Gaaf bewaa rd Oud-Ho l la nd
toekomst
naar een
hi New-York:
40.000 man
werkloos door
automatische
liften
Zwerven
door
Holland
Elektronisch brein zul nooit
de mens kunnen overheersen
Maar in Amerika heeft
de automatisering wèl
tot werkloosheid geleid
is Alkmaar
Gave sfeer
Toekomst
victorie
Tesselschade
Buiten bereik
Mythe
het
ülljl boekenweekgeschenk
haal het
vandaag nog
ZATERDAG 1 MAART 1964
PAGINA 17
mm-m. vmscm
mmm mpmm
-
doorkijkje over de Bathbrug in het Fnïdsen.
ALKMAAR: handels- en ver-
keerscentrum voor Hollands
Noorderkwartier.
BEZIENSWAARDIGHEDEN:
Raadhuis van 1500; St. Lau-
renskerk van HftO gebouwd
naar Andries Keldermans uit
Mechelen, in 1519 klaar; de
Waagtoren met ruitertjes; ac
cijnshuisje van 1622; Hof van
Sonoy, thans Diaconiehuis;
oude hofjes; oude gevels aan
Mient, Luttik Oudorp, Fzidsen,
Oude Gracht. Alkmaar derhout.
BESTAAN: land- en tuin
bouw, veeteelt, industrie, han
del en vreemdelingenverkeer.
TOEKOMST: Centrum van
streekplan ter afsluiting rand
stad Holland met IJmond-noord
en Zaanstreek.
Zwerven door Holland: door juwelen van eeuwen
oude schoonheid naar het licht van de 20ste eeuw.
p 2if muziek genoeg in Alkmaar: het draaiorgel in het Payglop, een
egelde smalle winkelstraat, knusse Kalverstraatje van Alkmaar.
De oude St. Laurens waakt over de stad.
't Mooie bij dit alles: Alkmaar
blijft Alkmaar, juweel van een
oud-Hollandse stad, waar de geur
van het verleden hangt, waarop
een goede toekomst is te bouwen.
„Typical Dutch" zeggen de Amerikanen: de Voordam met leuke ophaalbruggetjes.
De gemiddelde mens gebruikt
slechts tien procent van de
mogelijkheden die in de
schedelholte besloten liggen, en al
dikwijls is gewaarschuwd dat hij
met dat kleine gebruik van zijn
hersenen op weg is een elektro
nische installatie te bouwen die
het denken van hem zal over
nemen. Toch behoeft men niet te
vrezen dat de mens bij het voort
gaan van de automatisering door
de machine overwonnen zal wor
den, want wat hij ook doet, de
machine zal immer creatief kun
nen denken zoals de mens. De
machine zal nimmer creatief kun-
mens haar niet de bouwstenen
aanreikt waarmee zij haar werk
kan doen. Op commando van de
mens kan de machine echter wel
groots werk doen. Bij het Dupont-
concern heeft men een reeks be
cijferingen, die een mens twintig
jaar gekost zou hebben, in dertig
uur door een elektronisch brein
laten afwerken.
Harry Ferguson, verbonden
aan het Amerikaanse persbu
reau United Press Internatio
nal, heeft zich verdiept in de
vraagstukken rondom de elek
tronische rekenmachine of
wel de „computer", een appa
raat dat in de Verenigde Sta
ten al geleid heeft tot een we
kere mate van werkeloosheid.
Er is in elk geval reden om met
enige bezorgdheid een eventu-
éle verovering van Nederland
door dit soort rekenmachines
gade te slaan. Het resultaat van
Fergusons onderzoek treft u
hierbij aan.
is dit jaar een spannende detective
die u gratis krijgt als u in de
boekhandel voor f5-boeken koopt
[AL K M A A Rn let minder op de
lokkertjes, kijk achter de schermen
van de grachten in deze twintigste
eeuw om te weten, dat Alkmaar prat
gaat op een eerbiedwaardige ouder
dom: er zijn nog zestiende eeuwse hui
zen zoals aan de Kanisstraat, het huis
met de'Kogel in de Appelsteeg, aan de
Kooltuin. Voorbeelden genoeg: er zijn
zeventiende eeuwse trapgevels zoals op
de hoek van het Fnidsen, aan de
Mient, Luttik Oudorp en in de Huig
brouwersstraat (..huis met de luifel").
Van de achttiende eeuw is er ook al
veel te vinden. Verder aardige oude
poortjes, pakhuizen en niet te vergeten,
de hofjes.
Door dit alles heeft Alkmaar, gaver
dan menige andere stad het oud-Hol
landse karakter bewaard. Er heerst een
ouderwetse vriendelijkheid, een heel
eigen sfeer, die zelfs de statige en
ruim opgezette nieuwe stadswijken be
ïnvloedt.
Want Alkmaar is de laatste jaren
snel uit het keurslijf van wallen en
poorten gegroeid, heeft een vooraan
staande winkelstand, grootsteeds opge
zet en een bevolking, die naar de 55.000
loopt.
Alkmaar: de kaasmarkt en de ruitertjes op het waaggebouw. Maar dat
is Alkmaar niet. Het zijn de lokkertjes in de etalage, de koopjes
die de aandacht mede moeten vestigen op wat er verder voor
®antrekkelijks in de etalage van deze Hollandse stad is. Velen komen met
/erder dan de lokkertjes, komen alleen even naar de vrijdagse kaas
markt-show kijken en passant naar de ruitertjes onder de klok van het
m®aggebouw en ze hebben Alkmaar gezien. Maar dat is Alkmaar niet.
Alkmaar is een van de meest typische Hollandse steden, met eigen gezicht
i ejgen sfeer> eigengeaarde bevolking. Alkmaar is de stad waar de boeren
a noord komen winkelen, waar ze naar de paarderennen gaan, waar
in H+ Sitac* ontmoeten en de stadslui, die aan de zuidrand van Alkmaar
riant laatste brok van het Hollandse oerbos hun villa's hebben en hun
en e woonwijken. Stad van oude gevels en hofjes, stad van grachten
kom ,an °emPingsproblemen; stad in ontwikkeling naar een grote toe
met t t"6*' inwoners; centrum van industrie en bedrijvigheid
4 1 sta"ge nieuwe flats en een onstuitbare groei waarvoor de buurt-
i§jv®?nten huiveren. Stad van de oud-Hollandse kermis en van de wee
kt isgv,™^Teïel?de kunstenaar bij de molen langs de vaart. Alkmaar,
iijzöndere schoonheTd Va" Holland samengevat in een klein juweel van
Zwer\ en door Alkmaar betekent ver-
«efd worden op dit stadje van contras
ten. Het oude Alkmaar: zoek het in de
nnurt van de Grote Kerk, de Lauren-
gus, met jets van de Haarlemse Sint
^aaf, gebouwd op de enige hoge en
,°0g gelegen plek tussen duinen en
PoIh611,' tussen de geestgronden en het
Van li dschap na de drooglegging
tw Egmonder- en Bergermeren.
was 5Ude. Alkmaar, sinds 1254 stad,
gravnlf uitvalspoort voor de Hollandse
friezen,wanneer de opstandige West-
bracht t rust moesten worden ge-
stad u rustiger tijden kon de jonge
Schar, ontwikkelen tot een gemeen
de vv uan 3-000 mensen veilig binnen
ren, i en' achter de ronde vestingto-
in wangs Oudegracht en Lindegracht
iet zuiden, het Geestwater in het
pesten
het Geestwater in
he7tn en het deel van de Singel in
lans, ^den, dat later het Noordhol-
tën i_ Aanaal zou worden. In het oos-
de ,pg. die stad van 3.000 inwoners in
hredeS eeuw nog open tegen het
d®n water van de Voormeer, verbon-
Wassen de Schermer en andere grote
meen#emeenschaP- die rustige tijden
do I1 tegemoet te gaan en buiten
hjt^^walling buurten stichtte, het
de S.voort en de Kanisstraat. Buiten
sen sterpoort stichtten de Claris
sen klooster. Binnen de stad lag
een keten van kloosters: het Oude
Hof, het convent van St.-Salvador,
het Minderbroedersklooster en het
Jonge Hof. Ook was er nog het Witte
Hof, nonnenkloosters, die een grote
vermaardheid bezaten.
Het leven was er goed, totdat we het
jaar 1573 moeten aantekenen, dat ramp
jaar, waarin de Spanjaarden Haarlem
hadden veroverd en er vreselijk huis
hielden. Dronken van het succes, sloe
gen ze nu ook het beleg voor Alkmaar,
dat zich inderhaast voor de verdedi
ging gereed maakte. En hoe! De ge
vreesde don Frederik werd op 8 okto
ber 157.3 door Geuzentroepen verjaagd.
De victorie begon bij Alkmaar, niet
waar? Dat staat in elk geschiedenis
boekje.
Wat er niet in staat is, dat diezelfde
Geuzen van het jaar ervoor de gardiaan
van het Minderbroedersklooster Daniël
van Arendonek met vier medebroeders
naar Enkhuizen hadden gevoerd om ze
daar op te hangen, omdat ze Christus'
tegenwoordigheid in de Eucharistie niet
wilden afzweren. Het broedertje Engel
van Terborg, die zich had verstopt
voor de Geuzen werd gevonden en dood
gemarteld. In het jaar van de victorie
werden pastoor Eiland Dirkszoon van
Waterland en zijn kapelaan David Leen-
11
dertszoon, beminnelijke mensen, die
veel goed deden in Alkmaar, gemar
teld en opgehangen.
In de zeventiende eeuw nam Alk
maar deel aan het culturele leven,
kreeg de stad allure door de aanleg
van een park ten westen, waar het
bos tegen de walmuren stond, het
bos dat zich van Alkmaar uitstrekte,
en dat was in de middeleeuwen,
langs Kennemerland tot voorbij Haar
lem. Haarlem had zjjn Haarlemmer
hout, Alkmaar kreeg de Alkmaarder-
hout, ook nu nog aantrekkelijk, een
keten van groen vormend van Hei-
loo, even onderbroken in Castricum,
tot ten noorden van Heemskerk.
De eenvoud bleef in Alkmaar. Statige
huizen zoals in de koopmanssteden ver
rezen er niet in de zeventiende eeuw.
Neem de Korenstraat, eenvoudige trap
geveltjes, lage huizen, maar wie Kwa
men daar al niet bijeenEr woonde
een zekere zee-officier, die trouwde met
Maria Tesselschade, de 7even-
gen en geëerde vrouw van
tiende eeuw, die omging mv Baerle
ken! zangeres. Later verhuisden ze
naar het hart van de stad, de Lange-
straat en dan was en ben je eigenlijk
pas een oprecht Alkmaarden Het -vas
hier en in haar buitentje „Belvedère"
in de Alkmaarderhout dat pater Pe
trus Plemp een Jezuïet, die in de ,17e
eeuw veel invloed in Alkmaar had, haar
inleidde in de katholieke godsdienst,
vriend
zeer tot ongenoegen van haar
Huygens. De anderen lieten haar vrij
gijl bleven naar foezoe'ken.
Alkmaar was in die tijd gegroeid tot
een stad van 8.000 Inwoners en de
weelde deed zjjn intrede. In de acht
tiende eeuw verrezen imposante huizen
in de Langestraat en aan de Oude
gracht, huizen in de Lodewjjkstijl, zo
als aan de Amsterdamse grachten, ver
fijnd ingericht en kostbaar gemeubi
leerd, met koetshuizen erbij voor de
equipage van menig grand seigneur.
Het bleven echter uitzonderingen,
want de gewone burgerij bleef de een
voud trouw en middenstanders hiel
den hun eenvoudige winkeltjes, die al
leen opvielen door de Hollandse proper-
heid en de gezellige luifeltjes.
Tot ter m de negentiende eeuw ble-
ven,j u ruUS«Se puntgeveltjes het stads
beeld beheersen. Gelukkig, want de his
torische zin heeft Alkmaar behouden,
er werd en wordt serieus gerestaureerd
en_ we hoeven maar te denken aan de
felle strijd rond de demping
ook hier
Er is dus wel iets anders te bele
ven dan alleen maar een kaasmarkt,
die trouwens show geworden is. Er
is een zich ontwikkelende industriële
bedrijvigheid, ongekend voor Alkmaar
en bovenal de belangrijke centrum
functie in het streekplan Noord-Ken-
nemeriand.
Dat streekplan gaat ervan uit, dat
het een oase van rust moet vormen
aan de rand van de befaamde rand
stad Holland met IJmond-noord en
Zaanstreek als verste uitlopers. In dat
streekplan ontwikkelen zich Castricum,
Uitgeest, Heiloo, plaatsen met een re
creatieve functie. Alkmaar zal daarin
het grote centrum moeten zjjn, ge
dacht als een stad van 100.000 inwo
ners, die zjjn oude stadskern behoudt,
maar voorsteden erbij krijgt op gebie-
den, die nu nog tot Koedijk behoren,
Sint Pancras en Oudorp. Koedijk zal
zelfs helemaal in Alkmaar-stad opgaan.
Dat betekent weer de aanleiding tot tal
van wrijvingen en moeilijkheden, maar
waar in 1573 in Alkmaar de victorie
begon, daar zal het nu in de twifftigste
eeuw ook wel zo gaan.
JAN BURGER.
Het geheim van de machine is het
geheugen", een archief waar alle door
de mens aangedragen feiten als zwak
ke elektrische ladingen bewaard wor
den. De ruimte in het archief van een
elektronisch brein is vele honderden
malen groter dan de opbergmogelijk-
heid van het menselijk geheugen, en
ook als het op snelheid aankomt ver
slaat de machine zijn menselijke con
currenten met het allergrootste gemak.
JHi het Amerikaanse ministerie van
Financiën staat een rekenmachine die
het werk van 450 ambtenaren doet.
IVlaar de rekenmachine is niet de
enige grote factor in het vraagstuk van
de automatisering, al heeft zijn op
komst de automatisering een veel grote
re ontwikkelingssnelheid gegeven. De
mechanische vervanging van mensen
handen was al vele jaren voor de op
komst van het elektronisch brein een
vraagstuk.
In de landbouw heeft de machine ai
vóór de tweede wereldoorlog terjTin
gewonnen en in Europa is de ontwikke
ling na de oorlog opvallend snel verlo
pen. Op geen enkel modern
bedrijf ontbreken de mechanische
pers van de mens, en de s nie
sen die van het platteland naar
den trekt houdt nog altud aan, ni.et
alleen in het westen van Europa maar
ook in de landbouwgebieden an de
Verenigde Staten waar de mechanise
ring van de landbouw nog forser is aan
gepakt.
En buiten de landbouw? Alleen in
de stad New-York zijn 40.000 mannen
en vrouwen zonder werk gekomen
door de geleidelijke invoering van
automatische, of door de gebruikers
zelf bediende liftinstallaties. Er is
geen fabriek in Amerika waar de
automatisering niet doorgedrongen is
De machines waarmee bijvoorbeeld
in Detroit in drie bewerkingen de
motorblokken aan de lopende band
worden vervaardigd zijn voorwereld
lijke monsters met een griezelig grote
produktiecapaciteit.
Maar de elektronische breinen zijn
de sterren van het veld. Men vindt ze in
alle soorten en afmetingen. Een elektro
nisch brein dat gegevens sorteren, co
deren en opbergen kan, kan bij de IBM
voor 70.000 dollar per maand gehuurd
of voor 3.134.500 dollar ineens gekocht
worden. Er zijn „computers", die een
simpele melodie kunnen componeren,
maar de ingewikkelder produkten van
de menselijke geest, zo&ls de top-hits
van thans en de schlagers van vroeger
liggen buiten het bereik van hun moge
lijkheden. Als men een ander tvpe
„computer een volgetast geheugen ver
schaft en dan code-aanwijzingen voor
rjjmvorm en rjjmwoorden laat volgen,
afZ^een gedicht produceren. Maar
een dichter zal het altijd fraaier doen.
„fL andefe elektronische breinen kun
nen schaken, als zij een goed uitgerust
geueugen en een gespitste analyseermo-
gel\]kheid bezitten, doch zijn ook niet
onfeilbaar.
Dergelijke feiten trekken de aandacht
en wekken de indruk dat het elektro
nisch brein zoveel denkmogelijkheden
bezit dat het op weg is de mens te
verslaan. Als de vraagstukken van de
automatisering ter tafel komen blijkt,
dat de rol van het elektronisch brein
veel kleiner is dan de roem van de
„computer" zou doen vermoeden. Het
grote geschil loopt al jaren over
het vervangen van mensen door ma-
chinees, 'n Amerikaanse spoorwegmaat
schappij heeft in een jaar al 850.000
dollar uitgespaard door een elektronisch
brein, dat slechts enkele mensen ver
ving, de leiding te geven van een deel
der boekhoudkundige werkzaamheden.
Het brein vervulde de rol van boek
houdmachine. Er werden mensen werk
loos. Daar ligt de kernvraag. Aan de
ene kant staan de bedr«fsleidende in
stanties, die stellen dat automatisering
niet leidt tot werkloosheid doch integen
deel door uitbreiding van de werkmo-
gelijkheden, aan de andere kant staan,
zeker in de Verenigde Staten, de vak
bonden met hun deskundigen wier stand
punt is dat automatisering per defini
tie tot vergroting van de werkloosheid
leidt.
En nu doet zich het vreemde ver
schijnsel voor dat een deskundige op
het gebied van de automatisering, na
melijk de directeur van een bedrijf in
New York, dat op dit terrein werkzaam
is, geheel aan de zijde van de vakbon
den staat. John I. Snyder, president
directeur van de ,,U.S. Industries, Ine",
heeft tijdens een congres van een mach
tige vakbondsfederatie de „mythe van
de automatisering" aangevallen.
Zijn stellingen waren de volgende:
1. Automatisering leidt tot werkloos
heid. Dit wordt bewezen door het feit,
dat Detroit, het centrum van de als
sterkst geautomatiseerde bedrijfstak gel
dende automobielindustrie, tevens een
der grootste centra van werkloosheid
in de Verenigde Staten is.
2. Het is een fabel dat de automa
tisering werkgelegenheid schept die
ongeveer even groot is als de door-in
voering der machines ontstane w®fkl9
heid. „Als dit waar was aldus Suydef.
„zou het betekenen dat er voorhet
bouwen van de machines en breinen
evenveel arbeidskrachten nodig is als
vrijkomt door het gebruik van de "la-
chines. Dit zou de hele automatisering
in feite overbodig maken.
3 Het is een fabel dat werklozen
opgeleid kunnen worden tot employees
voor geautomatiseerde bedrijven. „Te
Huntingdon, in de staat West-Virginia",
aldus Snyder, „heeft men de 1000 lang
durig werklozen meegedeeld dat er men
sen opgeleid konden worden. Er meld
den zich 640 voor een kleine proef aan,
en van hen slaagden er 240. Duidelijker
bewijs is niet mogelijk."
Snyder probeert natuurlijk niet de
afzetmogelijkheden van zijn eigen ma
chines te beperken, maar hij is ervan
overtuigd, dat er iets aan de vraag
stukken van de automatisering gedaan
moet worden. Inplaats van de mythe
moet volgens Snyder thans een defini
tief antwoord gegeven worden op de
vraag of automatiseren goed of kwaad
is.
HARRY FERGUSON
(Advertentie)
publikatle van ds Commissie CPNB
