
waardoor de hoeveelheid vrije tijd,
die samenvalt met de vrije tijd van
choolgaande kinderen zo groot moge
lijk is. Dit wordt bepaald door het
wisseltijdstip: b.v. beëindiging van de
ochtenddienst omstreeks het einde van
de schooltijd. Voor vaststelling van
vrije weekdagen zou moeten worden
gelet op de vrije schoolmiddagen.
Verder sociaal-paedagogische maat
regelen ter vermindering van de al
gemeen aanwezige behoefte tot confor
mering en ter vergroting van de inven
tiviteit om eigen oplossingen te vinden
Het stimuleren van groepsgesprekken
onder de betrokken "rouwen over de
aanpassing van het huishouden Organi
satie van cursussen en ontspannings-
vormen overdag, zowel voor de mannen
voor de vrije tijd op weekdagen als
voor de vrouwen op de „werkzonda
gen".
Maar ook de maatschappij zelf zal
zich moeten aanpassen. Een vooral
voor protestanten belangrijke diffe
rentiatie in de aanvangstijden van kerk
diensten ligt voor de hand. Zou het niet
denkbaar zijn om in enkele, dicht bij
het bedrijf gelegen, kerken diensten te
houden kort vóór of na het tijdstip van
de wachtwisseling, waardoor de mensen
niet apart van huis hoeven? Gebleken
is, dat verschillende geestelijken in een
streek met massale ploegenarbeid niet
op de hoogte waren van de wisseltijd
stippen, zo wordt gezegd.
Tenslotte: de variatie die voor kerk
diensten. mogelijk lijkt mpet ook voor
andere bijeenkomsten mogelijk zijn.
Waarom moeten vergaderingen altijd
om 8 uur 's avonds beginnen en niet om
b.v. 9 uur, als dat in verband met het
wisseltiidstip beter zou zijn?
„Werken op zondag" zegt: „Uiter
aard betekent dit alles een doorbreken
van gevestigde gewoonten, zowel aan de
zijde van de organiserende organisaties
als aan die van het bezoekend publiek.
Daarbij zal dikwijls een zoeken naar
mogelijkheden, een voorzichtig experi
menteren, een peilen van de omvang
van het potentiële bezoek, nodig zijn.
Voor aanvankelijke weerstand (zoals
b.v. bij de vraag naar kerkdiensten
door de week optrad) zal men daarbij
niet te gauw moeten terugdeinzen: wat
onbekend en onbeproefd is, wordt nu
eenmaal sterk afgewezen, vooral wan
neer men er slechts in theorie mee
wordt geconfronteerd. Aangezien derge
lijk zoeken naar werkwijzen in meer of
mindere mate bij veel organiserende
instanties voorkomt is het o.a. aan de
bedrijven en de vakbonden om con
stant aandacht te vragen voor de belan
gen van de ploegenarbeiders hierbij".
„Samengevat", aldus het rapport,
„lijkt het ons, dat er op drie fronten
gewerkt zou kunnen worden aan beper
king van de met zondagsarbeid samen
hangende problemen: streven naar het
maximum in de hoeveelheid vrije tijd
welke samenvalt met die van andere
groeperingen, aanpassingshulp aan de
betrokken werknemers en hun gezinnen
en aanpassing vanuit de samenleving."
Waarbij voorop staat, dat, waar enigs
zins mogelijk de ploegendienst met zon
dagsarbeid zoveel mogelijk beperkt moet
blijven."
Werken op zondag
Employé's van trein-, tram-
en busdiensten, van lucht
vaartmaatschappijen, lucht
havens en zeehavens, van PTT,
van gas- er, elektriciteitsmaat-
schappije. vervullen allen regel
matig zondagsdiensten. Hetzelfde
geldt voor politieagenten, beheer
ders van sportterreinen en ook
voor de mensen in het hotel-, ca
fé- en restaurantbedrijf. In al de
ze beroepen (en er zijn er zeker
wel meer; ook de journalistiek
valt er onder) wordt de zondags
arbeid als een min of meer van
zelfsprekend gevolg van het vak
beschouwd.
Er was dan ook tot nu toe nog
geen studie gewijd aan de gevol
gen van het werken cp zondag,
voor de mensen zelf, voor de ge
zinnen en voor de samenleving
als geheel. Die belangstelling is
eigenlijk pas gegroeid sinds de in
dustrie in toenemende mate ploe
gendiensten ging invoeren, die voor
steeds meer werknemers een re
gelmatig terugkerende zondags
dienst met zich mee hebben ge
bracht. Nauwkeurige cijfers over
de omvang van dit verschijnsel ont
breken ook thans nog. Slechts een
kleine aanduiding: Het aantal ar
beiders in volcontinudienst met
zondagsarbeid ii. negen belangrijke
bedrijfstakken maar b.v. exclu
sief de energie- en waterleiding
bedrijven was in 1949 8.856. In
1957 was dit getal gestegen tot
19.853.
Kort geledenis onder de titel
„Werken op zondag" een rapport
verschenen over de studie die het
Instituut voor Arbeidsvraagstuk
ken te Tilburg en het Sociologisch
Instituut der Nederlands Her
vormde Kerk in samenwerking
met de Contactgroep Opvoering
Produktiviteit hebben ingesteld
naar - zoals de ondertitel zegt
„meningen van ploegenarbei
ders". Een rapport hierover werd
wenselijk geacht omdat, zoals in
de inleiding wordt gezegd, „het
vraagstuk van de zondagsarbeid
hier te lande vaak op emotionele
voorstellingen wordt beoordeeld,
terwijl er nog weinig exacte ge
gevens over verzameld zijn".
Het rapport „Werken op zon
dag" (mej. drs. M. A. Thung was
de rapportrice) geeft geen alom
vattend beeld van de problemen
rond de zondagsarbeid. Zowel het
werkterrein van het onderzoeks
team als de bij dat onderzoek be
trokken groep was beperkt. Uit
eindelijk heeft men een groep sa
mengesteld van 159 ploegenarbei
ders mét zondagsdienst en 46 ploe
genarbeiders zondeji zondagsdienst.
Plaats van het onderzoek was
een middelgrote stad met een con
fessioneel gemengde bevolking.
De arbeiders kwamen voorname
lijk uit ien chemisch bedrijf. Men
is er echter niet in geslaagd
voldoende proefpersonen met
een geheel vergelijkbare gezins
samenstelling te vinden. Ook
bleek niet doenlijk geheel de voor
genomen „ideale" verdeling tus
sen rooms-katholieken, protestan
ten en onkerkelijken te bereiken.
Het onderzoek zelf had de vorm
van een eenmalig interview.
Het rapport zegt dan ook dat
het onderzoek „niet anders dan
een verkennend karakter kon
dragen". „Wij hebben geen an
dere pretentie dan door middel
van de gegevens uit onze inter
views te wijzen op een aantal
in de samenleving voorkomende
opinies óver en ervaringen mét
zondagsarbeid. Wanneer daardoor
wat stof wordt aangedragen voor
de discussie over de zondagsar
beid, die tot nu toe /oornamelijk
op het theologische vlak gevoerd
wordt, achten wij onze moeite
ruimschoots beloond."
ijdens de onbemande vluchten met de Gemini-capsule, waarin twee astro
nauten samen de ruimte in zullen gaan, zullen de Amerikanen een nieuiv
landingstoestel testen, de zogenaamde „Rogallo-Wing" Hel apparaat ziet er
uit zoals op de foto ongeveer Wanneer het toestel vervolmaakt is, ligt het
in de bedoeling te proberen de astronauten op vaste grond te laten landen
in plaats van in volle zee. De techniek van het „op de grond landen" zijn de
Russen overigens al lang meester
Nog steeds is velen niet duidelijk
waarom een voorsprong van het Wes
ten op ruimtevaartgebied van vitaal be
lang is. De hele ruimtevaartwedloop is
aan beide zijden van de Atlantische
Oceaan direct of indirect gericht op het
scheppen van een militaire basis in de
ruimte, óf in de vorm van een ruimte
station, óf op de maan. En daarbij ver
tegenwoordigen prachtige successen als
de vluchten van de Amerikaanse astro
naut Schirra en van de Russische kos
monauten Nikolajev en Popovitch slechts
een van de noodzakelijke tussenfasen om
tot dit doel te komen. Naast een kern-
raketbasis in de ruimte is er natuur
lijk d vreedzame toepassing van
atoomenergie in toekomstige projek-
tielen. Dit jaar zal het onderzoek
naar kernaandrijving voor interplanetai
re raketten in versneld tempo worden
voortgezet. Hierdoor zal het tenslotte
mogelijk word -n in plaats van ruim tien
kilometer per seconde eindsnelheden
van schrikt u niet 100.000 kilometer
per seconde te hereiken.
Intussen gaat de verkenning van de
ruimte door middel van robots gewoon
door. Dit jaar zuilen de Amerikanen
op de hun bekende onverstoorbare wijze
opnieuw een aantal waarnemingssatel
lieten de kosmos in zenden. Biologische
experimenten met betrekking tot de
kosmische straling, weersateflieten en
een geofysisch observatorium zullen
de hoofdbestanddelen van de „ruimte
cocktail" voor 1963 uitmaken. Boven
dien zal de V.S. nogmaals één poging
doen een Ranger t.v.-foto's van de maan
te laten maken, nadat vorig jaar
Ranger 4 met een formidabele klap aan
de achterzijde van de maan te pletter
sloeg. Wellicht zullen de Amerikanen
ir 1964 een raket naar de omgeving
van de zon sturen teneinde na te gaan.
welke bijzondere verschijnselen er optre
den bij het dit jaar te verwachten mi
nimum aan zonnevlekken. Hieruit zal
men dan misschien kunnen vaststellen
welke bronnen er aan te wijzen zijn
voor de verschillende soorten straling,
die de zon uitzendt en wat de invloed
daarvan is op de weersomstandigheden
en het leven op aarde.
Aan het gigantische Satumus-project
zal verder naarstig worden gewerkt. Er
staan voor dit jaar nog enkele afvuurtests
op het program, waarbii aanvankelijk
nog alleen de onderste 680 ton stuw
kracht producerende trap in combina
tie met een dummy-tweede en -derde
trap wend gelanceerd. En tenslotte
zal de zestig meter hoge reus eind van
dit jaar nog een of twee starts ma
ken mét de door vloeibare waterstof be
krachtigde tweede en derde trap, om
mogelijk reeds bij wijze van proef een
last van tien ton (De Vostoks wegen
4,5 ton), in een baan om de aarde te
brengen
De Russen zullen het volgende jaar
een hernieuwde poging doen om na de
Amerikanen ook hun Venus-spion te kr;j-
geh, nadat 4 en 12 februari 1962 twee
lanceringen in de Soviet-Unie waren
mislukt. Op het gebied van de maan-
verkenning zullen zij één of meer robot-
Luniks een zachte landing op onze buur
laten uitvoeren De jongste Loenik. die
in maart is gelanceerd, heeft zijn doel
niet bereikt.
Dit is hei prulo-lype van de
NERVA, de atoom-motor voor een
ruimtevaartuig waarmee het Ame
rikaans ruimtevaartbureau NASA wil
proberen diep de ruimte binnen te
dringen, b.v voor een reis naar één
der planeten NERVA maakt een
onderdeel uil van het Rover
programma
Binnenkort zal, ais alles goed gaat,
majoor Gordon Cooper op de top van
een Atlas-raket gelanceerd worden en
in zijn Mercury-capsule zeker 22 om
wentelingen om de aarde maken, dus
vijf meer dan de Rus Herman Ti-
tov. Ais die reis volledig lukt zal
het een poos stil worden om de ruim-
tevaartproeven in Amerika. Dan
wordt namelijk een nieuw project op
stapel gezet, met aile daaraan ver
bonden tests, afvuurproeven, bergings.
proeven, enz., die daaraan onvermij
delijk verbonden zijn. Wij doelen op
het project-Gemini-
„Gemini" is zoals bekend, een door
twee personen te bemannen capsule,
die wegens haar grote gewicht niet
door een Atlas kan worden gelanceerd.
Die lancering zal een Titan-2 voor
zijn rekening nemen.
Technische problemen bij de bouw en
financiële kwesties werken vertragend.
De eerste trap, die al versehil-
Een tekening van de Russische Vos-
tok-Lunik, waarmee de Sovjets
waarschijnlijk nog dit jaar de maan
hopen te „ronden" Een „retourtje
aarde-maan' dus.
lende malen is gelanceerd, zal een
stuwkracht van bijna 195 ton opleve
ren terwijl de tweede daaraan nog
eens 45 ton moet kunnen toevoegen.
Samen met de capsule zal de door
een „nieuwe brandstof" aangedreven
Titan-2 125 ton wegen. Van mei 1963
af kunnen we proeflanceringen van
„Gemini" verwachten. Einde van dit
jaar worden misschien nog een of twee
chimpansees in de capsule in de
ruimte gebracht.
Men verwacht, dat de Sovjets op
nieuw g.ote successen zullen boeken op
het gebied van de bemande ruimte
vaart. De kosmonauten 5 en 6 zullen da
techniek van het „satelliet-rendez-
vous". begonnen door Nikolajev en Po-
povitsch, verder ontwikkelen en mis
schien zal kosmonaut no. 7 zich eind
1963 op Bay Konoer inscheper voor een
vlucht om de maan. ter verkenning van
landingsplaatsen voor het realiseren
van een landing op de maan me1 de
Vostok-Loenik. Dat zou dan de grootste
ruimtevaartprestatie van 1963 worden.
Hierop kunnen wij ln het Westen ons
vast voorbereiden in moreel opzicht
Dit jaar zal Amerika nog slechts wei
nig oi niets inlopen van de veelbe
sproken achterstand op Rusland. Het
heeft een program-op-tange-termijn lo
pende om tenslotte als eerster de maan
te bereiken. Dat is althans de bedoe
ling. Maar wel komen er dit jaar al
aanwijzingen voor een ontwikkeling ten
gunste van het Westen. Deze winst zal
dan voornamelijk bestaan in het tegen
het einde van dit jaar gereedkomen van
de krachtige Saturnus-raket, krachtiger
dan alle bestaande Russische raketten,
die de lancering van zeer zware satel
lieten waarmee de Russen tot nU
toe konden bluffen mogelijk zal ma^
ken.
P. L. L. SMOLDERS
