i) 1 Op 1 september 1939 vielen
^gin van de lweede Wereldoorlog: r> z
p Duitse troepen roten binnen
S^HLERUS
Man was
Stuka's en tanks
braken tegenstand
van dappere Polen
^normaal
Bemiddelingspogingen hadden
geen enkel succes
Evenwicht verbroken
Verslechtering
Jobstijding
KIJK en lees wat er
25 jaar geleden gebeurde
„Ik zal 'n goede
propagandareden
vinden om oorlog
te beginnen"
Als een tijger
Polen weigert Duitse voorstellen te aanvaar
den. Aanval Duitse troepen zal spoedig be
ginnen". Kranten met deze koppen, die in de
zeer vroege ochtenduren van 1 september 1939
nu 25 jaar geleden gratis in Berlijn werden
verspreid, braken eindelijk de wurgende spanning,
waarin de wereld wekenlang gevangen was ge
houden. Enkele uren later, om zes uur in de och
tend, kondigden Duitse radiozenders aan, dat
Adolf Hitler besloten had, ,,het geweld van de
Poolse terroristen met geweld te beantwoorden
en dat sinds 4.45 in Polen door Duitse troepen
werd teruggeschoten."
Bijzonder enthousiast toonde het Duitse volk
zich niet. „Eindelijk heeft Hitier de oorlog gekre
gen, die hij al zo lang wilde hebben," zei een be
jaarde Duitser kennelijk een anti-nazi tegen
Bill Shirer, een Amerikaanse radioreporter, die
in de vroege ochtenduren van 1 septepiber door
Berlijn zwierf, op zoek naar nieuws. „Eerlijk ge-
fi
Nergens liet de Duitse veldtocht
tegen Polen zulke diepe sporen
achter als in het zwaar getroffen
Warschau.
■nu
zegd had ik niet verwacht dat Adolf het zo ver zou
laten komen',' zei de oude Berlijner voor hij tus
sen de menigte verdween.
Er waren meer mensen, vijfentwintig jaar ge
leden, die ondanks alles hoopten dat Europa een
tweede oorlog binnen 25 jaar bespaard zou blij
ven. „Mussolini gelooft dat onderhandelingen nog
steeds mogelijk zijn, maar ik meen dat wij de
Duitsers niet meer van hun krankzinnige besluit
om te vechten kunnen afhouden," zo schreef graaf
Ciano, de schoonzoon en minister van Buitenland
se Zaken van de Italiaanse dictator, op 31 augus
tus 1939 in zijn dagboek. „Onze gezant in Berlijn,
Attolico, heeft namelijk bericht, dat ten oosten
van Berlijn nog steeds lange kolonnes tanks, ge
schut en vrachtauto's vol infanteristen naar het
oosten, in de richting van Polen trekken. Het is
duidelijk dat Hitier wil vechten." Ciano kreeg
gelijk
SESAM GESCHIEDENIS VAN
DE TWEEDE WERELDOORLOG
IN FOTO'S EN DOCUMENTEN
20 delen a f2,50
DINSDAG 1 SEPTEMBER 1964
PAGINA 7
Ajfe>l van Danzig "beschoot
%tPe schoolschip ,J$chles-
dl C Westerplatte,
fn een munitie-opslag-
Sudden ingericht.
Zij, die 25 jaar geleden de interna
tionale politiek zelfs ook maar opper
vlakkig hadden gevolgd, hadden overi
gens wel geweten, dat oorlog onvermij
delijk zou zijn. Nadat Hitler in maart
1939 Tsjechoslovakjje had geliquideerd,
richtte hjj zijn begerige blikken op Po
len, dat na de eerste wereldoorlog Duits
grondgebied had verworven, een ver
tes, dat door de Duitsers zwaar was
opgenomen.
Om Polen toegang tot de zee te ver
schaffen was Danzig tot „vrije stad"
verklaard, waar de Polen speciale voor
rechten genoten, terwijl Oost-Pruissen
door de Poolse Corridor van Duitsland
was afgescheiden. Zijn haat jegens de
Polen verhinderde Hitier overigens niet
reeds in 1934 een verdrag met War
schau te sluiten, maar zodra hij zich
sterk genoeg voelde, veranderde zijn
houding. In oktober 1938 gaf de Duitse
minister van Buitenlandse Zaken Joa
chim von Ribbentrop, de Poolse ambas
sadeur in Berlijn allervriendelijkst te
kennen, dat Duitsland teruggave van
Danzig en de aanleg van èen autoweg
en spoorbaan door de Poolse Corridor
bijzonder op prijs zou stellen. De Polen
weigerden, maar zij begonnen zich wat
onrustig te voelen. De Poolse diploma
ten zaten niet stil en op 26 november
1938 werd plotseling een Russisch-Pooi-
se verklaring van vriendschap afgelegd.
Duitslands oosterburen werden ech
ter niet door Hitler met rust gelaten.
In januari 1939 zond hy Von Ribbentrop
naar Warschau om Polen voor te
stellen in ruil een Duitse garantie van
Polens grenzen en tevens economische
hulp te ontvangen. De Polen weigerden
en toen Hitler in maart 1939 opnieuw
een dergelijk voorstel deed en zijn woor
den met enig wapengekletter onderstreep
te bij de Poolse grens werden „heel
toevallig" manoeuvres van het Duitse
leger gehouden verklaarden zowel de
Britse als de Franse regering, dat zij
Polen hulp zouden verlenen als dit land
door wie dan ook zou worden
aangevallen. Hitier kreeg een van zijn
woede-aanvallen, gaf bevel het niet-aan-
valsverdrag met de Polen te annuleren,
en besloot vanaf dat moment de Fran
sen en Britten schaakmat te zetten.
Eerst dekte de „Fiihrer" zich in het
zuiden door met Benito Mussolini een
bondgenootschap aan te gaan en daarna
richtte hij zijn blikken op Moskou, waar
Stalin bleef talmen met Frankrijk en
Engeland een verdrag te sluiten. In
augustus gingen zowel Hitler als Stalin
overstag ei volgde het niet-aanvalsver-
drag tussen Duitsland en Rusland, waar
door niet alleen de hele wereld werd t_-
geschrikt, maar bovendien het militaire
evenwicht in Europa werd verbroken.
Voor dit pact was ondertekend, riep
Hitier op 23 augustus zijn generaals
bijeen. „Nog in dit voorjaar zo be
gon Hitier, „lag het in mijn bedoeling
de oplossing van de Poolse kwestie uit
te stellen en eerst met Engeland en
Frankrijk af te rekenen. Het werd my
echter duidelijk, dat Polen ons in het
geval van een conflict in het westen in
de rug zou aanvallen en daarom moeten
wij nu eerst met deze staat afrekenen.
Het Westen heeft steeds gehoopt dat
Rusland ons zou aanvallen als wij Po
len zouden elimineren, maar gisteren
is", zo vervolgde Hitler met stemver
heffing, „minister Von Ribbentrop naar
Moskou gevlogen om een niet-aanvals-
verdrag met Stalin te sluiten. Engeland
en Frankrijk zullen zich er nu wel voor
wachten de Polen te hulp te komen.
De vernietiging van deze belachelijke
staat kan nu plaatsvinden. Ik zal, plau
sibel of niet, een goede propaganda-
reden vinden om de oorlog te beginnen.
U dient er rekening mee te houden,
zo besloot Hitier, dat de aanval op Po
len op 26 augustus zal beginnen. De
Duitse generaals verdwenen zonder een
enkele vraag te stellen. De volgende
dag hervatten de gelijkgeschakelde Duit
se kranten de gruwelcampagne jegens
Polen, welk land van de meest mens
onterende daden jegens de Duitse min
derheid werd beschuldigd.
Als gevolg van dit alles verslechter
de de Internationale situatie snel en op
25 augustus zonden onder meer koning
Leopold van België namens de zoge
naamde Oslo-staten, waarbij ook Neder
land zich had aangesloten koning
Victor Emanuel van Italië en paus Plus
XII vredesboodschappen de wereld in,
terwijl in enkele landen, waaronder Ne
derland, de voormóbilisatle werd afge
kondigd. Ook België, Zwitserland en En
geland namen militaire voorzorgsmaat
regelen
Hitier mocht dan
de
schelden op
.Franse en Engelse wormen", die hij
in München had gezien, hij was er toch
niet helemaal gerust op, dat Engeland
en Frankrijk afzijdig zouden blijven ais
hij Polen zou aanvallen. Op 25 augustus
ging de Zweedse industrieel Dahlerus,
een vriend van Göring, naar Londen met
'n Duits aanbod om met Groot-Brittan-
nië tot een vergelijk te komen. Hitier
ontbood verder de Britse ambassadeur
in Berlijn, Henderson. De „Führer" ver
klaarde, dat hij graag met Engeland
tot een akkoord zou komen, maar Hen
derson maakte hem. duidelijk, dat En
geland alleen met Duitsland kon praten
als Hitier een vreedzame regeling van
de Poolse kwestie kon garanderen.
Hitier bleef rustig en verzocht Hen
derson naar Londen te vliegen om zijn
aanbod een Duitse garantie voor het
Britse imperium tegen het eventuele
inwilligen van Duitslands koloniale eisen
aan zijn regering voor te leggen.
Henderson vertrok in een hem speciaal
ter beschikking gesteld vliegtuig en even
herademde Europa. Nog geen uur na
dat de Britse ambassadeur in het vlieg
tuig was gestapt, ontving Hitier echter
het bericht, dat in Londen een verdrag
van wederzijdse bijstand tussen Enge
land en Polen was ondertekend.
Terwijl Hitier bezig was deze jobs
tijding te verwerken, kwam er nog
een slecht bericht. De Italiaanse am
bassadeur in Berlijn, Attolico, kwam
een boodschap van Mussolini bezor
gen, die luidde: „Het is voor mij
een der smartelijkste ogenblikken van
mijn leven u te moeten mededelen,
dat Italië niet gereed is voor een oor
log." Italië zou, zo schreef de „Duce",
alleen maar aan oorlog kunnen deel
nemen, wanneer Duitsland oorlogsma
teriaal en grondstoffen zou leveren.
Nog diezelfde avond vroeg Hitier van
Mussolini een opgave van alles wat
Italië nodig had. Direct werd in Ro
me een lijst opgemaakt, waarin ge
weldige eisen werden gesteld. „Deze
lijst zou een stier kunnen doden, als
een stier tenminste lezen kon," zo
merkte de Italiaanse minister van
buitenlandse zaken, graaf Ciano, vol
daan op.
Direct daarna liet Hitier generaal Kei-
Lei bij zich komen en herriep hy zijn
bevel tot de aanval: hij had tijd nodig
voor onderhandelingen. Hitier liet geen
tjjd verloren gaan en schreef eerst een
antwoord-brief aan de Franse minis
ter Daladier, die hem tot een vreed
zame regeling van de Poolse kwestie
had gemaand. Hij schreef Daladier, dat
Duitsland Danzig en de Corridor bleef
opeisen.
Vol spanning wachtte Hitier daarna
het antwoord van de Britse regering
op zijn aanbod af, maar Henderson, die
op 28 augustus naar Berlijn terugvloog
en daar met een erewacht en trom
geroffel werd ontvangen, kon alleen
meedelen, dat Groot-Brittannië zyn ver
plichtingen jegens Polen zou nakomen.
De Zweed Dahlerus keerde met dezelf
de berichten uit Londen terug. Wel ver-
(Advertentie)
totaal 3000 fotb'g, documenten en kaarten, groot
en scherp afgedrukt op prima papier
totaal 000 bladzijden boeiende inleidende over
zichten van Mr. G. B. J. HILTERMANN
elk deel solide gebrocheerd in geplasticeerd foto
omslag
september 1964-deel 1 en 2, vanaf november elke
maand fwee delen, dus'GEMAKKEUJKE BETALING
l-_j EEN UITGAVE VAN HISTORISCHE BETEKENIS
Reserveer nu.uw esempluur bij de boekhand,el
klaarde de Britse regering dat zij Po
len bereid had gevonden nieuwe onder
handelingen over Danzig en de Corri
dor met Duitsland aan te knopen. De
Britse regering vroeg Hitier nu, of ook
hij tot onderhandelen bereid was.
Ijlings pleegde Hitier overleg met
Göring en Von Ribbentrop en deelde
Henderson daarna mee, dat hij om
Engeland een plezier te doen op
nieuw met de Polen wilde gaan onder
handelen. Hitier echter schroefde zijn
eiser, zo hoog op reeds de volgende
dag zou een Poolse gezant met volle
dige volmachten in Berlijn moeten arri
veren, terwijl Hitier opnieuw de terug
gave van Danzig en de verbindingen door
de Corridor eiste dat de Polen deze
voorwaarden onmogelijk konden inwil
ligen. Weer vloog Hendqrson naar Lon
den en de Britse regering wist de Polen
nog te bewegen hun ambassadeur in Ber
lijn, Lipski, naar Von Ribbentrop te
sturen. De ambassadeur vlas echter niet
van de door Hitier geëiste volmachten
voorzien en Von Ribbentrop wees Lips
ki botweg de deur. Het was nu duide
lijk, dat Hitier oorlog wenste.
Buiten Berlijn had men dit overigens
ook al enkele dagen eerder begrepen.
Op 28 augustus werd in Nederland en
enkele andere Europese landen de mo
bilisatie afgekondigd. Een dag later bo
den koningin Wilhelmina en koning Leo
pold van België aan Frankrijk, Enge
land, Polen, ItaUë en ~»uitsland hun
goede diensten aan, terwijl nog op 31
augustus 1939 MussoUni een bemidde
lingspoging deed. Nóg hoopten de goed
willende krachten op vrede, maar deze
pogingen leverden geen resultaat op:
in de vroege ochtenduren van 1 sep
tember 1939 rukten Duitse troepen Po
len binnen.
Hitler kreeg oorlog die hij wilde
'Hlllllliillllllllllllllllllllllllllllllllllil
In de ochtendschemering van 1
september 1939, 's ochtends om
4.45 precies, stormden aan de
uiteinden van de wijde boog, die
vijfentwintig jaar geleden de Pool
se westgrens vormde, ongeveer an
derhalf miljoen voortreffelijk op
geleide en bewapende Duitse sol
daten voorwaarts. De opdracht,
die Adolf Hitler zijn generaals had
gegeven luidde: voordat Frankrijk
en Engeland in het Westen kunnen
ingrijpen, moet de Poolse staat zijn
geliquideerd. De Duitse generale
staf had daartoe een operatieplan
opgesteld dat, gebaseerd op verras
sing en snelheid, superieure krach
ten op alle beslissende punten con
centreerde.
Op de avond van 1 september had
de Luftwaffe vrijwel alle Poolse
vliegtuigen uit het luchtruim ver
dreven en honderden andere op
de vliegvelden vernield en waren
de uiterst beweeglijke Duitse tank
colonnes het Poolse land al diep
binnengedrongen. Ontzet sloeg de we
reld deze Duitse krachtexplosie gade,
waardoor de toch behoorlij k eg-
trainde en bewapende Poolse strijd
krachten totaal werden gedesorgani
seerd.
De Poolse generale staf maakte
het de Duitsers overigens wel bij
zonder gemakkelijk. Men had, zijn
eigen kracht schromelijk overschat
tend, een operatieplan opgesteld
waarbij, nadat men de Duitse aanval
lers op de flanken had opgevangen,
de Poolse cavalerie in het cen
trum zegevierend voorwaarts zou
stormen, om de vijand tot diep in
Duitsland terug te werpen.
Tot dat doel waren in West-Polen
sterke strijdkrachten samengetrok
ken. Hoewel Polen reeds in maart
voorbereidende militaire maatrege
len had getroffen, werd eerst op 30
augustus de algemene mobilisatie af
gekondigd, dit, teneinde de Duitsers
niet te provoceren. Terwijl de Duitsers
het land binnenrukten, namen nog
duizenden Poolse reservisten afscheid
van vrouw en kinderen om zich bij
hun oorlogsonderdeel te voegen. Bij
het uitbreken van de oorlog was nog
slechts de helft van de Poolse divi
sies opgesteld en waren talrijke on
derdelen naar hun stellingen onder
weg.
Veertig Duitse divisies, die alle
gemechaniseerde en gemotoriseerde
formaties omvatten die Duitsland
destijds kon opbrengen, gevolgd
door dertien reservedivisies, wisten
de Poolse grensversterkingen te
doorbreken en wiggen van tanks,
voorafgegaan door de alles neer-
maaiende Stuka's, drongen diep
het achterland in. De Polen boden
daar tegenstand en hier en daar
ontwikkelden zich verbeten ge
vechten, maar de betere bewapening
en de kundiger leiding van de
Duitsers die hier en daar werden
gesteund door in Polen wonende
landgenoten gaven steeds de
doorslag. Reeds na enkele dagen
was de Poolse luchtmacht practisch
uitgesteld en waren reeds verschei
dene Poolse legerformaties omsin
geld, gesplitst of vernietigd.
Ondanks uiterst dapper verzet had
het Poolse leger reeds veertien dagen
na de Duitse aanval practisch ge
sproken opgehouden te bestaan.
Plaatselijk hielden de geïsoleerde
eenheden nog tot het laatste van sep
tember vol en en heel de wereld
leefde mee met Warshau, dat dagen
lang tegen een overmachtige aan
valler stand hield.
Ook de Sovjet-regering werd door
de snelle Duitse opmars verrast en
het Rode Leger moest zich haasten
het Poolse gebied te bezetten, dat
de Sovjet-Unie bij het niet-aanvals-
verdrag van augustus was toegewe
zen. Op 17 september maakte het
Sovjetpersagentschap Tass bekend,
dat Russische troepen Polen waren
binnengerukt om de belangen van
de Sovjet-Unie in dat gebied te be
hartigen. Reeds in de laatste week
van september was het door twee
machtige vijanden overrompelde Po
len geheel van de vrije wereld af
gesneden. Engeland en Frankrijk
hadden niets gedaan (kónden mis
schien ook niets doen) om hun bond
genoot bij te staan, ofschoon de
Duitse westgrens ten tijde van het
offensief slechts door een dertiental,
tweederangs divisies beschermd was
geweest
O'ng^fofTniorgen 3 september,
Nevu. uur Precies, verscheen
Hamv, Henderson, de Britse
ulH^ur in Berlijn, om een
JkWee da te overhandigen.
d„ Ln had Engeland gewacht,
de n„utse els - terugtrekking
5* ion. j troepen uit Polen
n. toll, 5e Duitsers genegeerd. Hit-
(iï l'ch u ,ul Schmidt nam de taak
I., Wai ultimatum aan Hitier te
in fjlft e 1,1 In zfjn dagboek be-
wLchn>idt hoe een en ander in
*erk ging.
J'ihpiJ? zat aan zijn bureau en Von
|,(A kejf°P stond aan het raam. Bel
li V°1 verwachting op toen
'de it u am- Heel langzaam ver-
het ultimatum van de Britse
rr0p,5' Hitier zat volkomen stil en
'"Os, Hi z'°h niet. Na een tussen-
ste ^Ye' een eeuw scheen te du-
Vi hben* He Hitier zich tot Von
t'Ko ?P< die bij het raam was
staan. „Wat nu?", vroeg de
L.JUet een woeste blik, als
te hennen geven, dat zijn
mi Van buitenlandse zaken hem
s '*hdv wat de reactie van En-
S y betrof. Het enige antwoord
h ®n Rlppentrop was te verkla
pte^ 1 er nu heel spoedig ook een
*cht h'timatum kon worden ver-
S s„l?aastte mij naar buiten", al-
de m'dt in zfjn dagboek, „waar
t te» .bttchambre een gedrukte stem-
heerste. Ik deelde de wach-
mee, dat de Engelsen ons
een ultimatum hadden over-
t Nel» en dat over twee uur tussen
i 8'arij^ en Duitsland de oorlogs-
JfH iad zou bestaan. Het was dood-
ten 1; het vertrek. Göbels stond in
hl te voor zich uit te staren en
tet: 'Ms. Göring draaide zich om en
N ?Goa helpe ons als wij deze oor-
y^liezen."
k|(]]*U citaat uit Schmidts dagboek
bel, dat Hitier er niet op had
tej, j/'hd, dat de Britten en Fran-
bijo Un woord jegens Polen gestand
N doen. Jarenlang had Hitier
Al^terdeelde en pacifistische westen
Na zÜn beloften weten te paaien,
Frankrijk en Engeland waren
aakt. Men had de Duitse
Ner" door.
Sust?iW'eed8e vriend van Göring, de
C hit Dahlerus, die op 26 augus-
I. hfi,. on<ten terugkeerde, waar hij
v.f l. 5e regering een brief van Hit-
'erhandigd, vertelt hoe
In binnenkomst opstond,
heen en weer liep, mid-
JÜJNfl h® kamer bleef staan en mi-
tR 'de voor zich uitstaarde. „Zijn
wNroN Was dat van een volslagen
V» teU iemand. HIJ sprak in
bJkt z'nnetjes als: „Als er oorlog
N N;, 'k U-boten bouwen. U-boten
4 te st' L-boten bouwen". Zijn stem
NN il' onduidelijker en tenslot-
v«„ hem niet meer volgen.
Vlle«mande hij zich en gilde: „Ik
NhNij teen bouwen, vliegtuigen
»en„ ik zal al mijn vijanden
tehteoou*1"- Hij had meer weg van
Niften een verhaaltjesboek dan
Ik draaide mjj om ten
ths flu n hoe Göring reageerde,
öa.u,Zat er onverstoorbaar bij",
t "terus.
VIN S|eP'ember, toen de opmars in
rtótes ?'as begonnen, nam Göring
pit* tejteee naar Hitier om de mo-
Nvte j* te bespreken Engeland nog
,-hij U|> .°oriog te houden. „Hitier
Hli alm' maar dat was maar
vNm bh ^verd al meer opgewonden
toeschreeuwde: „Als
V yte d»?n tear wil vechten, dan
V «IN li tear...." De bewegingen
ai haam begonnen nu die
v, w'e fteen te volgen en toen hij
NX! lU .'kte: „En als het nodig
SN te', v, 'ten jaar met Engeland
oOjTreep ik, dat praten met
*mloos was", zo vertelde
