Vijftig jaar geleden doodde de anar
chistische student Gavro Princip in
Serajewo de Oostenrijkse aartshertog
Frans Ferdinand en diens gemalin.
Schoten klonken na op
de slagvelden van de
Eerste Wereldoorlog
Onmogelijk gewaande
oorlog brak uit na
politiek geharrewar
Von Moltke:
NEDERLAND WIL GEEN
UITSTEL ZUIVELBELEID
Weekeind
modetipje
Luipaardvel
van badstof
„HOE EERDER
HOE BETER'
Minister Biesheuvel in Brussel:
EEC-conferentie
in Amsterdam
ZATERDAG 27 JUNI 1964 PAGINA 9
In zilveren met goud beslagen
kisten werden Frans Ferdinand
en zijn vrouw opgebaard in de
kapel van de Hofburg te Wenen.
De student Princip met kruisje
aangeduid) werd na zijn verschik-
kelijke daad vrijwel onmiddellijk
gegrepen.
Frans Ferdinand en zijn gemalin
Sophie van Hohenberg verlaten
het stadhuis van Serajewo, waar
zij door het stadsbestuur waren
ontvangen. Zij begaven zich op
weg naar het garnizoenshospitaal
om daar de gewonden te bezoeken
van de bomaanslag die al eerder
had plaats gevonden. Kort na hun
vertrek werden zij dodelijk getrof
fen door vier kogels, die werden
afgevuurd door de student Prin-
v cip.
De met bloed bedekte tuniek van
de Oostenrijkse aartshertog. Bij
de aanslag werd hij door een kogel
in de halsslagader getroffen.
Ondanks een stralende zon kan
een plotseling invallende
zeewind het verblijf aan het
strand minder aangenaam maken.
Vooral kleine kinderen weten dan
met hun bibberende lichaampjes
geen raad. De mode-ontwerpers
hebben daaraan gedacht, toen zij
voor kleine meisjes een luipaard
velletje ontwierpen, dat eenvoudig
van compositie is. Het is gemaakt
van badstof met een jungle-motief.
Op zondag 28 juni 1014 thans dus vijftig jaar geleden knalden
er in de Balkanstad Serajewo in Bosnië enkele schoten, waarvan
de echo miljoenen maal versterkt in de volgende jaren over de
gehele wereld zou weerklinken. De kogels, afgevuurd door de Servische
Nationalistische student Gavro Princip troffen de Oostenrijkse aartshertog
troonopvolger Frans Ferdinand en diens gemalin. De aartshertog en
2'jn echtgenote werden zo spoedig mogelijk naar het paleis in Serajewo
overgebracht, waar zij enkele ogenblikken later aan de verwondingen
bezweken. De dader van de aanslag probeerde, door zwemmend de rivier
Miljacka over te steken, te ontkomen. Hij werd echter gearresteerd. Slechts
•Net moeite kon men voorkomen, dat hij door het woedende publiek werd
gelyncht. Bloedend uit talrijke wonden hem door mensen uit het publiek
toegebracht werd Princip opgesloten. Deze jonge nationalist kon toen
Niet vermoeden, dat zijn daad een der oorzaken van een gigantische oorlog
2ou zijn.
Kranten over de gehele wereld brachten de volgende dagen uitvoerige
Verslagen over de vorstenmoord in Serajewo. Men las, dat diezelfde dag
®1 eerder met een bom een aanslag was gepleegd, die was mislukt. Een
correspondent van het Oostenrijkse dagblad „Reichspost" wist te melden,
^at de aartshertog de naar hem geworpen bom met zijn rechterarm had
afgeweerd, waarna het projectiel op straat was gevallen en onder het
Volgende rijtuig was ontploft. Van het publiek werden zes mensen gedood
en zestien gewond, terwijl de inzittenden van de getroffen wagen, leden
van het gevolg, eveneens werden gewond. De man die de bom had gewor-
Pen, de 21-jarige Servische typograaf en nationalist Cabrinovic, werd
dadelijk gearresteerd. Volgens de „Reichspost" vertelde de typograaf,
evenals de negentienjarige Princip die later de dodelijke schoten zou lossen,
hij zijn plan geruime tijd had voorbereid en dat onbekende anarchisten
"em de bpm hadden gegeven.
voerd tussen regeringstroepen en op
standelingen zonder dat het tot een
conflict op grotere schaal was gekomen.
In de eerste julidagen van 1914
wijdden de Nederlandse bladen veel
aandacht aan het sneuvelen van de
Nederlandse overste Thomson in Al
banië, die met andere Nederlandse
officieren deel uit maakte van een in
ternationale missie, die onder meer
vorst Wilhelm van Albanië van advies
moest dienen. De overste sneuvelde
tijdens een gevecht tussen regerings
troepen en rebellen. Tijdens een be
zoek aan Groningen ter bijwoning van
de academiefeesten herdacht koningin
Wilhelmina de gesneuvelde overste
Thomson. Namens de koningin woon
de luitenant-generaal Dumonveau in
de katholieke kerk in de Haagse
Parkstraat 8 juli een mis bij, die
door de bisschop van Haarlem werd
opgedragen ter nagedachtenis van de
vermoorde aartshertog en zijn gema
lin. Het was warm in Nederland, bij
de Haagse tram kwamen stakingen
voor en ook in de Zaanstreek werd
de arbeidsrust verstoord. Nog voor
het zomerreces behandelde de Twee
de Kamer een noodwetje, waardoor
de militaire rechtspleging voortaan
openbaar zou worden. Over oorlog
werd ook in de tweede week van juli
1914 niet gesproken en berichten, dat
Wilhelm II van Duitsland Oostenrijk
(59
Enkele uren na de aanslag werd het
bencht in Wenen ontvangen. Keizer Frans
Jozef, die in Ischi vertoefde, keerde da-
ueljjk naar Wenen terug. Niet zonder
mededogen deelden de dagbladen mee,
öat de keizer bij het horen van de on
heilstijding had uitgeroepen: „Niets ter
Wereld is mij gespaard gebleven." Zijn
echtgenote, keizerin Elizabeth, was door
®en anarchist vermoord, zijn enige zoon
bij het drama Mayerling om het leven
gekomen, waarbij de vraag, of hij ver
moord was of zelfmoord had gepleegd
Niet was opgelost. Uit de gehele wereld
kwamen blijken van medeleven. Keizer
Wilhelm II van Duitsland, die op zondag
28 juni 1914 een zeilwedstrijd te Kiel
bijwoonde en aan boord van zijn jacht
„Meteor" aan de wedstrijd deel nam,
keerde dadelijk naar Berlijn terug. De
Paus gelastte een receptie ter ere van
öe H. Petrus af, waarvoor ruim 10.000
uitnodigingen waren verzonden. De En
gelse koning, de Franse president Poin-
caré, hel Nederlandse en Belgische
vorstenhuis, andere staatshoofden en
ministers zonden allen blijken van deel
neming. Werd de dubbele moord in Se
rajewo door de gehele beschaafde we
reld betreurd en veroordeeld, het had
er aanvankelijk niet de schijn van, dat
uit een der oorzaken van een wereld
brand zou zjjn. Men was immers al
Weer vergeten, dat de Duitse kapselier
Bismarck had gezegd: „De een of an
dere stommiteit in de Balkan zal de
eerstvolgende oorlog veroorzaken."
Niets weer er in de laatste juni en
eerste julidagen van 1914 op, dat Bis
marck gelijk zou krijgen en dat de
moord in Serajewo ernstige gevolgen
*ou hebben.
veel succes met zijn romantische beel
den, die hij echter in een naturalistische
stijl uitwerkte. Duizenden vrouwen de
den, min of meer in het verborgene en
meestal zonder dat hun echtgenoten
dat wisten, aan de nieuwe lichaamscul
tuur, die men gymnastiek noemde.
Slechts enkele van die toch wel zeer
moderne vrouwen konden overigens
sympathie opbrengen voor de „suffra
gettes", de vrouwen die ook kiesrecht
voor vrouwen wilden. In Nederland
werd zonder enig enthousiasme besloten
de verdediging van Nederlands Oost-
Indië te reorganiseren en kwam het
ritmisch dansen voor lenige jongedoch-
ters steeds meer in zwang.
In enkele vooraanstaande Europese
bladen, waaronder de Londense
„Times" kon men lezen, dat de mo
gelijkheid bestond, dat deze aanslag
In Serajewo tot enig rumoer in de
Balkan zou kunnen leiden. Gewapen
de conflicten waren in de laatste de
cennia overigens herhaalde malen
voorgekomen in de Balkanlanden. De
Turken waren langzamerhand uit
Europa teruggedrongen en nadien wa
ren Serven en Bulgaren elkaar te lijf
gegaan. Van die oorlog hadden de
Turken weer gebruik gemaakt om
enig verloren gegaan terrein te her
overen. Andere belangrijke geschil
len zoals de ruzie tussen Engeland,
Frankrijk, Duitsland en Spanje om
Marokko waren zonder oorlog bijge
legd, hoewel er vaak dreigende taal
was gesproken. Oorlog, een groot
scheepse oorlog tenminste, scheen uit
de tijd te raken.
In zijn boek „De grote illusie" tracht
te Norman Angell te bewijzen, dat oor-
li'.? tot de onmogelijkheden behoorde.
zlin boek werd door tienduizenden ge
lezen en druk besproken. Ook de jonge
Socialistische partijen hadden zich tegen
oorlog uitgesproken. Mochten de staats
heden oorlog wensen, dan zouden grote
stakingen hun wel tot andere gedachten
brengen. Europa en de wereld dommel
den na de 28ste juni 1914 rustig ver
eer. Men besprak de prestatie van de
hiuitse vliegenier Berthold Böhm, die
htet zijn „aeroplane", welke met een
brandstof-reservoir van liefst 600 li
ter zou zijn uitgerust, ruim 24 uur in
oe lucht was gebleven. In de voorzomer
'an 1914 vermaakten de zeer rijken zich
aan de pas ontdek'e Franse Rivièra, be
donderde men in de grote steden de
steeds sneller rijdende automobielen en
atoegen de dames de handen van ver-
'n elkaar bii het zien van een
SS?- rïie stof kon zuigen. Auguste
dm, een Franse beeldhouwer, oogstte
Gedurende de eerste dagen van juli
kwamen er berichten uit Oostenrijk, die
zorg wekten bjj hen, die de wereldpoli
tiek nauwlettend volgden. De toon van
de Oostenrijkse pers werd scherper.
Sommige bladen onthulden het bestaan
van talrijke terroristische benden in
Bosnië, die ten dele uit Serviërs zou
den bestaan. De bijzetting van aarts
hertog Ferdinand en zijn gemalin in
Artstetten was uitgegroeid tot een zwi.j-
gende demonstratie tegen Servië. Enke
le dagen nadien schreef de Oostenrijk
se „Reichspost": „Deze slag werd ons
toegebracht op het moment dat Rusland
klaar is voor een oorlog. Zelfs de lank
moedigste Oostenrijker zal nu naar de
wapens willen grijpen om de moorden
van Serajewo te wreken."
Dit was weliswaar dreigende taal,
maar deze woorden werden natuurlijk
niet gebezigd door of namens de Oosten
rijkse regering. Uit Oostenrijk kwamen
nadien voortdurend berichten over het
bestaan van terroristische benden in
Servië, die stemming maakten jegens
Oostenrijk en wandaden pleegden jegens
Oostenrijkers en Oostenrijkse bezittin
gen. Ook deze berichten vermochten de
gemoederen wchter niet of nauwelijks te
verontrusten. Schrijvers van buitenland
se commentaren in de dagbladen wezen
er voortdurend op, dat het ook in Al
banië al maandenlang gistte in dat
landje werd zelfs regelrecht oorlog ge-
zou steunen indien een strafexpeditie
tegen Servië tot oorlog met het tsaris
tische Rusland zou leiden, maakten
weinig indruk.
In de tweede week van juli werd er
in de toenmalige Russische hoofdstad
St. Petersburg gestaakt door tienduizen
den arbeiders, kwamen ook in Riga on
lusten voor en was het verder in de
Kaukasus bepaald onrustig. Een door
binnenlandse moeilijkheden geplaagd
Rusland zou zeker niet een oorlog be
ginnen.
Er werd niet alleen in Rusland, maar
ook in Duitsland (Solingen) en Enge
land (Liverpool) op uitgebreide schaal
gestaakt.
De pacifisten waren bijzonder in hun
schik met de verklaring van de Franse
senator Humbert in het parlement over
het leger. De senator, sprekend over
een miljoen francs kostend voorstel van
de regering tot verbetering van de
uitrusting en artillerie van het leger
gaf als zijn mening te kennen dat het
weggegooid geld zou zijn als de orga
nisatie in het leger niet drastisch ge
wijzigd werd en de geest van de
leidende officieren niet ingrijpend zou
veranderen. Er volgde een groot tumult,
maar het voorstel werd aangenomen.
Aan dit alles kon men duidelijk mer
ken, zo zeiden de optimisten, dat Frank
rijk geen oorlog wilde en Duitsland en
Rusland geen oorlog kónden voeren.
Oostenrijk—Hongarije moch,. dan mis
schien Servië bezetten, maar dat zou
alleen de zoveelste Balkanoorlog be
tekenen.
Deze optimisten wisten niet dat graaf
Alfred von Schlieffen, van 1891 tot 1906
chef van de Duitse generale staf jaren
bezig was geweest met het ontwerpen
van een veldtochtsplan, waardoor Frank
rijk via een opmars door België
in ongeveer zes weken onschadelijk
moest worden gemaakt, waarna de
Duitse legers zich tegen het tsaristische
BRUSSEL, 27 juni Nederland is
niet bereid opnieuw het gemeenschap
pelijke zuivelbeleid in de Europese Eco
nomische Genieenschap naar later te
verschuiven. Dit heeft de minister van
landbouw, mr. B. Biesheuvel, op een
speciale vergadering van de EÈG-minis-
terraad in Brussel verklaard. Dit stand
punt werd door de Nederlandse rege
ring ingenomen na door minister Bies
heuvel te zijn ingelicht over de moei
lijkheden, die over het zuivelbeleid in
Brussel zjjn ontstaan.
De Nederlandse minister had zich op
een nachtelijke vergadering van donder
dag op vrijdag verzet tegen voorstel
len om de gemeenschappelijke markt
voor zuivel later te doen ingaan dan die
voor rijst en rundvlees. Over alle drie
werd vorig jaar december door de zes
EEG-landen reeds overeenstemming be
reikt, maar de uitvoeringsbesluiten voor
zuivel blijken veel meer moeilijkheden
op te leveren dan die voor rijst en
rundvlees.
Mr. Biesheuvel vond daarbij niet al
leen de vijf andere EEG-landen tegen
over zich, maar ook de Europese com
missie. Na naar Den Haag te zijn ver
trokken om daar overleg te plegen met
het kabinet legde hij in de ÈEG-minis-
terraad een verklaring af, waarin het
reeds door hem verdedigde standpunt
werd bevestigd.
Minister Biesheuvel diende een nieuw
voorstel in om te trachten de impasse
bij de uitvoering van de nieuwe land-
bouwverordeningen te doorbreken. Hier
in wordt voorgesteld de datum van in
voering van 1 juli waartoe in de
cember van vorig jaar werd besloten
te vervangen door 30 juli met de be
paling, dat indien over de nog niet op
geloste belangrijkste vraagstukken van
het zuivelbeleid nog geen oplossing is
bereikt voor deze datum, de inwerking
treding van alle drie marktorganisaties
automatisch tot 1 november wordt uit
gesteld.
Dit Nederlandse voorstel werd al di
rect door de Italiaanse delegatie ver
worpen. Ook een voorstel van de vice-
voorzitter van de Europese commissie,
dr. S. Mansholt, om nationaal reeds te
beginnen met het opbouwen van het ge
meenschappelijke rljstbeleid waarvan de
gemeenschappelijke financiële con
sequenties later met terugwerken
de kracht zouden kunnen worden ver
rekend, vond in Italiaanse ogen geen ge
nade.
Door het uitblijven van een akkoord
in de ministerraad over deze kwestie
is de vreemde situ'atie ontstaan dat al
le drie reglementen, dus voor zuivel,
rijst en rundvlees, op 1 juli a.s. in wer
king treden, aangezien in de beslui
ten van dpcember 1963 deze datum is
vastgelegd. Maar alleen voor rijst zijn
de uitvoeringsbesluiten zover gevor
derd, dat dit op korte termijn ook in
de praktijk mogelijk zai zjjn.
Als een laatste poging om vóór deze
fatale datum nog uil deze situatie te
geraken zal de EEG-ministerraad op
30 juni opnieuw in Brussel bijeenkomen.
BRUSSEL, 27 juni Naar van welinge
lichte zijde in EEG-kringen verluidde
zal de aanstaande conferentie van mi
nisters van financiën van de EEG
waarschijnlijk op 20 en 21 juli in Am
sterdam worden gehouden. Zoals be
kend was de datum oorspronkelijk ge
steld op 29 juni, maar Italië wenste
uitstel.
De Griekse minister van coördinatie
Stefan Stefanopoelos, wordt op 30 juni
in Brussel verwacht om als voorzitter
van de associatieraad Griekenland-EEG
aan een zitting van de parlementaire
associatie-commissie deel te nemen.
Rusland zouden kunnen keren. Zij wis
ten ook niet, dat Von Schlieffens op
volgen de melancholieke Von Moltke
sinds januari 1914 zijn keizer Wilhelm
geregeld rapporten van ue Duitse ge
heime dienst had voorgelegd, waaruit
zonneklaar moest blijken, dat de Rus
sen in 1916 een militaire actie, zeer
waarschijnlijk tegen Duitsland, zouden
beginnen Von Moltke kon weten dat
Oostenrijk—Hongarije de moord in Se
rajewo zou aangrijpen om zijn invloed
in de Balkan, zelfs als dat een oorlog
met Servië's bondgenoot Rusland ten
gevolge zou hebben, te vergroten.
Von Moltke wist ook. dat het met
Oostenrijk verbonden Duitsland dan
in die oorlog zou kunnen worden
meegesleept. Toen in april 1914 En
geland maritieme besprekingen met
Rusland begon, werden de Duitse
oorlogsvoorbereidingen met kracht
voortgezet. Tijdens een bespreking
met de chef van de Oostenrijkse ge-
generale staf zei Von Moltke op 1 juni
tegen zijn collega: „Duitsland is ge
reed en hoe eerder het gebeurt, hoe
beter voor ons."
Op 23 juli zond Oostenrijk Servië een
ultimatum, waarbij stopzetting van alle
tegen OostenrijkHongarije gerichte
activiteiten en onder meer een onder
zoek door Oostenrijkse ambtenaren
naar de moordaanslag werd geëist. De
regering in Belgrado kwam zeer ver
aan de eisen van de regering in Wenen
tegemoet en zelfs de Duitse keizer
Wilhelm II moest erkennen, dat het
antwoord iedere reden tot oorlog weg
nam. Servië stelde verder voor het
complex van moeilijkheden aan het
Permanente Hof van Arbitrage voor te
leggen. Wenen beschouwde dit als een
afwijzing en verbrak de diplomatieke
betrekkingen. De wereld hield de adem
in.
In samenwerking met Duitsland pro
beerde Engeland het conflict ong te lo-
caliseren en Oostenrijk daarbij een
prestige-overwinning te gunnen. Wil
helm II onder meer de raad van Von
Moltke indachtig, dat Duitsland gereed
voor de strijd was aarzelde en wei
gerde op 26 juli zijn medewerking aan
het Engelse plan. Een dag later pro-
de oorlogszuchtige taal uit Oostenrijk
beerde Engeland het conflict nog te lo-
zijn bondgenoten in Wenen te rem
men, maar weigerde anderzijds in te
stemmen met een Engels voorstel om
Duitsland, Italië, Frankrijk en Enge
land te laten bemiddelen.
Op 28 juli 1914 verklaarde Oostenrijk
de oorlog aan Servië en een dag later
al beschoten Oostenrijkse kanonnen
Belgrado. Diezelfde dag gaven Oosten
rijk en Rusland bevel tot algemene
mobilisatie. Op de laatste julidag van
1914 stelde Duitsland Rusland een ulti
matum, waarin binnen twaalf uur de
mobilisatie werd geëist. In Duitsland
werd op 31 juli de toestand van „Kriegs-
gefahr" afgekondigd. Diezelfde dag
zond Duitsland ook een ultimatum aan
Frankrijk, waarin binnen achttien uur
een antwoord werd geëist op de vraag
of Frankrijk neutraal zou blijven in ge
val van een Duits-Russische oorlog.
Mocht het antwoord bevestigend luiden
hetgeen va.i het met Rusland ver
bonden Frankrijk nauwelijks mocht
worden verwachtdan eiste Duitsland
als garantie voor de Franse neutraliteit
voor de duur van de Duits-Russische
oorlog afstand van de vestingen Tou
lon en Verdun, welke da"1 door Duitse
troepen zouden moeten worden bezet.
De Europese bevolkingen en hun rege
ringen raakten in paniek: de regeringen
zagen de afgrond aan hun voeten en
wrongen zich in alle mogelijke bochten
om een oorlog af te venden.
Op zaterdag 1 augustus, 's middags
om twaalf uur stond er voor het kei
zerlijk paleis te Berlijn een onafzien
bare mensenmassa. Ondor ondraaglijke
spanning gleden de uren voorbij. Veie
Berlijnse arbeiders waren socialist, maar
toen 's avonds de mobilisatie werd af
gekondigd, ontstonden er wilde vreug
dedansen Officieren werden op de
schouders genomen. Enkele uren daar
voor had de Duitse gezant in St. Pe
tersburg de Russische regering de offi
ciële oorlogsverklaring overhandigd. Op
het laatste ogenblik probeerde Engeland
nog een oorlog tussen Duitsland en
Frankrijk te voorkomen, waarbij ech
ter vóór alles een eventuele opmars
over de Franse grens zou moeten
worden afgelast.
Wilhelm II greep persoonlijk in, maar
toen Von Moltke "hem vertelde dat de
Duitse mobilisatiemachine alleen in
westelijke richting wilde draaien en
de Duitse ambassadeur in Londen,
Lychnofsky liet weten dat een positief
Brits voorstel niet viel te verwachten,
kon Von Moltke zijn gang gaan. Wil
helm II hoorde toen pas dat de Franse
regering haar troepen bij de Frans-
Duitse grens tien kilometer terug had
laten trekken om de mogelijkheid van
een grensincident uit te sluiten. Wil
helm hoorde ook, dat in Parijs onder
groot enthousiasme de mobilisatie was
afgekondigd en dat de Fransen er naar
hunkerden om hun oude erfvijand ein
delijk te lijf te kunnen gaan om de
smaad van de verloren oorlog 1870-1871
te wreken. Door het neutrale België aan
te vallen kreeg Dui'sland^ in de eerste
augustusdagen van 1914 niet alleen het
kleine en tegen de verwachting van
de Duitsers in dapper vechtende
Belgische leger tegen zich, maar ook al
spoedig een taai vechtend Brits expe-
ditieleger. „Europa gaat een tijdperk
binnen van een worsteling, die de loop
van de geschiedenis voor de eerstvol
gende honderd jaar zal bepalen," zo
schreef Von Moltke aan zijn Oosten
rijkse collega Conrad von Hötzendorf.
Het zou verder voor de eerste keer
zijn dat een leger, in dit geval het
Duitse, ongewapende en weerloze Bel
gische en Franse burgers bij duizenden
zou neerschieten
liiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
