Gesprek /REUS DER
WERELDLITERATUUR
Hij redde maar 3000
mensen
9
PLUS
DE OVERVAL
DE GOUVERNEUR
Twaalf uur lopen
MAUGHAM RUST AAN
RIVIÈRA
„Als j'e mijn leeftijd bereikt
hebt kun je de dingen overzien,
je kunt jezelf een totaalbeeld vor
men, omdat je dan eigenlijk bui
ten het leven komt te staan. En
ik weet niet of dat nu zo'n voor
deel is." Dit zegt de reus der
wereldliteratuur, Somerset Maug
ham die negentig jaar is. Maug
ham slijt de rest van zijn levens
dagen in een riante villa aan de
Middellandse Zee, waar hij bij het
open haardvuur, temidden van
bergen boeken, ons te woord
stond. „Als je wat ouder wordt
besef je pas dat je niet alles meer
aankunt, ik geloof dat ik er op
een goeie dag mee op houd!" zegt
hij terwijl op de stapels boeken
wijst die her en der verspreid
liggen.
Reizen
Korte verhalen
En daar zat hij dan, helemaal
alleen op Schiphol, een beet
je zielig, een beetje schut
terig, een vergeten oude man op
vakantie, hij, de openlegger van
die zij-rivier van de Amazone.
Verlegen rondkijkend dronk hij
zijn tweede glas bier en hij staar
de over mij, over Schiphol, over
Nederland, over de Atlantische
Oceaan heen naar het Amazone
gebied, waar heen hij maar liefst
onmiddellijk wilde vertrekken.
Rondom hem was het geroeze
moes van mensen. Vaders die af
scheid namen var. hun zonen of
dochters, moeders, die hun kin
deren zagen vertrekken of terug
keren, vrienden, die elkaar weer
ontmoetten.
Voor hem irns er niemand,
geen radio, geen televisie, geen
journalisten, want hij was geen
koning, geen generaal, geen mi
nister, geen diplomaat, geen teen
ager-zanger, hij was niet belang
rijk. Hij had maar drieduizend
mensen van de dood en de slaver
nij gered!
de winkel en erbinnen brandde licht.
Daar hij niet met een motorboot was
gekomen, had niemand van zijn komst
gehoord en zo naderde hij het centrum
van het gebied ongezien. Uit de winkel
klonk een schreeuwende stem. „Jullie
hebben mij dus goed begrepen. Als die
pater komt, maken wij hem duidelijk,
dat hij rechtsomkeerd kan maken. Wij
dulden hem hier niet."
„En als hij dat niet doet, senhor Ros
sini?"
i-ie man lachte hees.
„Dude recept',, antwoordde hij dan in
een doodse stilte.
Op dat moment opende de missionaris
de deur en stond hij oog in oog met een
man, die een vette hoed op het hoofd
droeg en hem verbaasd aankeek.
Senhor Rossini was een man van enor
me omvang, het tegenovergestelde van
al zijn rubbertappers. Hij had een korte
baard en hij droeg een bril met zwaar
montuur. Om zijn zware lichaam had hij
een brede gordel, waarin een pistool en
kogels staken. Hij was gekleed in een
geruit overhemd en een zwarte spijker
broek. Zijn gezicht was opgeblazen, maar
zijn ogen koud als ijs.
Hij schrok niet toen hij zo plotseling
geconfronteerd werd met de missionaris,
alleen ging zijn hand even naar zijn
revolver.
„We spraken juist over U,"zei hij kort.
De pater drong zich door de groep
mannen heen en legde zijn armen op de
toonbank. Het onrustige petroleum-licht
bescheen de gezichten van twee vech
tersbazen.
„Dat hoorde ik," antwoordde de mis
sionaris. „U zult het „oude recept" op
me toepassen. En wat is dat? Vooruit
wees niet bang het te zeggen. Op hoeveel
mensen heb je dat „oude recept" al niet
toegepast, Rossini. De rivier zwijgt, het
lichaam vindt zijn weg in een krokodil
len-maag of in dat van de piranja's, is
het niet zo?".
Rossini nam hem rustig op alsof
hij keek naar een prooi waarmee
hij straks zou gaan spelen. Hij stak
een sigaret op en gooide de lucifer
langs de missionaris heen. Met zijn
wijsvinger tekende hij een denk
beeldige naam op de toonbank. Dan
nam hij de bril van het gezicht en
pas nu besefte de pater de reden
van zijn macht. Het waren de ogen
van een cobra, koud, hard, bere
kenend, maar tevens die van de
onca, de jaguar, vurig, groot, boos
aardig en van een dwingende kracht.
Hij trok een paar maal aan zijn
sigaret en blies de rook in het ge
zicht van de man voor hem.
naar huis, pater," antwoordde hij
onbewogen. „Bemoei U niet met din
gen, die U niet aangaan. Dit oerwoud
heeft zo zijn eigen wetten, die U nooit
zult begrijpen."
De stem van de pater was hees van
ingehouden woede: „Ik heb mensen
zien sterven door jouw schuld, Rossini
en waar mensen sterven, komen mensen
als wij om te helpen. Breng verandering
in die toestand of je zult gestraft wor
den."
De houding van Rossïni veranderde
niet, alleen zijn mond vertrok tot een
ironische glimlach.
„Is dat een dreigement, pater?".
Deze wees naar boven.
„Van Hem, ja."
Hij draaide zich om en verliet de
winkel. Traag liep hij naar zijn boot
je, haalde er zijn hangmat uit en ging
terug naar de winkel. Zonder omwegen
vroeg hij de eigenaar een slaapplaats.
Hij zag duidelijk de glimlach van de
patrón en zijn blik van verstandhouding
met een aantal andere mannen, die
ook een revolver droegen.
„Wilt U maar volgen."
De hut waar ze heengingen, stond
wat afgelegen van de andere, maar dat
kon de pater weinig schelen. Fluitend
spande hij zijn hangmat, terwijl Ros
sini zonder een woord te zeggen, was
heengegaan. Maar juist toen hij wilde
gaan liggen, hoorde hij voetstappen.
Hij keek naar buiten en zag een aantal
mannen naar zijn hut komen. In het
dorp was het nu stil, de lichten in de
winkel waren gedoofd. Hij begreep on
middellijk wat er aan de hand was.
Het „oude recept" zou op hem worden
toegepast.
Hij wist niet wat hij doen moest en
merkwaardigerwijze voelde hij ook
geen angst. Zijn geest was ongewoon
nelder. Toen de deur openzwaaide, stond
hij volkomen rustig, ontspannen bijna,
tegenover zijn moordenaars.
Voorop ging Rossini. Ze kwamen om
hem heen staan en hij rook de geur
van hun transpirerende lichamen.
„We komen je zeggen, dat je onmid
dellijk dit gebied verlaten moet," be
gon Rossini, de petroleum-lamp dicht
bij het gezicht van de missionaris hou
dend.
Deze schudde het hoofd.
„Rossini, je bent een dwaas. Wat zou
een missionaris denken een paar minu
ten voordat hij het aanschijn van God
zal zien? Denk je dat hij bang voor de
dood zal zijn, zelfs al komt die door
jouw revolver? Nee, ik moet je die
illusie ontnemen. Maar de revolver
zou zich wel eens tegen jou kunnen
keren, Rossini."
Hij voelde, terwijl hij sprak, dat
de spanning toenam. De mannen
keken elkaar aan en Rossini's
zekerheid verdween.
„Bovendien," ging hij voort, „weet
de gouverneur dat ik hier ben. Je kunt
dat geloven of niet, Rossini, maar als ik
over enkele weken niet laat weten dat
ik nóg hier ben, dan word jij aanspra
kelijk gesteld. Ik heb hem namelijk in
gelicht over de situatie hier."
Rossini deed een stap achteruit.
„Wat, hebt U
De pater knikte.
„Juist, en als mij iets overkomt, zal
het minder goed aflopen met een zekere
Rossini. En schiet nu maar en roep de
straf van God en de gouverneur over
Uw eigen hoofd af."
Rossini vloekte en gaf zijn mannen
een wenk met hem mee te gaan. Zuch
tend liet de pater zich in de hangmat
glijden en toen kwam de reaktie met
een ijskoude rilling, die door zijn hele
lichaam trok.
De volgende morgen zocht hij de patrón
zelf op. Hij vond hem in zijn winkel en
zonder op de omstanders te letten, zei
hij: „Eén van de twee, Rossini. Of jij gaat
je rubbertappers beter betalen. Je geeft
hun gelegenheid om medicijnen te kopen
of ik ga naar de gouverneur en vraag hem
dit gebied open te stellen, zodat ook
andere handelaars bij de rubbertappers
kunnen kopen."
Rossini draaide hem vloekend de rug
toe.
Toen de pater wat later in zijn geleen
de kano stapte, zag hij drie mannen, die
plaatsnamen in een snelle motorboot en
vertrokken.
Opnieuw begon zijn wekenlange tocht
langs de rivier. Nog beter leerde hij de
noden kennen en elke dag gaf hem meer
zekerheid, dat hij tenslotte naar Manaus
zou vliegen om de gouverneur op de
hoogte te brengen. De gouverneur was
juist gekozen en een stunt zou hem goed
doen. Bovendien gold het hier een ern
stige zaak en als zo'n beslissing door de
kranten werd gepubliceerd, dan werd
zijn aanhang, vooral onder het gewone
volk, nog groter.
Bijna zou de pater het vliegtuig niet
halen. Twee dagen voordat hij arriveer-
Onmiddellijk begreep hij wat er ge
beurde. Rossini had zijn mislukking niet
genomen en wilde op deze manier een
einde maken aan zijn aktiviteiten.
Hij besloot geen sekonde te wachten.
Wetende, dat de beste wijze van verde
digen de aanval is en de bewoners van
het Amazone-gebied door en door ken
ende, ook hun bijgeloof en hun angst voor
boze geesten, riep hij hen toe, terwijl
hij rechtop in zijn bootje ging staan:
„Ik weet dat jullie hier zijn om mij te
doden. Goed, schiet dan. Ik sta, zodat ik
een goed mikpunt ben. Ik maak het jullie
gemakkelijk. Schiet. Maar besef één
ding. Ik zal niet geraakt worden, de ko
gel zal terugkeren naar jullie vette
lichamen."
Hij wist, dat als één man niet in de ban
kwam van zijn stem; als één man niet
bang was voor geesten, dit het einde van
zijn leven betekende. Hij vertrouwde er
echter op, dat elke Amazone-bewoner
de schrik voor het magische bij zijn
geboorte heeft meegekregen.
Sekonden gingen voorbij. Hij hoor
de ze wegtikken met de slagen van zijn
$iyi$gligi&iéfc
de in het dorpje, waar eens in de week
een watervliegtuig landde, dat passagiers
meenam, werd hij bij een bocht van de
rivier opgewacht door dezelfde drie man
nen, die bij zijn vertrek in de motorboot
waren gestapt. Het was een bijzonder
eenzame plek van de rivier en het we
melde er van de krokodillen. Dode tak
ken staken uit het water op. Het oerwoud
leek een muur. Er stond geen enkele hut.
Hij zag de boot pas op het laatste mo
ment, toen hij een stem hoorde- Hé
daar, wacht U eens even. Wij moéten
wat met U overleggen."
Zijn secretaris neemt de telefoon aan
en zegt dat de heer Maugham bezig is.
Als hij terugkomt glimlacht Maugham:
„Je kunt beter meteen zeggen dat ik
niet aan de telefoon kom omdat ik zo
stotter".
Zich naar ons wendend verklaart hij:
„Dat stotteren is iets afschuwelijks, het
heeft mij mijn hele leven gehinderd.
Geen normaal sprekend mens kan zich
indenken wat een handicap dat kan zijn".
Toch merken wij er niets van, de zeld
zame haperingen van zijn stem benadruk
ken eerder zijn boeiende verteltrant. Bij
zijn lezingen is het zelfs onmerkbaar.
Op een tafel naast hem staat een prach
tig portret van hemzelf. „Door Suther
land geschilderd", verklaarde hij, onze
bewondering ziende. „Het was zijn eerste
portret- en het stempelde hem meteen
tot een groot artiest".
Maugham steekt zorgvuldig een sigaret
op, de zoveelste; hij rookt er zestig op
een dag. Op onze vraag wat hij dacht
van al de thrillers die we om ham heen
zagen liggen, antwoordde hij dat hij het
meest van een goede politie-roman hield.
„Ik heb er zelf eens een willen schrij
ven, ik had het hele verhaal al in mijn
hoofd, toen ik tot de ontdekking kwam
dat het zo moeilijk in elkaar zat dat
waarschijnlijk niemand het zou kunnen
volgen. Toen ik het besefte, was ik zelf
opeens de draad van het verhaal kwijt.
„Ja, ik heb ontzettend veel gezien van
de wereld. Veel moois, maar ook plaat
sen waar het mij helemaal niet beviel.
Ik ging soms gewoon op aanraden van
iemand anders naar een land om er stof
op te doen. Zoals bijvoorbeeld met mijn
reis naar India.
Kiplifig had -gezegd dat er daar voor
mij massa's verhalen te schrijven waren
Ik ben er heen gegaan en ik heb niets
geschreven wat ik goed vond; ik ver
scheurde alles weer. Dat vind ik soms
heerlijk, mijn eigen verhalen verscheu
ren. Venetië is mijn lievelingsplekje op
aarde, nee, ik heb er nog nooit wat over
geschreven. Ik heb er eigenlijk nooit in
spiratie voor gehad, dat is toch niet uit
«e leggen".
„Ik hield er veel van korte verha
len te schrijven. Het is jammer dat
er tegenwoordig niet meer van die
bladen zijn met alleen maar echte
goede korte verhalen. Zij vormen
soms de grote kans voor een jong
schrijver, en ze betaalden altijd
goed. Wij vroegen hem, wat hij er
van dacht, dat veel kritici hem soms
een welhaast klinisch-koude blik op
bepaalde menselijke gevallen uit zijn
boeken toeschreven. „Ik geloof, dat
dat door mijn medische opleiding
komt. Het gaf mij inzicht in het men
selijke karakter en het heeft mij ge
leerd dat lijden helemaal de mens
niet „adelt" zoals men wel pleegt te
zeggen".
Wij praatten over zijn toneelstukken,
want door een toneelstuk werd bijna
zestig jaar geleden zijn naam gemaakt.
Hij heeft er veel geschreven, zoveel zelfs
dat het hem is overkomen in Rusland
naar een toneelstuk te hebben gekeken,
en pas later te horen dat het van hem is.
Zijn antwoord hierop: „Het kwam me
wel bekend voor maar hoe kan het ook
anders dat ik het niet herkende, ik ver
stond er natuurlijk niets van".
hart. Dan was hij de bocht om zonder
dat er geschoten werd.
Twee dagen later nam hij het water
vliegtuig, werd door de gouverneur ont
vangen, die hem beloofde de rivier te
openen voor alle handel. Om te bewijzen
dat het hem ernst was, stuurde hij drie
zwaar gewapende politiemannen mee,
die er op moesten toezien, dat er door
Rossini noch met prijzen noch met ge
wichten werd geknoeid. Na enige maan
den kwamen de eerste handelaren en toen
moest Rossini wel met zijn prijzen om
hoog en moest hij de rubbertappers ook
betalen.
Zo kwam er langzaam meer welvaart
in het gebied. De pater volgde een ver
plegers-cursus en werd zo bedreven in
het verzorgen van zieken, dat hij „de
dokter van de rivier" werd genoemd. Er
werd een klein hospitaaltje gebouwd,
het sterftecijfer zakte, de gemiddelde
leeftijd werd hoger, de kinderen stierven
niet meer bij drommen in het eerste
levensjaar. Maanden en maanden maakte
de pater de reis over de rivier, zieken
behandelend en hij werd op de handen
gedragen door zijn drieduizend parochi-
hij eens arriveerde op een 1500 km lan-
anen, die elke dag de hemel dankten, dat
ge rivier, in het hartje van de Groene
Hel.
WIM HORNMAN.
