ASPIRIN® BAYER
Episcopaat
gaat zich
verdedigen
E
Geef uw kinderen het beste:
Kinder-Aspirin en experimenteer niet
met andere middelen!
Sterilisatie
Vrome soldaten
Leugenapparaat
Verzet
WOENSDAG 9 JUNI 1965
PAGINA 11
kinder daar staat
metvruchtensmaak vACHTER
ADOLF kardinaal BERTRAM
aartsbisschop van Breslau.
Mgr. KONRAD GRÖBER, aarts
bisschop van Freiburg i. B.
Mgr. CLEMENS AUGUST VON
GALEN, deLeeuw van Munster'
(Door H. J. Neuman)
Na o.m. Gordon Zahn („Ger
man Catholics and Hitler's
Wars") en Rolf Hochhuth
(,Der Stellvertreter') heeft Gün
ter Lewy, de in Duitsland ge
boren hoogleraar in de weten
schap der politiek aan de Univer
siteit van Massachusetts, het pro-
^eem van de verhouding tussen
•Kerk en Staat ten tijde van Hit
ters „Duizendjarig Rijk" aan de
?rde gesteld. Hij heeft dat gedaan
in een boek, waarvan thans onder
de titel „De Rooms-Katholieke
Nazi-Duitsland" een Neder
landse vertaling is verschenen
(bij Polak Van Gennep, Am
sterdam). De algemene teneur
van Lewy's studie is eigenlijk de-
Zelfde als die van Zahn en Hoch
huth: aangezien de Kerk meer
Prijs stelde op haar eigen voort
bestaan als instituut dan op het
praktische bewijs, dat haar ge
lovigen haar in een eventueel
conflict met de nationaal-socia-
listische staat zouden steunen,
legde zij haar eigen pretenties als
hoedster van de moraal en de
barmhartigheid tijdelijk aan ban
den. Zij trok het rechtvaardige
karakter van Hitiers oorlogen
niet in twijfel en verzuimde de
gruwel van de „Endlösung der
Judenfrage" ondubbelzinnig aan
de kaak te stellen.
Mgr. CESARE ORSENIGO, pauselijk nuntius te Berlijn, in gesprek
met Adolf Hitler.
(Advertentie)
w -w
(Van onze verslaggever)
Op ue eerstvolgende conferen
tie van de Duitse bisschop
pen, die in augustus wordt
gehouden, zal de problematiek,
die in de publikaties van Gordon
Zahn, Rolf Hochhuth en Günter
Lewy is aangeroerd, diepgaand
worden besproken. Het is te ver
wachten, dat de conferentie wordt
gevolgd door een publikatie,
waarin een poging zal worden
gedaan aan te tonen, dat de hou
ding van de Duitse bisschoppen
tijdens het Hitlerregime in feite
een andere is geweest dan de ge
noemde auteurs suggereren.
Het leveren van dit bewijs is
niet eenvoudig. Veel documenten
zijn in de oorlog verloren gegaan;
andere zijn op last van de bis
schoppen vernietigd.
De motieven, die tot vernieti
ging aanleiding hebben gegeven,
hielden aan de ene kant ver
band met het feit, dat de docu
menten 4e gevaarlijk waren om
bewaard te kunnen worden. Aan
de andere kant zijn de bisschop
pen te weinig doordrongen ge
weest van de noodzaak hun beleid
na de oorlog te rechtvaardigen.
Dit laatste wordt nu aan Duits-
kerkelijke zijde als een fout er
kend.
Enkele jaren geleden heeft Pra-
lat Koch een boekje gepubliceerd,
waarin hij aan de hand van be
waard gebleven -"ocumenten heeft
geprobeerd de aantijgingen voor
wat betreft het aartsbisdom Keu
len te ontzenuwen. Het boekje
is in de handel niet meer ver
krijgbaar.
ficie in Rome. dat katholieke ver
pleegsters in staatsziekenhuizen bij
dergelijke operaties hulp mochten
verlenen, als de reden daarvoor be
langrijk genoeg was.
Heel anders reageerde de Kerk op
Hitiers bevel (1 september 1939) om
alle personen, die aan ongeneeslijke
ziekten leden, te doden. Deze eutha
nasie trof Duitsers, familieleden van
het katholieke „juiste milieu". En
toen hét gerucht de ronde deed, dat
ook zwaar gewonde soldaten zouden 3«
worden gedood, brak de openlijke
verontwaardiging los. Dê „Leeuw
van Munster", mgr. Von Galen, keur
de de euthanasie met grote welspre
kendheid af en het gevolg was, dat
de uitvoering van Hitiers bevel (op
enkele gevallen van „wilde euthana
sie" na) werd gestaakt.
dat zij daar niet tegen konden
protesteren zonder de trouw van de
Duitse katholieken aan de Kerk in
gevaar te brengen. Gezien de onver
schilligheid van de Duitse bevolking
jegens het lot van de Jode: en de
hoogst ambivalente houding van de
Duitse hiërarchie jegens het antise
mitisme van de nazi's, had een
krachtige stellingname van de Paus
inzake het Joodse vraagstuk er wel
eens toe kunnen leiden, dat men op
trote schaal de Kerk zou verlaten.
!r zijn Duitse geestelijken geweest,
die de kam van het verzet kozen.
De naam Lichtenberg is al gevallen,
die van pater Delp moet daaraan
worden toegevoegd en gelukkig zijn
er nog meer. Maar het is een feit,
dat het Duitse episcopaat zich pas
na de Ineenstorting van tiet Derde
Rijk oprecht over hun verzet heeft
verheugd. Zo lang het regime vast
in het zadel zat, werd opstandigheid
door de bisschoppen veroordeeld.
HITLER EN DE DUITSE BISSCHOPPEN
Verzet
mm
de tirannie is een
kwestie van persoonlijk geweten
Men kan op zo'n boek natuurlijk
detailkritiek leveren en omdat het
thema zo pijnlijk is, zal menigeen
aan die détailkritiek meer dan ge
wone waarde willen toekennen. Men
zal de schrijver verwijten, dat hij
het dilemma van de Duitse bisschop-
Pen en van de Kerk als zodanig niet
onbevooroordeeld heeft benaderd.
Maar niemand zal na lezing van de
430 pagina's tekst en de 88 bladzij
den met verklarende aantekeningen
nog kunnen ontkennen, dat de Kerk
zich tijdens het regime van Hitier al
te zeer heeft doen kennen, in de
Woorden van prof. Hans Küng, als
een Kerk van de mensen, die vaak
biet bestand wa^ tegen de verleiding
het zich in de wereld gemakkelijk
te maken, die haar wereldlijke suc
cessen beschouwde als de komst van
het Koninkrijk Gods en die er voor
namelijk op uit was zich veilig te
stellen en vrij te blijven van tegen
stand en vervolging.
In Duitsland zelf deed zich de
merkwaardige complicatie voor, dat
men er de katholieke minderheid
sinds de Kulturkampf van de jaren
'70 op had aangekeken, dat zij was
samengesteld uit ultra-montanisten,
dat zij een slaafse onderdanigheid
jegens Rome aan de dag legde en
samenspande met de katholieke lan
den, dat wil zeggen Oostenrijk,
Frankrijk en Polen. De katholieken
hadden op deze beschuldiging altijd
gereageerd met betuigingen van
overdreven trouw aan het vaderland.
E>e patriottische reflex was ook de
eerste verdedigingslinie, die de Kerk
rond haar rechten en voorrechten in
Duitsland opwierp. Het hele boek
door zien wjj haar geuren met de
heldenmoed en de op het slagveld
verworven onderscheidingen van ka
tholieke geestelijken en leken. Op een
gegeven moment vraagt zij zelfs er
kenning van het feit, dat Leo Schla-
geter (tegen de Fransen ln het Roer
gebied in opstand gekomen en na
2ijn terechtstelling in 1923 een ge
vierd naziheid en -martelaar) ka
tholiek was geweest.
De bisschoppen en vele katholie
ke politici konden bovendien
wel waardering opbrengen voor
het anti-marxisme van de na-
hun vaderlandlivende motie
ven en hun pleidooien voor meer ge
zag in de staat. Na de verkiezingen
van november 1932 waren de leiders
van de „Zentrumspartei" bang, dat
een bewind van reactionaire elemen
ten h la Von ^aper een communisti
sche opstand zou uitlokken, en daar
om achtten zij het voor het ogenblik
te prefereren, dat de nationaal-socia-
listen de verantwoordelijkheid van
de bewindvoering in handen zouden
krijgen. Natuurlijk, de beweging van
Adolf Hitler vertoonde ook heel an
dere aspecten: de geweldpleging, de
wederrechtelijkheid, de totalitaire
aanspraken en Rosenbergs neo-paga-
nisme. Maar waren dit wellicht voor
bijgaande verschijnselen, die niets te
maken hadden met de positieve en
gezonde Kern van het nationaal-socia-
lisme? Ondanks de waarschuwingen
van mensen als pater Friedrich Müc-
kermann en van weekbladen als
„Der Gerade Weg" waren er tal van
kerkelijke hoogwaardigheidsbekle
ders die het risico wel aandurfden.
Opmerkelijk is het gemak, waarmee
zij de katholieke „Zentrumspartei
lieten schieten, zodra het er naar uit
zag, dat Hitler, in ruil voor de er
kenning van zijn staatkundig mono
polie, bereid was een aantal rechten
en voorrechten van de Kerk te waar
borgen.
Ook werden in snel tempo alle
vroeger uitgevaardigde verbods
bepalingen op het lidmaatschap van
nationaal-socialistische organisaties
ingetrokken. De toelaatbaarheid van
een positieve houding jegens het Der
de R(jk werd spoedig vervangen door
de verzekering, dat het juist de plicht
van de katholieken was. Mgr. Kon
rad Gröber, aartsbisschop van Frei
burg i.B., werd in 1933 „begunsti
gend lid" van de SS en hij stond
weldra bekend als de „bruine bis
schop". Mgr. Wilhelm Berning, bis
schop van Osnabrück, liet zich door
Göring benoemen tot lid van de Prui
sische Staatsraad en dat bleef hij tot
het eind van de oorlog. Onder het
beschermheerschap van Franz von
Papen vormden conservatieve katho
lieken als de theologen Schilling en
Brauer en de journalisten Emil Rit-
ter en Eugen Kogon een vereniging,
die zich de verzoening van katholi
cisme en nationaal-socialisme
doel stelde: „Kreuz und Adler".
ten
leerden, „maar het juiste milieu van
het Duitse katholicisme" Als de bis
schoppen maar de belofte kregen,
dat hun essentiële belangen werden
vergroot en beschermd, zoals in het
geval van de staatssubsidies aan de
Kerk en de bijzondere scholen, zou
hun bezorgdheid over de onderdruk
king van de burgerlijke rechten en
vrijheden geen overdreven omvang
aannemen.
Vicaris-generaal Steinmann van
Berlijn maakte het op een gegeven
ogenblik wel heel erg bont. Bij een
défilé van katholieke jeugdorganisa
ties bracht hij de Hitlergroet en in
een toespraak zei hij o.m.. „Waar
wü allen naar verlangd en gestreefd
hebben, is werkelijkheid geworden:
wij hebben één Retch en één Führer
en deze Führer volgen .vij trouw en
dacteuren, geheel doortrokken van de
geest van he* regime, vaak zonder
dat de betrokken bisschoppen de
moeite namen of de moed bezaten
zich van deze uitgaven te distancië-
ren.
In hun strijd tegen het neo-paga-
nisme van Rosenberg kregen de
Duitse bisschoppen in maart 1937 de
steun van Paus Pius XI, die in zijn
encycliek „Mit brennender Sorge"
van leer trok tegen de theoretische
dwalingen van het nationaal-socialis
me. De nazi's waren woedend over
deze pauselijke interventie. Daarbij
zagen zij echter over het hoofd, dat
de encycliek, zoals een katholiek
schrijver (Michael de la Bedoyère)
het stelde, „met grote deskundigheid
de buitensporigheden van de nazi-
leer aan veroordeling bloot stelt en
wel zo, dat men niet tevens het poli
tieke en sociale totalitarisme zou
veroordelen".
Wat moet men denken van het stil
zwijgen der bisschoppen na de Nacht
van de Lange Messen in juni 1934,
toen enige honderden mensen, onder
wie vooraanstaande katholieken als
dr. Erich Klausener, hoofd van de
Katholieke Actie in Berlijn, en de
katholieke jeugdleider Adelbert
Probst, werden vermoord?
De bisschoppen van Trier en Spiers,
Bornewasser en Sebastian, hebben
de katholieken van het Saargebied
in strijd met de Volkenbondsbepa
lingen en met negatie van alle beto
gen van anti-nazistische Duits-natio-
inspanningen steunen en vroegen zich
niet af, of deze oorlog ook maar eni
germate beantwoordde aan de om
schrijving van de rechtvaardige oor
log. Toen Hitier te velde trok tegen
de Sovjet-Unie, bereikte de geest
drift van de Duitse bisschoppen uiter
aard nieuwe hoogten. Mgr. Lorenz
Jager, de nieuwe aartsbisschop van
Paderbom karakteriseerde Rusland
zelfs als een land, waarvan het
volk „vanwege zijn vijandigheid je
gens God en zijn haat tegen Christus
bijna gedegenereerd was tot dieren".
Aalmoezeniers aan het Oostfront
waren getuige van de gruweldaden,
die tegen Russische krijgsgevange
nen en Joodse en andere burgers
werden bedreven. De Duitse
bisschoppen trachtten hun geweten
te ontlasten door verscheidene keren
in Berlijn te protesteren tegen de
behandeling van de Poolse Kerk.
Over het felle nazisme van de
Duitse legerbisschop, Franz Josef
Rarkowski, is in vorige publikaties
al genoeg gezegd. Hij vond de Twee
de Wereldoorlog natuurlijk zonder
meer wé) rechtvaardig: „Gewiss be
ten auch die anderen Völker, die ge-
gen uns stehen, zu Gott und bitten
um den Sieg. Gott is zwar in glei-
cher Weise der Vater aller Völker,
aber er ist nicht in gleicher Weise
Anwalt von Recht und Unrecht, von
Ehrlichkeit und Verlogenheit".
Over dit probleem van de recht
vaardigheid heeft ook Paus Pius XII
overigens geen uitspraak willen doen.
Hij meende, dat de Heilige Stoel neu
traal moest blijven. Hij zei tot alle
katholieken, dat zij moedig en barm
hartig moesten strijden, aan welke
kant zij ook stonden. En Lewy citeert
met instemming zijn collega Zahn,
die geschreven heeft, dat dit soort
advies „de gehele structuur van het
theologisch onderscheid tussen recht
vaardige en onrechtvaardige oorlo
gen herleidt tot het niveai van een
duidelijk nutteloos en sociaal onbete
kenend theoretisch gedachtenspel".
In een opmerking, die Lewy daar
zelf aan toevoegt, maakt hil voldoen
de duidelijk, hoe zijn persoonlijke be
nadering van deze problematiek is.
Hij schrijft: „In laatste instantie
weerspiegelde zijn Cs Pausen) stand
punt niet zozeer een persoonlijk te
kort aan moed en een falen om op
de bres te staan voor de zaak der
rechtvaardigheid, maar de eisen van
een instituut dat gedurende bijna
tweeduizend jaar zijn eigen voortbe
staan, als middel tot redding van de
zielen der gelovigen, boven de zede
lijke eisen van het eigen Evangelie
heeft gesteld."
Aanvankelijk kantte het Duitse
episcopaat zich zeer beslist te
gen Hitiers wet op de verplichte
sterilisatie (Wet ter voorko
ming van erfelijk belast nakomeling
schap) van juli 1933. Maar na ver
loop van tijd bepaalden de bisschop
pen, dat katholieke artsen en maat
schappelijke werkers aan de autori
teiten ziektegevallen mochten „op
geven". die sterilisatie noodzakelijk
maakten. „Vermelden" was een
neutrale handeling, wel te onder
scheiden van „aanvragen om sterili
satie".
En in 1940 bepaalde het Heilig Of-
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiimiiiiiiMiiiiimiiiiimiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiNiiMiiiHiiiiiiiiiiiiMii
itler aanvaardde ai deze blij
ken van collaboratie, omdat
zij hem zouden helpen zijn uit
eindelijke doeleinden te ver
wezenlijken („We hebben soldaten
nodig, vrome soldaten. Vrome solda
ten zijn het meest waard, want zij
riskeren alles"), maar hij was be
slist niet van plan de vruchten van
een eventuele overwinning met de
Kerk te delen. In diezelfde geest
sloot hij 20 juli 1933 het opzienba
rende Concordaat met de Heilige
Stoel. Voor zover de waarborging van
de rechten van de Kerk niet in vage,
voor tweeërlei uitleg vatbare taal ge
steld was, zou Hitier het Concordaat
in de komende maanden en jaren
herhaaldelijk schenden. Wat hij met
de ondertekening won, dat was: een
aanzienlijke toeneming van het inter
nationale prestige van zijn regime en
voorts de officiële uitschakeling van
het „politieke katholicisme in Duits
land" Op 4 juli werd de „Bayrische
Volkspartei" ontbonden en een dag
later de „Zentrumspartei". Op 23 ju
li meende de „Völkischer Beobach-
ter" te mogen vaststellen, dat de ka
tholieke Kerk door het Concordaat
het nationaal-socialisme plechtig er
kend had. Waarop de „Osservatore
Romano" repliceerde, dat de Kerk
in geen enkel opzicht afstand had ge
daan van haar traditionele neutrali
teit ten aanzien van verschillende tuinnunul
tot een reeks
verontrustende publikaties
regeringsvormen.
Prof. Guenter Lewy poneert in tel
kens andere bewoordingen herhaalde
lijk de stelling, dat geen enkele lei
der, leek of geestelijke, lange tijd
weerstand kan bieden aan algemeen
aanvaarde waarden of denkwijzen in
zijn groep, zonder zijn leiderschap en
zijn invloed te verliezen. En daarom
citeert hij met instemming Carl
Amery, die opgemerkt heeft, dat het
„niet voornamelijk de bisschoppen,
de prelaten van de „Zentrumspartei"
of de monsignori" waren, die capitu-
gewetensvol... Voor ons is dit niet
een kwestie van persoonlijkheid. Wij
weten dat hij die aan het hoofd staat
ons door God als onze leider ge
schonken is... In de toekomst zal men
eens met dankbaarheid erkennen, dat
Duitsland, dat gelegen is in het hart
van Europa, een bolwerk tegen het
bolsjewisme heeft opgericht en hier
door het westen gespaard heeft voor
de rode vloed".
Prof. Lewy tekent daar bij aan:
„Steinmann zou de dag niet beleven,
waarop het Rode Leger, geprovo
ceerd door een mislukte aanval van
de redder der Europese beschaving,
tot diep in Centraal-Europa door
drong en Berlijn zelf bezette, de
plaats, waar hij zijn rampzalige pro
fetie had uitgesproken."
Vicaris-generaal Mayer van Mainz,
die voor 1933 een opvallend tegen
stander van het nazisme was, bood
eind 1933 aan een kerkelijke uitvaart
te houden voor Peter Gemeinder, de
nazi-Gauleiter van Hessen, die in
1931 gestorven was en die volgens
de toen bestaande regelingen geen
kerkelijke begrafenis kon krijgen. Er
waren inlichtingen binnengekomen,
verklaarde de vicaris-generaal, dat
Gemeinder kort voor zijn dood om
een priester had gevraagd. Maar de
nazi's verwierpen het vredesaanbod
en mgr. Mayer had zich voor niets
vernederd.
e katholieke organisaties wer
den, zeker niet tot vreugde van
de bisschoppen, maar toch
vrijwel geruisloos opgeheven.
Leken, die weerstand bleven bieden
aan de Gleichschaltung en daar vaak
aanzienlijke risico's mee liepen, ver
weten hun bisschoppen, dat zij te
weinig steun gaven. „Wat onver
draaglijk is", zo werd in een memo
randum van leken met nadri 1. ver
klaard, „is een martelaarschap zon
der de opdracht daartoe."
De bisschoppen zelf verspeelden al
le kansen op een succesvol verzet
door hun voortdurende trouwbewij
zen aan het regime. Zij hebben pas
heel laat te laat ingezien, dat
het wezen van het nazistische totali
tarisme hierin bestond, dat de in
vloed van de Kerk in het openbare
leven volkomen moest verdwijnen.
De katholieke pers werd geheel en
al onder de richtlijnen geplaatst van
de Reichspressekammer. Pater
Muckermann noemde al in 1938 van
uit Nederland de Duitse katholieke
pers een „walgelijk leugenapparaat".
De katholieke weekbladen en de pu
blikaties van de bisdommen werden,
door toepassing van censuur en de
aanstelling van pro-nazistische re-
nalister aangespoord bij het ple
bisciet van januari 1935 te stemmen
vóór aansluiting bij Hitiers Derde
Rijk. Mgr. Sebastian plaatste drie
pastoors, die vanwege hun anti-na
zistische preken blootstonden aan
scherpe kritiek van de plaatselijke
volgelingen van Hitier vanuit het
Saargebied over naar het Duitse ge
deelte van zijn bisdom. Toen meer
dan 90 procent van de Saarbevolking
zich had uitgesproken vóór de terug
keer naar Duitsland, verklaarde de
zelfde bisschop in een preek te St.
Ingbert, dat de resultaten van het
plebisciet niet alleen maar door na
tuurlijke factoren verklaard konden
worden. God zelf had gesproken en
had een vernietigend antwoord gege
ven aan degenen, die de katholieken
als patriotten onbetrouwbaar acht
ten.
n het ironische van dit alles ls,
dat de hand- en spandiensten
van de bisschoppen door de na
zi's vrijwel nimmer op prijs
werder. gesteld. Hitier weigerde b.v.
de rechtsgeldigheid van het Rijks
concordaat voor de Saar te erken
nen. Mgr. Schlich van Saarbrücken,
een geestdriftig voorstander van de
teruggave van de Saar aan Duits
land, moest tenslotte naar het bui
tenland vluchten om aan gevangen
neming te ontsnappen. Na de bezet
ting van het gedemilitariseerde Rijn
land gaven de Duitse bisschoppen
publiekelijk uiting aan hun vreugde
en hun voldoening. Priesters, die na
de Anschluss van Oostenrijk nalieten
bij het plebisciet van april 1938 hun
stem uit te brengen, werden in en
kele gevallen door hun bisschoppen
met overplaatsing gestraft. Eén bis
schop, mgr. Sproll van Rottenburg,
die het óók had nagelaten, werd door
de Gestapo weggetreiterd.
Bij het uitbreken van de Tweede
Wereldoorlog was bisschop Konpad
von Preysing de enige van zijn con
fraters, die zich ertoe beperkte zijn
vaderlijke bezorgdheid te uiten voor
hen, die onder de wapenen waren
geroepen, en die geestdriftige oproe
pen te bidden en te strijden voor een
Duitse overwinning achterwege liet.
Op dc dag van de Duitse inval in
Nederland, België en Luxemburg
zond Paus Pius XII aan de vorsten
van die drie landen telegrammen,
waarin hij het betreurde, dat de vol
keren van de lage landen „tegen hun
wil en in strijd met hun rechten,
werden blootgesteld aan de gruwe
len van de oorlog". De Osservatore
nam de volledige tekst van de tele
grammen op. De Duitse bisschoppen
deden of hun neuzen bloedden.
Zij bleven vurig de Duitse oorlogs-
Die verontwaardiging ontbrak, toen
Hitier begon met zijn „Endlösung"
van de Joodse kwestie. Eeuwenlang
had de Kerk een zekere mate van
anti-semitisme gepraktiseerd. Mis
schien mag men het een „mild" an
ti-semitisme noemen, maar al met
al leverde het nauwelijks een basis
om zich fel te verweren tegen de
barbaarse misdaden van de nazi's.
En bovendien: de Joden waren geen
familie van het „juste millieu". Als
of het iets vanzelfsprekends was,
verleenen de bisschoppen aan de
nazi's aanvankelijk (later niet meer)
inzage van hun doopregisters, waar
men kon uitmaken of iemand arisch
was of niet. De Kerk klaagde slechts,
dat de priesters, die het toch al zo
druk hadden, geen betaling kregen
voor deze extra dienstverlening aen
de staat.
In november 1942 protesteerde
aartsbisschop Bertram namens het
episcopaat bij de Duitse regering te-
gen4 de verplichting tot echtscheiding
van Joodse en niet-Joodse huwelijks
partners. De tussenkomst van de
bisschoppen, zo stelde hij nadrukke
lijk vast, was niet te wijten aan „ge
brek aan liefde voor het Duitse volks
karakter, gebrek aan gevoel voor na
tionale vaardigheid en ook geen on
derschatting van de schadelijke in
vloed die de Joden hadden op de
Duitse cultuur en de belangen van
het vaderland".
Neen, dan de Arische vrouwen van
de duizenden christelijke niet-Ariërs,
die eind februari 1943 door de Gesta
po te Berlijn werden gearresteerd.
Zij volgden hen naar het Huis van
Bewaring en daar bleven zij ver
scheidene urer achtereen staan roe
pen en huilen om hun mannen. Nu
de geheimhouding van de ™ehele ver-
nietlgingsmachine gevaar liep, gaf
de Gestapo toe en de niet-Arische
echtgenoten werden vrijgelaten...
De bisschoppen hebben, zonder dat
de woorden „Jood" of „niet-Ariër"
over hun lippen kwamen, eer paar
maal hun mededogen laten blijken
met het lot van „onschuldig vervolg
den". Maar zij hebben zich nimmer
gekeerd tegen de vervolgers. En dat
ondanks het feit, dat bijna de helft
van het Duitse volk en iets minder
dan een kwart van de SS uit katho
lieken bestond.
omproost Lichtenberg van
Berlijn is de enige, die open
lijk heeft geprotesteerd en die
dan ook door de Gestapo de
dood werd ingedreven. De Duitse bis
schoppen en het Vaticaan waren ze
ker niet onkundig van de gruwelen
in de concentratiekampen. Zvj meen
den evenwel vermoedelijk terecht
Prot. Lewy voegt aan zijn ver
slag een theoretische beschou
wing toe over de vraag, in hoe
verre de Kerk verzet tegen de
totalitaire staat gedoogt. Toen zij in
de absolute monarchieën haar voor
naamste bolwerk zag tegen revolu
tie en vrijdenkerij, liet zij de vroe
gere theorieën van de H. Thomas en
van katholieke theologen als Suarez
en Mariana over het rechtmatig ver
zet tegen tirannie varen. Maar toen
in de moderne tijd uitgesproken ka
tholieke opstanden succes leken te
hebbei (de Cristeros in Mexico en
France in Spanje), betuigde de
Kerk daar weer haar instemming
mee.
De kans op succes lijkt een van de
factoren te zijn, die de houding van
de Kerk bepalen. De vage normen
van h°t natuurrecht stellen haar
daartoe ln staat. De realiteit van de
belangen, die z() moet beschermen,
zet haar daartoe aan. Maar deze
combinatie van natuurrecht en rea
lisme netekent ln feite, dat de Kerk
haar gelovigen niet kan raden, of zij
een tiranniek bewind al dan niet om
ver moeten werpen.
Objectiviteit bij de behandeling van
kwesties als deze kan twee dingen
betekenen: dat de auteur zich dwingt
ook de voor de Kerk onaangename
feiten onder ogen te zien, of dat hij
zich dwingt zijn antipathie tegen de
Kerk te onderdrukken. Ook wanneer
men de indruk krijgt, dat Lewy's ob
jectiviteit van de laatste soort is,
kan men niet anders dan met de
diepste Dekommerdheid kennis ne
men van zijn boek over de Rooms-
Katholieke Kerk en Nazi-Duitsland.
ONGETWIJFELD zal van Duitse ka
tholieke zijde nog wel het een en an
der tegen dit boek worden aangevoerd.
Tegenover het rekwisitoor zal een
verdedigend pleidooi worden gesteld.
Het is slechts te hopen, dat de ver
dediging evenveel indruk zal kunnen
maken als het rekwisitoor, dat zich
op een reeks van feiten beroept, die
misschien ten dele onwaa zijn, ten
dele uit hun verband gerukt, maar die
moeilijk alle weggeredeneerd zullen
kunnen worden. Aan het eind van de
discussie zal het beeld misschien
minder diep-zwart ?iin, maar tot nog
toe is er reden geen lichtere kleur
dan een donker grijs te verwachten.
Dat is de voorlopige indruk, die de
lezing van Lewy's boek achterlaat.
Met belangstelling wachten wij
de Duitse replieken af.
