m
Actueel thema
gestrand in
onvolwassenheid
In onmetelijk gebied leven
ruim 60.000 Eskimo's
Toektoedjuakseokniakpoenga
Ik zal een grote jagen
Ontmoeting
met blanken
verre van
voordelig
Mislukt boek van jong schrijver
„Darwin Gezellen"
Panorama
der volken:
uitermate
boeiend
Boeiend gegeven
Toektoe
Uit de grondl
i
j
fik W
-
ÉmêmC
EWALD VANVUGT
vermoeiend boek
UITGEVERIJ De Bezige Bij is
een bedenkelijke weg ingesla
gen, nu ze de waarde en be
tekenis van een boek voornamelijk
gaat uitmeten op het aantal exem
plaren, dat in de circulatie is. Haar
uitgangspunt is geworden: wat wil
len de mensen lezen Het aanbod
wordt hoe dan ook afgestemd op
de behoefte. Toegegeven, een uit
geverij is geen liefdadigheidsinstel
ling, wel een bedrijf, dat ook zijn
portie van de welvaartskoek wil
veroveren. Niettemin loochent een
uitgeverij als deze haar eerste en
belangrijkste taak, wanneer ze een hij geen flauwe notie-te hebben. - j
boek anders dan om zijn geestelijke
en culturele kwaliteit bij de lezer
aanprijst.
Darwin gezellen" is
tenslotte een vermoeiend
boek. Het modernisme om
met de ik-vorm (of welke hoofd
figuur ook) te goochelen, is zeker
geen bevestiging van schrijversta
lent. De schrijver dient zich hier
aan als puzzelontwerper. Hij ver
geet, dat de lezer het verhaal dui-
Toektoedejuakseok-
NIAKPONGA" is een Es
kimo-woord en' het betekent „Ik
zal een grote kariboe jagen". „Es
kimo" is geen Eskimowoord en
het zijn dan ook alleen de blan
ken die hen zo noemen. Dit woord
betekent „rauw-vlees-eter" in de
taal van de Indianen in de noorde
lijke wouden rond de Hudsonbaai.
Een Franse Jezuiet, die als mis
sionaris bij deze Indianen werkte
schreef er over in een van zijn
rapporten en sindsdien maken wij
gebruik van de benaming die de
Indianen voor hun nog noordelij
ker levende buren hadden. De Es
kimo zelf noemt zich „Inoek", dat
is „man" of „mens".
delijk voor zich wil zien. Aan let
terlijke herhalingen van fragmen
ten, zoals in dit boek, heeft hij niets.
Ze dragen nergens bij tot een af
bakening van het verhaal.
W. HELVERSTEIJN. j Twee Netsilck-vrouwen, kouwend op
1 een stuk zoolleer tot dit soepel is ge-
j worden
PLUS
12 FEBRUARI 1905
y' *jgt. YM feu-i
Kariboe-Eskimo's in Canada tijdens
een zang. en dansavond.
(Foto F. WGoto, Life Magazine)
En die belangstelling zou men in dit
geval zeker verwachten, omdat de
schrijver een onderwerp aansnijdt, dat
door wie of wat dan ook (laat het dr
Trimbos zijn of de Amsterdamse poli
tie) de laatste tijd opvallend actueel is
geworden.
Vanvugt hij schreef het boek in 1963,
toen hij 19 jaar oud was beschrijft de
intieme verhouding tussen een jongen en
een oudere man. De verhouding dus van
twee homofielen. Wanneer de jongen een
meisje leert kennen en op zijn manier
andere leefmogelijkheden ontdekt, ver
koelt althans van zijn kant de vriend
schap. De relatie brokkelt af. De oudere
man vindt tenslotte'de dood in zijn des
illusie, die hem langzaam maar zeker
heeft gesloopt De schrijver laat dat pro
ces verlopen op een wrede en onmense
lijke manier. Van hogere waarde schijnt
hij geen flauwe notie te hebben.
TT ET gegeven is op zichzelf boeiend
Het feit, dat duizenden mensen de boe- l-l genoeg om een fascinerend verhaal
ken van Ewald Vanvugt willen lezen, Is *-*- te schrijven. Vanvugt is daarin niet
voor mij geen bewijs, dat het lezens- helemaal, of beter: helemaal niet, ge-
waardige boeken zijn. Toch wordt dat siaagd. Wie alle smakeloze franje, waar-
gesuggereerd op de omslag van Van- ;n sex en drank ais zoete koek gepresen-
vugts laatst verschenen boek „Darwm teercj worden, schrapt, houdt een bloea-
(«czellen dat De Bezige Bij nog wel arme geschiedenis over. Behoudens enke
met trots de lezers aanbiedt. Laat die le fragmenten, waarin Vanvugt tenmin-
omslag-tekst terwille van de reclame ge- sfe bewijst, dat hij schrijven en goed
schreven zijn de kritische lezer zal met schrijven kan, is er niets, waarmee hij
enige reserve aan het boek beginnen, als de aandacht van zijn lezers terecht kan
hij bovendien nog moet vernemen, dat vasthouden. Wel wordt dan duidelijk, dat
het geschreven is door een „kontrover- Ewald Vanvugt met het thema geen raad
sieel en geruchtmakend" schrijver. Dat weet. Hij praat om de zaak heen, pro-1
riekt sterk naar sensatie, in dit geval beert met zogenaamde openhartigheid
roman, v^aarin een algemeen of bijzon
der menselijk gegeven een bepaalde dra
matische vorm krijgt, komt al evenzeer
bedrogen uit. Zo'n drama vraagt span
ning, dat wil zeggen: door het overschrij
den van algemeen aanvaarde normen
komt er kortsluiting. Die normen, al of
niet aanwezig, bepalen de hoogspanning,
In „Darwin Gezellen" zijn geen nor
men te vinden: er is geen spanning, de
lezer verveelt zich na tien bladzijden. Het
meest illustratief daarvoor is misschien
wel het feit, dat in het boek geen spran
keitje humor te vinden is. Humor en ernst
ze maken elkaar volledig bepalen
de kracht van het drama.
Er zijn momenteel, schrijft dr. G.
van den Steenhoven in het hoofdstuk De
Eskimo van het boek „Panorama der
volken" ruim zestigduizend Eskimo's in
het totale Eskimo-gebied van Canada,
Alaska, de Aleoeten en Groenland. Dit ge
bied is van een enorme uitgestrektheid.
De Eskimo's leven aan weerszijden van
de poolcirkel, van de Aziatische Bering-
straat oostwaarts tot over Groenland,
langs onmetelijke kusten en in Cana
da op de toendra diep het binnenland
in. Het is een eindeloos land, met onaf
zienbare sneeuw- ern ijsvlakten de zo
mer is maar zeer kort en sneeuw
stormen die zelfs de Eskimo's dwingen
soms enige dagen binnen te blijven.
De sneeuw, aldus dr. Van den Steen-
hoven, is een zeer constructief element
in het Eskimo-bestaan". Tegelijk met
de sneeuw valt ook althaps in een
groot deel van Canada de gehele win-
terwaning van de Eskomo op aarde. Met
het lange sneeuwmes worden grote blok
ken uitgesneden die spiraalsgewijs de
woning gaan vormen en waarvan het
sluitstuk, de top, de gehele structuur
stevig overeind houdt. Spleten en voe
gen worden met sneeuw gestopt, de wan
den worden buiten met sneeuw bedol
ven, de sneeuwgang waardoor men bin
nenkomt, wordt aangelegd en binnen
wordt de achterste helft van de vloer
met sneeuw opgehoogd tot er een plat
form ontstaat dat als zitplaats en bed
kan dienen. De werkplaats voor de vrouw,
de staanplaats voor de traanlamp, de
plaats voor het te ontdooien voedsel, al
les wordt van sneeuw gebouwd. Als de
vloer na enige tijd door de bewoning
smerig is geworden gaat er een verse
laag sneeuw overheen, lekkende plek
ken in het dak worden met sneeuw
gedicht, sneeuw wordt bij gebrek aan
ijs ontdooid tot drinkwater, en het vuil
van de baby-luiers wordt met sneeuw
geabsorbeerd".
Er zijn diverse groepen Eskimo's die
onder eigen namen bekend staan, meest
al afgeleid van de plaats waar zii wo
nen. In zijn bijdrage heeft dr. Van don
Steenhoven voornamelijk twee groepen,
genomen als uitgangspunt voor zijn be
schrijving van het volk, de Netsilik- en
de Kariboe-Eskimo's. die beiden leven
ten westen van de Hudsonbaai. noorde
lijk van de Canadese provincies Ma
nitoba en Saskatschewan. Dit is geen be
zwaar, zegt hij, omdat het traditionele
denken en leven van alle Eskimo's on
geveer gelijk is.
De Netsilik-Eskimo's wonen in het
uiterst onherbergzame gebied van de
magnetische pool. Netsilik betekent
„waar zeehonden zijn". Deze Eskimo's
worden door hun buren gevreesd om hun
moordlust. De Kariboe-Eskimo's leiden
een geheel binnenlands leven, dat vol
komen afhankelijk is van de kariboe, het
wilde rendier van de toendra. Zij ge
bruiken niet, zoals de andere Eskimo's,
zeehondentraan voor kook- of verwar
mingsdoeleinden. Hoewel hun winter
een van de strengste is van het noorden,
kennen zij geen enkel stookmiddel.
[elk door een jager bezet zijn. Het jagen
gaat dan als volgt:
„Vroeg in de morgen gaan de jagers
uit het kamp, elk met zijn hond die ge
traind is om ademgaten op te sporen.
Zodra er een is gevonden, verwijdert de
jager de kleine sneeuwkoepel boven de
[luchtpijp en breekt het dunne laagje ijs
aan de oppervlakte weg, waarna hij met
een lange benen staf de liggipg van de
waterpijp aftast. Want het is mogelijk
dat die pijp enigszins scheef ligt en het
is straks bij de harpoenstoot noodza
kelijk om zekerheid te hebben omtrent
de ligging van het gat. Nu wordt de
sneeuwkoepel erboven weer gerestau
reerd.
Tenslotte hangt de jager in een ope
ningetje een „meter", hetzij een dun
ne benen pin, die in het water van het
gat steekt, hetzij een stukje zwanedons
dat op een stukje robbenvlees is gsto-
ken. Nu kan het wachten beginnen, dat
uren of zelfs een dag kan duren. Zodra
de opwaartse druk van het water waar-
in de zeehond opkomt de „meter" doet
bewegen, neemt de jager zijn harpoen
op en wanneer hij het snorkende adem-
geluid hoort stoot hij toe en treft zijn
doel, zonder de zeehond zelf te kunnen
zien.
naar speculeren op een
langstelling.
ongezonde be-
Nu Is Vanvugt een schrijver, die min
der gerucht maakt dan hem vermoede
lijk zelf lief is En dat hij kontroversi-
eel is (het woord bestaat niet, misschien
zijn onmacht te versluieren, kortom, voor
de prijs van vijf gulden per boek be
wijst hij zijn onvolwassenheid.
Nu kan hij met zijn tekst en uitleg
twee kanten uit. Hij past een literair
maniertje toe, namelijk, dat het ver-
Verdun, die niet met Ewald Vanvugt
namelijk minder om, dat iemand tegenvereen2eivigd mag worden Aldus opge-
i °pr0eit dan W® zet z°u „Darwin Gezellen" een ver-
noo mj dat cioet. slag> 7Q men wil een documentaire, kun-
trett een boek ^at slechts wefnigen kan nenzljn' Maar dan heeft het al heel wei
«relt een Doek, aat siecnts weinigen Kan heteirenen Hof io
Hoezeer het leven van deze Eskimo's
wordt beinvloed door de kariboe blijkt
uit hun kalender. Enkele namen van de
ze kalender zijn:
Toekiliarvik „Als de eerste in be
weging komen". Dat is in de loop van
april, wanneer de kariboe (Toektoe) uit
het zuiden naar het noorden trekt.
Atervik „Als ze komen". Dit is be-
g.'ii mei. De eerste kudden, met kalf-
dragende wijfjes verschijnen.
Kanralek „De twee soorten huid".
De dikke lichte wintervacht van de
toektoe valt uit en maakt plaats voor de
fijne bruine zomervacht. Dat is in be
gin juli.
Amerajarvik „Wanneer d& gewei
en hun vilt verliezen". Het is eind sep
tember.
Katagarigvik „Wanneer ze hun ge
weien verliezen". Begin december.
Zo is er het hele jaar door de tijdsaan
duiding via de toektoe. de kariboe. Zij
jagen op het land achter de kariboe
aan,, met het geweer, en in rivieren en
r.-.eren, gezeten in hun kajak, die be
spannen is met kariboehuid. Dat is de
manier van jagen die het meest eervol
is. De jagers wachten soms dagenlang
bij de oversteekplaats en als de kudden
dan verschijnen peddelen ze in volle
vaart er op af. Hoe roemvol dat Is
zegt dr. Van den Steenhoven, blijkt uit
de vele liederen, die er aan gewijd zijn,
zoals het volgende van een oude man:
Aja i-ja ajaja
Het gelukkigst ben ik
bij het terugdenken aan de jacht in
de kajak.
Bij de jacht te land
was ik nooit zo'n beroemdheid
temidden van Toektoe's kudden.
En een oud man die kracht zoekt in
zijn jeugd
wil liefst maar denken aan de daden
waarmee hij eens roem oogstte.
Aja i-ja ajaja
De Netsilik Eskimo's hebben een gro
te faam op het gebied van de zeehon-
denjacht. De honderd kilo zware „netjerk'
en de baardrob, die drie maal zo zwaar
In de Eskimowereld spelen geesten eed
zeer grote rol, er zijn talloze taboes uit
vrees voor de kwaadwillende geesten. De
oorsprong daarvan is volgens een Net-
silik-vrouw: „Vroeger groeiden de kin
deren op uit de grond, als bloemen. Al
les groeide uit de grond en de mensen
leefden van de grond. Er waren geen die
ren om op te jagen. En men wist nog
niets van alle strikte taboes die wij n®
in acht moeten nemen. Want er dreig'
den geen gevaren. Maar ook kende me®
niet de genieting, die wij na een zwar®
dagtaak kennen. Toen gebeurde het da1
een weesm&isje in zee werd geworpe®
toen mensen in aaneengesloten kajak®
het fjord overstaken. Niemand trok zich
iets van haar aan en ze werd in het wa'
ter geduwd, toen zij probeerde ongemerK'
met de anderen op het kajak-vlot te kO'
men. Maar die slechtheid van andere®
deed haar veranderen in een machtig®
geest, de grootste van alle geesten dj®
wij hier vrezen. Zji werd Noeliajoek, dl®
de dieren maakte die wij nu jagen. E®
zo nam zij wraak, want nu komt alleS
van haar alles wat wij vrezen em bC'
minnen voedsel en kleding, hongere®
slechte jacht, overvloed en gebrek aa®
kariboes, zeelhonden, vlees en spek. E®
terwille van haar hebben de mensen toef
alle taboes moeten bedenken, die het 1®'
ver zo moeilijk maken. Want nu leefde®
zij niet langer van de grond maar va®
schuw levend wild".
De ontmoeting met de blanken Is vo®f
de Eskimo's, zoals voor zoveel ni®"'
blanke volken, verre van voordelig ge'
weest. Integendeel, men mag gerust va®
„fataal" spreken. De Groenlanders "'1®
er onder Deens bestuur beter van af g®'
komen, dan de Eskimo's in het Canades®
gebied. In het door de Verenigde State®
van Rusland gekochte Alaska is het ni®
zo best gesteld. Het officiële beleid va®
de V.S. stuurt recht op de amerikanis®'
tie van de Eskimo's aan en negeert cige,
cultuur, taal en levenswaarden. tf®,
is een cultuur, zegt dr. Van den Stee®"
hoven, die op het eerste gezicht slech"
gericht is op behoud van het naakte b«'
staan, maar die over een rijk potent!®1)
van diep menselijke expressie beschik®
Dit rouwlied van een jager om zii®
zoon. mag daar een voorbeeld van zij®'
Een man ging op weg, hij ging allee5
Hij liep in de kou, hij liep in de wi®
Hij ging naar de Heuvel.
In de sneeuw zag hij iets liggen,
Het was geen haas,
het was geeJJ
sneeuwhoC
Iets kouds
Handen staken omhoog uit de sneeiW'
Voeten staken omhoog uit de sneeW
De handen waren aangeknaagd doo®
vosse®.
De voeten waren geknaagd door wolv®
De vader keek, keek zonder een wo°rf
W'te zegg®
Hij sloeg de sneeuw van die kleren-
Hij blies op de ogetn, hij blies op de -r
F m°®
Hij legde zijn hart er op,
- Zijn hart tegen het andere hart,
Maar de zoon bleef koud, bleef k®r,
f als een ste^
Onbeweeglijk als ijs
kan worden, komen het mees: voor. Ze[
krabben als 's winters de zee bevriest i En drie nachten lang
een gat om te kunnen ademen, want
interesserenhoogstens is het voer
nig te betekenen. Het is een aaneenscha
keling van strikt particuliere belevenis
voor psychologen en sexuolog^. Het issen van meneer Vefdun> die mIj even
in aie weinig interesseren als die van mijn
buurman.
ronduit een slecht boek
zin, dat het vrijwel aan geen enkele
voorwaarde voldoet om de belangstel
ling van de lezer blijvend op te roepen.
Wie het boek wil onderkennen als een
langer dan 20 minuten kunnen ze niet
onder water blijven. Ze komen voortdu
rend bij het zelfde gat terug en als ten-
slotte het ijs een paar meter dik is heeft j
het ademgat de vorm gekregen van een
pijp open water, zo diep als het ijs dik is
en zo wijd als een zeehond. Daar elk I
dier meerdere ademgaten heeft moeten
:el mogelijk gaten in het jachtveld'
Kon de vader niet meer denken.
Kt®
Hij raakte de weg kwijt, hij raa^h
verdwa®
Hij had geen licht meer.
Geen licht meer in zijn hoofd.
Nu, nu zingt de vader,
Hij zingt met de anderen.
En zij allen zingen:
Zij zingen om de zoon.
EWALD VANVUGT:
„Panorama der volken" zal in drie de
len een beeld geven van volken en cultu
ren op deze wereld, van niet-westerse
volken met name. Geen inventarisatie,
geen encyclopedie, maar echt een pano
rama van volken. Zo wordt in het voor
woord op deze uitgave (Romen en zonen
te Roermond) gezegd door dr. P. van
Ernst, wetenschappelijk hoofdmedewer
ker aan de Rijksuniversiteit van Gronin
gen. Hij en zeven andere deskundige
medewerkers geven in het onlangs ver
schenen eerste deel een overzicht van
volken in Amerika en Oceanië.
Dit oerste deel is uitermate boeiend.
Eskimo's, Indianen, Negers, Papoea's en
anderen verschijnen in woord en beeld
in hun politiek, religie, geschiedenis, cul
tuur, kunst, economie, liefde en alle an
dere aspecten die hun leven vormen.
Het boek is bestemd voor vakman, stu
dent, leraar en onderwijzer, zegt dr. Van
Ernst, maar vooral voor een ieder die
meer wil weten van de vele anderen,
waarmee hij samen op een wereld woont.
Met dit laatste kunnen we het volledig
eons zijn. Wie zich interesseert voor die
verre, vreemde volken, die tegenwoor
dig steeds meer in de belangstelling ko
men, heeft aan „Panorama der volken"
een kostbaar bezit.
In bijgaand verhaal is een (kleiine)
greep gedaan uit het interessante hoofd
stuk dat dr. G. van den Steenhoven, lec
tor aan de universiteit te Nijmegen,
schreef over de Eskimo's.
Elk van de drie delen kost 35 gulden.
Bij inschrijving op alle drie Is de prijs
32 gulden per deel. Deel 1 en 3 zullen dit
jaar verschijnen.
