Erfelijk belast als ku nstenaar
kijkt als filmer
achter de dinêen
Scherp en
emotioneel
beivog
en
waarnemer
Bop ten Hoope exposeert
schilderwerk bij Hoogoven:
«3? ^ken"Z6v mag,lk er graag
Thriller
VRIJDAG 22 MEI 1964
PAGINA 13
In „Het Huis" liet de regisseur Van Gasteren zichzelf de rol spelen
van Duits officier.
c°nti
a mijn film „Het Huis" was ik als filmer ergens. Ik
stond op een punt, van waaruit ik mijn verdere leven
kon uitstippelen. Van dat moment af heb ik geen
jje, act meer getekend. Ik wilde me vrijmaken. Natuurlijk
>,t)' 'k opdrachten, die ik al had: „Warffum 22.05.62" en
!s telefoon voor u", 2 filmpjes voor de PTT, netjes afge-
j vt- Nu moet ik eerst nog naar Marl in West-Duitsland.
P bakema bouwt daar een stadhuis en ik maak een film
g ZlJn werk en over de plaats, die een stadhuis in de
W Censc^aP van de mensen inneemt. Dat zaakje loopt al
blVj611 ^aar vóór 1 juli kom ik er mee klaar, ook met
a°h N", een vrije film, die ik met subsidie van O., K. en
sto en dan ben ik helemaal vrij. Met „Het Huis"
op een drempel. Ik ben er overheen gekomen en nu
Jk verder vooruit."
men. „Het is een bak vol sex. Die
beesten doen de hele dag niets
dan eten, liefhebben en elkaar
opvreten".
Boos
grote probleem:
•w nernmg en interpretatie.
I eJilmer Louis van Gasteren,
j 's kunstenaar erfelijk be-
v4n -— zijn vader was een
v«h zijn vader was een
rieeiSpe,clei'iands voornaamste to-
^hger °rs> zijn moeder de
is Elise Ménagé Challa
IJs, d' onstuimig en moeilijk
\iG van geen compromissen
?t ijü WW voor zichzelf, om-
filmer, die zich moet
fchter met visuele middelen,
bet detail de problemen
wa„grote §eheel ziet, proble-
l1'! Vo0), ,rrr?ee hij worstelt en die
S brengèn Alf 'ot een oplossing
hie Aan een wand in de
k0btige u amer van zijn reus-
tbr§Wal Uls aan de Kloveniers-
.e praA'Vaar We met hem zitten
v^arium bangt een tropisch
ü?°r miin i heb het eigenlijk
®8t Van' klnderen gekocht",
hH ^asteren, onze blik vol-
Proefkonijn
TV-opdrachten
Dans Tiemeijer en de kleine Jacqueline in Louis van Gasteren's veel
bekroonde film ,flet Huis".
Bop ten Hoope „Straatje", een aquarel
i
-v; v,:
iits
stenen
thur Rimbaud, eveneens voor de televi
sie. De meeste opnamen voor deze
film heeft hij al in huis, in het royale
pand aan de Kloveniersburgwal, waar
hij woont, maar waar hij ook een mo
derne, volledig geoutilleerde „filmfa
briek" en zelfs een eigen showroom
heeft.
Boven alles intrigeert hem echter de
kwestie van waarneming en interpreta
tie. „Alles wat ik doe, heeft te maken
met de bestudering van dit probleem.
dat ik nog eens tot uitdrukking hoop te
brengen in eer grote film. Ik weet nog
niet, of dat „Miralo" zal zijn, of mis
schien iets heel anders".
Maar wel is Van Gasteren er vast
van overtuigd dat hij uog dit jaar zal
kunnen beginnen aan de inlossing van
de grote beloften, die zjjn film „Het
Huis" inhield.
J. C. A. FORTUIN
IJMUIDEN, 22 mei Zondag 24 mei
tussen 2-5 zijn in het Hoogovenrestau-
rant te bezichtigen schilderijen en teke
ningen en gouaches van Bop t. Hoope. De
exposerende kunstenaar Bop ten Hoope
heeft van zijn jeugd af energiek ver
schillende terreinen der beeldende kun
sten bestudeerd en met grote aktiviteit
beoefend. Zijn werk geeft blijk van be
langrijke kunstzinnige aanleg en beheer
sing der verschillende technieken.
■- Hij werd té Bussum geboren. Zijn va
der was een telg uit een geslacht van
edel- en zilversmeden; zijn moeder
kwam uit een schippersmilieu. Uit deze
combinatie meent ten Hoope zijn kunst
zinnige aanleg en zijn liefde voor ha
vens en schepen te mogen afleiden. Het
kunstenaarsschap wordt in zijn familie
ook nog gedemonstreerd door het feit,
dat hij toneelspeelster Aaf Bouber-ten
Hoope met „tante Aaf" mocht aanspre
ken.
Reeds jong verhuisde hij naar de
hoofdstad. Na de gewone schooljaren
werd hij in 1936 ingeschreven als leer
ling aan het Amsterdamse Instituut
voor Kunstnijverheid, waar hij de les
sen tot 1940 volgde. Het jaar 1941 bracht
hij door in de leslokalen van de Rijks
normaalschool voor tekenleraren. En
van 1942 tot 1949 studeerde en werkte
hij aan de Rijksacademie voor Beelden
de Kunsten onder de hoogleraren Kuno
Brinks, Willem Hendrik van den Berg
en Ger Roling. De directeur der Acade
mie had hem als hoge uitzondering, een
loge in het gebouw ter beschikking ge
steld.
Zjjn eerste tentoonstelling hield de
kunstenaar te Laren in de Kunstzaal
van Hotel Hamdorff. Na dit eerste in
1948 in het openbaar succesvol optreden
richtte hij later nog verscheidene malen
een expositie bij Hamdorff in. In ver
schillende steden waren zjjn werkstuk
ken te zien. In Brussel, Ismaila (Egyp
te, waar hij een half jaar verbleef) in
Frankrijk, waar hij na 1955 regelmatig
komt en werkt.
Hij bereisde verschillende landen
Europa (kort geleden maakte hij ook
een trip naar de Verenigde Staten) om
dan weer op zijn atelier in de Vesting
Naarden terug te keren voor het uit
voeren van nieuwe opdrachten en alles
voor nieuwe reizen en exposities voor te
bereiden. Het werk van Bop ten Hoope,
dat in de kantines van Hoogovens en
aangesloten bedrijven is bijeengebracht
omvat slechts een zeer klein deel van
hetgeen deze kunstenaar in de loop der
jaren heeft geproduceerd op verschil
lende terreinen der beeldende kunsten.
De collectie geeft talrijke facetten van
zijn technisch kunnen. Zijn opvatting
en stijl hebben zich met zijn innerlijke
groei en volmaking van zijn technische
vaardigheid gewijzigd. Dit is aan de
hand van de tentoongestelde werkstuk
ken die voorbeelden geven van ver
schillende perioden te ervaren.
De schilder-tekenaar heeft niet te
klagen over de kritiek. Jelle Troel
stra, schilder-criticus, schreef over
zijn werk: „Bop ten Hoope s werk geeft
blijk van een degelijk vakmanschap,
waarbij noch de schilderkunstige pro
blemen noch de persoonlijke conflic
ten uit de weg worden gegaan. Idee-
en en techniek van deze schilder be
wijzen zijn begaafdheid".
In zijn plakboek lezen wij lovende be
sprekingen van de hand van verschei
dene Nederlandfb critici.
Doch ook de Franse keurmeesters
hebben zich. ter gelegenheid van de in
dat land gehouden tentoonstelling niet
onbetuigd gelaten.
Aan waardering en erkenning als
beeldende kunstenaar heeft het Bop ten
Hoope niet ontbroken en ontbreekt het
hem nog geenszins. Hij is lid van d«
Beroepsvereniging van beeldende kun
stenaars, „De onafhankelijken", het
Schildersgenootschap Laren-Blaricum
en het Franse Carrefour I.
Zijn scheppingen bevinden zich in
binnen- en buitenlandse collecties.
'li*
Van Gasteren kijkt nooit oppervlak
kig naar de dingen. Hij kijkt er achter
en vindt daar telkens nieuwe vraag
tekens en problemen. „Het Huis is
niet zo maar uit de lucht komen val
len", zegt hij, terugkomend op zijn
film, die in 1961 tijdens de laatste In
ternationale Filmweek in Arnhem een
eervolle vermelding kreeg. „Als een
moedig en geslaagd experiment", al
dus het juryrapport, „waarbij het de
filmer is gelukt, het begrip tijd op zin
volle wijze in zijn continuïteit te door
breken en ongekende dramatische pan-
ningen en emoties op te roepen door
een niet-chronologische en kwasi-chao-
tische opeenvolging van gebeurtenis
sen a An te houden."
„Net als vele moderne schrijvers en
dichters", vervolgt Van Gasteren, „heb
ik jarenlang met het vraagstuk van de
tijd en met de betrekkelijkheid ervan
geworsteld. Ik benijd m'n vrienden altijd,
z -ils Jan Sierhuis, de schilder die mét
een paar tientjes meteen kan beginnen
zich uit te drukken, of schrijvers, die
met een balpen en een vel papier aan
de gang kunnen gaan.
Het heeft jaren geduurd, eer ik aan
die film durfde beginnen. En toen ik
mijn camera voor de eerste keer liet lo
pen, geloofde ik zelf niet meer in wat
ik ging maken. Ik ben naar Amster
dam teruggegaan en heb dagenlang ra
deloos rondgelopen. Het begrio was voor
mij een dwingende factor, die me in een
keurslijf hield. Traditioneel opgebouw
de films zijn er min of meer het slacht
offer van. Er zijn technische uitvindin
gen voor gedaan om het probleem op te
lossen: tijdoverlappingen, in- en uitvloei-
ers, alle mogelijke filmtrucages. Ons
denken is ook niet zo; ook wij maken
sprongen in de tijd, in ons denken.
Een nieuw bezoek aan het landgoed
Kareol in Aerdenhout, waar het groot
ste deel van de film is opgenomen, hielp
niet. Pas een jaar later en als bij toe
val, is hij er uitgekomen. Dank zij Jan
Vrijman, die zijn aandacht vestigde op
„The Killing" van Stanley Kubrick, een
thriller, die vrijwel onopgemerkt door
de Nederlandse filmkritiek in vertoning
was gekomen.
„Ik heb die film zesmaal gezien",
zegt Van Gasteren, „en na twee avon
den en nachten praten met Jan Vrij
man waren we er opeens uit. Toen was
alles glashelder voor me en stond de
methodiek vast, die ik moest volgen
om mijn ideeën visueel te maken. Daar
na was het nog maar een kwestie van
achter een schrijfmachine gaan zitten".
Van Gasteren vertelt, hoe er later
tussen Jan Vrijman en hem mis
verstanden en conflicten zijn ge
rezen. „Ik ben heel boos op hem
geweest, omdat hij mij met de
Karei Appelfilm een lelijke streek heeft
geleverd en zelf een vertrokken beeld
heeft gegeven van onze samenwerking 1
h- 1S ep„ «icun&c vimuo
ib er geen or hem is het
ep^t bl, gewoon visglas, waar-
iopgg k mollies, neon-tetra's
maanvissen rondzwem-
bij „Het Huis". Graag wil ik hem de
eer geven, die hem toekomt wat betreft
scenario en draaiboek, maar ook niet
meer. Wel hebben we samen een funda
menteel vraagstuk opgelost en dat is
belangrijk. Daarom is het dubbel jam
mer, dat door verschillen in menselijke
karakterstructuur zo'n samenwerking in
dit kikkerlandje niet levensvatbaar
blijft".
Met heel de inzet van zijn onstuimi
ge persoonlijkheid en met het geloof in
zichzelf heeft Van Gasteren aan „Het
Huis" gewerkt. Hij heeft de film met
overheidssubsidie gemaakt, maar als
kunstenaar en als filmer kon hij geen
dubbeltje twee keer omkeren, alvorens
het uit te geven. En dus werden de
kosten hoger dan was beraamd. „Een
derde van wat de film heeft gekost,
heb ik er zelf ingestoken. Maar spijt
heb ik er niet van. Wat me wel spijt
is, dat „Het Huis" nu eigendom is van
de Regerings Voorlichtingsdienst en
door ambtenaren wordt geëxploiteerd.
In alle mogelijke talen zijn er een mas
sa copïeën van gemaakt. Iedere Neder
landse ambassade heeft er een, maar
niemand, die er iets mee doet. Het kan
die ambtenaren geen steek schelen, of
mijn film wordt vertoond of niet."
Aileen naar de landen achter het
IJzeren Gordijn mag Van Gasteren zijn
film verkopen. Hij is gedraaid op het
Filmfestival van Moskou, waar hij,
naar men hem verzekerde, vast een
prijs had gekregen, als hij niet buiten
mededinging was vertoond. De Rus
sen hadden belangstelling voor de film,
maar de koop ging niet door, omdat
de Nederlandse regering met West-Duits
land een cultureel verdrag heeft,
waarbij is overeengekomen, dat van
Nederlandse zijde in het buitenland
geen films zullen worden vertoond, die
de Duitsers onaangenaam zijn. En ip
„Het Huis" wordt een Nederlandse bur
ger door Duitse soldaten gefusilleerd!
Louis van Gasteren heeft „Het Huis"
aan zjjn vriend Federico Fellini
laten zien Die was er vol bewonde
ring vooi en zei: „Em zeer goed
filmpje. Waarom heb je volgens deze
methode niet een hoofdfilm gemaakt?
Dan had je internationaal goed gezeten
Een film van een half uur is moeilijk
te exploiteren."
„Maar door O. K. en W. was uit
drukkelijk bedongen, dat mijn film
niet langer dan een half uur mocht
worden", zegt Van Gasteren bitter.
„Het Huis" is vóór „L'Année der-
nière a Marienbad" uitgekomen. Dus
ook in dit opzi t zou ik goed heb
ben gezeten. Bovendien had ik voor
mezelf het gevoel, dat mijn film goed
was. Dat gevoel heb ik één keer
nog eens gehad. Bp mijn film „Rail-
plan 68", waarin ik wilde breken met
muziek en commentaar en uitsluitend
met autonome filmmiddelen wilde
werken. Ook die film is unaniem
goed ontvangen. Het is een onzegbaar
gevoel te weten, dat je aan iets goeds
werkt. Ik geloof, dat ik het nu ook
weer heb, want ik ben met iets bezig"
Van Gasteren heeft een scenario lig
gen voor een speelfilm, dat h;j speciaal
heeft geschreven voor de Franse mi-
mespeler Marcel Marceau. Dat ligt al
van 1955 af klaar. „Maar Marceau is
een onmogelijk mens. Hp zit aan alle
mogelijke contracten vast en is alle
vrijheid kwijt. Nu heeft hp me echter
onlangs laten weten, dat hp weer vrp
is en dat we kunnen beginnen. „Mira
lo" zo gaat de film heten zal er
dus nog wel komen, maar hoe het alle
maal precies zal uitpakken, weet ik nog
niet. Ik moet eerst nog „Mac1- N" af
maken, een door O.K. en W. gesubsi
dieerde film in kleuren, die ik in sa
menwerking met Simon Vinkenoog en
Mischa Mengelberg maak over het ont
staan van de beweging en over ge
boorte, leven en dood van de machi
ne. Een groot deel van de opnamen
heb ik indertijd gemaakt in het Stede
lijk Museum van Amsterdam op de ten
toonstelling Bewogen Bewegen. Het
wordt een fijn filmpje van een half uur,
waarin drie jongens met gelijkgerichte
opvattingen een synthese zoeken te vin
den tussen drie uitdrukkingsmogelijkhe
den: klank-woord-beeld."
Louis van Gasteren is ervan over
tuigd, dat 1964 een belangrijk jaar
voor hem zal worden. Als „Mach
N" klaar is en dat zal ook
vóór 1 juli zjjn heeft hp de handen
vrp. Maar of hij dan onmiddellijk zal
beginnen aan „Miralo", zoals de film
met Marceau gaat heten, weet hp nog
niet. Sinds „Het Huis", waarin hp af
rekende met de symboliek en het logi
sche tijdsverloop elimineerde, is zijn
hoofd vol van een nieuwe „relativiteits
theorie" en houdt hij zich bezig met
het probleem van waarneming en in
terpretatie. Met Steve Groff, een Ame
rikaanse psycho-fysioloog, de psychia
ter Hans Thüring en Simon Vinkenoog
heeft hp een werkgroep gevormd om dit
probleem te bestuderen. Hij is er voor
naar Parijs geweest om daar bp Eric
Duvivier, de zoon van Julien Duvi-
vier, filmpjes van de Franse dich
ter Henry Michaux te gaan zien.
Daartoe heeft hp ook als proefkonijn
meegedaan aan medische experimenten
met hallucinogene stoffen als LSD-25 en
mescaline, die kunstmatige psychosen
lllllllllllilllillllilllllllllllllilllllllillllllllllllllllllllllllllllllllll
ten maken van alle denkbare techni
sche filmmiddelen, hand in hand met
psycho-fysiologiscne techniek" Wanneer
Van Gasteren op dit punt met zichzelf
in het reine zal zijn gekomen „in dit
verband ben ik zelfs aan het parachute
springen gegaan" moet hij nog een
methodiek vinden om het op zinvolle
wijze te gebruiken in zijn werk, even
tueel ook in opdrachtfilms.
iiiiiiiiiiiHiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
veroorzaken. Deze stoffen wijzigen de
waarneming niet, maar wel de inter
pretatie van het waargenomene.
„Als filmer, die zich moet uitdruk
ken, werkend met visuele middelen,
acht ik het ongemeen belangrijk, dit
probleem eerst voor mezelf tot een op
lossing te brengen om vervolgens te
trachten een nieuwe methodiek te vin
den waarmee ik kan uitdrukken, dat
Van Gasteren, die de plotseling bij hem
opkomende gedachten zorgvuldig wiki
en weegt, alvorens ze te formuleren
gaat steeds langzamer praten waar
met ik kan uitdrukken, datdie waar
neming en interpretatie...variabelen
zijnEr zijn meer interpretaties van
de werkelijkheid. Ik wil proberen de
mens... Anders te laten begrijpen dan
waarmee hij in zijn leven is ge
conditioneerd. Misschien brengt de in
terpretatie van de door hem waargeno
men film hem dichter bij zijn oor
sprong. Daartoe zullen we gebruik moe'
Al tien jaar loopt Van Gasteren
rond met het plan een detec
tivefilm, een thriller, te maken
op een zodanige manier, dat de
toeschouwer ervan overtuigd raakt, zelf
de dader te zjjn, m.a.w. de bioscoop
bezoeker zodanig bij de handeling te be
trekken, dat hij van passieve toeschou
wer actieve hoofdpersoon wordt. „En ik
zal, bij wijze van spreken, pas tevre
den zijn, als hij zich na afloop bij de
politie gaat melden", licht Van Gaste
ren zijn bedoelingen toe.
De thans 41-jarige Louis van Gaste
ren behoort tot de weinige Nederland
se cineasten, die via een belangstelling
voor de toneeltechniek tot de film zijn
gekomen. Hij studeerde elektrotech
niek en gebruikte de aldus verkregen
kennis om naar nieuwe mogelijkheden
te zoeken op het gebied van belich
ting en geluidseffecten op het toneel.
En nog steeds voelt Van Gasteren,
die graag zelf toneelspeler had willen
worden, zich tot het theater aange
trokken. In zijn film „Het Huis"heeft
hij zich als regisseur een rol toebe
deeld: die van Duitse officier. Maar als
filmer heeft hij met de voor hem ka
rakteristieke bruuskheid met alle thea
trale tradities gebroken. Hij houdt niet
van lange dialogen, maar concen
treert zich veeleer op beeldperspec
tieven en montage, waarbij hij op spe
ciale wijze gebruik maakt van het ge
luid om daardoor een aan de film
eigen werkelijkheid te scheppen. Met
deze techniek, die hij reeds toepaste in
zijn eerste film „Bruin Goud", een do
cumentaire film over cacao, die
hij in 1952 met Van Haren Noman
in Ghana opnam, heeft hij zich
snel een plaats veroverd In de eerste
rijen van de Nederlandse documentai
re filmers. De filmexpeditie naar Gha
na en vooral zijn verblijf in de Sahara
hebben een grote Invloed gehad op
Van Gasterens gedachtenwereld,
waarvan verschillende aspecten zijn
terug te vinden in zjjn latere werk.
Van Gasteren is een scherp en emo
tioneel bewogen waarnemer. In Accra
zag hij, hoe de Afrikanen in hun kleine
roeibootjes zwoegden om de cacao zon
der verdere technische hulpmiddelen
naar de schepen te transporteren en hij
maakte zijn documentaire „Accra, ha
ven zonder kranen". Uit de opnamen,
die hij maakte na de stranding van een
Zweeds schip op de Nederlandse kust
kwam zijn eerste speelfilm „Stranding
S.O.S. Ecuador" tot stand. De eerste
speelfilm buiten de Nederlandse studio'».
Natuurlijk heeft ook Van Gasteren
een film gemaakt, die aantoont,
hoe in Nederland land uit zee
wordt gewonnen, hoe dijken wor
den aangelegd, steden en dorpen in het
poldergebied worden gebouwd: de do
cumentaire „Een nienw dorp op nieuw
land". Maar een man als Van Gaste
ren denkt er niet aan, steeds te blijven
aanleunen tegen een van de weinige din
gen, waarin het kleine Nederland groot
is. „In bijna alles lopen we achter de
dingen aan", zegt hQ fel. Pas als iets
in het buitenland een succes Is, wordt
het hier gewaardeerd. Mijn film „Stran
ding" werd te vroeg gemaakt. Het pu
bliek was er nog niet rijp voor en dus
werd het geen commercieel succes. In
mijn denken en ik zeg dit zonder
zelfoverschatting ben ik internationaal
en mijn tijd vooruit. Hier in Nederland
zjjn we in een paar dingen goed. Maar
vind ik griezelig. Er zijn heus wel ande
re onderwerpen dan alleen maar het
Deltaplan te vinden voor een fUm, die
voor een onderscheiding in aanmerking
zou kunnen komen.
In Nederland wil men bij voorbaat
verzekerd zijn van een financieel suc
ces. Wat dat betreft is het kenmerkend,
dat er nergens ter wereld zoveel grote
kruideniersmaatschappijen zijn. Die
kruideniersmentaliteit heerst ook bij
de televisie, waar ze onvoldoende ge
bruik maken van de diensten van erva
ren filmers. Net als iedereen in Neder
land willen ze in Bussum en Hilversum
voor een dubbeltje op de eerste rij zit
ten. Bovendien moet alles weken tevo
ren tot in de puntjes zyn voorbereid. De
televisieprogramma's in Nederland zjjn
niet flexibel zoals het leven flexibel
Toch heeft Van Gasteren van de
NTS een opdracht gehad. Als Ne
derlandse inzending voor de Prix
d'ltalla maakte hij „May Day".
Met gebruikmaking van fragmenten uit
zijn film „Stranding" schetste hij daarin
de veelomvattende realiteit van het red-
dingwezen. Een realiteit, die nog werd
versterkt doordat hij gebruik maakte
van journaalreportages, zoals het ver
filmde verhaal van de enige overleven
de van de „Nautilus", die met 23 kop
en aan boord voor de Nederlandse
ust zonk.
De tekst bij deze film werd geschre
ven door Simon Vinkenoog en uit de sa
menwerking met deze auteur vloeide
weer „Jazz en Poëzie" voort, een spe-
iaal voor de televisie vervaardigde
film, die binnenkort op de Nederland
se tv-schermen komt, evenals zijn voox
de PTT vervaardigde documentaire
„D'r is telefoon voor u", die de kijkers
op maandag 27 april te zien krijgen.
Momenteel is hij nog bezig aan een
filmbiografie van de Franse dichter Ar-
