Nieuwe Haarlemsche Courant | 1964 | 11 april 1964 | pagina 3

Beeldend verhaal in baksteen op muur
van Haarlemse broodfabriek

Van folkloristisch gebeuren

maakte Levinus Tollenaar
een echte belevenis

Geslaagd spel met baksteen

JAN MONNIKENDAM

Markante figuur tussen
maskers en vuurwerk

Leren kijken naar taferelen
van fantasierijke regisseur

Beatlepruiken
nieuwe aan
winst in zaak
van schijn en
klatergoud

DIORAMA'S VAN DR. WIERINGA
MUSEUM VAN LOOY

G. J. Kruiderink
kampioen thuis-
dammer van
Heemstede

Geschiedenis
plaatjes in
drie dimensies

Hertog Blauwbaards

Burcht dinsdag op
concert N.Ph.O.

TAUNUS 12 M - 17 M

GROEN Co.

Opera van Bartók
in concertvorm

ZATERDAG 11 APRIL 1964

PAGINA 3

Wie zich als lezer van deze
krant voor iets meer dan
voor het gewone leven-van
dag-tot-dag interesseert, kent
Levinus Tollenaar als schrijver
over het Haarlems kunstgebeu-
ren. Regelmatig kan men kennis
nemen van zijn meningen over de
beeldende kunst die in Haarlem
gemaakt, getoond en bewaard
Wordt. Hij geeft daarover indrin
gende verslagen, waarin een per
soonlijke kijk gedemonstreerd
wordt. Zijn ogen (en niet de oren
om naar een ander te luisteren)
en een sterk ontwikkelde intuïtie
stellen hem in staat beeldende
kunstwerken naar hun betekenis
te waarderen. Mededeling van de
zelf verworven inzichten volgt in
eerlijke en altijd respectvolle for
muleringen, waarin hij naar een
zo groot mogelijke verstaanbaar-
eid streeft. En dat is heel wat
n de kunstkritiek die het maar
te dikwijls zoekt in termen en

Belevenis

phrasen, waaraan een buiten
staander niets af weet te lezen.
De beschouwingen van Tollenaar
Eijn altijd de moeite meer dan
waard: zij steunen op authentieke
ervaring, die, na overweging,
overgedragen wordt. Als eerlijke
getuigenis van de eigen waar
neming maken zij de vorming van
een opinie mogelijk voor elk
nauwgezet lezer. Of hij de gepo
neerde mening kan delen of niet
Is daarvoor van geen belang. En
flat is kunstkritiek in de goede zin
van het woord.

GARAGE „PETERS"

Muur bleef muur

CENTRALE VERWARMING
DUIKER OLIEBRANDERS

HAARLEM, 11 april Cul
tuur-historische diorama's van dr.
G. Wieringa in Museum Van
Looy; een tentoonstelling om
uren voor uit te trekken. Kijken,
lang kijken, mee-leven met al die
vele tinnen figuurtjes daarbinnen
of elkaar wijzen op steeds weer
nieuwe ontdekkingen. De diora
ma's, fantasierijke kijkkastjes,
zijn op ooghoogte geplaatst, zodat
de bezoeker steunend op zijn
ellebogen op zijn gemak tot in
het verste vergezicht of kleinste
doorkijkje kan doordringen. De
diorama's van dr. Wieringa zijn
driedimensionale plaatjes uit de
geschiedenisboeken. In kleur en
met eindeloze interesse getekend.

De meester-knutselaar dr. w.
Wieringa poseert met plezier voor
een van de twee diorama's die
door enkele leerlingen van het
lyceum, waaraan dr. Wieringa als
leraar wiskunde verhonden is, ge
maakt werden. Ook deze diora
ma's zijn op de tentoonstelling te
bezichtigen.

Jan Monnikendam poseert temid
den van interessante maskers, die
slechts een klein onderdeel vor
men van zijn rijk geschakeerde
collectie feestartikelên.

„Onweerstaanbaar van de eerste
tot de laatste noot." Dit schreef de
Hongaarse componist en musicoloog
Zóltan Kodaly over Béla Bartók's
opera „Hertog Blauwbaards Burcht".
Deze Hongaarse één-akter, geba
seerd op Maeterlinck's „Ariane et
Barbe-bleue ou la Délivrance inu
tile", welke tekst door Béla Balasz
bepaald vrij in het Hongaars was
vertaald, is één der hoogtepunten
in de dramatische kunst van deze
eeuw geworden. De symboliek van
het noodlot is door Bartók subliem
verklankt. De tekst symboliseert
het noodlot van het kwaad in deze
wereld. Aan dit noodlot ontkomt in
de opera zelfs de laatste vrouw van
Blauwbaard niet. Deze vrouw, Ju
dith, vertegenwoordigt de oprecht
heid. Dit sombere einde is overigens
niet overeenkomstig de oplossing, die
Maeterlinck aan zijn drama geeft.

...vüiL..Ï.

■linMIIIiiiiiiiiiiiiMiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiniiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiliiiiiiiMIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIllllllllllllllllllllllllllllllllHIII»

liiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiimiMiiiiiiiMMiiiiiiimniiiimi

paalde situatie inleven en vandaaruit
tot een realisering van zijn opdracht
zien te komen. Wat h(j ook onderneemt
altijd zal hij zich beperkt weten, om
dat hij slechts medespeler is. En alle
moeilijkheden, die zich voordoen bij de
realisatie van zijn opdracht, wegen
daardoor extra zwaar. Iedere keer op
nieuw schept de verwezenlijking van
zijn project nieuwe problemen, waarbij
voorafgaande ervaringen weinig hou
vast bieden. En toch kiezen verschil
lende beeldende kunstenaars voor deze
vorm van werkzaamheid, omdat zij zich
zelf rechtstreeks b(j het leven betrokken
wensen en willen weten en de overtui
ging zijn toegedaan, dat hun bedrijvig
heid de wereld menselijker, dus bewoon
baarder zal maken.

In een samengaan van kunst en ar
chitectuur vinden kunst en maatschap
pij elkaar op een natuurlijke wijze. En
elk geslaagd project is een zuiverder
en overtuigender bevestiging van het
feit dat kunst inhaerent is aan het le
ven niet de saus over de aardappels,
maar de aardappels zelf dan alle
loffelijke pogingen om in woord en ge
schrift openbaar kunstbezit in musea
tot geestelijk gemeengoed van de hele
samenleving te maken.

Bovenstaande leek mij nuttig ter in
leiding op een bespreking van de bui
tenmuur, die Levinus Tollenaar voor de
nieuwe broodfabriek van Vermaat tot

Het gevolg van zjjn schrijven over
kunst is voor Tollenaar, dat zijn eigen
Beeldende werkzaamheden te weinig
(roor het voetlicht komen. Hij kan nu
«enmaal moeilijk een waardering schrij
den over eigen werk. Om te voorko
pen, dat het daardoor onbesproken
fclijft, ben ik nu voor een enkele keer
te gast in z\jn kunst-rubriek, om voor

Jen recent werkstuk van zijn hand
e aandacht te vragen.

Laat ik voorop stellen, dat Tollenaar
lich als beeldende kunstenaar wezen
lijker manifesteert dan als schrijver
ever kunst, hoe goed hjj dat ook doet.
fijn schrijven is een bezigheid-er-bij.
to ook zijn leraarschap, dat hij met
enthousiasme vervult. Beide zijn voor
hem bestaanszekerheden, geen inner
lijke noodzaak. Het is aangenomen
Werk. Het maakt hem vrij voor zijn
eigenlijke werk. Zo heeft hij zichzelf
Voorwaarden geschapen, om tot opti-
Inale prestaties in zijn vak te komen.
Dat vak is de monumentale kunst-be-
Oefening: d.w.z. de vervaardiging van
net kunstwerk in samenhang met de
Architectuur.

In deze vorm van beeldende bedrij
vigheid is de „romantische" vrijheid
van de kunstenaar aan banden gelegd.
Hij gaat een verbintenis aan met de
Architectuur en onderwerpt zich aan
haar wetten. Vóór alles zijn die van so-
eiale aard: architectuur schept ruimten
Am in te leven, te werken of ontspan
den zich zelf te zijn. Wanneer de beel-
iende kunstenaar binnen het kader van
4e architectuur een functie krijgt toe-
fedacht zoals gelukkig steeds meer
het geval is, hoewel niet altijd geluk
kig dan is het zijn taak deze wetten
*'aar nodig, te accentueren en sprekend
te maken. Door hem wordt het ab
stracte spel van verhoudingen en func
tioneel materiaalgebruik menselijk ge
blaakt. Voor al te persoonlijke erupties,
tiie geen rekening houden met de ge
gevenheden van de architectuur, is
teen plaats. Van de kunstenaar wordt
*en grote mate van dienstbaarheid ver-
'angt. Zijn „aller-individueelste emo
tie" kan niet meer tot een „allerindi
vidueelste expressie" gebracht wor
den, maar het gaat om een vorm die
voorbijgaat aan het louter persoonlijke
}h samenhang met de architectuur. De
kunstenaar, die in deze geest samen
werkt met de .vrchitect, is afhankelijk
van omstandigheden, die slechts voor
een zeer klein deel door hem zelf wor
den bepaald.

Wanneer hij een opdracht krijgt,
fhoet hij zich in een door de architect
Meestal voor een belangrijk deel be-

een belevenis maakte. De fabriek werd
gebouwd door het architectenbureau F.
Kramer en C. den Heyer te Haarlem.
Het is een groot, rechthoekig complex,
bestaande uit fabriekshal, expeditie- eh
voorraadruimten, afgesloten aan de
voorzijde door een kantoorgebouw in
beton en glas en een lager winkelhaak
vormig complex koelcellen met blinde
baksteenmuur, dat de verbinding vormt

(Advertentie)

TELEFOON 38058 - HEEMSTEDE

tussen kantoorgebouw en fabriekshal.
Een gebouw is het, waarvan de func
tie het aanzien bepaalt. Nergens is het
gechargeerd, het is eenvoudig zichzelf.
En dat op een wjjze, die het een ple
zierig aanzien verschaft. De drie hoofd
elementen bedrijven een ruimtelijk sa
menspel, dat men gaarne ondergaat.
De gebogen dakspanten van de fabrieks
hal bieden een levendige aanblik; het
kantoorgebouw is zonder meer zakelpk
en het koelcellenblok vormt een verbin
ding en tegelijk een tegenaccent dat de
ruimtelijke ordening van het geheel
ten goede komt. Als baksteen-wand op
zich zou het koelcellencomplex niette
min aan de buitenzijde waarschijnlijk
massief en dood zijn gaan werken. De
architecten hebben dat als zodanig ge
voeld en daarom Levinus Tollenaar te
hulp geroepen. En Tollenaar heeft de
dreigende saaie logheid weten te keren.

Hij is een spel gaan bedrijven met
de baksteen, waardoor de muur, wan
neer men bij benadering van het ge

bouw een indruk van het geheel heeft
ondergaan, het oog vasthoudt en tot
waarneming van dichtbij nodigt. Tol
lenaar heeft met de baksteen een
beeldend verhaal op de wand geschre
ven. Uitgangspunt was het wordings
proces van het gebakken brood. Wij
zien in de gebakken steen die uit
de muur naar voren komt, er in te
rugvalt en soms van kleur wissel
dit bijna tot folklore geworden gebeu
ren zich losmaken uit de wand in
geometrisch gestyleerde tekens: ge
ploegde voren, zwarte kraaien (ge
koppelde zwarte driehoeken), wolken,
een hand die het zaad over de akker
uit laat gaan, de kiemkrachtige zon
(die het hele vlak van boven naar
beneden beschrijft), waarin halmen
opschieten en waaruit de oogstende
sikkel zich losmaakt, de molen en
rondvliegende 'duiven, de oven met
lekkende vlammen, waaruit het brood
op planken komt uitgeschoven, bak
kerskunstproducten als krakeling en
duivekater en de hoek om palm
pasen, de V van Vermaat en het wa
pen van Haarlem ter afsluiting.

Het geheel is een uitgesproken syn
thetische compositie geworden: vrije
elementen verdichten zich tot grote
vormen, waaruit zich weer kleinere
vormen losmaken. En z(j zijn zo ge
ordend, dat z(j „de wet van het kader"
prachtig volgen: de muur is muur ge
bleven. maar werd geactiveerd door de
in een wisselend verband gemetselde
steen volgens het patroon van de ont
werper. Want er werd niet aan de steen
gekapt, elke steen kreeg een welover
wogen plaats in het muurvlak, en voor-
of terugliggend. En zo ontstond een re-
lief met welvingen en holten, met een
gevarieerde oppervlakte-werking, waar
door naast het oog ook de tastzin wordt
geprikkeld.

Is het geheel verrassend en bevredi
gend mede door de voortreffelijke
visuele verbindingen van de loodrecht
op elkaar staande muurvlakken ook
de verschillende onderdelen houden de
aandacht vast. Vormen als die van vo
gels en krakeling zijn in hun sterke
vereenoudiging tot een grote spanning
gebracht. Zij werden teken van vogel,
teken van brood, enzovoort.

De heer Vermaat is heel gelukkig
met zjjn muur. En dat terecht. Zij is
geslaagd. Men wordt er even warm van.

H. VAN HAAREN

(Advertentie)

BLOEMEND AAL TELEF 54855

HAARLEM. 11 april Beatlepruiken
vormen de' nieuwste aanwinst in de
zaak van Jan Monnikendam. Kunstige
imitaties van kunsthaar kosten een
tientje en de pruiken van echt haar
moeten tweehonderd gulden opbrengen.
Men kan dat een fors bedrag noemen,
maar het is niets in vergelijking met de
miljoenen dollars die de echte Engelse
warharen uit andermans beurzen tove
ren. Voor de Beatles is het wel prettig
te weten dat zij altijd in Haarlem bij
Monnikendam terecht kunnen, als kaal
hoofdigheid hen bedreigt. De imitatie
pruiken liggen in de etalage aan de

HEEMSTEDE, 10 april In een sterk
en fraai gespeelde finale heeft G. J.
Kruiderink voor een jaar beslag ge
legd op de titel van Kampioen Thuis-
dammer, waardoor hij houder is ge
worden van de wisselprjjs.

Ook in de derde en laatste partij
van de finale dwong hij zijn concurrent
met een verrassende combinatie tot
overgave en zo eindigde de nieuwe kam
pioen met een topscore van zes pun
ten uit drie partijen. Tweede werd J.

H. Smithuis en, door winst van C.
Prins op Th. Knjjneburg werd hij der
de.

Voor de hoofdklasse werd weer fel
gestreden zonder veel succes. Slechts
één partij kwam tot winst, de andere
werden remise. In een heel moeilijke
party kwam L. van Steenbergen tegen

G. W. Zonneveld in tijdnood. Het ge
volg was dat hy niet alle varianten kon
overzien, een stuk achter raakte en ten
slotte moest kapituleren. J. B. Sluiter
verkreeg tegen N. van Hal wel voor
deel maar ook hier speelde de klok par
ten en zo kon Van Hal het spel geljjk
houden. H. van Berk deed een felle
aanval op de leider H. Belien, ver
kreeg de beste kansen maar winst kon
ook hp niet bereiken.

L. v.d. Werff deed goed werk door
Th. Bot in de eerste klasse een halt
toe te roepen. Met deze winst werd
Bot uitgeschakeld en bleven de beide
andere gegadigden, die elkaar tegeiy-
kertyd bestreden, samen kanshebbers.
In die party verkreeg Th. Warmerdam
door heel accuraat spel voordeel tegen

H. Möhlman maar op het late uur was
er nog geen 'beslissing verkregen. De
partij moet op nader te bepalen datum
worden uitgespeeld, waarbp Th. War
merdam de beste kansen heeft.

Op 21 april worden de wedstrpden
voortgezet.

De geschiedenis die dr. Wieringa

voor zyn bezoekers in beeld brengt
loopt van de oude Griekse tyd tot 1813,
het jaar waarop Napoleon de aftocht
moest blazen: de nieuws-zanger en zpn
lierspeler trekken op de Atheense
markt veel bekijks, Romeise troepen
trekken over de Via Appia, de chris
tenen worden in de arena door de
leeuwen verscheurd. Golgotha, de
Middeleeuwse riddertoernooien, zeven
tiende eeuwse kamermuziekconcerten,
Napoleon op Elba. Alle taferelen
werden met groot geduld samenge
steld.

Dr. Wieringa, die sinds lang het be
studeren van de geschiedenis als lief
hebberij heeft, lette op alle kleinigheden
die een diorama net echt of niet echt
kunnen maken: de juiste bouwstpl,
klederdracht, vorm van het landschap.
Ruim dertig jaar ensceneert hij de
taferelen in zpn kastjes. En dr. Wie
ringa toont zich daarbij niet in de
lste plaats historicus, schilder of leraar
maar regisseur. Met ontwapenende
zorgvuldigheid en de precisie van een
negentiende eeuwse prentkunstenaar
heeft hij zijn tinnen figuurtjes in het
zachtboard-décor gezet. De aanvoerder
vóór de troepen, een hond die ver
schrikt opzü stuift een angstig Romeins
vrouwtje dat zich half achter een boom
verschuilt, een Romeise dandy die het
militair gedoe staat te bekyken. Het
detail is even belangryk als de hoofd
figuur of de hoofdgebeurtenis. De tinnen
figuurtjes zijn niet zómaar neergezel
nee, ze kyken elkaar aan, praten met
elkaar of vormen een levendige groep.
Ze leven in een wereld die dr. Wie-

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMI

ringa ze gegeven heeft en «ie met de
zelfde nauwkeurigheid en fantasie is op
gebouwd, uit zachtboard-lagen gesneden,
uit papier of carton gevouwen. Hon
derden kleine détails maken er de ge
wone, door-de-weekse wereld van.

Meen nu niet, dat de kykdozen in
de eerste plaats voor kinderen bestemd
zyn. Het is juist het plezier om de
herkenning van het tafereel, dat het be
kijken ervan zo'n belevenis maakt. Een
zekere kennis van de geschiedenis is
dus een goede handleiding. En mocht
de bezoeker tóch het spoor bijster raken,
dan helpen de levendige onderschriften
hem weer op de goede weg.

De tentoonstelling blijft voorlopig tot
en met 7 juni in het Museum van
Looy, dat dageiyks geopend is van
10-5 uur, 's zondags van 1-5 uur. Het
ligt in de bedoeling dat de diorama's
ook na 7 juni regelmatig te bezichtigen
zullen zyn in het museum.

Gedempte Raamgracht. De pruiken
met echt haar trachten in een etalage
van een herenmodezaak het publiek
naar binnen te lokken.

Jan Monnikendam heeft geen aparte
lokkertjes nodig. Zijn hele zaak is niet
meer of minder dan één grote lokroep
tot de voorbijganger. Als die dan naar
binnen gaat, grijnst hem de kale kop
van Chroesjsjof tegen. Nikita wordt ge
flankeerd door een apemasker en een
kolossale kikkerkop die met grote ogen
de gaande en de komende man gade
slaat. Gaande en komende mannen zijn
er veel in deze exclusieve zaak, waar
de normale proporties van een normale
wereld niets te betekenen hebben. De
mannen die komen nemen iets aparts
of iets leuks mee naar huis. Een feest
neus of kleurige vlaggetjes, ballonen
of gillende keukenmeiden, Sinterklaas
kostuums en vuurwerk. En met de
mannen komen vrouwen en kinderen
om iets heel geks of iets heel leuks mee
te nemen.

De zaak van Monnikendam is een
stukje wereld van schijn en klatergoud,
onmisbare attributen in een zakelijke
wereld. In het twweede jaar van deze
eeuw werd de zaak opgericht door de
vader van Jan, Joannes. Jan werd ge
boren in de feestelijke entourage van
serpentijn en confettie. Het was dan
ook geen wonder dat hij zijn vader op
volgde. Zijn broer Marius verzeilde in
de journalistiek.

Het bedrijf aan de Gedempte Raam
gracht ontwikkelde zich voorspoedig.

iiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii

hui

Monnikendam begon op nummer vijf.
In later jaren werd nummer zeven erbij
getrokken en twee jaar geleden kocht
de feestartikelenzaak een groot pak
huis. Dat was nodig, want de voorraad
is groot. „Ik heb er ook wat kostuum-
werk bij gehad", zegt Monnikendam,
terwijl hij voorzichtig een Beatlepruik
op zijn grijze haren zet. „Maar het
werd me veel te druk. Tenslotte heb
ik ook nog een grossierderij. Boven
hangen de kostuums. Als je er' een lief
hebber voor weet."

Twee jaar geleden werd de gestalte
van de Haarlemse feestneus zichtbaar
op het televisiescherm. Hij vertelde toen
aan het onzichtbare publiek over zijn
werk. Het was vlak voor Koninginne
dag en de televisiemensen wilde wel
eens weten of in 1962 meer mutsen en
vlaggetjes werden verkocht dan voor
1940. Die vraag werd deze week her
haald. „Er zijn enorm veel verschillen",
zegt Monnikendam. Voor 1940 verkocht
ik het meeste vuurwerk rond Konin
ginnedag. Nu gaat het knalwerk op
Oudejaar de deur uit. Nu raak ik mijn
oranjestrikjes en mijn oranjevlaggetjes
aan de straatstenen niet kwijt. Als het
feest is kopen de mensen rood-wit-
blauw vlaggetjes." De heer Monniken
dam heeft net nog niet gezegd of er
komt een wagen voorrijden om duizend
vlaggetjes in de nationale kleuren naar
Driehuis te brengen voor Koninginne
dag. Dit brengt ons tot de vraag of
Monnikendam veel klanten buiten
Haarlem heeft.

„Ik heb klanten over de hele wereld
tot Canada en de Antillen aan toe.
Daarnaast voer ik allerlei artikelen in
uit Japan (prachtige waaiers en para
sols). Duitsland, Italië, Tsjecho-Slowa-
kije, Engeland, België en Frankrijk. Elk
jaar ga ik naar Neurenberg om te zien
of ik er zaken kan doen." Als de klant
de winkel rond kijkt, ziet hij dat de
hele wereld wel vertegenwoordigd is.
Zo is de zaak van Monnikendam een
zaak van internationale kleur en fleur.
De zaak heeft grote en kleine klanten.

Ieder jaar is er een grote die meer dan
honderdduizend mu/iekinstrumentjss
als ratels en toeters alsmede meer dan
honderdduizend feestmutsen meeneemt.
Maar de kleine jongen, die een enkele
feestneus of een gedichtje voor opa
komt halen is eveneens van harte wel
kom. Weer gaat de winkelbel. Een op
geschoten jongeman vraagt om vuur
pijlen voor een toneelvoorstelling. Me
vrouw Monnikendam weigert. „We vra
gen steeds waarvoor het is en als het
maar een beetje gevaarlijk is, gaan de
klanten zonder bommetjes, donderbus
sen en rotjes naar huis. Kinderen on
der de achttien jaar mogen we hele
maal niets verkopen."

De voorraad vuurwerk is §root: won-
derkaarsen. Bengaalse lucifers, con-
fettibommen, knallucifers klappertjes,
boobytraps en het zwaardere werk al»
vuurpijlen en zevenklappers. Bij voor
keur worden deze spullen niet verkocht
vlak voor Luilak, Koninginnedag of
kermissen, omdat de jongelui met het
knalwerk teveel last kunnen veroor-

Z&k6Il.

Van het vuurwerk springt Jan Mon
nikendam over op zijn Sinterklaas
kostuums, waarvan hij er 35 heeft. In
de verkoop heeft hij Voluendammer-
uitrustingen voor de propagandisten
uit de Bollenstreek. Zelfs ex Miss World
Rina Lodders heeft In huize Monniken
dam een Volendammer kostuum aan
gepast. Ook andere beroemdheden be
zoeken de zaak. Monnikendam noemt
als terloops Alex de Haas en Cees de
Lange en even later Godfried Bomans,
die zich tussen de schertsartikelen bui
tengewoon goed thuis voelt. Hij is ge
lukkig niet de enige. Heel veel klanten
zijn met behulp van Monnikendam een
ander mens geworden met feestneus
of Beatlepruik.

Béla Bartók

Judith is van plan hertog Blauw
baard altyd te biyven volgen. Aan het
begin van de opera bevinden zy zich in
de kille sombere burcht van de her
tog. Judith smeekt hem alle deuren voor
haar te openen. Na veel moeite krügt
zy de sleutel van de eerste deur. Deze
geeft toegang tot de folterkamer. Hier
in vindt zy, evenals in de volgende ka
mers, bloedsporen. De tweede kamer is
de wapenkamer. De derde deur geeft
toegang tot de schatkamer, waar zelfs
aan de mooiste sieraden bloed kleeft;
de vierde tot de prachtige tuinen, ter-
wyi de vijfde deur na opening uitzicht
geeft op de prachtige landeryen van
hertog Blauwbaard. Op deze landeryen
werpen de wolken echter bloedige scha
duwen. Ondanks de omhelzing, waar
mee Blauwbaard haar tracht af te hou
den de andere deuren te openen, ver
langt Judith de sleutel van de zesde
deur. zy opent ook deze, want zy wil
Blauwbaard trotseren. Achter deze zes
de deur bevindt zich een grote vyver,
somber en sinister. Op haar vraag, wat
dit betekent, antwoordt de hertog met
een enkel woord: „Tranen". Even wei-
lelt zy en dan opent zij langzaam de
zevende en laatste deur. Drie van
Blauwbaards vrouwen, getooid met kro
nen, mantels en sieraden, komen uit
de kamer tevoorschijn. Hierna kroont
Blauwbaard ook Judith en zegt tot
haar: „jy was de schoonste van allen".
Hierna gaat Juith samen met de drie
andere vrouwen, waarna de deur zich
sluit. Tot slot spreekt Blauwbaard de
woorden: „Nu blijft het eeuwig nacht".

De muzikale mogeiykheden, die deze
taferelen bieden, heeft Bartok volko
men uitgebuit. Overigens moet men in
deze opera geen lyrische ontboezemin
gen verwachten. De muziek is strak en
ongenaakbaar als het gegeven zelf. De
twee solisten, een sopraan en een bas,
zingen meestal op het woordritme. Het
aandeel van het orkest is belangryk en
zeèr moeiiyk. Indertyd werd het werk
van de 30-jarige componist afgewezen,
omdat het onuitvoerbaar zou zyn.

Omdat de handeling in cfeze opera
niet van wezenlijk belang is, wordt het
werk meestal in concertvorm uitge
voerd. Dinsdagavond 14 april zullen An
nie Delorie en Guus Hoekman tezamen
met het Noordhollands Philharmonisch
Orkest onder leiding van Henri Arends
in de concertzaal een uitvoering van dit
werk geven.

R. Of.