fllil
DINSDAG 24 DECEMBER 1%3
,rAllen en oud? Kom dan binnen!"
zacht -pratend in zichzelf
een speeldoos begon te spelen, terwijl in een kribbe talrijke lampjes oplichtte
''Wm'W.WJ W ;<.V
v
de heer X. Er wordt niets vermist. Is de dader ge-
stoord?Of was er wel iets, geld, waren er gemak
kelijk mee te nemen kostbaarheden? De rariteiten
zouden niet zo gemakkelijk van de hand kunnen
worden gedaan. Een misdadiger dus, die het klap
pen van de zweep kende? Maar die wurging! Niets
voor de gemiddelde inbreker. Ook niet voor een
sluipmoordenaar. Een zwaar voorwerp, om het
slachtoffer de hersens in te slaan. Liefst totaal
onverwacht. Zonder dat er enig gerucht naar bui
ten weerklinkt. Dat is het vakmanswerk. Maar
een wurging, een worsteling. Er lagen stoelen om-
geschopt... Onbegrijpelijk en mysterieus... Geen
enkele aanwijzing. Afgetrokken knoop noch stuk
jes van kleding. De vingerafdrukken. Ja. Maar
in het archief van de dactyloscopische dienst waren
ze niet aanwezigGeen vergelijkingsmogelijk
heden
Enfin, bromde de commissaris, na alle bijzon
derheden nog eens te hebben nagegaan, dat zal
dan mijn eerste onopgeloste moord worden. Ze
zullen wel zeggen, het wordt tijd, dat de man op
zijn lauweren gaat rusten. „Adjudant, laat me
een kop sterke koffie brengen en neem er zelf
ook een, voor mijn rekening. Je hebt het óók
nodig. Het is nu vier uur in de ochtend. Maar reik
me nog even het nachtrapport aan, als je wilt."
De commissaris keek het door. ,,Een oude man
bewusteloos op straat gevonden. Klaarblijkelijk
door de koude bevangen. In de Breite Gasse. Hé,
niet ver van de Lauferstrasze, waar de moord is
gepleegd. Drieënzestig jaar. Volkomen uitgeput.
In het Sankt Anna Spital opgenomen, vermoedelijk
stervende.Zoveelste geval van honger en ellen
de in ons zo rijke Wenen," peinsde hij. Als jong in
specteur straatdienst doende, had hij menige uit
gehongerde stumperd naar een ziekenhuis laten
brengen. Ze kwamen er zelden bovenop. Nu deze
Joseph Gerstenmaier weer. Ja zal na de Kerstda
gen wel in het rapport vinden, dat men er niets
meer aan heeft kunnen doen. Patiënt overleden...
Verder een paar inbraken, twee vechtpartijen. Het
is deze Kerstnacht erg rustig in mijn wyk geweest.
De verpleegster stond even bij het bed stil,
waar de kort te voren binnengebrachte oude
man lag te woelen, zacht pratend in zich
zelf, maar ook af en toe met wijdopen ogen vol
schrik en afschuw om zich heen starend en nau
welijks verstaanbare uitroepen slakend „Hope
loos", had de dokter gezegd, na het eerste onder
zoek. „Zuster, laat die man zich toch kalm hou
den", werd er ergens in de zaal geroepen. „Geef
hem een spuitje, zuster. Hij is toch al bijna dood,
dat heeft de dokter toch gezegd? Ik sterf ook rus
tig..."
De zuster luisterde naar de wartaal van de oude.
Wartaal? Er zat toch een zekere lijn in. Ze combi
neerde hetgeen hij mompelde met hetgeen ze had
gehoord, toen hij uit zijn bewusteloosheid bijkwam.
Rijkaard... Verzamelde mooie en dure rariteiten.
Kerstkribben van goud en zilver... Terwijl rondom
hem de mensen van honger stierven of bij de
opstanden aan flarden geschoten werden. Opstan
den uit bittere nood. Hij dacht alleen aan zichzelf.
Lachte om de nood van anderen. Nooit enig gebrek
gehad. O, ik heb een moord begaan. Maria ligt
dood in haar bed. En ik wurgde.
De verpleegster huiverde haars ondanks. War
taal. Hallucinaties... Ze sprak de stervende woor
den van troost in. „Ik wist niet wat Ik deed",
fluisterde de oude man, zacht huilend. „Ja, toch wel.
Ik had er plezier in. Ik heb zolang geknepen, tot ik
voelde, dat hij dood was. Maar ik was mezelf niet.
Ik was niet Joseph Gerstenmaier. Ik geloof, dat ik
wraak nam. Voor mijn jongens, omdat er honger
en leed was in Wenen
De oude man werd stil. Zijn einde naderde. De
verpleegster zag tot haar verlichting een priester
de zaal binnenkomen. Ze wenkte hem naderbij te
komen. „Hij heeft het niet gevraagd, maar ik ge
loof dat hij berouw heeft", zei ze met een brok in
haar keel. De priester knikte. De oude man pro
beerde nog iets te zeggen, toen hij hem met zijn
omfloerste ogen ontwaarde. Hij bezat er de kracht
niet meer toe.
Men haalde het lijk van de zaal. Waarheen het
gebracht werd, wist de verpleegster niet. Ze moest
zich inspannen om haar werk te blijven doen. Een
half uur later wenkte een verpleger haar. Ze ging
naar de zaaldeur. „Het zal je misschien interes
seren. We hebben de oude naar zijn woning over
gebracht. Daar vonden we zijn vrouw dood in bed.
Gestorven door uitputting, evenals hij. Een zielig
geval niet?" Hij wilde er nog over uitweiden, maar
een der verpleegden riep haar. Ze wilde ook niets
meer horen, moest met haar geweten in het reine
komen. Was het haar plicht de politie te vertellen
wat de man in zijn doodsnood gezegd had"
Misschien waren het toch hallucinaties geweest
Hü was nog te zwak geweest om zich op te rich
ten...
Dodelijk vermoeid van de zware nachtdienst,
sliep ze bijna de hele Kerstdag. De volgend4
ochtend besloot ze, met de hoofdverpleeg
ster overleg te plegen. Zoals gewoonlijk ging ze
eerst naar een naburig café. Ze gebruikte er het
middagmaal, want het liep al tegen twaalven. Na-
va«-ZCK fïj' i Weggedronken had en een
koffie besteld, pakte ze een krant. Op de voorpagi-
na trof haar een bericht onder grote koppen, met
een toto van een voornaam huis en een deftige
"r^ze,..eer' ..Rijke verzamelaar vermoord. Onbe
grijpelijke en mysterieuze misdaad. Politie staat
voor een raadsel.."
Ze bleef even voor zich uitstaren. De kelner
zette de koffie voor haar neer. Ze raakte het kopje
niet aan. Verwonderd keek hij naar de gast, die
de voorpagina bijna verfrommelde.
Ze betaalde en stond langzaam op, haar best
doende zich te beheersen.
„Joseph Gerstenmaier," zei ze zacht, „ik zal ie
nagedachtenis niet onteren. Van mij zal niemand
ooit iets horen. Jouw Kerstnacht blijft een geheim
God gaat Zijn eigen wegen."
KEES HAZELZET.
Een felle koude striemde door zijn oude li
chaam. Verlaten lag de lange straat voor
hem. Hij aarzelde. Zou hij teruggaan? Of
verder strompelen over de harde sneeuw, die hier
daar door de vorst spiegelglad was geworden?
^aar thuis lag Maria. Zijn vrouw. Dood in de ka-
!?er. De kamer, waar ze veel lief en leed ge
jold hadden. Ze was op deze Kerstavond gestor-
®h. Doodmoe uit het leven weggegaan. Zelfs ter
"ille van hèm had ze niet langer willen leven,
f6lhsde hij. Of had ze het werkelijk met meer
?®kund? Ze was altijd zoveel sterker geweest dan
Van geest en van lichaam. De koude moest
/?ar alle levenskracht ontnomen hebben. Hoe dik
jonden de bloemen op de ruiten. Even had ze een
],fen van leven gegeven, toen het eerste klokge-
'Ul voor de Nachtmis door de stilte buiten weer
galmde. Ze had zijn hand gegrepen en iets ge-
5lompeld. Het was een woord van afscheid ge
jast. Slap viel haar hand terug en na enkele
?'nuten had hij haar ogen gesloten, zich omge-
aaid en de kamer verlaten
1 Als met een loden last beladen was hij de twee
36e trappen afgelopen, naar buiten, door een
g e« onbegrijpelijke als onweerstaanbare drang
^grepen. Hij kon daar niet langer meer blijven, in
kamer met de dode.
j Qp de hoek van een zijstraat stond hij even stil.
c dikke kleren gehulde mensen stapten haastig
hem heen. Ze liepen naar een kerkportaal,
j^aruit een lichtgloed naar buiten kwam, een ge
hate van de zijstraat verlichtend. Het licht trok
h-Jti aan. Licht was warmte en hij had die brood-
h; De Nachtmis wilde hij niet bijwonen, dat kon
v"- Alleen gelukkige mensen, goed gekleed en
2ir?u deerlijke verwarmde huizen en het vooruit-
iw'dt van een rijk Kerstmaal konden dit. Maar
1 Ucht...
tpj'i ging er op af, bijwijlen steun zoekend tegen
L muur. Ginds, in zijn huis, de onverwarmde
ia5\er, waarvan ze net de huur konden opbrengen,
klaria. „Joseph," mompelde hij voor zich heen,
lj|a ie een beetje warmen, anders lig je straks
ov5st haar of ergens op een stoep. Men zal dan
Lj je heenstappen. Misschien zeggen, daar
•JjL Weer zo'n dronkaard. Je kunt er geen medelij-
mee hebben. Straks komt de politie. Ze pa-
Ve'l'ieert geregeld en zal hem wel weghalen. Le-
"d of dood."
T
d6 °en hij het kerkportaal bereikt had, zag hij, dat
W nsen tot op de drempel stonden. Enkelen ke-
d0. verstoord om, bang, dat hij zich tussen hen
i hse]t| 2°u willen dringen. Een bedelaar. Misscnien
i Zich* hij straks zijn hand wel op! Niemand toonde
I iw.°0k maarJ enigszins inschikkelijk. „Kerst
ma» zei Joseph bitter tot zichzelf. „Ze sturen de
herurs van het Kerstkind nog steeds van de ene
geen rg naar de andere. Geen plaats. Maar ik zal
o0k grot vinden en geen os en geen ezel, dus
W eeen warm onderdak in een ligplaats op
1 hooi en stro."
V/T ismoedig draaide hij zich om. Hij hoorde
■t'i. het gezang van een jongenskoor. Het orgel
*Urv dreunde er af en toe boven uit. Ach, een
Zqu *aatsje ergens zou hem zo goed doen. Wellicht
v0o bidden. Bidden, niet voor zichzelf, doch
1r; paria's zielerust. Bruusk draaide hij zich om.
VgfV keek hem na en zag hem in de duisternis
6elUj'ï1Jnen, uit de cirkel van licht en de golf van
oen van gezang en orgelspel.
Orhho^e* e'nde van de straat keek hij onwillekeurig
Zijf, °8> naar een verlicht raam. Hij hield opeens
eden tn- Voor dat raam, duidelijk afgete-
Stona tegen het licht van een kristallen kroon,
een oude heer. Die had hem blijkbaar zien
doen. Als ze trouwden, kwamen ze toch niets te
kort. De kinderen werden door de dienstboden op
gevoed. Ze hadden er geen last van...
Last... Joseph en zijn Maria hadden vijf kinderen
grootgebracht. Twee zoons verloor hij in de revo
lutiedagen na de Eerste Wereldoorlog. Ze waren
verwoede socialisten. Hij niet. Neen, hij had nooit
aan politiek gedaan. Alleen zijn plicht. En twee
vechters voor een betere wereld aan de gemeen
schap geschonken. Inderdaad, geschonken. Want
ze vielen, nauwelijks achttien en twintig jaar oud,
in de burgerstrijd. Ze hadden nooit geld ingebracht,
altijd werkloos, in die tijd. Een andere zoon emi
greerde naar de Verenigde Staten. Aan hem was
het te danken, dat ze de ellende in Wenen overleef
den. Hij en Maria. Zijn twee dochters trouwden met
arbeiders, zoals hij. Ze konden weinig missen.
Hun mannen verachtten hem, omdat hij geen par
tijlid was, van wat dan ook, zoals ze altijd smalend
zeiden.
De stem van zijn gastheer schrikte hem uit zijn
overpeinzingen op. „Ik wed, dat je mijn collectie
Kerstrariteiten wel zult willen zien", klonk het
enigszins sarcastisch. „Ja, ik ben niet gelovig,
maar ik heb altijd een zwak gehad voor dingen, op
Kerstmis betrekking hebbend. Ik heb vele jaren
achtereen oude Kerstkribben verzameld, bijzondere
beeldjes er van en mooie Kerstboomversieringen.
Alles oud en echt. Kom mee. Ze staan boven".
Zijn gastheer aarzelend volgend, stommelde Jo
seph een met een dikke loper bedekte trap op.
De oude heer opende aan het einde van een gang
een deur, met een zelfgenoegzaam „hier is mijn
rariteitenkabinet". Hij knipte het licht aan en op
hetzelfde ogenblik begon een speeldoos een
Kerstliedje te spelen, terwijl in een grote kribbe
talrijke lampjes opgloeiden. Als Joseph verstand
van kunst had gehad, zou hij een prachtig voor
beeld van een barokke, Beierse kribbe hebben on
derkend. Alle figuurtjes waren in kostbare gewa
den gekleed, van zijde, fluweel en brokaat. Er schit
terden diamantjes en pareltjes op. „De H. Joseph
ziet er net zo mooi uit all de Paus," dacht hij.
„Zoiets zou in een kerk toch beter tot zijn recht
komen," oordeelde hij, maar hij wilde zijn gast
heer niet beledigen. Deze voerde hem langs een
lange uitstalling van allerlei kunstvoorwerpen, tot
het Joseph begon te duizelen. Hij hield even in.
„U hebt al deze kostbaarheden zelfs gedurende de
harde oorlogsjaren kunnen bewaren? Hebt u er
niets van behoeven te verkopen?" vroeg hij zijns
ondanks. Hoevele rijken waren tijdens de Wereld
oorlog en daarna doodarm geworden. Al hun kost
baarheden hadden ze moeten verkopen. Hij voel
de een zekere ergernis in zich opkomen en staarde
zijn gastheer schier vijandig aan. De welgedane
grijsaard merkte het niet. „Poeh", lachte hij, „dat
was helemaal niet nodig. Ik heb toen geen boter
ham minder gegeten." Josephs onbehagen werd
sterker. Geen boterham minder. Hoe hadden hij,
Maria en de kinderen...
In felle flitsen ging die tijd aan zijn geestesoog
voorbij, terwijl zijn gastheer hem telkens weer op
een nieuwe kostbaarheid wees, een zeldzaam
stuk, een bijzonder mooi exemplaar, tevreden
lachend, met een steeds meer onuitstaanbaar wor
dende zelfgenoegzaamheid. De man had nooit
honger geleden, nimmer de angst der werkloosheid
gekend. Hij had misschien wel nieuwe aanwinsten
gekocht, terwijl rondom hem in de miljoenenstad
ontelbaren krepeerden.
Er maakte zich tenslotte echter een laaiende
woede van hem meester. Het was, alsof alle opstan
dige taal, welke hem nauwelijks beroerd had, elk
verbeten gezicht vol haat, dat hem als een christen
onwaardig had toegeleken, opeens in zijn oren
klonk en voor zijn ogen oprees, met een onstuimig
geweld zich meester makend van geest en lichaam.
Het begon bloedrood voor zijn ogen te schemeren.
Hij kneep zijn vuisten ineen, opende ze, de nagels
van zijn vingers dan weer in de palmen van zijn
hand drukkend. Een tomeloze woede verscheurde
zijn hersens...
Zo'n moordzaak heb ik mijn hele carrière nog
niet meegemaakt," mompelde de commissaris.
Hij naderde de pensioengerechtigde leeftijd
en had dus wel in de wereldstad Wenen het een
en ander beleefd. „Doodeenvoudig en toch myste
rieus. Onbegrijpelijk", stelde hij nadrukkelijk vast.
De adjudant knikte instemmend. „Doodeenvoudig
en toch mysterieus." Een bekend ingezetene,
eens een prominente figuur, in de koning-keizer
lijke tijd, een rijk man. Altijd vrijgezel gebleven.
Vertoonde zich gedurende de laatste jaren ner
gens meer. Bezat een verzameling kostbare raritei
ten. Vermoord gevonden. Gewurgd. Sporen van een
felle vechtpartij. Overal was het licht aan. Het
vuur in de haard brandde volop. De buitendeur
stond open. Enkele sneeuwsporen op het bordes.
Weggewist door andere. Maar er is daar niet ver
vandaan een Nachtmis uitgegaan. Tientallen men
sen moeten langs het huis met de wijdgeopende
deur gekomen zijn. Niemand koesterde enige ach
terdocht. Ligt voor de hand. De bewoners waren
wellicht eveneens juist thuisgekomen. Een nacht
waker is naar binnen gegaan. Trof beneden nie
mand. Ging naar boven en vond er het lijk van
strompelen en knikte hem toe. Warempel, hij
wenkte hem zelfs, hem Joseph, die er uitzag als
een bedelaar. Joseph keek verdwaasd naar het
venster, waarvandaan de oude heer opeens ver
dween. Even later ging de deur half open en een
hoofd, bedekt met een bontmuts, keek door een
smalle opening.
„Alleen en oud, net als ik?" klonk het schor
door de nachtelijke stilte. Joseph knikte zijns on
danks. „Kom dan binnen," zei de onbekende, de
deur iets wijder open zettend „Kom binnen en
drink een glas wijn met me. Mijn huishoudster is
voor een paar dagen naar haar kinderen en ik ben
helemaal alleen. Je ziet er naar uit, dat je prijs
stelt op iets verwarmends."
Een zekere weerzin deed Joseph even aarzelen.
Zijn aarzeling duurde niet lang, al begreep hij di
rect, dat hij het huis van een rijk mens binnen
ging en straks zo goed als zeker weer de straat op
zou worden gestuurd. Als een bedelaar.
Hij stampte de sneeuw van zijn schoenen en
volgde zijn gastheer. De warmte binnen deed hem
vanzelf zijn jas uittrekken en instinctmatig boog
hij zich voorover, naar zijn schoenen. In dergelijk
weer trok hij ze thuis ook altijd direct uit, vanwege
het vuil en de sneeuw die spoedig smolt. Hier zou
hij niet een dun kleedje maar een dik karpet vuil
maken.
HLaat dat," zei zijn gastheer. „Ik heb hier wel
iets, om je voeten op neer te zetten. De schoenen
kunnen er op uitdruipen". Hij legde bij een stoel,
niet ver van de kachel, een paar kranten neer.
„Maak het je gemakkelijk. Het is Kerstmis. Maar
dat doet me niet veel meer. Ik heb het al zoveel
malen meegemaakt en ik ben niet bepaald gelo
vig".
Joseph knikte. Hij kon het zich voorstellen, zeker
na wat hij in het kerkportaal had meegemaakt.
Bescheiden keek hij om zich heen. Het was een
grote kamer, waarin hij genodigd was. Rijk inge
richt. Meer kon hij er niet van zeggen. Voor hem
was rijk ook mooi.
Ook de gastheer zette zich en enkele minuten
zaten ze zwijgend tegenover elkaar. Plotse
ling stond hij echter op en liep tamelijk vief
naar een tafeltje. „Ik heb je op een glas wijn uit
genodigd", mompelde hij met een intonatie in zijn
stem, alsof hij kwaad was op zichzelf. En hij
schonk snel, maar met een bevende hand, een
tweede glas in. Beide bracht hij met het air van
een kelner mee. Joseph nam het zijne met neerge
slagen ogen aan. Hij begreep het allemaal nog
niet goed. Waarom was deze oude rijkaard alleen
en waarom riep hij een hem totaal onbekende,
arme kerel naar binnen? Niet omdat het Kerst
nacht was, want hij was immers niet bepaald gelo
vig. Vreemde gevoeligheid?
Het leek, alsof ze zwijgend tegenover elkander
zouden blijven zitten. Joseph wist zijn plaats en
wachtte tot h. woord tot hem gericht werd. De
gastheer staarde in de vlammen van het haard
vuur. „Ach", mompelde hij tenslotte, „je zult je er
misschien, neen, natuurlijk over verbazen, dat ik
je hier binnen heb genodigd, alsof ik om gezel
schap verlegen zat. Dat ben ik nooit geweest. Ik
was blij, dat mijn huishoudster enkele dagen vrij
af vroeg, om naar haar familie te gaan. Toch, als
je oud wordt, is het niet gemakkelijk jezelf te
helpen. Was ik daareven zwak? Voelde ik me al
leen? Eenzaam?" Hij schudde het hoofd. „Och, wei
neen," vervolgde hij zijn alleenspraak, „het moet
een opwelling zijn geweest. Achteraf onbegrijpe
lijk. Enfin, waarom daarover gepraat." Zich tot
Joseph wendend, vroeg hij nogal stug: „Uw vrouw
leeft zeker niet meer?"
Joseph knikte. „Lang geleden?" hoorde hij als uit
de verte vragen. Het was, alsof hij uit de heerlijk
verwarmde kamer weggleed en zich plotseling
weer in de sterfkamer bevond. Maar waarom zou
hij het vertellen? Hij wilde geen medelijden op
wekken. Onwillekeurig maakte hij een gebaar, om
op te staan. Zijn hand greep naar een stoelleuning.
Het was hem, alsof hij Maria in de steek liet. En
toch, ze had hem niet meer nodig. Hij haér des te
meer.
„Blijf toch zitten," vermaande zijn gastheer.
„Wie heeft er nu in de Kerstnacht haast? Wat moet
je buiten doen? Je zult er nog bevriezen. Drink
toch."
Tegelijkertijd zette hij het glas aan zijn lippen.
Joseph volgde zijn voorbeeld. „Op uw gezondheid,
gnadiger Herr", zei hij. De ander keek hem van
terzijde aan. „Ik zal er wat kaas en worst bij ha
len".
Toen hij opstond, volgde Joseph hem van onder
half geloken oogleden. De oude heer behoefde niet
ver te lopen. „Ze heeft alle:, klaar gezet. Deze
kast is koel" zei hij tevreden. „En er is genoeg."
Joseph voelde such een ander mens worden, ter
wijl hij .at en dronk. Maar er knaagde iets. Hy
voelde een fel onbehagen in zich opkomen. Was
hij jaloers op deze bevoorrechte, voor wie alles
zo vanzelf sprak? De warme kamer, de wijn, het
voedsel, de heerlijk vlammende haard?
„Hoe oud ben je eigenlijk?" vroeg de gastheer.
Joseph noemde zijn leeftijd, drie en zestig.
„Dat is nog niet zo oud. Maar..." de ander hield
zijn woorden in. Hij had kennelijk willen zeggen,
dat Joseph er voor zijn leeftijd oud uitzag. „Ik ben
bijna zeventig", vervolgde hij. „Iedereen houdt me
evenwel voor tien jaar jonger. Nu ja, ik heb me
niet door de zorgen van een huwelijk laten af
beulen, mijn kinderen hebben me niet oud ge
maakt."
Joseph geneerde zich bijna. Waarom sprak die
onbekende over zijn persoonlijke aangelegen
heden? Weer voelde hij neiging, op te staan
en zijn gastheer goede nacht te zeggen.
„Je gaat niet weg", zei deze. De toon, waarop
hij sprak, irriteerde Joseph. Hij had die toon in
zijn leven zo vaak gehoord en altijd met tegenzin.
Ze had geklonken in de stemmen van de patroons,
die hij had gediend, met de toewijding van een
mens, die er prijs op stelt, zijn loon werkelijk te
verdienen.
Ja, die toon irriteerde hem. En ook de opmer
king over het zich niet laten afbeulen in een huwe
lijk. Dergelijke mensen konden met hun geld alles
