Eerst moeten
de mensen
denken,
daarna
de computer
teilen
Herman Hollerith
Eerste elecfronische
Wat doet de computer
Hoe werkt hij
Nieuwe cieneratie
26 MAAKT 1965
PLUS
Qe beroemde, in de 17e eeuw levende. Fransman Blaise
Pascal was, behalve een groot wijsgeer en wiskun
dige, óók een goede zoon: toen hij in, het jaar 1642
bemerkte dat zijn vader, die belast was met het innen
Van belastinggelden, vele kostbare uren verloor met het
Haken van berekeningen, construeerde hij, na enig
denkwerk en wat experimenteren, een eenvoudige re
kenmachine. De machine bestond uit een serie onderling
verbonden tandwielen. Bij elke slag van een wiel werden
otJr«»matisch óók alle andere zeven wielen in beweging
gebracht. En als we de uitvinder van het telraam nu even
buiten beschouwing laten kunnen we zeggen: in 1642
bouwde Pascal de allereerste computer
automatische of automatische ma
chines, gelijk gekregen? Natuur
lijk, de werkgelegenheid is veran
derd, en zal zich in de toekomst
nog meer wijzigen. Laten we, ech
ter niet vergeten, dat de produktie-
mogelijkheden, juist door het ge
bruik van computers, aanzienlijk
zijn uitgebreid. Er zullen altijd be-
slissingen genomen moeten wor
den, die geen machine, hoe inge
wikkeld ook, kan nemen. Er zal al
tijd „denkwerk" verzet moeten
wordendoor mensen. Geen
computer kan dit werk overnemen.
Die moet namelijk altijd eerst zijn
instructies krijgen
GER P.
En nu: werkloosheid ten gevolge
van het vele werk dat door de com
puters van de mens overgenomen
wordt? Weineen. Hebben degenen,
die zich in de vorige eeuw verzet
ten tegen de invoering van half-
Zou Blaise Pascal, indien hij in
otize tijd zou leven, zich verbazen
°ver de ontwikkeling die zijn sim
pele, met de hand te bedienen ma
chientje, heeft doorgemaakt? Zou
^ij zijn verwondering uitspreken
°Ver apparaten, die b.v. in één se
inde 15.000 optellingen maken
^an getallen, bestaande uit 10 cij
fers? En zou hij met stomheid ge
lagen zijn, als hij zag waartoe
Computers nog méér in staat zijn
^an slechts „rekenen" in engere
Zin?
;.>/"•-O'fiCii'/- f--'
COMPUTER brengt de TOEKOMST
heel s.'.el nabij
De eerste „computer"' in 1642 gecon
strueerd door Blaise Pascal
in zijn ontwerp gestalte te geven, hoe
wel het experimenteren hem zijn gehele
vermogen kostte.
Belangrijk is het jaar 1890. Dan vindt
in Amerika een grote volkstelling plaats
Men verwachtte ongeveer 10 jaar nodig
te hebben voor de verwerking van alle
gegevens. De uitslag van de vorige tel
ling in 1880 (waarbij 50 miljoen mensen
betrokken waren) liet 1 jaar op zich
wachten. De bevolking was in 10 jaar
tijds echter met 12 miljoen zielen toege
nomen.
Maardurfde een experiment
aan. Herman Hollerith, een statisticus
uit Buffalo, werd belast met de veelom
vattende administratie. Hollerith gebruik
te voor de verwerking van de gegevens
ponskaartenmachines, een toepassing van
de ideeën van Babbage. Twee jaar la-
ter, in 1892. waren 62 miljoen Amerika
nen geteld....
De „taal", die de machine moet kunnen
verstaanwas een belangrijk element. Bij
Hollerith bestond deze „taal" uit in kaar
ten geponste gaatjes. De kaarten werden
tussen een stroomgeleidende ieesborstel
en een metalen rol geleid. Door de elec-
trische impulsen, die op deze manier
ontstonden, werden electromotoren aan
gedreven ter besturing van de verschil
lende machinefuncties.
Een „stroomversnelling' ontstond
bij de geweldige ontwikkeling van de
electronica. Het werd nu mogelijk om
mechanisch werkende delen in de ma
chine te vervangen door veel sneller
werkende, en bedrijfszekerder electro-
nische onderdelen. Van nog groter be
lang werd in later jaren echter hel
gebruik van een „stored program"
(een -opgeslagen programma"). Dit
betekent, dat de rekenmachine in zijn
geheugen" opdrachten tot het doen
van bepaalde series rekenkundige en
logische bewerkingen kan opnemen, en
deze opdrachten daarna verder zonder
menselijke tussenkomst kan uitvoeren.
En toen, in 1945, was dan eindelijk de
eerste electronische computer gereed
Deze machine, die men de ENIAC noem
de (Electronic Numerical Integrator and
Calculator) was gebouwd aan de univer
siteit van Pennsylvania. De computer
was gebouwd in opdracht van de Ameri
kaanse Marine voor het berekenen van
de baan van projectielen. De ENIAC kop
het voor die tijd indrukwekkende aantal
van 5000 optellingen per seconde maken.
Overigens was deze eersteling een echt
„probleemkind": als b.v. de volgorde
van een aantal bewerkingen gewijzigd
moest worden, bracht dat geweldige com
plicaties met zich mee, en moesten
duizenden draadverbindingen in de ma
chine veranderd worden.
„Computer" betekent „rekenmachine"
Maar de computer doet heel wat meer
dan rekenen. Op talloze terreinen is de
computer een onmisbare, tijd- en ar_
beidsbesparende helper geworden.
Bij het samenstellen van schema's
en dienstregelingen voor goederenver
keer.
Men gebruikt computers bij het on
derzoek en de ontwikkeling van straal-
en raketmotoren.
Bij sportwedstrijden (Tokio!) en gro
te verkiezingen.
Computers vertalen Russisch in be
dijk Engels met cen snelheid van
1800 woorden per minuut.
Computers doen weervoorspellingen.
Ook de medische wereld gebruikt
computers: als aan de machines gege
vens van de patiënt (leeftijd, geslacht,
polsslag, temperatuur enz) zijn verstrekt,
krijgt de arts een aantal suggesties voor
de diagnose.
en PTT maken gebruik van
ponskaarten als stortingsformulieren.
En.natuurlijk worden cr grap
jes met computers uitgehaald. Misschien
I hebt u het ook in de kranten gelezen: in
Amerika kan een jongeman, wanneer hij
1 de machine via de ponskaart enkele ge
gevens van zichzelf verschaft, enkele se-
I conden later naam, adres en kwaliteiten
van het meisje te weten komen, dat het
beste bij hem past. Volgens onze elec
tronische vriend althans
Het is dus niet alleen „rekenen" wat
de computer doet. Men beveelt soms dan
ook de naam „electronische informatie
verwerkende machine" als een betere
vertaling van „computer" aan.
Kort samengevat komt het hierop neer:
iedere computer bestaat uit vijf onderde
len: I. invoer, 2.g eheugen, 3. rekenor-
gaan. 4. programma-orgaan. 5. uitvoer.
Door middel van de invoer (1) kan
men de gegevens, waarmee de bewer
kingen moeten worden uitgevoerd, aan
de machine meedelen. Dit kan op ver
schillende manieren: via ponskaarten,
geponste papieren band, magnetische
band, magnetisch schrift. De snelheid
waarmee getallen kunnen worden inge
voerd varieert van 20 tot 100.000 cijfers
per seconde.
De ingevoerde getallen worden in het
geheugen (2) vastgelegd. Het geheugen
bevat ook de instructies, die samen het
„programma" vormen. Dit zijn de op
drachten voor eenvoudige bewerkingen,
die de machine kan uitvoeren (optellen
van 2 getallen, opbergen van een resul
taat in het geheugen) en die in een be
paalde volgorde worden afgewerkt (3).
Door het programma-orgaan (4) wor
den de instructies in de voorgeschreven
volgorde ontleed, en de functies van de
machine, die de bewerking moeten uit
voeren, in werking gesteld. De ontleding
Xan Programma is belangrijk, om
dat de machine niet, zoals de mens, vol
ledig bewerkingen „onthouden" kan. Wij
„weten" b.v. dat 81 gedeeld door negen,
negen is. De computer ;,weet" niets; hij
kan slechts resultaten produceren aan de
hand van door de mens zorgvuld tg Opge
stelde instructies, die samen het „pro
gramma" vormen.
Het rekenorgaan (3) bevat een aantal
..telwerken", waarin de rekenkundige be
werkingen worden uitgevoerd. Alle re
kenkundige bewerkingen verkrijgt men
door series hypersnelle optellingen en af
trekkingen. Een deling als 81:9 voert de
machine als volgt uit: 81—9 72—9 63—
9 549 45 enz. De uitkomst 9 is dan het
aantal malen negen dat afgetrokken kan
worden vóór de machine een negatief re
sultaat vaststelt.
De laatste fase, de uitvoer (5). Men
kan de resultaten van de berekeningen
verkrijgen in de vorm van ponskaarten,
ponsband. magnetische band of gedrukte
overzichten. De snelheid is afhankelijk
van de vorm van uitvoer en varieert van
10 tot 100.000 cijfers per seconde.
In de nabije toekomst zullen de in- en
uitvoermogelijkheden belangrijk worden
uitgebreid. Men neemt op liet ogenblik
proeven,met in- en uitvoerorganen voor
ontvangst en afgifte van electrische im
pulsen. Hierdoor zal liet mogelijk worden
computers op een afstand (b.v. via tele
foonlijnen) te gebruiken (Tele-proces-
sing). IBM Nederland ;s hiermee reeds
zéér ver gevorderd. In ontwikkeling zijn
ook invoerorganen, die gesproken woor
den kunnen verstaan en opnemen; het
zal dan mogelijk zijn de machines mon
deling te instrueren
men bedenkt, dat er net zoveel nano-se-
conden in een second© gaan als seconden
in ongeveer 30 jaar.
In de V.S. en West-Europa waren eind
1964 rium 16.000 computersystemen in
gebruik- Eind 1962 waren het er 9500 en
in I94'10. In Nederland zijn
volgens gegevens van de Stichting Stu
diecentrum voor Administratieve Auto
matisering te Amsterdam ongeveer
225 computers geïnstalleerd. Nederland
neemt met deze cijfers met België
P v machines), Duitsland en
Frankrijk een middenpositie in, procen
tueel ver achter Zweden en Zwitserland.
In komende jaren zal de computer
ongetwijfeld een steeds grotere plaats
gaan innemen. Deskundigen voorspellen
dat m 1970 het aantal computers in Ame
rika rond de 50.000 zal liggen. De snelle
van de automatisering wordt be-
scnouwd als een tweede industriële revo-
Lu; v hier bestaat soms de vrees,
aat net individu steeds meer op het
tweede pian komt.
ft automatisering in de produktiesec-
,?j_ tf t nu toe heeft gedaan is voorname
lijk net overnemen van massale routine
werkzaamheden. De doelmatigheid van
ae menselijke arbeid is hierdoor belang
rijk verhoogd. Deze ontwikkeling kan
ecmer hechts voortgang vinden als men
meer dan tot nu toe kan beschikken over
Personeel met een hoger ontwikkelings
niveau.
Dit is geen koffie-automaat, maar een
elektronische machine voor het reser
veren van plaatsen, in gebruik bij de
Scandinavische luchtvaartmaatschappij
SAS.
Het nieuwste systeem, de I.B.M--360,
een computer van de „derde genera
tie". Maar de mensen kunnen er niet
gemist worden.
Het grote bezwaar van de eerste com
puters, zoals de ENIAC. was hup enor
me omvang, die hen ongeschikt maakte
voor een normale kantoorruj»mte. Lang-
zaamaan werd het beter: de machines
werden kleiner, de hoeveelheid werk die
ze konden verzetten steeds groter. In Ne
derland werd in 1957 de eerste reken
machine geïnstalleerd.
De omvang van de eerste computers
was het gevolg van het gebruik van elec-
tronenbuizen. Een omwenteling was de
vervanging van deze buizen (die zorgen
voor 'n geweldige versterking van zwak
ke electrische stromen) door de moderne
transistors. Tot dan toe maakte men ge
bruik van kaartjes met bedrading, die
de grootte van een hand hadden, terwijl
de transistors de omvang van een flinke
knoop hadden.
Het revolutionaire van het „IBM—
360systeem" is gelegen in uiterst klei
ne kaartjes met bedrading, de zgn.
„micro-circuits". Op een oppervlak
van een centimeter in het vierkant kan
men nu meer bedrading aanbrengen
dan op een kaartje van de ,,oude"
machines, dat de grootte van een hand
had. De transistors in de computers
zijn van zeer kleine afmetingen name
lijk niet groter dan een speldeknop!.
Hierdoor kan de lengte van de bedra
ding aanzienlijk worden ingekort. Met
de massaproductie van de micro-cir
cuits legde de IBM de grondslag voor
het nieuwe systeem. De belangrijkste
voordelen zijn: geringere slijtage, min
der energieverbruik, kleinere omvang
van de machines, en.grotere snel
heid bij het uitvoeren van de bewer
kingen. De IBM-directie sprak enkele
maanden geleden, bij het wereldkun
dig maken van de nieuwe vindingen,
dan ook niet voor niets van „een nieu
we computer-generatie"
Bij de met micro-circuits uitgeruste
machines spreekt men niet meer van se
conden of micro-seconden (het miljoen
ste deel van een seconde) ais het op de
verwerkingssnelheid aankomt, maar van
nano-seconden, een nanoseconde is het
miljardste deel van een seconde)Enig
idee van een nanoseconde krijgt men als i
De huidige samenleving heeft niet al-
ieen geleerden nodig om nieuwe ideeën
te ontwikkelen- maar ook experts om de
ze ideeën praktisch toe te passen. De
vraag is in hoeverre de werkende bevol
king zich door scholing en omscholing
aan dit hogere arbeidsniveau kan aan
passen.
Er zijn al opmerkelijke verschuivingen
waar te nemen. Sinds april 1956 over
treft in De Verenigde Staten het aantal
„white collar workers" (,.het witte
boordje") de groep van de „bleu collar
workers" (de „man-in-de-overall"). De
sector der administratieve beroepen steeg
sinds 1947 met 40 pet., de „blue collar
workers" namen slechts 10 pet. in aan
tal toe. In hetzelfde tijdvak nam de
agrarische bevolking met 30 pet. af.
Stelt u zich eens voor; u
vertoeft in een perma
nente volslagen duister
nis, opgesloten In een ka
mer waar het zó stil is, dat
u alleen het kloppen van
uw eigen hart hoort. Er is
voldoende drank en voedsel
aanwezig zodat de maag
niets tekort hoeft te komen.
Verder is er echter niets
dat de eentonigheid kan
verbreken. Uw gevangen
bewaarder is in staat u aan
de andere kant van de deur
via een in uw nabijheid
verstopt microfoontje te ho
ren, maar u hem niet en hjj
zal evenmin een bezoekje
brengen. De enige verbin
ding met de buitenwereld is
een alarmknop boven uw
bed, die ingedrukt kan wor
den wanneer deze volledige
afsluiting teveel van uw
krachten gaat vergen. Hoe
lang kan iemand het volhou
den alvorens deze bevrijden
de knop in te drukken?
Weken Dagen Of mis
schien slechts enkele uren?
Een ruim 200 pagina's tel
lend rapport hierover, uitge
werkt door professor Jack
Vernon van de Princeton-
Universiteit in de V.S. en
extra actueel nu ook in
Frankrijk enkele mensen de
proef der eenzaamheid heb
ben ondergaan, beschrijft,
hoe 100 mannen zich gedroe
gen tijdens hun absolute
eenzaamheid. De meesten
van hen bleken in staat hun
verbanning uit het roezige
leven vier dagen en nachten
vol te houden, maar er wa
ren er ook, die de alarm
knop al binnen 24 uur in
drukten. Wat prof. Vernon
sterk verbaasde was, dat
bijna alle „proefkonijnen" op
de eenzaamheid reageerden
door vrijwel onmiddellijk in
slaap te vallen nadat de
deur achter hen in het slot
was gevallen, zelfs wanneer
zij nog fris waren en geno
ten hadden van een goede
nachtrust Velen sliepen het
klokje helemaal rond, dus 24
uur achtereen.
Het feit dat zij volkomén
onkundig waren wat de tijd
betreft, stemde alle mannen
onaangenaam. Eén slachtof
fer raakte hiervan zo over
zijn toeren, dat hij zelf een
klok bedacht. Om zijn pols
wikkelde hij een touwtje
waar een appel aan bengel
de. Deze geïmproviseerde
slinger bewoog zachtjes heen
en weer op het ritme van
zijn polsslag.
Wanneer de mannen, allen
betaalde vrijwilligers, niet
langer konden slapen, pro
beerden zij zich te concen
treren op problemen uit hun
dagelijks werk. Maar het
bleek al gauw ondoenlijk
hun gedachten op één punt
te vestigen in deze volslagen
duisternis. Iedere poging liep
uit op nachtdromerij. Hier-
uit blijkt, dat de hersenen
minder actief reageren zo
gauw da ogen In donker zijn,
Rn ook, dat er stimulering
van buitenaf nodig is, om
het denkvermogen creatief
t e doen functioneren.
Het meest opmerkelijke
van het experiment was wel,
dat verkoudheden in de don
kere ruimte heel snel over
gingen. Professor Vernon
schrijft dit toe aan volledige
ontspanning, maar het is ook
mogelijk, dat duisternis een
vervroegde genezing be
werkstelligt. Dit laatste zou
betekenen, dat een verkoud-
beidsvirus de ogen en neus
dus gevoelig maakt voor
licht. Symptonen als niezen
en trahen worden immers
vaak veroorzaakt door schel
prikkelend licht. Misschien
blijkt een donkere zonnebril
tenslotte nog wel het meest
doeltreffende medicijn tegen
dit hinderlijke kwaaltje, en
als dat proefondervindelijk
kwam vast te staan, zou prof.
Vernon onbedoeld de wereld
een enorm grote dienst heb
ben bewezen.
Een belangrijke stap op weg naar een
volledig geautomatiseerd telproces zette
de Fransman Falcon in 1728. Hij ontwik
kelde als eerste het principe van de
ponskaart en paste dit toe bij het weven.
Een Engelse professor, Charles Babbage,
probeerde deze twee vindingen de
draaiende wielen (Pascal) en de pons
kaart (Falcon) in n machine te
combineren. Hij maakte aan het begin
van de vorige eeuw een ontwerp, dat
de basis voor vele latere machines zou
vormen. Babbage slaagde er echter niet
Foto boven: Ook de New-Yorkse beurs
heeft een computer in gebruik.
Foto onder: Nog een blik op de I.B-M.-
360 en.... een charmante assistente!
Wat is er tussen 1642 en 1965 gebeurd?
