TURKSE ARBEIDERS;
Alleen met ongeschoeide voeten naar binnen
TURKSE
werknemers
zeer
verrast
Vastomlijnde
toekomst
plannen
Trotse, maar zeer
vriendelijke ooster
lingen passen zich
meteen aan
T oekomst
Fijne pension
gasten
In fineerfabriek
Ontmoeting tussen
oost en west
„Friesland"
Nederlands
Turken favoriet
HNmwee
Alles voor het
gezin
De Nederlandse tekst, welke aan de buitenkant is opgehangen van
de meditatieruimte, spreekt voor zichzélf. De Turkse aankondiging
is de vertaling van de eerste twee Nederlandse regels.
MAANDAG 26 OKTOBER 1964
PAGINA 4
De wanden zullen nog versierd worden met spreuken uit de Koran. Op de vloer is reeds een vast
tapijt aangebracht. In de hoek ziet men het pijltje tussen de vier windrichtingen.
lukkig mee. Natuurlijk, ze wer
ken hier nog maar drie a vier we
ken, en er kan veel veranderen als
zij de leefgewoonten van het Wes
ten nader gaan analyseren. Zij
zullen er ongetwijfeld enige in
vloed van ondergaan, maar daar
om stellen wij het zelf ook op prijs,
dat zij zo lang mogelijk zichzelf
willen blijven. Vandaar deze ge
bedsruimte."
ZAANDAM, 26 okt. Vlot,
beweeglijk, openhartig en gedeci
deerd is de heer H. F. Rijnders
van de afdeling Personeelszaken
bij het Bruynzeelconcern. Vanzelf
sprekend heeft hij veel met de
Turkse werknemers te maken,
want Bruynzeel is een snelgroei
end bedrijf en heeft steeds can te
kort aan personeel. ,£Hets dan
lof," zegt de heer Rijnders, terunjl
hij als een goede gids door een
doolhof van stapels lékker geu
rend hout naar de gebedsruimte
van de Moslims stapt in de Fineer
fabriek.
„Niets dan lof voor deze men
sen uit Turkije. Ze hebben een
grote innerlijke beschaving, onge
twijfeld het gevolg van hun gods
dienst. Ze zijn hartelijk en zéér
leergierig. Daar hebben we ons
wel eens over verbaasd. Bij het
begin al. Bij het passen van over
alls bijvoorbeeld hoorden onze
nieuwe employees telkens één van
onze mensen zeggen: „prima" of
„goed". Meteen namen ze deze
woorden op en wensten terstond
de betekenis er van te weten. Mo
menteel werken er 66 Turken die
via /het bureau in Ankara naar
ons zijn gekomen. Wij zijn er ge-
Zij waren nog nooit geïnterviewd
en zij vonden het dan ook een be
levenis. Fotograaf Bob Flewmer
nam reporter Jan de Swart even
onder schot tijdens zijn werk.
•Ze wonen in Zandvoort, ze wer
ken in Zaandam, maar hun hart is
in Turkije. ,jHet zijn de prettigste
gasten wélke wij ooit hébben ge
had", zegt de pensionhouder.
Zaandam/Z and voort, 26
okt. „Ze zijn trots. Ze
hebben een groot gevoel
voor eigenwaarde. Ze zijn
zeer nationalistisch ingesteld
en zij hebben soms iets mi
litants over zich. Maken zij
een fout en zien ze die
fout in, dan zal het hun geen
tweede maal gebeuren. En
ze zijn voor het bedrijf van
onschatbare waarde...." Dit
zegt de heer W. de Graaf,
werkzaam bij de afdeling
personeelszaken van de fir
ma Indeco Coignet, de Zaan-
damse woningfabriek.
Honderd Turken zijn in
dienst van dit spiksplinter
nieuwe woningbedrijf. Twee
duizend Turken werken mo
menteel in verschillende fa
brieken, over heel Neder
land verspreid. Er is, in tegen
stelling tot Spaanse en Ita
liaanse werknemers, nog
maar weinig over hen ge
schreven. Misschien omdat
het zo'n rustig, tevreden
volkje is. Of misschien door
dat zij in hun geslotenheid,
die zo nu en dan doorbroken
wordt door een laaiend en
thousiasme, voor ons wes
terlingen zo moeilijk te be
naderen zijn.
Personeelchef W. de Graaf vindt,
evenals zijn collega Rijnders van
Bruynzeel, de Turken fijne lui.
Enige grote zorg is: hoe voor
komen wij het heimwee bij onze
nieuwe employé's, want als Oos
terlingen zijn ze zeer gehecht aan
hun geboortegrond. Beide chefs
hébben zich zeer veel moeite ge
geven zich in te leven in de Ara-
bisóhs denkwijze en de motieven
voor sommige handelwijzen snel
te achterhalen. Het levenspatroon
verschilt enorm met het Westen.
Alle Eui opeanen worden geacht
Christen te zijn en alle oosterlin
gen Moslim. Dat wat voor le
Europeanen geldt, geldt ook voor
de oosterlingen: de één wèl en de
ander niet.
folkie!
vormt moeizaam de koele, Nederlandse
lettergrepen. Ook Rasit is 26 jaar oud.
Ook hij is getrouwd en heeft één zoon,
waarvoor hij in Nederland de kost ver
dient Hij stuurt 45 gulden per week naar
zijn vrouw en hij weet, dat zij daar ge
makkelijk van kan rondkomen, zelfs nog
iets opzij kan leggen.
„Holland is prettiger dan Duitsland.
Tenminste, voor zover ik het nu kan
bekijken", zegt hij. De leefwijze en de
taal van de Nederlanders trekken Rasit
vooral aan. Wanneer hij de kans krijgt,
duikt hij een snackbar of restaurantje
binnen, waar hij een echte Hollandse
maaltijd bestelt. De spijzen doen nog
wat onwennig aan, et. meestal is hij weer
blij in pension „Friesland" een stevige,
Turkse hap te kunnen verorberen; maar
nogmaals, Rasit Emirosmanoglo is een
doorzetter en omdat hij van plan is nog
zeker drie jaar in Nederland te blij
ven werken, wil hij zich in dit vreem
de land zo goed mogelijk thuis voelen,
len.
Dergelijke vastomlijnde toekomst
plannen zijn een opvallend ver
schijnsel bij de in Zaandam wer
kende en in Zand voort wonende
Turken. De een w„et op de datum nauw
keurig te vertellen wat hij over drie
jaar zal gaan doen. De ander vertelt
precies, wanneer hij weer naar zijn ge
boorteland zal terugkeren en of hij al
dan niet zijn contract in Nederland zal
verlengen. Alles is uitgestippeld en niets
zal daar ooit nog tussen kunnen komen,
zo Allah wiL
„Het zijn schatten van mensen", ver
telt even later mevrouw Beushausen,
die, samen met haar man, het hotel-pen
sion drijft. „Verstaan die je ze niet.
Maar gelukkig zijn er twee tolken, waar
van er één voortdurend in het pension
verblijft, zodat we met het kontakt geen
moeilijkheden hebben. Overigens zijn
mijn gasten zeer leergierig. Ik wed, dat
ze over een paar maanden al een aar
dig woordje Nederlands zullen praten."
Toen de heer C. Voorthuizen, eigenaar
van het keurige, kraakheldere pension
enige weken geleden besloot ziin deur
voor de Turkse werknemers van Ideco
open te stellen, werd hij door vele Zand-
voorters voor gek verklaard.
„Wij zijn als Nederlanders toch wel
bijzonder vooringenomen", verklaart de
heer Beushausen, die het uitstekend met
zjjn gasten kan vinden en die de volgen
de keer niet zal schromen opnieuw Turk
se gasten te ontvangen. „Neem nu de
uitdrukking: je ziet er uit als een
Turk... Waar die uitdrukking vandaan
l.rmt, mag joost weten. Mijn Turken
gaan tweemaal per dag douchen.
Somi meer. Waar vind je dat in Neder
land? Ze zijn bijzonder netjes op hun
kamer, bijzonder schoon op zichzelf en
buitengewoon wellevend. Je zult
nooit met een Turk in gesprek zijn, die
zijn hand in zijn zat heeft. In het begin
moest alles natuurlijk een beetje wen
nen."
„Zo was er de eerste dag dat zij hier
waren een geweldig lawaai op de ka
mers. Toen wy 'ens poolshoogte gingen
nemen, bleek, dat za bezig waren alle
bedden zodanig te verplaatsen, dat zij
met het hoofd naar het Oosten, naar
Mekka, zouden slapen. Maar vooral de
zindelijkheid is een kenmerk voor deze
jonge mannen. Zij leggen zelfs een ser
vet op het hoofdkussen, om het sloop
toch maar niet vuil te maken
Vijfmaal per dag trekken de Turkse
gasten zich terug op hun kamer om in
afzondering hun gebed te zeggen. Zij
buigen zich, op hun gebedsmatje met het
gelaat naar Mekka en wensen dan niet
gestoord te worden. Alcohol gebruiken
zij niet. Dat verbiedt de Koran. En wan
neer 's avonds de televisie aangezet
wordt zijn zij er niet meer van weg te
slaan. Het is een <.enomeen, dat zij in
eigen land niet kernen.
Soms zien z« een filmpje uit Turkije.
Horen zjj de schrille klanken van de
Arabische muziek en dan halen zii ter
sluiks een fotootje tevoorschijn en den
ken zij met heimwee aan het verre land,
dat zij hebben verlaten om beter voor
hun gezin te kunnen zorgen
J. de S
llllllllllllllllllllllll>llll|l,llllillllll|l'l'lllllllllllllllllllHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIII|ll||l|||||||l|l|llllllllllllll
en particuliere wensen van zijn em- en spreuken uit de Koran aan de wand-
Dloyé's tegemoet komt: op het bedrijf Die gebedsruimte is eenvoudig, wemr
een eigen ruimte om in zichzelf te ke- waar van mooi hout opgetrokken, doe»
Het pleit voor de directie, dat
Het is in feite uniek in het Westen
van Europa, dat een groot wereldcon
cern aan één van de meest intieme
meii zich heeft willen verdiepen in het
motief van zijn employé's met betrek
king tot deze wens.
Ook de Zaankanter is van nature in
gesteld naar de mening; „godsdienst is
zuiver privé; daar heeft niemand iets
mee te maken. Eenieder doet maar
wat hij zelf wil op dit gebied, doch
val niemand er mee lastig!"
Dat men voor de Moslims een uit
zondering heeft willen maken, komt,
omdat de leidinggevende figuren bij
Bruynzeel zich er istig hebben laten
voorlichten door deskundigen die de
Koran, het heilige boek der Moslims,
goed kennen. Nu leven de Moslims,
veelal méér dan de christenen, niet
alleen naar de letter, maar vooral
naar de geest van de Koran. De Ko
ran schrijft voor, dat men zich meer
malen per dag op de grond werpt,
het gelaat naar het Oosten keert en
zich met God bezighoudt. Minstens
driemaal. Tot tweemaal kan men
„dispensatie" krijgen, dan mag men
het privé doen in eigen vertrek,
thuis, of elders. De gelovige Mosiims
doen dit dan ook discreet, en leggen
soms een krant op de grond om
daarop te knielen en dan te medi
teren in de richting van het Oosten.
Maar één keer wil men het toch
graag in de „heilige beslotenneid"
der afzondering doen. De meditatie
duurt kort en als basis neemt men
dan de soera's uit de heilige Koran.
Groot was dan ook de vreugde van
de gelovige Turken, toen bekend werd
dat de directie, ergens in de fineer
fabriek, een aparte gebedsruimte wil
de inrichten. Helemaal van hout op
getrokken, met een linnen dak, met
een tapijten vloerbedekking, een apart
bord met de richting van het oosten,
Waal van luuui llijUl upgcuuivivcuj w
precies wat de Turken wensen en zo
als de profeet Mohammed het heei
omschreven.
Niet alle Turken zijn Moslims. Toen
de heer Rjjnders voor de eerste maa
de nieuwe employé's wees op de mo
gelijkheid tot meditatie onder het wer»
en één van de Turken wat nieuwsgi®*
rig het vertrek betrad, werd hij dom
de heer Rijnders haastig teruggetro*
ken en gewezen op het feit, dat o*
met ongeschoeide voeten diende te Sf
schieden. Bij een streng-orthodoxe M.o®'
lim heeft dit gebaar een grote indru
achtergelaten. Ook onze fotograaf,
het plaatje met de richtingwijzer na»
het Oosten wilde nemen, moest zi
van zijn schoenen ontdoen. Dit gebrii
is Oud-Testamentisch, indachtig het ov
belse woord; ontdoe u van uw scnoe
sel, want de plaats waarop gij staat
heilig.
„Het Is overigens wel opvallend,
zegt de heer Rijnders, „dat de Kor
tal van identieke passages beeft m
do Bijbel. Zo zie je dat Oost en
elkaar best kunnen ontmoeten. We n®
ben goede verwachtingen van de i1*
ken in ons bedrijf. Een grote SroeP
ondergebracht in Monnickendam en
groep in Egmond. Ze willen graag
veel mogelijk verdienen, terecht,
zijn alle employé's, om degenen,
thuis zijn gebleven in Turkije, te W®
nen. De kans is aanwezig, dat er ze
leidinggevende krachten onder z'O,,
maar dat zal de toekomst wel 0 j,et
«en. Van belang is, dat, ondank»
verschil van beschaving, opvoeding
inzicht, de Turken een enorm aanp^p
singsvermogen hebben, waarover
ons wel eens verbazen. Niet alleen
Nederlanders blijken wereldburger»
kunnen zijn." y.
Moslims hebben hun eigen gebedsruimte
in de fineerfabriek van Bruynzeel
iitiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiniiiiii
Hollanders pretty
Benieuwd naar ae huisvesting van
deze jonge, hardwerkende Ooster
lingen, bezochten wij een van de
twee pensions in Zandvoort. waar
juist op het tijdstip dat wij arriveerden,
de uiteraard Turkse maaltijd werd
geserveerd. Nieuwsgierig waren wij ook
te vernemen, hoe deze groep mensen,
die wat betreft mentaliteit, opvoeding
en godsdienst, zo ver van ons verwij
de d schijnt, tegenover ons nuchtere Ne
derlanders staat. De Turken, zo merken
wij al gauw, zijn hoffelijk. Uiterst be
leefd zelfs. Geen kwaad woord ever de
Nederlanders, de Nederlandse gewoon
ten of wat dan ook in Nederland, was
er over hun lippen te krijgen, hoe
graag wij dat ook zouden willen
horen!
Als wU de keurige eetzaal van pen
sion „Friesland" binnentreden, mo
gen wy ons reeds onmiddellijk ver
heugen in de onverholen belang
stelling. Het voortreffelijke eten, dat
juist is opgediend, wordt in de steek
gelaten, zó groot is de bereidwilligheid
om toch maar duidelijk te maken, dat
Nederland voor de Turk een land van
melk en honing Is, met niets anders dan
lieve, aardige mensen, alles bijna zo fijn
en zo mooi als in Turkye. Allen gesti
culeren wild door "'k '.ren
die voor een westerling niet te begrij
pen zyn; en juist air ai dat geroezemoes
r'jeigt uit te lopen op een chaotische
iiiiiiiiiiiiiiiimmiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiKi"1"
IIIIIIHIIIimilll||||||||,|||||||||ii|i|Mil!li!IIIIMI!lllllllllllllllMll
srraakverwarrin„, werpt zich een tolk
op: de heer Orhan Tarhan, een jonge
Turk, die uitstekend Engels spreekt Hjj
stelt zich edelmoedig tot onze beschik
king. en even later is dan toch nog een
gesprek, dat gevoerd wordt onder het
lot van vele kopjes gitzwarte koffie,
mogeiyk.
Orhan Tarhan slaat aan het verta
len, Ahmet Dayan, een jongeman
van 26 jaar zit met glinsterende
ogen tegenovei ons. De rest van
het gezelschap, dat steeds verder uit
groeit, luistert met grote aandacht. Ah
met Dayan is getrouwd en heeft één
zoon. Het enige Nederlands dat hij
spree,kt, is „Hollanders een pretty fol
kie". Verder reikt zijn woordenschat
nog niet, maar in het Turks, een
klankrijke taal, praat hij h.vderd uit
Weloverwogen, met gebaren, die voor
naam aandoen. Ahmet vindt het in Ne
derland niet gemakkelijk, maar ook niet
erg moeilijk.
„Ik hoorde, dat in Holland veel geld
te verdienen viel", vertelt hij. Omdat
de honorering voor goede bouwvakar
beiders in Turkije laag is, besloot ik
n n geluk in Nederland te beproeven.
Ik doe het alleen maar voor mijn gezin;
anders was ik er niet aan begonnen. Het
valt voor mij echt niet mee in dit vreem
de land te werken e.i te leven, maar ja,
wat is nu eigenlijk vijf jaar op een heei
mensenleven.verzucht hij met Oos
terse gelatenheid. „Ik wil niet langer
dan vijf jaar hier werken. Dan is mijn
gezinnetje goed verzorgd en keer ik
terug naar Turkije. Mocht er echter vóór
die tijd een huis voor ons beschikbaar
komen in Nederland, dan zal ik wellicht
mijn vrouw en ki/ld laten overkomen."
Want over Nederland verder niets dan
goeds, al straalt het verlangen naar Tur
kije zo nu en dan uit Ahmet's ogen.
Ahmet Dayn leefde in het zuiden
van Turkije. Warme zomers, zachte
winters. Wanneer hij dus verkondigt,
dat het Nederlandse klimaat ongeveer
hetzelfde is ais in zijn geboorteland
en dus best te harden is, kijken wij
hem een ietwat ongelovig aan. Mis
schien denkt Ahmet er in januari an
ders over.... Met een vriendelijke
lach en vee! plichtplegingen, alsof hij
werkelijk verheugd is met ons te heb
ben mogen spreken, neemt Ahmet
tenslotte afscheid. Zijn eten staat te
wachten.
Rasit Emirosmanoglo ls nog maar
anderhalve maand in Nederland
Hij kwam hier via Duitsland, waar
hij betonarbeider was en hij stametl
zo nu en dan een Duits woord, dat hij op
eei grappige manier uitspreekt Rasit
heeft zich helemaal op de Nederlandse
•1 geworpen. Hij vindt het moeilijk,
rrr.ar zet onverbiddelijk door. Zijn de
Arabische klanken afgestelde mond
Een maand geleden kwamen de
honderd Turken, die bij Indeco-
Coignet werken, plotseling in het
nieuws. De donkergekleurde Indeco -
werknemers, die in Wijk aan Zee
op uiterst oncomfortabele wijze waren
gehuisvest, kwamen min of meer in
opstand tegen de wijze, waarop zij
in Nederland moesten wonen. Hevig
teleurgesteld waren zij, die als Ooster
lingen zelf zo gastvrij zijn, over de
manier, waarop zij in het koele noor
den waren ontvangen. Het bedrijf
greep gelukkig onmiddellijk in en nu
slijten de Zaanse Turken een uiterst
tevreden leven in Zandvoort, waar zij
in twee keurige pensions worden ver
zorgd.
„Wij hadden, door de vestiging van
een afdeling in Turkije, al veel ervaring
met de Turken", zo vertelt de heer De
Graaf. „Wij wisten, dat vele geschoolde
arbeiders daar werkloos zijn en dat
de salariëring ver beneden de „wester
se maat" ligt. Begin september arriveer
den de eerste Turket hier. Natuurlijk is
het laten overkomen van deze mensen
vrij kostbaar, maar wij twijfelden er
">t aan, of de hogere produktie zal
deze onkosten volkomen teniet doen.
Want wérken kunnen ze, onze Turkse
werknemers. Wij hebben er helemaal
geen spijt van, dat we ze hebben aange
trokken. Zouden wij in de toekomst moe
ten kiezen tussen Italianen, Spanjaarden
of Turken, dan zouden wij zonder twij
fel wéér Turken nemen...."
Vooral de betere salariëring was
voor de jonge Turken doorslag
gevend, om iet geluk in het af
gelegen Nederland eens te pro
beren. De meester: van hen zijn ge
trouwd en hebben kinderen. Zij heb
ben voor de duur van één jaar voor
Indeco getekend. Maar wordt het
heimwee té groot, en dat gebeurt nog
wel eens. dan stelt het bedrijf hen in
staat om naar huis vrouw en kinde
ren terug te keren „Een Turk is een
uiterst gevoelig mens", zegt de Leer
De Graaf. ..Het valt soms lang niet
mee het heimwee naar vaderland en
gezin te overwinnen. Wij helpen ze
daarin zo goed mogelijk door het ge
ven van verantwoorde recreatk voor
al. Als ze merken dat je alles doet
om het ze naar de zin te maken. dan
zijn ze gelukkig air een kind. Zij her
kennen hierin hui, eigen gastvrijheid
en onbegrensde gulheid..,."
"eF arbeidscontract duurt een jaar
Dan betaalt het bedrijf de reis naar huis
en.... weer terug naar Nederland, als
ze dat willen Wanneer de Turken der-
ti" procent of meer van hun salaris naar
de familie in het vaderland sturen ont
vangen zij van het bedrijf een aanzien
lijke reductie op de pensionprijs. Meer
dan tachtig procent maakt hiervan ge
bruik.
