Ruim 600 panden op de lijst
Verweer van
Kamer van
Koophandel
Si
ZATERDAG 19 OKTOBER 1963
PAGINA 13
ELKE DAG ONTMOET IEDERE NEDERLANDER DE STAATSMIJNEN
\W[~j ie gedacht mocht hebben,
\V/ dat 's-Hertogenbosch buiten
de Sint Jan en de Moriaan
geen monumenten bezit, is door
de Monumentenraad vrij rigou
reus uit deze al te boze
droom geholpen: meer dan 600
panden, merendeels winkels tus
sen Markt en Parade, staan ver
meld op de ontwerp-monumenten-
Iföst, die de minister van OKW
enkele maanden geleden heef+
toegezonden aan Gedeputeerde
Staten van Noord-Brabant en aan
de Bossche gemeenteraad; met
daarbij het verzoek, binnen twee
maanden te willen berichten, of
men de lijstnog wil uitbreiden,
Of (wellicht) inkrimpen. Een ex-
ptoeie van de plaatselijke munitie
fabriek had nauwelijks méér ru
moer kunnen veroorzaken dan het
ministeriële schrijven, dat zowel
voor de Bossche centrumzaken als
voor het stadsbestuur een bijzon
der onaangename verrassing be
tékende. De eersten mochten na
melijk na het verschijnen van de
m geen raam of daklijst meer
wijzigen, zonder daarvoor toe
stemming te hebben gevraagd
en gekregen uit Den Haag; en
het gemeentebestuur zit met het
probleem, dat het structuurplan,
dat weldra aan de raad ter goed
keuring zou worden voorgelegd,
volkomen op losse schroeven is
komen te staan.
yGribm", gezien vanuit een
nommenVaan da Markt.
Alleen het front van Bata is monument.
Gevels aan de Marktgeen
monumenten
Gevels aan de Pensmarkt,
monumenten
U telefoneert met New York. Uw woord schiet langs een draad. En tege
lijkertijd kan langs diezelfde draad ene Mr. Jones spreken en ene monsieur
Dubois - en zelfs de President van Amerika.
AI die moderne zeekabels, die daar liggen op de eindeloze en ongeziene
zeebodems, zijn tegenwoordig beschermd door kunststoffen. (Kunstoffen
uit Limburg? Dat zou niet denkbeeldig zijn).
200 telefoongesprekken tussen Nederland en de U.S.A. flitsen dagelijks
door de trans-atlantische kabels.
Een wereld ligt naast de deur. Om van gedachten te wisselen, om adviezen
te geven of te krijgen, om te handelen, te doen of te laten.
Zo is het - om een voorbeeld te noemen best mogelijk dat, terwijl u dit
leest, een ingenieur van de Staatsmijnen in Limburg telefoneert met een
collega in het Amerikaanse Augusta. Een collega van de Columbia Nitro
gen Corporation. Want onder die naam verrijst daar een nieuwe fabriek.
Gebouwd door de bekende Pittsburgh Plate Glass Company en de Staats
mijnen tezamen. De nieuwe fabriek zal nog dit jaar kunstmest produceren.
Vloeibare kunstmest omdat de boeren in Amerika dat prettiger vinden en
omdat de Staatsmijnen weten hoe die te maken.
Dit is een klein en bijna willekeurig voorbeeld. Eén voorbeeld - uit vele -
van de internationale contacten en van de wijde vlucht van dat Limburgse
concern dat Staatsmijnen heet.
>8*. m-Jujsc mi
Bossche gemeenteraad was nog
antóiratet door het feit, dat de mi-
de mfnimutrwtermijn van twee
>n had aangehouden. Zelfs de
termijn zou nog te kort zijn
(imdeloze lijst afdoende te he
ao meende de raad en men
I om zes maanden „bedenk-
£)eze Is inderdaad verleend. In
de gemeente om advies ge-
i Bossche Kamer van Koop-
lel, die bepaald nog minder en-
MONUMENTENKOORTS
IN 's-HERTOGENBOSCH
thousiast ia dan het bestuur van de ge
meente. Algemeen-secretaris drs J M
C. Teppema toont ons een lijvige map
met zo'n 200 reacties van eigenaren,
die zich ernstig bezwaard voelen om
dat hun zakenpand voor de toekomst
bevroren" is. Hu bekijkt, de zaak ech
ter niet alleen uit de gezichtshoek van
de individuele zakenmensen die of
ficiële bezwaarschriften mogen indie
nen maar ook en vooral met het oog
op de noodzakelijke ontwikkeling van
het Bossche &eheel-
Dat centrum zal m 1975-1980 een een-
trale functie hebben voor een ^gebied
met 200.000 tot 250.000 mensen. Om die
functie te kunnen vervullen, zal het
gelijke toed moeten houden met con
currerende centra als Tilburg, Eindho
ven en Nijmegen en rekening moeten
houden met subcentoa als Waalwijk,
Vught en Schijndel. Dat noopt
Bosch om up to date te blijven. De
heer Teppema voegt eraan toe, dat er
in de Brabantse hoofdstad wel het een
en ander aan het winkelcentrum ge
daan moet worden, zowel kwantitatief
als kwalitatief. Het centrum heeft op
het ogenblik 235 winkels met een front-
lengte van twee en een halve kilometer.
De statistici hebben uitgerekend,
dat een city voor een gebied
met 200.000 mensen 400 winkels
moet hebben met vier en een
halve kilometer frontlengte. In het
structuurplan van de stad dient dus
rekening te worden gehouden met een
aanzienlijke uitbreiding. Om kwalita
tief op peil te komen of te blijven
dienen de zakenmensen hun bedrij
ven voortdurend aan te passen aan
de steeds veranderende economische
omstandigheden, zowel wat de inrich
ting als wat de uiterlijke vormgeving
betreft. De consequentie van de mo
numentenlijst is allereerst, dat men
bij het verbouwen van op de lijst ge
plaatste winkelpanden aan diverse
voorschriften gebonden is, waardoor
de verbouwing extra duur wordt en
waardoor de mogelijkheden meestal
beperkt zijn. Daarnaast is er dan een
aantal panden die nog geen winkel
pand zijn, maar het gezien de
noodzaak van de centoumvergroting
zullen moeten worden. Dat wordt
dan al een heel moeilijke zaak, want
het monumentaal karakter hangt juist
samen met het woonhuiskarakter.
De heer J. J.> Verhulst, vice-voorzit-
ter van de vereniging Hef Zakencen
trum, voegt eraan toe: ,,Je zit niet
alleen met de gevel, maar ook met de
bouwlagen: van een pand met de ver-
d'iepingshoogten van een huis is nooit
een behoorlijke winkel te maken. En
hoe maak je van twee totaal verschil
lende panden één winkel, als de ver
schillende hoogten bewaard moeten blij
ven?' 'De voorzitter van Het Zakencen
trum, mr. C. W. A. H. van der Ven,
licht dit probleem nader toe met een
concreet, eigen geval: „Wij zitten met
zes panden, waarvan de raimen op ver-
edhmende niveaus liggen, Vpor «en ver
bouwing kunnen we wel medewerking
kregen, als we die ramen maar hetzelf
de laten. Maar op hetzelfde moment
ben ik uitgeschakeld: dan zou ik los
van de gevels een gebouw moeten zet-
ten, dat totaal niet met dde gevels cor-
respondeert." De heer Teppema beves
tigt: „Een combinatie maken van twee
panden, waarvan er één monument is,
is onmogelijk."
Comoinaties van panden zullen in Den
Bosch noodzakelijk zijn, juist omdat er
tussen de winkels in het centrum nog
vrij veel woonhuizen staan en omdat
er voor de middenstandszaken maar
twee mogelijkheden zijn: „Groter wor
den of kapot gaan," zoals de heer Van
der Ven het zeer duidelijk uitdrukt.
Hoe weinig de Bossche zakenmensen
op hebben met hun rijke monumenten-
bezit, blijkt uit een opmerking van de
heer Verhulst, die zegt: „Wat weegt
het zwaarst: het behoud van die gri
busgeveltjes of het geven van een kans
aan de binnenstad, om een behoorlijk
winkelcentrum te creëren?"
De monumentenlijst toeft Den Bosch
op een kritiek moment: juist nu
zowel de gemeente als de parti
culieren er eens duchtig het mes
in wilden zetten. „Het structuurplan",
zo onthult wethouder drs. W. G. J. Len-
naerts, „wil in de binnenstad de nodige
ruimte gaan creëren voor de uitbrei
ding van het winkelareaalhet wil
voorts het wegenstramien verbeteren
en de parkeergelegenheid vergroten.
Een bepaald gedeelte van het plan
dreigt door de monumentenlijst onmo
gelijk te worden. Het is overigens wel
merkwaardig, dat we zomaar ineens
een lijst krijgen zonder dat enig over
leg is gepleegd.''
Mr. Van éwiohem vso Monuments»-
zorg, heeft ons eerder gezegd, dat de
toezending van de lijst juist het begin
van het overleg betekent. „De monu
mentenraad is verplicht, op enigszins
ruime schaal aan te geven wat op de
lijst komt en verwacht dan tegenspel
van de gemeente." Dat men in Den
Haag niet aan alle zeshonderdzoveel
panden zal vasthouden, blijkt uit het
vervolg van het gesprek. „Het gaat om
de oude stadskern van Den Bosch. Bij
de behandeling van de lijst met de ge
meente en met G.S. staat niet het in
dividuele huisje, maar het karakter
van de Bossche binnenstad voorop,
waarbij uiteraard de belangen van de
keer worden meegewogen." Wo vragen
middenstand, de sanering en het ver-
de heer Van Swiehem, of hier de mo
numentenlijst dan gehanteerd wordt om
een stadsgezicht te beschermen; het
geen door dezelfde Monumentenwet mo
gelijk wordt gemaakt, maar dan mid
dels een veel ingewikkelder procedure..
Het antwoord is, dat het toch wel gaat
om de panden als zodanig, maar in
hun onderlinge samenhang. „Het be
grip monument is geëvolueerd. Vroe
ger moest «en gebouw al heel bijzon
der zijn om voor bescherming in aan
merking te komen. Nu liggen de ge
wone huizen in de frontlinie: de huizen
van vroeger, die totaal anders zijn
dan de nieuwbouw. Het gaat niet om
de specifieke trapgevel, waar we in de
twintiger jaren zo verzot op waren,
maar om het eigensoortige van oude
stadshuizen, in tegenstelling tot de nieu
we wijken. Dat spreekt, in tegenstel
ling met b.v. een grote kerk, alleen
maar, als men een heel conglomeraat
kan bewaren." Over de consequenties
voor de eigenaren is mr. Van Swiehem
niet zo somber: natuurlijk, ze moeten
overleg plegen, maar de zaak is niet
„bevroren". Nu het om grote aantallen
gaat, zal men zorgen dat er een vlotte
en soepele behandeling komt.
We vertellen dit tegen de Bossche
zakenmensen, maar ze zijn er niet
erg gerust op. „Er zijn zakenmensen
in andere steden die ervaren hebben
dat het met die soepelheid erg tegen
valt," zegt de heer Teppema. „Soe
pelheid is onmogelijk: of men hand
haaft het, of niet," zegt de heer Ver
hulst. „Er blijft een enorme mate
van onzekerheid en dat drukt een
stempel op de verdere ontwikkeling,"
zegt de heer Lennaerts.
Waar men in Den »osch óók kri
tiek op heeft, is de keuze van
de op de voorlopige lijst ge
plaatste monumenten. „Er zijn
voorbeelden te noemen waar je niets
van snapt," zegt de wethouder. „Ze
zijn nergens binnen geweest, ze weten
helemaal niets van de inwendige situa
tie," zeggen de zakenmensen.
We hebben met de lijst in de hand
een rondwandeling gemaakt en we moe
ten toegeven, dat het voor een leek
maar moeilijk te doorgronden is, in de
ene straat staan pretentieloze gevels
wèl op de lijst, in een andere zijn soort
gelijke gevels niet vermeld.
Het historische pand, waar Judocus
Smit het Dagblad De Tijd heeft ge
sticht van welk feit een gevelsteen
overduidelijk melding maakt staat
o schande niet op de lijst vermeld.
Dit alleen is voldoende om de lijst te
brandmerken als een produkt van vol
strekte willekeur....
Op uitnodiging van een van de za
kenmensen hebben we enkele van de
monumenten ook van binnen bekeken.
Achter de fagade van een chique zaak
bleek dan een krot te schuilen met lek
kende daken, angstwekkend verzakken
de muren en schuin aflopende, schim
melende vloeren. „Ze moesten ons een
monument geven als we deze smerige
gribus wilden afbreken en iets nieuws
zouden bouwen," zegt de eigenaar
In heel veel gevallen is op de beste
stand van Den Bosch de enige oplos
sing: afbreken en totaal opnieuw bou
wen, dat wordt bij een bezoek aan en
kele interieurs al heel gauw duidelijk.
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinniHiiiim
Dat geldt A fortiori voor gevallen,
waarin men twee of meer bestaande
„monumentale" winkel-krotten tot één
zaak wil combineren. De zakenmensen
willen bij die nieuwbouw heus wel re
kening houden met het karakter van
de oude straat: met de hoogte van de
omgeving, het vertikale karakter van
de bestaande gevels etc. Maar dat zjjn
dingen die de bouwvoorschriften en het
welstandstoezicht wel in de hand hou
den. De monumentenlijst vraagt zeker
méér.
Moet Den Bosch dan maar lijdelijk
toezien, hoe Tilburg lustig sloopt en
verjongt? Moet de Brabantse hoofdstad
blijven zitten met een centrum, dat de
status krjjgt van openluchtmuseum
„Het hangt af van een stel ambtena
ren, van wie je maar moet hopen dat
ze soepel zijn, maar als ze het niet
zjjn kun je er ook niets aan doen," zegt
de voorzitter van Het Zakencentrum.
VIC LANGENHOFF
even bellen met New York
Bij vele
dagelijkse dingen,
zijn de Staatsmijnen
direct of indirect
betrokken en wel
als leverancier
van het eindprodukt,
van hulpstoffen
of van
de grondstof.
Om enkele
voorbeelden
te noemen
antivries
antraciet
asfalt
babydolls
babykruiken
bekers
binnenmuurstenen
carbolineum
celluloid
citroenpersen
cokes
costuums
dameskousen
elektriciteit
emmers
essences
gas
geneesmiddelen
haarborstels
hengelsnoeren
japonnen
kabelbekleding
kampeerartikelen
kleurstoffen
knijpflessen
kogellagers
krulspelden
kunstleer
kunstmest
lakken
lijm
manteb
motteballen
naaldhakken
nachthemden
overhemden
pantalons
parfums
pedaalemmers
prullemanden
pyjama's
regenjassen
rioolbuizen
rolschaatsen
schoorsteenpijpen
sokken
speelgoed
sponsen
Syntraciet
tafelkleedjes
tandenborstels
tegels
tennisracketbespamifng
tuinslangen
veevoer
verf
verpakkingsmateriaal
vishengels
^visnetten
vitamine-preparaten
vlaggen
wasmiddel-flessen
waterkranen
zeilen
zonnebrillen
