ambassadeur van Spanje,
VAN LANDBOUWCOÖPERATIE
TOT ULTRAMODERNE WEVERIJ
Ploegstoffen zijn al lang een begrip
WEVERIJ „DE PLOEG"
BESTAAT 40 JAAR
Dagboek van het
Concilie
Werk van Michel van der Plas
en Kees Bantzinger
neemt node afscheid
Nederland
Verzamelde weekbladartikelen
En laat talrijke
vrienden achter
ZATERDAG 6 JULI 1963
Het begin
Ommekeer
Nieuwe structuur
Hertog van Baena, hertog van
San Lucar la Mayor, graat van
Cordoba enz.
De Spaanse ambassadeur in een kleurrijk gezelschap; kunstenaars
uit zijn land, op toernee in Nederland, waren altijd wétkome gasten.
Mmm&é
architect Rietveld
HERTOG VAN BAENA,
Dit is uu it, ilvu U.UVI
ontworpen gebouw van de weverij „De Ploeg".
(Van een medewerker)
Hé, dat zal wel een Ploeg-stof
zijn". Hoe vaak kan men het niet
horen in woningtextielwinkels en
op tentoonstellingen, die „modern
Wonen" als gegeven hebben.
Genoemde uitdrukking ontvalt velen,
geen insiders, die in een collectie
stollen juist dié stoffen zien die in het
oog springen door frisse, vaak primaire
kleuren, eigentijds dessin en mooie
structuur.
Waar komen deze stoffen eigenlijk
vandaanNiet, zoals men verwacht,
uit Twente of de omgeving van Tilburg,
onze textielgebieden bij uitstek, maar
uit het Brabantse Kempendorp Berg
eijk, een plaatsje van enige duizenden
inwoners, gelegen in een prachtige bos
rijke streek vlak bij de Belgische grens.
Waarom juist hier deze fabriek? Dat is
een geschiedenis die veertig jaar om-
Vat.
In het begin van de twintiger jaren
kwam in het plaatsje Best in Brabant,
ongeveer waar nu de Bata-fabrieken
staan, een groep idealisten bijeen, die
i
vermogen te ontwikkelen om zó de
gemeenschap te dienen De mensen
van Best hadden deze hooggestemde
idealen en waren bereid zich ervoor
te geven.
De werkgemeenschap begon als land
bouwbedrijf, hetgeen de naam „de
Ploeg" verklaart. Men wilde in Best
een groot stuk heidegrond m cultuur
brengen. Men kreeg al vrq spoedig met
moeilijkheden te kampen. De Brabant
se heide bleek stugger dan aanvankelijk
was verwacht; bovendien traden enkele
leden uit en hun opvolgers konden niet
de gewenste zelfdiscipline opbrengen.
Reeds in het begin had men het plan
opgevat er voor de winterdag een soort
industrie bij te hebben om ook in dat
jaargetijde van inkomsten te zijn ver
zekerd. Men dacht in dit geval aan een
weverijtje.
Door een bijzondere samenloop van
omstandigheden werd dit idee niet in
Best maar in Bergeijk gerealiseerd.
ponenten hiervan waren in Duitsland
het „Bauhaus" en in Nederland de
„Stijlgroep", waarvan Rietveld een be
kend vertegenwoordiger is. „De Ploeg"
begon zich langzamerhand toe te leg
gen op het maken van gordijnstoffen,
die in het nieuwe interieur zouden
passen. Tot de eerste produkten be
hoorden onder meer ook de bekende
Brabantse ruitjes. Zo kwam er lang
zamerhand de zozeer gewenste „lijn"
in de produktie. Tussen 1935 en 1940
groeide het bedrijf vrij snel en bij het
uitbreken van de oorlog waren Ploeg
Dobby, Ploeg Colora, Ploegruitjes etc.
zeer bekende stoffen geworden in een
vrij grote kring van gebruikers.
Tijdens de oorlog lag het bedrijf vrij
wel stil wegens gebrek aan goede grond
stoffen. Om de medewerkers (men
spreekt nooit van arbeiders) aan het
werk te houden had men een dochter
onderneming opgericht, de „N.V. Het
Spectrum", die zich bezig hield met
het maken van kunstnijverheidsartike-
len en meubelen.
Na de oorlog groeide „de Ploeg" zeer
Jn een groot huis, dat met evenveel
recht omschreven zou kunnen wor
den als een klein paleisje, aan het
heerlijke Lange Voorhout in Den
Haag woont de heer Jose Ruiz de Ara
na, onder meer hertog van Baena en
van San Lucar la Mayor, kortom; de
Spaanse ambassadeur. Deze edelman,
ongetwijfeld de populairste diplomaat in
de regeringsstad, wordt dit najaar ze
ventig jaar, reden waarom hij de di
plomatieke dienst en Den Haag gaat
verlaten. De (vrijgezelle) hertog van
Baena zal gaan wonen in een nog na
der door hem te bepalen stadje in
Spanje, dat zal moeten voldoen aan
minstens drie eisen: rustig, gelegen aan
zee, en zich verheugend in een frisse
wind.
De Spaanse ambassadeur zal in au
gustus vertrekken, maar hij is nu al
druk bezig afscheid te nemen. Hij is
namelijk een beminnelijk man, vriend
van Nederland, kunstkenner met tallo
ze contacten in de artistieke wereld,
en iemand die er plezier in heeft met
mensen van alle standen om te gaan.
Dit alles, gevoegd bij zijn Spaanse
gastvrijheid, heeft hem een kring van
duizenden Nederlandse vrienden be
zorgd. Hij kan dan ook bepaald niet
volstaan met een afscheidsbezoek aan
Buitenlandse Zaken en het houden van
een of twee cocktailparties voor het
Corps Diplomatique en de Nederland
se autoriteiten. De Spaanse hertog zal
bij voorbeeld ook afscheid moeten ne
men van de koninklijke familie, met
wie hij veel contact heeft, van zijn mu-
ziekvrienden hij organiseerde regel
matig „soirées musicales" die een
een werkgemeenschap wilden oprich
ten. Zij vonden dergelijke organisaties
Voor mens en maatschappij van belang
omdat men er zich, met de ellende die
de eerste wereldoorlog alom had te-
feeggebracht nog vers in het geheugen
irift, dieper zou kunnen bezinnen op
kiemen van arbeid, samenwerking
en van verantwoordelijkheid van de
meilS ten opzichte van de samenleving.
Deze gedachten bevatten niets nieuws.
Ze werden eveneens voorgestaan door
de omstreeks de eeuwwisseling opge
richte Vereeniging Gemeenschappelijk
Grondbezit van Frederik van Eeden.
Onk in Engeland waren in de negen-
tiende eeuwgsoortgelijkewfkgenieen-
schappen, o.a. door Robert Owen op
gericht; hij noemde ze "vllla£?L
co-operation". De werkgemeenschap
van. Best koos de vorm van een co-
operatie. Iedere werknemer zou
I'd van zijn en onder zelf gekozen
leiding werken. Bovendien zou er
geen verschil worden gemaakt in de
beloning; iedereen verdiende even
veel. Terecht zag men in, dat de
maatschappij begint bij de mens zelf.
alles werd ook in de doelstellin-
vastgelegd: „Talenten en kundig-
te ;?-n z«n gaven om de medemens
..dienen; ze dienen niet om te ver-
W i1*1331- om te dienen". De ge-
tQt het ontwikkelen van ta
fel! 1S do plicht der gemeenschap
-jjf^oover het individu; anderzijds
"t het individu zich naar beste
In Bergeijk bestond namelijk een
noodlijdend rusthuis, waarvoor men een
echtpaar zocht dat de leiding op zich
wilde nemen. Een echtpaar van de
werkgemeenschap uit Best werd hier
toe benoemd; de vrouw zou de verzor
ging der patiënten op zich nemen, ter
wijl haar man de tuin van het oude
notarishuis, waarin het rusthuis was
gevestigd, zou bijhouden. De stal achter
het huis werd tot bedrijfsruimte ver
bouwd, men kocht 12 getouwtjes en
begon in 1923 met weven. De eerste vijf
jaren hield men zich bezig met de
fabricage van huishoudlinnen als lakens,
handdoeken, theedoeken. Door de neer
gang van de conjunctuur en door gebrek
aan kapitaal had de onderneming met
grote moeilijkheden te kampen; de fa
bricage van en de handel in textiel
leverden veel te weinig op. In 1923 trad
de heer P. Blfjenburg, thans de oudste
directeur, tot de commune toe; onder
zijn leiding werd de zaak de eerste ja
ren drijvende gehouden.
Toch zag men in dat, wilde men suc
ces hebben, men met iets eigens moest
komen Dit succes zou men aan de
nieuwe architectuur te danken krijgen.
Die moderne architectuur brak nl. met
de namaak-klassieke bouwwyze van de
nam» en jjocht naar doel-
negentiend yan jy,, frisheid
matigheid, straknem v
van kleuren en lichte vertrekken.
V de eindcontrole wordt elke meter stof nog een» vakkundig bekeken.
snel. De nieuwe stijl in de woning
inrichting werd snel populair en ver
overde ons land. De Ploegstoffen-
collectie werd enorm uitgebreid. Tegen
woordig maakt men gordijnstoffen,
meubelstoffen, damesstoffen en lampe-
kapstoffen, tezamen meer dan 1500
soorten. Ook het aantal medewerkers
steeg snel; in 1946 nog 12, in 1957 bijna
200, thans reeds 325.
Omstreeks 1957 deed zich het pro
bleem voor hoe het bedrijf in de toe
komst voort te zetten en het zijn idea
listische karakter te laten behouden.
De drie overgebleven coöperanten waren
allen de pensioengerechtigde leeftijd
dicht genaderd. Bovendien vraagt een
fabriek met meer dan 300 werknemers
met vestigingen in Londen, Brussel en
Düsseldorf en export naar vele landen
een andere organisatievorm dan de
oprichters in de twintiger jaren voor de
geest stond. Aan de andere kant wilde
men het idealisme van de begintijd
zoveel mogelijk handhaven.
In 1957 vond men de oplossing. ,,De
Ploeg" en „Het Spectrum", eigendom
van de drie coöperanten, worden gob eel
vrijwillig overgedragen aan de daartoe
gevormde Stichting Werkgemeenschap
Bergeijk die enige aandeelhouder van
de n.v.'s ,,De Ploeg" en „Het Spec
trum" geworden is. Het Stichtings
bestuur bestaat nu uit: ir. Fetter, oud
directeur-generaal van de Arbeid, prof.
dr. Rutten uit Nijmegen, oud-minister
van O K. en W., prof. dr. W. F. de
Gaay Fortman uit Amsterdam, prof. ir.
Van de Grinten, hoogleraar in Delft,
dr. Kohnstamm als econoom (van de
AKU) en dr. De Jongh van de Sociale
Akademie te Amsterdam.
De winst die het bedrijf maakt, wordt
ten dele geïnvesteerd ten dele wegge
schonken aan culturele en maatschap
pelijke instellingen, terwijl het perso
neel jaarlijks een uitkering ontvangt.
In de statuten van de n.v. kunnen wij
o.a. als doelstellingen lezen;
Produkten maken, die voldoen aan
eisen van goede kwaliteit, goede
smaak en bruikbaarheid;
Een ware werkgemeenschap te zijn,
waarin de geestelijke en stoffelijke
belangen der werkers worden ge
diend, voorzover in een bedrijf toe
laatbaar;
De werkers individueel een zo groot
mogelijke verantwoordelijkheid te la
ten dragen, inzicht te geven in de
betekenis van hun functie op zichzelf
én als integrerend onderdeel van het
grote geheel; en
Het besef bijbrengen, dat arbeid ten
dienste van het algemeen welzijn be
hoort te strekken.
In 1959 kwam het eerste deel van de
nieuwe fabriek gereed, die zich op een
16 ha groot, door bos omzoomd terrein
bevindt. Deze „model-fabriek" werd
ontworpen door de bekende architect
G. Rietveld, in samenwerking met het
Bouwkundig Bureau Beltman.
Niet alleen de fabriek zelf, maar ook
de omgeving heeft zorg en aandacht
gekregen. Voor het gebouw bevindt zich
een enorm terrein met parkachtige
aanleg, waar gazons met bloemperken
an boomgroepen worden doorsneden
door gezellig aandoende klinkerwegen.
Bij de westgevel van het gebouw heeft
men een Engelse tuin van ligusters
aangelegd, terwijl voor de geheel uit
glas bestaande zuidgevel een tuin met
bloemén ligt. Temidden van deze schit
terende flora kan het personeel hier bij
zonnig weer de middagpauze doorbren
gen, terwijl dit bij minder gunstige
weersomstandigheden in de kantine
gebeurt, waar allen, van hoog tot laag,
de tafels voor zich vinden gedekt met
modern Zweeds bestek en Fins servies
goed. Hierin ziet men dus nog iets van
de idealistische opzet van de onderne
ming, die verder tot uiting komt in het
feit dat „De Ploeg" haar medewerkers
stimuleert zich op allerlei gebied te
De weefmachines in de ontwerpafdeling, waarop alleen monsters worden gemaakt,
moeten geheel met de hand worden bediend.
ontwikkelen. De kosten hiervoor wor
den door het bedrijf gedragen
Doch ook in haar stoffencollectie ziet
men die idealistische opzet. Men streeft
met naar „modern" in de zin van-
"w?t commercieel het meest aan
trekkelijk' doch naar goede en smaak
volle stoffen, waarmee men een zo
groot mogelijk publiek wil bereiken Dat
deze opzet geslaagd is, mag blijken uit
mT j T vorig jaar de prijs van de
BKI (de Bond voor Kunst en Industrie)
aan ,,De Ploeg" Is toegekend voor haar
reeks produkten van hoog internatio-
naai niveau, welke deze °"dTige™tihfs
pionier op het gebied van g J
woningtextiel, in de loop der jaren
zijn, in niet geringe mat® ^el^Tien
gedragen tot het geluk va3 rapport,
sen" (uittreksel uit het J3y pd
Deze uitspraak mag, door de
stellingen die zij zich stelt, door de
siemngeii uie zy iiu, ploee>. toch
dit jaar jubilerende .„De .„orden on
zeker als een compliment
gevat.
In het weekblad „Elsevier" heeft de
dichter-journalist Michel van der
Plas vlak voor en tijdens het eerste
gedeelte van het Concilie een dag
boek bijgehouden, dat sterk de aan-
dacht heeft getrokken. Terecht m.i.,
zowel om de kwaliteit van de notities
zelf als om de geste van een „neu
traal" blad, dat zich voor een zo deli
cate en weinig spectaculaire zaak zo
veel moeite getroost heeft. Dat was
een stuk practische oecumene.
Elsevier's Uitgeverij heeft deze noti
ties echter samen met de plezierige il
lustraties van Kees Bantzinger tot een
boek verenigd en op de markt ge
bracht. Moet men ook daarmee geluk
kig zijn? Ik weet het niet. Van der
Plas schreef momentopnamen. Vluch
tige indrukken, die overigens zeer con-
cies werden verwoord en gelardeerd
met vaak prachtige anecdotes. Mag
ik er een stelen. Men vraagt kardi
naal Tisserant of hij de „Osservatore
Romano" leest. Antwoord: „Goede
God, nee. Waarom zou ik"? Zijn zulke
notities echter bedoeld om in een boek
bewaard te blijven en dus en daar
gaat het mu om achter elkaar te
worden gelezen als een ononderbroken
betoog? Ik ontken dat. Ik neem aan
dat Michel van der Plas als hem
daarvoor de gelegenheid zou zijn gebo
den achteraf over deze eerste Con
cilie-periode een heel ander, veel ge
nuanceerder boek geschreven zou heb
ben. Dit was de reporter, die het met
geheimhouding omgeven concilie-ge
sprek van week tot week en van dag
tot dag moest behouden, niet gegeven.
Hij moest trouwens rekening houden
met de normale journalistieke eisen.
Heeft iedereen mpn vorige bijdrage ge
lezen? Waarschijnlijk niet. En dus
iedere keer opnieuw de hoofdzaak
scherp in het licht stellen met voorbij
zien van die details, waarvan Van
der Plas waarachtig wel op de hoogte
was maar die de lezer-outsider niet
Su hebben kunnen verwerken. Die
methode is voor een week- en een
dagblad juist. Voor een boek echter
faalt ze. Daar wordt de lezer insider
of tenminste geïnteresseerde. Hij wil
meer en dieper c]°°rAr.ln de kern
en verzamelde dagboeknotities bieden
hem daarbij geen hulp. Die keren
omdat ze voor onmiddellijke publi-
katie en voor een ook nog steeds wis
selende lezerskring werden geschreven
voortdurend terug tot, laat ons zeg
gen de ene grote tegenstelling Otta-
viani-Bea. Die tegenstelling bestond en
bestaat, maar ze is, vooral door het
meespélen van vele andere figuren, on
eindig veel genuanceerder dan de re
porter kon vermelden. Anders gezegd:
de som van een aantal aan de actu
aliteit gebonden weekbladartikelen is
niet dus een boek.
Ik heb derhalve bezwaren. Het boek
is mij voor een publikatie achteraf te
summier en te licht van toets. Het
lijkt zelfs oppervlakkig. Daarmee is
echter niet alles gezegd. Men kan het
ook lezen als aanvulling, als vluchtige
journalistieke arabesk naast breder en
meer fundamenteel werk. Wie dat doet
maar hij ook alléén zal genieten.
Van der Plas is een kostelijk schrijver.
Hij heeft oog voor tekenende details.
Hij is vlijmscherp. Strijdbaar. Vol hu
mor. Met veel inzicht (dat kardinaal
Montini Joannes XXIII zou opvolgen,
was voor Van der Plas geen vraag) en
soms zelfs met een kleine buiteling
naar wat hij zelf het meest verfoeit,
de „gewijde welsprekendheid Pag.
en 12, Michel!
De tekeningen van Bantzinger zijn
zoals gezegd fraai en zwierig. Al
leen een vraag; de tekening, die het
artikel over kardinaal Alfrink bege
leidt, is toch niet ais portret bedoeld?
ALBERT WELLING
grote faam hebben van zijn vele Haag
se kennissen, te vinden in kringen van
Scheveningse vissers maar ook in d.,
van de „High society".
Minstens eén afscheid is er al ge
weest, namelijk van de leerlingen er
het bestuur van de Academie van Beel
dende Kunsten, met wie hij veel con
tact had. Door de leerlingen werd h>
afgehaald in een feestelijke caleche en
prompt benoemd tot erelid. Vroegt
al heeft hjj een prijs ingesteld voo:
het beste schilderwerk van de leerlii
gen en hij hielp hen reizen naar Span;,
te maken. De naar hem genoemd
prijs zal na zijn vertrek nog vijf kee
worden uitgereikt, zo deelde de am
bassadeur mee.
De Spaanse ambassadeur zit in d
salon van wat vermoedelijk de fraa:
ste diplomatenwoning van de stad is
beantwoordt vragen en vertelt. Geterr.
perd licht komt er binnen vanaf de tuin
achter en via de voorkamer vanaf het
lommerrijke Voorhout. Aan de wand
omvangrijke schilderijen, kleurige tal,
reien uit vroeger eeuwen van zee
strand en vissers, gedeeltelijk staats-,
gedeeltelijk privé-bezit. Eén turbulen
werk is van de hand van de schoon
zoon van Velasquez en in het gewoei
van paarden en mensen is duidelijk
een figuur waar te nemen, die een van
de voorvaderen van de Spaanse ambas
sadeur is. Hij is namelijk van een bij
zonder oude familie, die in de vijftien
de eeuw al een bekende klank had.
Hij is trouwens meer dan twee keei
hertog; hij is ook nog twee keer graa.'
en één keer markies. De ambassadeur
laat raden of hij ernstig is of niet, wan
neer hij opmerkt dat hij al die titel
niet gebruikt, omdat ze bijvoorbeeld
ook niet allemaal op het visitekaartj,
zouden kunnen.
De ambassadeur is niet alleen na
komeling van een oude, maar ook
van een krijgshaftige familie, wat van
een Spanjaard nauwelijks anders ver
wacht zou kunnen worden. Hij is een
afstammeling in rechte lijn van bij
voorbeeld de veldheer die in 1492 Gra
nada op de Moorse koning herover
de en die de erenaam ,,É1 grande
capitano" droeg. De hertog van Ba
ena is ook een afstammeling van de
landvoogd die kort na de „ijzeren
hertog" naar het noorden gezonden
werd. „Om het strenge regiem van
Alva te verzachten", zegt de ambas
sadeur er snel achter.
Op het tafeltje ligt een enorme zil
veren vis, een van de 160 die de am
bassadeur particulier bezit en die, sa
men met zijn verzameling zilveren
schepen een unieke en de meest uit
gebreide collectie in de wereld vor
men. „Deze vis werd tweehonderd
jaar geleden in Dordrecht vervaardigd.
Je kunt zijn bek openen en dan komt
er een ruimte vrij. Maar nog nooit
heeft iemand mij kunnen zeggen waar
voor die gebruikt werd. Misschien wel
om tabak in op te bergen". Op twee
tafeltjes staat een kleine vloot zilveren
schepen te glinsteren. Galjoenen en an
dere zeilschepen, vrij groot, en tot in
de kleinste onderdelen van zilver, ook
de kanonnetjes die over de randen
priemen. „Ze zijn vroeger als schen
kers gebruikt, maar er is nergens een
fles meer te vinden die er in past".
Sinds de hertog van Baena in 1920
op een ondergeschikte post aan de
ambassade in Nederland is geweest,
was hij voor dit land gewonnen. Hij
werd later in andere steden be
noemd Londen, Bern, Montevi
deo, Tanger, Ankara maar hjj wil
de terug en dat lukte ook: van 1945
tot 1948 en van 1954 tot nu. Hij houdt
van de Nederlanders, zegt hij, vooral
om hun zwakke punten: ze zijn tegen
de keer in, discussiëren te veel over
onbelangrijke dingen en kritiseren
graag. De diplomaat-filosoof maakt
een studie van het Nederlandse
volkskarakter en zal er in de toe
komst een boek over gaan schrijven.
Zoals hij ook het Zwitserse volkska
rakter bestudeerde en een boek
schreef over wat Zwitsers onder ge
luk verstaan en hoe Spanjaarden dat
zien. De titel voor het nieuwe boek
heeft hij al: „The Dutch puzzle",
waaruit blijkt dat de ambassadeur
toch niet helemaal hoogte van ons
heeft kunnen krijgen. „In Spanje
heeft men geen belangstelling voor
zo'n onderwerp, dus zal ik het maar
in het Engels schrijven", zegt hij.
Nederlands spreekt de ambassadeur
niet, maar wel kan hij de kranten le
zen. Met kennis van zaken spreekt hij
over de diverse bladen. „Alleen be
grijp ik niet altijd wat de muziek
critici schrijven, daarbij moet ik wei
eens geholpen worden".
De ambassadeur gaat dus in een
plaats wonen waar letterlijk een
frisse wind waait. Hij blijkt bijzonder
gevoelig voor frisse lucht. „Tot op zeer
grote afstand ruik ik wanneer iemand
een sigaar rookt", zegt hij. Valkomen
ernstig is hij, wanneer hij zegt: „Jullie
journalisten moeten meer schrijven
over de noodzaak dat er in Nederland
se kamers en vergaderzalen beter ge-
ventileerd moet worden. De ramen
blijven te vaak potdicht". Het is ver
moedelijk ook die behoefte aan frisse
lucht die hem vrijwel dagelijks naar
het strand doet gaan. Hij loopt daar
dan langs de waterlijn, zomer en win
ter, vrijwel dag in, dag uit. „Ik loop
altijd vlak langs het water: ik wil nie
mand hebben tussen mij en de zee".
Deze dagelijkse tochten hebben hem
vele vrienden gemaakt: Scheveningse
vissers en de strandtenthouders. Zij
vragen hem de bruiloft van hun doch
ter bij te willen wonen, en veel type
render: zij vertellen hem ook dat ze met
het mooie weer zoveel verdienen.
„Ik heb goede herinneringen hier",
zegt de ambassadeur en hij denkt bij
voorbeeld aan de heerlijke St.-Nico-
laasfeesten die hij hier heeft gehouden.
Elk jaar ontving hij de „Spaanse bis
schop" met zijn kleurrijk en uitgebreid
gevolg bij diens officiële intocht in de
stad, terwijl zijn residentie werd over
stroomd met honderden gasten, onder
wie bijvoorbeeld zo'n dertig kinderen
uit een internaat. In dat opgewekte ge
woel, waarbij de tafels rijk gedekt wa
ren en er stapels cadeaus werden uit-
fedeeld, probeerden dan rasechte
paanse flamencozangers en dansers
hun kunst te brengen. De ambassa
deur zal er ongetwijfeld opgetogen
over hebben geschreven in zijn dag
boek, dat hij nu al 42 jaar bijhoudt.
Over het conflict met de Spaanse
mijnwerkers komen we te praten en
de ambassadeur beperkt zich niet tot
enkele „diplomatieke" opmerkingen.
„Er zijn van Nederlandse kant ernstige
fouten gemaakt" zegt hij onomwonden.
„De huisvesting was bijzonder slecht,
dat heb ik zelf gezien. Er was de mijn
werkers beloofd dat er verbeteringen
zouden komen, maar week na week
verstreek zonder dat er iets gebeurde.
Er zijn ook psychologische fouten ge
maakt. Er komen overigens weer an
dere Spanjaarden naar Nederland,
want op vele plaatsen gaat het bijzon
der goed. Dit conflict was een uitzon
dering. Een belangrijke voorwaarde is
dat de Spaanse arbeiders rechtstreeks
in contact kunnen treden met de di
rectie. De kleine chefjes, die de men
sen met een kluitje het riet in sturen
en belangrijk willen doen, die zijn ge
vaarlijk".
Wie de Hertog van Baena zal opvol
gen? „Er is veel belangstelling voor
deze post, er worden vele namen ge
noemd, maar een beslissing is nog niet
genomen". En met een blik op de schil
derden, waarvan er enkele priyé-bezit
zijn, en die dus mee naar Spanje moe
ten. zegt hij: „Wat zie ik op tegen die
verhuizing".
