Kwart eeuw geleden:
Spectaculaire
aan de Nederlands-Duitse grens
-.
en
mwmm
Vondeling naar V.S.
ZATERDAG 7 NOVEMBER 1964
PAGINA
Caf^ln Sigismund Payne Best,
lntelligence Service-officier.
lan^f Wes
Majoor R. H. Stevens.
Café Bachus, waar het drama zich 9 november '39 afspeelde.
Luitenant Dirk Klop, die bij het
incidentwerd neergeschoten.
kucht, hele gewone Limburgse lucht Cen in 't bijzonder de stikstof daaruit) is een directe
en onmisbare grondstof voor de chemie van de Staatsmijnen. De chemische bedrijven
van de Staatsmijnen, dertig jaar geleden schuchter begonnen met stikstof halen uit de
'ucht, zijn thans uitgegroeid tot de grootste chemische industrie in ons land. Met nieuwe
v©el belovende produktie-programma's, met een grondstoffenbasis die zich niet alleen tot
°'ie maar ook tot aardgas uitbreidtU kunt er dagen ronddwalen tussen dreunende
compressoren, tussen zware stalen kolommen (waar die lucht gescheiden wordt), tussen
^entallen kilometers suizelende buizen, buizen, buizen. U kunt, ja uiteraard per auto, over
Reurige straten rijden langs, wat een dichter "kathedralen van de moderne techniek"
noemde. En ieder uur wordt uw conclusie duidelijker: dat u zich bevindt in een wereld die
niet helemaal meer van uw tijd is, maar in een wereld waar overmorgen allang begon.
Met verbazing luistert u naar de schijnbaar achteloze toelichting van de mensen die dit
alles verrichten. Zij dragen witte helmen, hun taal is doorweven met termen die pas over
tien jaar voor u begrijpelijk zijn. Nochtans proberen zij u vriendelijk uit te leggen dat die
ballpoint waarmee u uw aantekeningen maakt, en het toetsenbord waarmee vaardige
vlugge vingers deze woorden uittypten en de inkt die dit hele verhaal in uw krant leesbaar
maakt, uiteindelijk een basispunt daar in Limburg hebben. Bij de chemie van Staatsmijnen.
ELKE DAG ONTMOET IEDERE NEDERLANDER STAATSMIJNEN
„VENLO-INCIDENT" IN 1939 VOOR
NAZI'S ARGUMENT VOOR OVERVAL
»9
99
ien, tijdens welke Neder-
*«Uld iai 11JUOH3 ucme
teit |„;!-vat krampachtig zijn neutrali-
VolkH was ie handhaven. De be-
w'ondenh ?ide in die dikwijls tot opge-
•Winir 5? ld aanleiding gevende stem-
°f nietVT ,?aat er nu wat gebeuren
huiten len wi-l er werkelijk weer
bij dp ,nnen blijven of raken wij
er Dniip betrokken? Soms vlogen
De O v"egtuigen boven ons land.
Setrouw ndse regerlng diende dan
de bevn "?rnstige protesten" in bij
Sor>ls s"uKde instanties in Berlijn,
gelse ^|J.onden ook overvliegende En-
en jn ,oi gtu'gen onze neutraliteit
geprntfi. ®eval werd er even ernstig
de daa» 5d in Londen. Het was in
d°or h,;J! dat wij werden verontrust
de gervio'v-p n' dat de verloven van
talrenTo'l,seerde Nederlandse mili-
'ectief pV en ingetrokken en wij col
een zucht van verlichting slaak-
OP 10 november 1939 kon men
de. Nederlandse dagbladen
een kort bericht aantreffen,
van ij.aarl!1 melding werd gemaakt
gevalii.„ da' er schoten waren
Het uT aan„ de grens bij Blerick.
ten als die dreiging inhoudende maat
regel werd ingetrokken. Het was weer
met een sisser afgelopen. Toen vie
len die schoten aan de grens. En op
11 november kon men reeds in de
dagbladen lezen, dat er nog wel wat
meer aan de hand was geweest. Daar
waren twee Engelse onderdanen door
in burger gestoken Duitsers over de
grens gesleurd, daar was één Neder
lander neergeschoten. De Nederlandse
regering protesteerde krachtig, vroeg
in Berlijn om een ernstig onderzoek
en „De Tijd", bijvoorbeeld wijdde een
hoofdartikel aan de gebeurtenissen in
Venlo, waarin o.m. werd geschreven:
„Deze overval op Nederlands gebied
met wapengeweld, doodslag en men
senroof is zeker een van de ergste,
die ooit tegen een neutraal land 7tin
gepleegd."
Wat was er in feite gebeurd. Nu,
vijfentwintig jaar na het gebeuren dat
de geschiedenis is ingegaan als „Het
Venlo-incident", kan men dat nauw
keurig beschreven vinden in een boek
dat Captain Sigismund Payne Best,
die ten nauwste bij de zaak betrok
ken was, heeft geschreven onder de
titel van „The Venlo Incident". Het
is het bizarre verhaal van een spio-
nage-drama, waarin Duitse Nazi-gang
sters een voorname rol vervulden.
Wie was Captain Sigismund Payne
Welnu, hij maakte deel uit van
de Britse Intelligence Service en hij
was als zodanig gestationeerd in Den
Daag waar hij ook vóór het uitbre-
van de oorlog ai enige jaren
woonde. Hij onderhield in de dagen,
,"et_,nu °m gaat en die voor
;;„derland, achteraf gezien, een soort
tussen neutraliteit en oorlog
A"®lden geheime contacten met
anfT. 1 V" de lutelligence Service,
Hit- T Nazi-Duitsland een gevaar-
hiitp „fTari jeidden. Via hen komt
ke it er wel degelijk spra-
ler 6611 "Oppositie" tegen Hit-
Tb d!f voornamelijk wortel had ge-
Tn bf riZMtA hooggePlaatste militai-
hem "WeTmacht"' Hetgeen voor
biedt Zii wtfT tnige Perspectieven
Hind at h^ tVtatnWBeSrtnad?r °m"
dr'^Frarus1 ons land^—S
hem wel eens zou willen LtaoefeT.
Die ontmoeting vindt inderdaad plaats
in een klein hotel in Venlo. Payne
Bert omschrijft de majoor als „een
dikke, joviale, zelfbewuste Beier". Er
volgt nog een onderhoud en bij die
gelegenheid vertelde majoor Solms,
dat er in Duitsland sprake is van
een alleszins au serieux te nemen
voornemen om Hitier uit zijn macht
te ontzetten en om te komen tot het
sluiten van een vrede, vóór de oor
log nog goed en wei is uitgebroken.
Een hooggeplaatste Duitse militair
wil met hem besprekingen voeren.
Payne Bert ziet een hoogst interes
sant karwei opdoemen, maar beseft
tegelijkertijd, dat hij het niet alleen
kan doen. Hij wendt zich tot de Brit
se ambassade in Den Haag en krijgt
een helper toegewezen, majoor R. H.
Stevens. Beiden gaan nu nauw samen
werken en hun eerste zorg is: waar
kunnen wij die Duitse generaal met
goed fatsoen en in alle rust ontmoe
ten. De ervaring heeft Bert namelijk
geleerd, dat het, met het oog op een
eventuele plaats van samenkomst, niet
zo eenvoudig is te ontkomen aan al
lerlei belemmerende maatregelen van
het Nederlandse militaire apparaat.
Bert en Steyens wenden zich dus tot
generaal-majoor Van Oorschot chef
van de Nederlandse militaire geheime
dienst. Deze beseft dat er ietf bijzTn®
ders aan de hand is en hij belooft zijn
medewerking. Dat wil zeggen: hh
wijst een hem ondergeschikte officier
aan, die er voor zal kunnen °£gèn^
dat de twee Britten geen last zullen
hebben van (OTitrolerende Nederland
se instanties en dat de Duitsers zon
der extra-moeilpkheden het Neder
landse grondgebied zullen kunnen be
treden. Generaal-majoor stelt slechts
twéé voorwaarden, de (1 oor hem aan
gewezen officier moet de besprekingen
met de Duitsers als zwijgend toe
hoorder uiteraard kunnen bijwo
nen en men moet beloven dat er niets
zal worden gedaan dat de (welhaast
van het begin van de wereld ge
grondveste) Nederlandse neutraliteit
in gevaar kan brengen.
Op 19 oktober 1939 ontvangt Payne
Bert in Den Haag bericht, datde
Duitsers de volgende dag om tien
uur 's morgens een bespreking wil
len hebben in een café in Dinxperlo.
Hij gaat er heen m gezelschap van
majoor Stevens, de reeds genoemde
dr. Franz en van luitenant Klop, de
door generaal-majoor Van Oorschot
aangewezen otficier, die men overi
gens doet doorgaan voor captain Cop-
pens, Brits officier.
Na l!r?? wachten verschijnen
twéé Duitse militairen, die zich
voorstellen als kapitein Von
Seidlitz en luitenant Grosch.
Géén generaal dus. Om alle ach
terdocht, opgewekt door het lan
ge „lanterfanten" aan de grens
van twee Engels sprekende heren,
te ontkofen, verhuist het hele gezel
schap naar een privé-huis in Arnhem,
waar vrienden van Payne Bert wo
nen. Niettemin wordt de woning om
singeld door leden van de Nederland
se marechaussée, die zijn gewaar
schuwd door militairen van het leger
De aanwezige Duitsers raken in hefti
ge paniek en het kost luitenant Klop
(Coppens) de grootste moeite om de
situatie te redden.
Op 30 oktober vindt er weer een
bijeenkomst, nogmaals in Dinxperlo
plaats. Nu is van Duitse zijde mede
een majoor Schaemmel aanwezig. Hij
zegt: „Als wij iets tegen Hitier gaan
ondernemen, willen wij eerst weten
of er voor Duitsland een rechtvaar
dige en eervolle vrede inzit."
Payne Bert acht nu de tijd geko
men om rapport uit te brengen aan
Londen. Het antwoord dat hij daarop
ontvangt geeft hem aanleiding op de
eenmaal ingeslagen weg voort te gaan.
Op 7 november wordt er weer een
ontmoeting geprojecteerd, nu in Ven
lo, dat volgens de Duitsers zo gunstig
is gelegen. Pogingen om hen naar
Den Haag te doen komen, stuiten op
onverbiddelijk verzet hunnerzijds.
Bert en Stevens gaan dus naar dat
hotel in Venlo. Luitenant Klop (Cop
pens) begeeft zich inmiddels naar de
grens om de Duitsers af te halen. Hij
belt op naar Stevens en Bert: de
Duitsers zijn bang, zij willen niet naar
de stad komen, of jullie naar een op
Nederlands grondgebied gelegen grens-
café willen komen. Hotel-café Backus
Herungerweg 415, in Venlo. Beide
mannen gaan er heen, zij worden
ontvangen door Klop. Van Duitse zij
de is alleen majoor SchaemmeJ
aanwezig. Er wordt nóg een ont
moeting voor de volgende dag m
hetzelfde café gearrangeerd. De „ge
neraal" zou er dan ook zijn. Maar
op 8 november was er in café Backus
alléén Schaemmel. De generaal, zo
zei hij, was op het laatste moment
opgehouden. Hij moest aanwezig zijn
bij een uitgebreide stafbespreking die
Hitler had belegd naar aanleiding van
het aanbod van „goede diensten" dat
koningin Wilhelmina van Nederland
en koning Leopold van België geza
menlijk hadden gedaan.
Bert en Stevens stemmen nu, zij
het met enige tegenzin in met een
bijeenkomst de volgende dag vier uur
namiddags in hetzelfde etablisse
ment.
Negen november 1939. Payne Bert
en majoor Stevens begeven zich van
Den Haag per auto naar Venlo-grens.
Jan Lemmens, een garagehouder in
Den Haag, stuurt, want beide man
nen houden rekening met de moge
lijkheid dat zij na alle vermoeienissen
van de laatste dagen liever met de
trein naar de residentie zullen terug
keren. In de auto besluiten Bert en
Stevens dat „dit in ieder geval de
laatste keer is."
In het ochtendblad hebben zij ge
lezen, dat er in München in de „Bür-
gerbraukeller" een mislukte aanslag
op Adolf Hitler is gepleegd. Wat be
tekent dat?
Aangekomen in Venlo zorgt luite
nant Klop voor extra-politiebe
waking. Wanneer de auto bij
café Backus arriveert, consta
teert Payne Bert, dat de Duitse slag
bomen, die altijd néér waren gelaten,
nu waren opgehaald. Hij wordt be
vangen door allerlei onbestemde ge
voelens van sluimerend gevaar. MJ6
auto rijdt voor. Op de v®randaYa?
café Backus staat majoor Schaemmel.
Hij maakt gebaren van: de generaal
is binnen. Dan nadert van Duitsland
uit een open auto. waarin een aantal
in burger gestoken, in het wilde weg
met machine-geweren schietende ke
rels. Vier man springen eruit en
schreeuwen Bert en Stevens toe:
Handen omhoog!" Stevens zegt:
„Het lied is uit, Bert."
gen. Het stoffelijk overschot wordt in
ieder geval naar Berlijn vervoerd en
is sindsdien spoorloos.
Payne Bert en Stevens worden ge
scheiden en komen ieder afzon
derlijk, na verhoord te zijn in
het hoofdkwartier van de Gesta
po in Berlijn, terecht in verschillen
de concentratie-kampen. Zjj zien el
kaar weer terug als zij in april 1945
door de Amerikanen worden bevrijd.
Jan Lemmens wordt in oktober 1940
weer vrijgelaten en hij treedt in 1948
tijdens het Neurenbergse proces op
als getuige in de zaak tegen Schel
lenberg. Want naderhand is gebleken
dat majoor Schaemmel in werkelijk
heid niemand minder was dan deze
Schelenlberg, een notoire Gestapo-
schurk en rechterhand van Heinrich
Himmler. Zoals naderhand blpkt dat
bij de overval in Venlo ook een aan
tal in de nabijheid werkende heden
van de Duitse arbeidsdienst onder lei
ding van Otto Skorzeny (die later
Mussolini zou „bevrijden' en die te
genwoordig in Madrid correspondent
It te wezen van een Westduits dag
blad voorzover hij al geen in- en
exportzaak drijft) zijn betrokken ge-
Wz1eliier het „Venlo-incident". Ge
zien hetgeen nog volgde was het een
welsiwaar nogal spectaculair, zij het
niet al te belangrijk voorval uit de
geschiedenis van de Tweede wereld
oorlog. Het werd destijds door de
Duitsers eerst gebagatelliseerd als
niet ter zake doende, het werd door
hen echter als „argument" gebruikt
toen zij op 10 mei 1945 ons land
wederrechtelijk binnenvielen. Het was
echter in ieder geval een van de vele
wandaden, dank zij welke Nazi-Duits-
land de oorlog heeft verloren. H.H
Hun worden vervolgens de hand
boeien omgedaan en zij worden naar
het Duitse dus op Duits grondge
bied gelegen douane-kantoor ge
bracht. Evenals Jan Lemmens, de
chauffeur, die van niets wist.
Luitenant Klop (Coppens) niet, hij
tracht schietend en wel te vluchten,
maar j N, wordt zélf neergeschoten
en dodelijk gewond over de grens ge-
j'eVc'' lijk wordt naar Düssel-
dorf vervoerd, waar het, merkwaar
digerwijze wordt gebalsemd. Men ver
moedt nu met een eventueel op te
voeren „schijnproces" te doen te krjj-
gin^vI^^M1' 6„nov- °P uitnodi
ging van de Amerikaanse regering zal
voorzitter van de PvdA-fractie in
de Tweede kamer, dr. ir. A. Vondeling
ié november naar Amerika gaan. Dr.
vondeling zal daar gedurende een week
met vooraanstaande regeringsfunctiona
rissen op het terrein van de buitenland
se politiek besprekingen voeren en van
gedachten wisselen over de meest re
cente ontwikkelingen die samenhangen
met de verhouding tussen de Verenigde
Staten en Europa Met name zullen daar
bij aan de orde komen de NAVO, de
Kennedy-ronde en de MLFalsmede
de huidige moeilijkheden binnen de
EEG.
van
lucht leven
Staatsmijnen zijn
bij vele
dagelijkse dingen,
direct of indirect
betrokken,
bijvoorbeeldibij:
antivries
antraciet
asfalt
babydolls
babykruiken
bekers
binnenmuurstenen
carbolineum
celluloid
citroenpersen
cokes
costuums
dameskousen
elektriciteit
emmers
essences
gas
geneesmiddelen
haarborstels
hengelsnoeren
japonnen
kabelbeWeding
kampeerartikelen
kleurstoffen
knijpflessen
kogellagers
krulspelden
kunstleer
kunstmest
lakken
lijm
mantels
motteballen
naaldhakken
nachthemden
overhemden
pantalons
parfums
pedaalemmers
prullemanden
pyjama's
regenjassen
rioolbuizen
rolschaatsen
schoorsteenpijpen
sokken
speelgoed
sponsen
Syntraciet
tafelkleedjes
tandenborstels
tegels
tuinslangen
veevoer
verf
verpakkingsmateriaal
vishengels
visnetten
vitamine-preparaten
vlaggen
wasmiddel-flessen
waterkranen
zeilen
zonnebrillen
