ie behoren de bodemschatten
EEN ONTROEREND DOCUMENT
Plaat over Paus
Joannes XXIII
Olierush in kaart
De „geheime "olierush op de Noordzee
leidt tot fantastische speculaties!
Zou
men honderden mil]oenen investeren
als er niets in de bodem zou zitten?
JOANNES XXI11
Tussen Calais en Stavanger zwoegen tientallen oliemaatschappijen
SURVEY AREAS IN THE
'W-JY* I NORTH SEA
■am
Six companies
showing interest
Shell/Esso/B.P
Phillips
Gulf/Mobil/
AMOSEAS
Indiana Standard/
British Gas Council
Indiana Standard/
Mobil associates
Mobil and
associates;
Atlantic Refim
associates
De witte waterpluimen van de seismische onderzoekingen vergezelle n de trillingsstoten, waarmee de diepe aardlagen worden onderzocht.
Het booreiland Triton heeft voor de N.A.M. vier boringen verricht op de Noordzee, waarschijnlijk
zonder olie te vinden, maar misschien met een aantal hoopvolle aanwijzingen als resultaat.
7jO is de hoes, die bovendien enkele volkomen afdoende vertalingen
bevat voor hen, die met Engels en/of Latijn moeilijkheden hebben.
DE TIJD-MAASBODE
ZATERDAG 28 SEPTEMBER 1963
PAGINA 1
I
0 Oil and gas producing areas
Geen geheimzinniger nieuws dan
het gas- en olienleuws van de
laatste tijd. Van Calais tot Sta-
vanger ploffen er uit de Noord
ree witte waterpluimen van seismische
onderzoekingen. Grillig opgetuigde
schepen en traag cirkelende helikop
ters tussen Norfolk en Helgoland rich
ten hun elektronische ogen op het on
doorgrondelijke. Een deel van deze ac
tiviteiten begint zich in de buurt van
Nederland te concentreren. Onaanzien
lijke Waddeneilandjes, die nooit méér
gezien hebben dan nestelende vogel
tjes, stille zonnebaders en aangespoeld
wrakhout, worden onder de voet gelo
pen door voortvarende specialisten uit
vaak verre landen. Op Schiermonnik
oog, dat altijd taboe is geweest voor
auto's, rijden druk Landrovers met
vreemde apparaturen af en aan.
Zwaar beladen amfibie-voertuigen
hebben op Ameland een invasie uitge
voerd alsof het oorlog was. Al liggen
deze operaties zo ongeveer in de ca
tegorie „top secret", dit beetje kan
men er wei van vertellen: Shell en
Esso, verenigd in de Nederlandse Aard
olie Maatschappij, gaan een proefbo
ring verrichten op Terschelling, waartoe
zij onder andere een boortoren oprich
ten; en Caltex zal hetzelfde doen in het
wad bij Ameland. Ook is binnenkort
een proefboring van de NAM (dus Shell
en Esso) te verwachten in het liefelijke
plaatsje Wimmenum, tegen de duinen
bij Egmond aan de Hoef. En waar bo
ren zij naar? Naar koolwaterstoffen,
hetgeen een zondagse naam is voor
olie en aardgas.
Als het nu alleen dit was, zou nie
mand op de gedachte komen om t«
spreken van een „olie-oorlog", of een
„olie-rush" zoals in Europa nooit ofte
nimmer is voorgekomen.
Neen, het is dit: Ongeveer 25 olie
maatschappijen richten op het ogenblik
hun kostbare onderzoekingsactiviteiten
Op de zand- en steenlagen onder de
Noordzee. Hoewel zij zo spraakzaam
zijn als sfinxen, mag men concluderen
dat er „iets" te vinden is. Niemand kan
met enige zekerheid schatten hoeveel
geld zij bij elkaar investeren in dit on
derzoek. Maar dat er honderden miljoe
nen guldens mee gemoeid zijn is zelfs
een voorzichtige bewering.
Het bericht van de aardgas-ontdek
king bij Slochteren is in de machtige
internationale oliewereld als een bom
ontploft. De omvang van de gasbel,
waarvan men spoedig vermoedde dat
een schatting van 500 miljard kubieke
meter aan de lage kant was, vormde de
eigenlijke verrassing. Want dat er in
onze streken het een en ander zat, was
al direct na de wereldoorlog door de
NAM aangetoond. De geologen wisten
ook al lang dat Nederland behoorde tot
een sedimentair gebied, waarvan het
centrum zich in de Noordzee bevindt
en de grenzen zich minstens tot Dene
marken en Engeland-Schotland uit-
strekken
Zoals ook de Nederlandse Aardolie
Maatschappij al eerder naar waarde
volle bodemstoffen boorde, zo gebeurde
dat ook al in Engeland. „Slochteren"
was dan ook geen toevallige ontdek
king, maar de uitkomst van weten
schappelijk speurwerk op het allerhoog
ste niveau. Na intensieve seismische
onderzoekingen over het hele land, ver
richtte de NAM 200 exploratieboringen
voor men in de buurt van Slochteren
was gekomen. Verreweg de meeste le
verden niets op. (De kosten van een
proefboring kan men op gemiddeld
een kleine anderhalf miljoen gulden
stellen)Er kwamen er nog drie bi)
voordat de beitel doel trof in de zand
en steenformatie die bi) de geologen
als „onder-Perm" bekend stond. Hier
mee zijn overigens nog lang niet alle
exploitatie-kosten van de NAM aange
geven. De kosten van het intensieve
seismische onderzoek over het hele
land (bijna 2000 gulden per strekkende
kilometer) en van de zeer omvangrij
ke laboratorium-research komen er m
leder geval nog bij.
De vondst van Slochteren werd door
de internationale oliewereld onmiddel
lijk in de hoogste categorie geplaatst.
Misschien was dit schokkende nieuws
zonder de mededeling van de Belgische
senator Leemans nog enige tijd zonder
gevolg gebleven, maar dat had toch
nooit lang kunnen duren. Elke ingewij
de weet immers dat als een oliemaat
schappij zoveel miljoen steekt in on
derzoekingen, dan is het zeer waar
schijnlijk dat er iets van belang onder
de grond zit. Een hoogst belangrijke
omstandigheid was de locatie, zo dicht
bij het potentiële afzetgebied van West-
Europa.
Behalve Slochteren heeft nog een an
der feit de interesse voor de onder
grondse Noordzee-schatten vergroot,
namelijk de nieuwste verbeteringen in
de exploratie-techniek: nieuwe boor
eilanden die geen last hebben van wind
en golven en boorapparaturen met af
standbediening, die zonodig ruim 200
meter onder de zeespiegel kunnen af
dalen. Vooral Shell in Amerika heeft
zich daarin onderschelden, maar tegen
zeer hoge bedragen heeft zij een deel
van haar geheimen aan andere maat
schappijen laten weten.
Voor zover zij er al niet met schets-
Maar wie behoren de bodemschat
ten buiten de territoriale wateren op de
Noordzee? Dit is overigens een vraag
stuk dat niet alleen op koolwaterstof
fen betrekking heeft, maar bijvoor
beeld ook op begerenswaardige produk-
ten als parels, kreeften, sponzen etc.
Op de Geneefse Conferentie in 1958
over de Zeewetten is het begrip shelf"
ingevoerd, ongeveer te vertalen als de
voortzetting van het land onder de zee
spiegel, dus het continentale plateau.
Kustlanden zouden soevereine rechten
kunnen laten gelden over de bodem
schatten van hun shelf" tot een diep
te van tweehonderd meter onder de
zeespiegel. De 20-25 meter diepe Noord
zee is dus geheel en al shelf". Maar
hier moeten vanwege de nabijheid van
zoveel landen grenzen worden getrok
ken. Zo moet bijvoorbeeld Nederland
een stuk Noordzee delen met het te
genoverliggende Engeland. Door zijn
lange kustlijn in verscheidene richtin
gen zou ons land volgens de voorge
stelde „Continental Shelf Convention",
over een veel groter gebied soevereine
reohten kunnen krijgen dan België en
Duitsland. Het Nederlandse continenta
le plateau zal ruw geschat een opper
vlakte van 75.000 vierkante kilometer
bestrijken.
Bij de Conventie is bepaald dat zij in
werking zou treden als zij door min
stens 22 regeringen geratificeerd zou
worden. Gek genoeg hebben tot nu toe
sl'chts 21 landen dit gedaan, waaron
der de V.S., de Sovjet-Unie, benevens
vele landen zonder zeekust, dus zonder
veel belang bij deze overeenkomst. Als
enig land aan de Noordzee heeft laat-
stelijk Denemarken het verdrag gera
tificeerd, maar nu beginnen ook de an
dere Noordzee-landen juist vanwege de
olierush de noodzaak tot ratificatie te
voelen. Nederland en het Verenigd Ko
ninkrijk worden over enige tijd als on
dertekenaars verwacht en dan is het
magische getal van 22 dus bereikt en
matige onderzoekingen waren geweest,
kwamen dus dit jaar alle grote Ameri
kaanse en Britse oliemaatschappijen
met verhevigde onderzoekplannen naar
de Noordzee. Ook Duitsland zette op
dat gebied zijn beste krachten in. Men
vormde groeperingen, deels om de kos
ten te drukken, deels om de belangen
te spreiden. Zeeboringen zijn in de olie
wereld niet ongewoon. In ons land zijn
wjj wat perplex van die plotselinge ac
tiviteiten, maar in Venezuela, de Per
zische Golf en voor Mexico kan men op
dit gebied wel groter spektakels zien.
Bovendien is het aantal boringen in de
Noordzee (ongeveer vier miljoen gul
den per keer) uiterst beperkt geweest
Tot dusverre is het, op één uitzonde
ring na, alleen de NAM geweest die
vier zeeboringen heeft verricht. Daar
voor is het booreiland „Triton" inge
zet. Dit is in september '61 gestart uit
de kust bij Kijkduin. De andere drie
boiingen waren in '62, buiten de terri
toriale wateren, bij Scheveningen,
Noordwijk en Zandvoort. Deze week is
BP voor de Engelse kust gaan proefbo-
ren.
Is er wat gevonden? De heren van de
NAM zwijgen. Zij hebben eveneens over
vele duizenden kilometers seismische on
derzoekingen verricht. Is er wat gevon
den, waaruit men iets kan afleiden?
Voor Kijkduin heeft men boven
de oude boorput een platform in zee
aohtergelaten, dat men bij goed weer
vanaf het strand kan zien liggen; heeft
dat iets te betekenen? Wat dit laatste
betreft, zegt men bij de Shell dat dit
voorlopig is aohtergelaten ten behoeve
van Rijkswaterstaat, die golfslagmetin
gen wilde verrichten. Men mag voor
het overige veronderstellen dat de Tri
ton géén olie heeft aangeboord in de
Noordzee. Dus voor minstens 16 mil
joen gulden weggegooid geld? Men
verontschuldigt zich. Men kan er niets
over zeggen. Maar natuurlijk, ook een
„droge" boring kan belangwekkende
gegevens opleveren, oliesporen, de loop
van de aardlagen etc. Is de aanstaande
boring bij Wimmenum dan het gevolg
van die vier „droge" zeeboringen?
Men kan het net zo goed niet vragen
en de ploegen van de oliemaatschap
pijen die hier en daar zo hard bezig
zijn, zien de pottektfker liever gaan dan
komen. Het grote oliegeheim zal zo
lang mogelijk geheim blijven. De con
currentie aast op de kleinste aanwijzin
gen. En verder kan men zoveel sporen
of vermoedens verzamelen als men
wil, niets is zeker tot de boorbeitel
werkelijk in olie of gas dringt.
Trouwens, wat verwacht men te vin
den? Olie of gas? Na Slochteren is gas
het meest waarschijnlijke, maar olie is
niet uitgesloten, daar beide tezamen
kunnen voorkomen en er ook ai de no
di^ olie in de Nederlandse grond is
aangetroffen. Het liefst zou men na
tuurlijk op olie stuiten, daar dit veel
meer mogelijkheden biedt voor afgelei
de produkten en gemakkelijker over de
hele wereld vervoerbaar is. Om aard
gas over oceanen te transporteren,
zou men er (vloeibaar) methaan
van moeten maken, hetgeen nogal
kostbaar is. En de afzetmogelijkheden
in onze nabijheid houden ééns op als
men Slochterse gasbellen in veelvoud
zou vinden.
Onoverzienbare problemen staan er
nog te wachten als de Noordzee werke
lijk ,o'n grote gas- of olievoorraad be
zit als nu te vermoeden wordt gege
ven. Op het vasteland liggen de zaken
vrij eenvoudig. De nogal bijzondere Ne
derlandse Mijnwet staat niemand in de
weg. Men heeft slechts toestemming
nodig om een bepaald stuk grond te
betreden. Pas als er delfstoffen gevon
den zijn, moet de gegadigde bij de Ne
derlandse regering een concessie vra
gen voor exploitatie. Zo heeft de NAM
bijvoorbeeld de concessie verkregen
voor de provincie Groningen. Het komt
erop neer dat hetgeen in Nederlandse
bodem zit, eigendom is van Nederland.
De speurtochten naar olie en gas op de Noordzee zijn het werk van
's werelds grote oliemaatschappijen. Zij hebben veelal combinaties
gevormd en een onderzoeksterritorium gekozen, zoals blijkt uit deze
nog niet helemaal bijgewerkte kaart ontleend aan Petroleum Press
Service).
NEDERLAND: de NAM, gevormd door Shell en Esso, en een groep met
Caltex (hier Amoseas genoemd) en andere grote Amerikanen als Gulf en
Mobil, en verder begint ook British Petroleum aandacht aan ons land te
schenkeit.
DUITSLAND: Een groep bestaande uit Mobil-Duitsland, Gelsenberg Ben
zin en Deilmann Bergbau, en een andere groep waarin behalve Mobil en
Deilmann ook Indiana Standard, Deutsche Erdol, Deutsche Schachtbau und
Tiefbohr, Elwerath, Preussag en Wintershall deelnemen.
ENGELAND: Een groep met Shell, Esso en British Petroleum, zelfstandig
de Britse Phillips Petroleum, voorts een groep met Indiana Standard en
British Gas Council, voorts het Franse staatsbedrijf BRP met zijn Britse
dochtermaatschappij Coastal Oil, voorts de Amerikaanse groep van Gulf,
Mobil en Caltex en tenslotte een groep met Atlantic Refining, Burmah Oil,
Continental, Murphy, Sun Oil en Superior (hebben ook voor de Nederlandse
kust onderzoekingen verricht).
DENEMARKENhet Deense scheepsbouwbedrijf A. P. Mpller samen met
Gulf en Shell.
NOORWEGEN: (nog heel voorlopig) zes maatschappijen wier namen nog
niet bekend gemaakt zijn.
kan deze nieuwe zeewet in werking
treden.
De onzekerheid over de soevereine
rechten heeft de onderzoekingen op de
Noordzee ook parten gespeeld. Im
mers, tot nu toe is het twijfelachtig of
een regering van een Noordzee-land
bepaalde garanties kan bieden aan de
opererende oliemaatschappijen.
De Shelf-conventie zal zeker leiden
tot veranderingen en aanvullingen in
de mijnwetten van ieder land, en is er
dan nog plaats voor bepaalde groepen
van gegadigden? Zullen sommigen ge
weerd worden? Anderen binnenge
haald? Een bikkelharde olie-oorlog be
hoort niet tot de onmogelijkheden.
Van de andere kant kan men zich
dat weer moeilijk indenken. Grote olie
maatschappijen zijn net zo vertakt als
zigeunerfamilies. Wat zouden de grote
bazen van de Royal Dutch/Shell zeggen
als plotseling Shell-Engeland in plaats
van Shell-Nederland de sprookjesach
tige olievondst deed? Wat. betekent
concurrentie als Esso, Gulf, Mobil, Cal
tex elkaar bij het onderzoek en niet
verder helpen. Van zoiets ingewik-
gelds krijgt de buitenstaander! geen
hoogte. In ieder geval heeft wel
elk land groot belang bij een goede
vondst in zijn „continentaal plateau of
binnen zijn landsgrenzen. Naarstig im
mers zoekt Duitsland even over de
grens van Groningen naar net zo'n gas
bel als bij Slochteren.
Fantastisch zijn de speculaties die
sïnd- de vondst by Slochteren opeane
maken. Wat hangt ons atrefimal boven
het hoofd? Dit is echter werkelijk niet
te overzien, vooral als er nieuwe ont
dekkingen van grote omvang bijkomen.
Het zou de ondergang van sommige
oliemaatschappijen kunnen betekenen.
Het zou de internationale politiek in
het midden-Oosten kunnen wijzigen. Het
zou de economische structuren van
Westeuropese landen kunnen verande
ren. Het zou Och, bescheidener spe
culaties zijn al interessant genoeg. Het
is aardig om zich in de toekomst alle
nieuwe huizen met centrale gasverwar-
ming voor te stellen. En allicht zal de
scheepsbouw, om maar iets te noemen,
er wel bij varen als de borende olie
maatschappijen straks hun koolwater
stoffen moeten afvoeren.
HENK SUèR
Philips heeft dezer dagen een lang
speelplaat (111 307 DDL) op de markt
gebracht, waarvan ik moet toegeven,
dat zij mjj bij het afluisteren heeft
ontroerd. Het is een plaat, geheel ge
wijd aan Joannes XXni. Men hoort
hem spreken, bidden en zingen en ik
geloof, dat ledereen getroffen zal wor
den als hij plotseling in zijn huiskamer,
aan de vooravond van de hervatting
van het Concilie, paus Joannes' toe
spraak hoort bij de sluiting van het
eerste deel: „...Verlicht door deze bo
vennatuurlijke gloed en in de verwach
ting van uw terugkomst, groeten wij u
eerbiedwaardige broeders, met een hei
lige kus." Het heeft niet zo mogen zijn
Toch is dit maar één aspect. Het
gevoelsmatige en ik geloof, dat de
eigenlijke betekenis van deze plaat
daaraan bijna tegengesteld is. Wat is
het geval? De „vox populi" heeft
Joannes XXIII heilig verklaard. Zijn
smartelijke dood, zijn eenvoud en zijn
ongecompliceerde liefde hebben zo'n
wereldwijde indruk gemaakt, dat de
legende de waarheid dreigt te verstik
ken. Paus Joannes wordt een mythe
Zijn eigen boeiende persoonlijkheid ver
dwijnt en door de tranen van een te
goedkope religieuze ontroering ont
aardt zijn christelijk realisme in fon
dant en stralenkrans. Aan die verteke
ning geeft deze plaat geen voedsel
Het geluid is authentiek. Het gaat ge
paard met het geroezemoes, dat de
St.-Pieter altijd kenmerkt, ook op de
pleohtigste ogenblikken. Tegen de ach
tergrond hoort men een stem, die
geen enkele zweverigheid verdraagt
Ze is hard en tamelijk onwelluidend.
Als ze bidt, is er nooit één extatische
uithaal en zelfs op de dag van Zijn
kroning als men Hem tegen een
achtergrond van orgelmuziek, heel
zwakjes gebeden hoort zeggen, is er
geei woord, dat zoet, zacht of verhe
ven is. En dat is, geloof ik, de werke
lijke betekenis van dit geluidsdocu
ment, dat father O'Donnell van Radio
Vaticana met enkele nuchtere zinnen
verduidelijkt. Het hergeeft ons Joannes
XXHI zoals hij was. Liefdevol, maar
nuchter. Verheven, doch practisch en
met een heiligheid, even alledaags en
vanzelfsprekend als God haar bedoeld
moet hebben.
Nog enkele woorden over wat de
plaat bevat. Zij begint vlak na het
„Habemus Papam" als de menigte op
het St.-Pietersplein spontaan gaat zin
gen. Daarna hoort men de Paus zoals
ik hierboven aanduidde op de dag
van Zijn kroning in de St.-Pieter, on
danks allerlei storende geluiden, zacht
jes bidden. Het derde en laatste deel
var. deze kant geeft een aantal im
pressies van de sluiting van de eerste
fase van het Concilie. Alleen al om de
historische waarde daarvan men
hoort inderdaad, dat de stem iets is
achteruit gegaan zou ik Philips het
plezier willen doen de plaat bij u aan
te bevelen.
De achterkant lijkt mü vooral boei
end voor hen, die paus Joannes en
Rome kennen uit eigen aanschouwing.
Hij bevat enkeiyke verrukkelijke stukjes
uit een willekeurige groepsaudiëntie.
Vervolgens iets van een heiligverkla
ring en tenslotte een ongelofelijk
mooie opname van een zondagmorgen.
De Paus bidt het Angelus voor Zijn
venster. Rome groet met applaus en
oorverdovend claxongeroep en ten laat
ste geeft de H. Vader Zijn zegen, com
pleet met de vervelende, zeurderige
antwoordstemmen van ongenoemde as
sistenten.
Kortom, wie zijn heimwee wil voe
den, kope, Bedenk echter wel, dat men
de plaat niet vijf keer per week kan
draaien. Het is een document. Geen
serie-artikel.
ALBERT WELLING
300 kms
200 mis
