Van primitief bedrijf tot een
der grootste wereldconcerns
Riskante onderneming
bleek lucratieve zaak
Benzine dat ellendige goed
Medisch schandaal in
Italië breidt zich uit
Afloopdatum
eerst gezien
in jaar 1958
TOT EIFLOITATIE iitPETB0LIII10I1E1
groot DUIZEP GULDEN.
Ook gezonde kinderen werden
verpleegd voor tuberculose
iinitKi MtiiLtmsïE
Prof. Coremans
overleden
Finale wedstrijd
Veilig Verheer
Allemannaar
Rusland
Miljonairs
I» SHiliÉil-Ml,
V.
Wetenschap
Herstel
Vele eigenaars
Nieuw karakter
Belangenspreiding
WOENSDAG 16 JUNI 1965
PAGINA 13
door JAN WALTA)
Eigenlijk bij toeval ont
dekte Aeilko Zijlker, ad
ministrateur bij een ta-
oaksmaatschappij op Sumatra,
tegen het einde van de vorige
eeuw een aardoliesypelplaats er-
0ens in het gebied van de Sultan
van Langkat. En misschien was
#het nog ver
wonderlijker,
dat hij er in
slaagde zowaar
enkele mensen
in Nederland
te vinden, die
bereid waren
geld te steken
in wat men zag als een uiterst
speculatieve onderneming. Maar
dank zij zijn doorzettingsvermogen
en mede dank zij de onmiddellijke
morele steun van koning Willem
III kwam op 16 juni 1890 de Ko
ninklijke Nederlandsche Maat
schappij tot Exploitatie van Petro-
leumbronnen in Nederlandsch-ln-
dië tot stand. Hoe weinig visie de
oprichters hadden op de toekomst
van de Koninklijke" blijkt wel
nit het feit, dat zij het einde van
de vennootschap zagen in 1958,
hel jaar waarin de eerste twee
concessies zouden aflopen.
Elk van de eerste 1.300 aandelen
van duizend gulden had van zijn
bezitter een multi-miljonair kun
nen maken.
lUTMtmi
K AIM TA A L
mdêötd is 13Ö0
Ml**
bo&ifttfer
iww-
WmimmA Gvüéêm mi» ivngeaolns< le Xtaimkwize schap.
C
J. B. Aug. Kessler' Sr. een der
pioniers van het eerste uur.
Tijdens het directoraat van Sir
Henri Deterding kwam de samen
werking tussen Koninklijke en
Shell tot stand.
WetenschaTdenmfndTstrrieelgTngm hTnd finagecomplex te Pernis lijkt de
en hand, elkaar over en weer stimule- eerste destillatie-inrichting te
rend.
Pangkalan Brandan op Sumatra
wel heel pover.
Aan het succes van de automobiel heeft de Koninklijke een belangrijk
deel van haar bestaan te danken. In de twintiger jaren was in
Nederland benzine van de Koninklijke/Shell te krijgen onder de naam
Autoline.
f
ir&xw
„KONINKLIJKE" 75 JAAR
'n W90 «lat (le, geschiedenis zou in-
5"="® als het jaar van de Russische
(°f was het de Chinese
S'iep.) van jjet aftreden van Bis-
niarck en de Nederlandse minister van
•voiomen, mr. Keuchenius, van de eer
ste stappen van paus Leo XIII huiten
het atlcaan en tenslotte van de dood
van koning Willem III, had men nog
geen idee van de mogelijke aamvend-
baarheid van aardolie. Het eerste pro-
dukt van de Koninklijke was lampolie,
een door eenvoudige destillatie verkre
gen kerosine, die onder de naam
„Kroonoiie" in het Verre Oosten werd
verhandeld. De bij de destillatie vrij
komende benzine en het residu wer
den verbrand als afval. J.B. Aug. Kess-
ler sr., de pionier op het winningster
rein, noemde de benzine zelfs „dat el
lendige goed". Niet zo verwonderlijk
overigens, als men weet hoe vaak dit
brandbari goedje (1e hele maatschappij
bijna in de lucht heeft laten vliegen.
Het raffinage-proces, uitgevoerd bij het
dorp Pangkalan Bramlan. op enkele ki
lometers van de eerste vindplaats van
Zylker, geschiedde ongelooflijk primitief
met behulp van boomstammen, kleine
ketels en rivierwater. De hele raffina
derij was Amerikaans van opzet; Ne
derland koii zo kort enkele tientallen
jaren na (1e eerste olieboring, door
Drake iu (1e Amerikaanse staat Penn-
sylvanië verricht, nog geen technici op
brengen.
Wel Nederlands, maar even primi
tief werkend, was de administratieve
staf va;i de Koninklijke in Den Haag.
De eerste directeur, de heer De Gel
der, gebruikte zijn woonhuis in de
Celebesstraat als kantoor met als zijn
enige hulp de concierge van een na
burige broodfabriek, die vier gulden
in de week verdiende. Maar daarbij
moet men wel bedenken, dat een ki
lo rundvlees zeventig cent en een wit
tebrood 12'/ï cent kostte, terwijl de
huur wel niet hoog geweest zai zijn
in een land. waar meer dan dertig
duizend woningen leeg stonden.
Dat de vooruitzichten weinig hoopvol
waren in die eerste tijd wordt wel be
wezen door het feit, dat drie jaar na
de oprichting van de maatschappij de
aandelen op de beurs niet meer dan
26 pet. deden. Maar toen was men het
dieptepunt inmiddels al gepasseerd. In
1892 had de Koninklijke ernstig gewan
keld als gevolg van een ontploffing, die
de produktie een tijdlang stagneerde
„stil staan betekent li (uideren", zei
Flessier en een aanval van opstan
dige Atjehers. Het in bedrijf stellen van
een derde put én een krediet van de
Nederlandsche Handel Mij. verleend
door de jonge sub-agent van de bank
in Penang, Henri W. A. Deterding, red
de echter de maatschappij. En toen in
deze zelfde tijd Sluyterman van Loo
een speciale brander ontwierp, waar
door de Sumatraanse lampolie een niet
r.eer roetende, maar een even heldere
en lichtgevende vlam gaf als die uit
Pennsylvanië en Rusland, kon de ver
koop zich voldoende ontplooien. Deter
ding zag zijn vertrouwen beloond; in
1895 keerde de Koninklijke voor de eer
ste maal dividend uit, namelijk 8 pet.
Toch kon ook toen nog niemand be
vroeden. dat 75 jaar na de oprichting
van de vennootschap iedere aandeel
houder. die op 1000 nominaal aande
len had ingeschreven en voortdurend
van zijr claimrecht had gebruik ge-
n aakt, 965.680 nominaal in handen zou
hebben met een reële waarde van 6,76
miljoen, terwijl hij in de tussenliggende
jaren bijna j 3,84 miljoen aan dividend
had mogen incasseren, ruim voldoende
om de 9 miljoen nodig voor inschrij
ving op emissies te betalen.
Want in het begin van de negentiger
jaren leek eerder de uitspraak van de
natuurkundige W. F. Junghuhn uit te
komen dan die van de Amst—damse
hoogleraar in de scheikunde Von Baum-
hauer. De eerste had in 1863 afgeraden
om in Nederlands Oost-Indië naar aard
olie te gaan boren, de ander zei in dat
zelfde jaar ervan overtuigd te zijn, dat
OVKfcxtfAAX v vs N0AJU-» A.
HOUDER. i*.
M
Atf/'f /tAm/'rZf/t/r /if
„deze stif voorbestemd is een belang
rijke rol te spelen in de economische
ontwikkeling". Met de opkomende con
currentie van het gaslicht en Edisons
elektrische lamp zag het er voor de
lampolie niet rooskleurig uit. Maar ook
de automobiel won terrein, vooral toen
ontdekt werd, dat aardoliefracties als
brandstof zeer geschikt waren. Benzi
ne, het voer voor de in 1877 door de
Duitser Otto uitgevonden viertakt motor,
teel onderzoek binnen het bedrijf van
de Koninklijke. Zoals men in de aller
eerste beginperiode al getobd had met
het verschil tussen de Sirmatraanse
lampolie en de Amerikaanse en Russi
sche olie, zo werd men enkele jaren la
ter geconfronteerd met het verschil tus
sen de verschillende benzinesoorten, af
hankelijk van de winplaatsen. Had men
bij de Koninklijke al vroeg natuurwe
tenschappelijk geschoolde medewerkers
aangetrokken, met de steeds grotere
spreiding in de groep en het stijgend
aantal produkten nam het wetenschap
pelijk onderzoek hand over hand toe.
Vooral ni 1914-1918, toen auto en vlieg
tuig definitief hun plaats hadden ver
overd. In het gebouw van de Konink
lijke in Den Haag en in het in 1914 ge
stichte laboratorium in Amsterdam kwa
men meer en meer academici werken.
Ook de Technische Hogeschool in Delft
ontplooide grote activiteit op het ge
bied van aardolie-onderzoek, gestimu
leerd door de Koninklijke, die in 1928
in de buurt van de hogeschool een
eigen proefstation inrichtte. Een jaar la
ter kreeg Deterding als eerste „olie
man" het eredoctoraat van de T.H. als
erkenning van de wetenschappelijke in
stelling van zijn maatschappij.
De technische, natuurkundige en che
mische wetenschap zelf had zich in da
oorlog en daarna inmiddels ook sterk
ontwikkeld, zowel in de Verenigde Sta
ten als in Europa, in een dergelijke
mate, zelfs dat van een omwenteling
kon worden gesproken. Deze omwente
ling ging aan de Koninklijke Shell niet
ongemerkt voorbij. Integendeel, rond
1928 werd werkelijk een nieuw tijdperk
ingeluid; de groep betrad het terrein
van de chemie. In 1929 werd de Me-
kog, (le eerste fabriek op dit gebied,
opgericht bij de Hoogovens te IJmui-
den, in 1930 gevolgd door een grote
kunstmestfabriek te San Francisco.
Met name in de Verenigde Staten
zag mer. een grote markt voor chemi
sche produkten. Opgericht werden de
Shell Development Co voor het re
search- en ontwikkelingswerk met een
laboratorium in Emeryville dichtbij de
Universueit van Californië en de Shell
Chemical Corp., die het produktie- en
verkoopbedrijf moest verzorgen. Deze
twee dochterondernemingen waren de
eerste in een thans grote rü van werk
maatschappijen op het gebied van de
(petro-)chemie. Tot de Tweede Wereld
oorlog breidde de chemische exploratie
en ontwikkeling zich uit als een „olie
vlek". Biologen werden toegevoegd aan
de wetenschappelijke staf in verband
met de fabricage van chemische be
strijdingsmiddelen. Men nam de produk- Vergeleken met het moderne raf-
De jaren 1940-1945 waren voor de
groep, waarvan de belangen lagen in
vele van bij de oorlog betrokken lan
den, donkere jaren. Enorme verliezen
werden geleden aan vervoers- en pro-
duktiemiddelen en aan trouw en vak
bekwaam personeel. In de hal van
het hoofdgebouw van de Koninklijke
in Den Haag herinneren gedenkpla
ten aan de honderden Nederlandse
collega's, die omkwamen in deze pe
riode.
Toch waren de vijf oorlogsjaren geen
jaren van stilstand. Juist in verband
met de oorlogvoering ging de techni
sche ontwikkeling met sprongen vooruit,
hetgeen direct na de oorlog een krach
tig herstel mogelijk maakte. Het voor
deel van de wijde spreiding van de
belangen van de Koninklijke Shell kwam
duidelijk tot uiting. De olievelden in
Koninklijke in d» loop van de twintiger
jaren al genoteerd op de effectenbeur
zen van Londen, Brussel, Zurich en Pa
rijs, in 1954 werd notering aangevraagd
op de New York Stock Exchange. Voor
de emissie van de Koninklijke in 1958
werd ook de inschrijving opengesteld in
de Verenigde Staten.
Het geplaatste kapitaal groeide en
groeide. Thans is het kapitaal van
bjjna twee miljard gulden vier maal
zo groot als aan het einde van de oow
log. Doordat kleine aandelen van 20
zijn geschapen kon vrijwel iedereen
zich een aandeel Koninklijke verwer
ven. De stukken liggen nu verspreid
over Amerika en verscheidene lan
den van Europa. De Koninklijke is
was niet meer „dat ellendige goed" en
de geleerde Junghuhn bleek zich ver
gist te hebben. Diesel begon in 1890 te
experimenteren en kwam met zijn mo
tor, die voor grotere vermogens econo
mischer en duurzamer was dan die
van Otto. Met Ford ontgroeide de auto
de kinderschoenen en werd van sport
artikel tot praktisch vervoermiddel. En
tenslotte, in 1903, gingen de gebroeders
Wight met hun. vliegtuig de lucht in.
De nieuwe eeuw was intussen be
gonnen en Deterding, overgestapt van
de Handel Mij., stond bij de Ko
ninklijke aan het roer. Zijn inzicht, al
eerder bij de kredietverlening ge
toond. leidde er toe, dat in 1907 een
samenwerking werd aangegaan met
de „Shfll" Transport and Trading
Company te Londen. De Koninklijke
beschikte destijds over veel benzine
en weinig stookolie, bij de Shell was
dat juist andersom; deze onderneming
verwen te een soort aardolie, die wei
nig benzine opleverde, maar daaren
tegen veel stookolie. Samen echter
waren zij sterk genoeg om de Ame
rikaanse en Russische mededingers
het hoofd te bigden.
Bij de amalgatie kreeg de Ko
ninklijke evenals de Shell een geheel
nieuw karakter. Van werkmaatschappij
en werden zij „holding": alle eigen
dommen werden ingebracht in twee
nieuwe maatschappijen, de Bataafsche
Petroleum Maatschappij, die de winning
er. de verwerking op zich zou nemen,
en de Anglo-Saxon Petroleum Co, die
belast werd met het "ervoer en de op
slag. De al in 1903 te Londen door de
Koninklijke en dc Shell opgerichte Asia
tic Petroleum Co., thans Shell Petro
leum Co geheten, nam later de werk
zaamheden van de Anglo Saxon over.
In zowel de Bataafsche als de Shell Pe
troleum nam en neemt de Koninklijke
deel voor 60 pet. en de Shell Transport
voor 40 pet.
De spreiding van de belangen van
de groepen vorderde snel in de loop
der jaren. Weliswaar gingen na de
Eerste Wereldoorlog de belangen in
Rusland verloren en enige tijd later
de volde in Mexico, maar deze ver
liezen werden elders in de wereld goed
gemaakt. Het aantal werkmaatschappij
en nam gestadig toe. Natuurlijk vergde
de steed' grotere activiteit veel nieuwe
middelen. Het kapitaal van de Ko
ninklijke groeide met de groep en wel
"an 1,3 miljoen in 1890 via 11 mil
joen vlak voor de amalgatie en 33 mil
joen darrna tot 171 miljoen in 1918
en 503 miljoen aan het begin van
de Tweede Wereldoorlog. Het winnen
van aardolie in sterk uiteenliggende
en uiteenlopende gebieden word al snel
aanleiding tot omvangrijk experimen-
Roemeinë gingen geheel verloren, maar
daartegenover ontstonden nieuwe ex-
ploitatiegebieden als het Meer van Ma-
racaibo, het land Columbië en Schoone-
beek in Nederland, Gatar in het Mid
den-Oosten kwam op, later Nigerië in
Afrika. Boren in de zeebodem, of het
nu vooi de kust van Venezuela of de
Verenigde Staten, in de Perzische Golf
of de Noordzee is, riep geen problemen
meer op. Op chemisch ter. ein deden
de plastics hun intrede gevolgd door rub
bers, asfalt, bitumen enz. De groep greep
steeds wijder om zich heen. Het ver
voer van ruwe olie en aardolieproduk-
ten tussen de producerende, verwer
kende en consumerende landen nam een
grote plaats in. Met zijn 465 schepen is
de groep thans de eerste reder ter we
reld. Nog onlangs werden vier tankers
besteld van 165.000 ton elk, de grootste
tankschepen, die men ooit heeft gezien.
Ook de pijpleidingen gingen een voor
name rol spelen. De totale lengte van
de pijpleidingen, die de groepsmaat
schappijen nu alleen of tezamen met
anderen bezitten, bedraagt 57.600 km. In
1964 we begonnen met de aanleg van
een transportnet voor aardgas vanuit
Siochteren in Groningen, een net dat
misschien een der grootste op aarde
zal worden.
Natuurlijk kon het verarmde Europa
na de oorlog niet meer alleen de mid
delen opbrengen, die de Koninklijke
Shell ter financiering van de vele acti
viteiten nodig had. Waren de aandelen
al lang geen zuiver Nederlandse
maatschappij meer; het grootste deel
(33 procent) van de eigenaars be
vindt zich zelfs in de Verenigde Sta
ten en slechts 30 procent in het land
van oorsprong.
Het zou ondoenlijk zijn de belangen
spreiding van de Groep volledig op te
sommen noch het totaal van de activi
teiten. De veelzijdigheid en de dyna
miek van het concern mag genoeg
zaam bekend geacht worden. Nr. 75
jaar bestaan is de Koninklijke werke
lijk een internationaal bedrijf, ook wat
werknemers betreft. De concierge van
de heer De Gelder heeft nooit kunnen
dromen, dat zich onder zijn duizenden
opvolger:, aan het eind van de eerste
75-jarige periode bijna tweemaal zoveel
Amerikanen als Nederlanders zouden
bevinden Evenmin heeft de heer De
Gelder kunnen voorzien, dat nog eens
een Amerikaan, de nu pas benoemde
Monroe E. Spaght, de directiezetel zou
bezetten. De mensen van het eerste
uur hebben trouwens nooit een 75-jarig
jubileum voorzien; de maatschappij
was immers bedoeld in 1958 te eindi
gen. Door de kracht en liet doorzet
tingsvermogen van mannen als Kess
ler, Deterding en jhr. mr. J. H. Lou
don, is het concern echter ge,groeid tot
de op twee na grootste industriële
macht ter wereld. „Olie" in zijn facet
ten is n r. meer weg te denken uit ons
leven. De Koninklijke lijkt nog een lang
leven besehoren.
(Van onze Romeins» correspondent)
ROME, 15 juni Het schandaal rond
het Italiaanse Nationale Instituut voor
Sociale Zorg (I.N.P.S.) breidt zich uit.
Drie aan deze semi-overheidsinstelling
verbonden artsen en een advocaat heb
ben in zeven jaar tijd kans gezien 1150
miljoen lires in hun zak te steken van
(1e gelden, die (lit instituut uitgaf voor
de verzorging van tuberculeuze kinde
ren. Nu komen er steeds nieuwe ont
dekkingen bij. Het instituut heeft uit
zijn bezit aan bouwgronden in Rome
herhaaldelijk percelen verkocht ver be
neden de waarde, uiteraard aan vrien
den, die via het envelopje naar 's lands
gebruik van hun dankbaarheid wel
blijk zullen hebben gegeven.
De affaire met de tuberculeuze kin
deren krjjgt steeds abjectere vormen.
Degenen die in de club zaten be
steedden de kinderen uit in instellin
gen van religieuzen, met wie zij een
overeenkomst aangingen over- de ver-
zorgingsprijs. Het instituut keerde
1300, later 2000 lire per kind per dag
uit. De club, vermomd in een reeks
„liefdadigheidsverenigingen" betaal
de 600 a 700 lires. Men handelde fi
nancieel consequent, blijkt thans. Wa
ren er op een bepaald moment geen
tb-kinderen voorhanden, dan werden
gezonde kinderen naar deze inrichtin
gen getransporteerd. Iedere kop was
er immers een, iedere kop bracht
een lief sommetje in de maand op.
Een andere methode was om kinde
ren onder te brengen in privé-klinie-
ken met winstgevend doel. die in het
bezit waien van de fraudeurs of hun
vrienden. Een van de jongste beschul
digingen luidt voorts, dat aan degene
die patiënten leverde in perioden van
slapte, een douceurtje van 60.000 lires
werd uitgekeerd. Van periodieke in
specties waren de heren uiteraard te
voren op de hoogte. Dan werden per
expresse extra hoeveelheden levensmid
delen en kleren naar de verpleegin
richting gestuurd, waarvoor deze la
ter prompt gedebiteerd werd. De in
specties vielen in een „toneeldecor
Soms werden zelfs de verplegende re
ligieuzen verwijderd, onder het motto,
dat de heren van de inspectie niet ge
steld waren op nonnen, broeders en pa
ters.
Vermoed en uitgezocht wordt boven
dien, dat ook de inspectie hier en
daar er financieel wjjzer van werd. In
1963 ontving het INPS rapporten van
plaatselijke artsen uit Lecce, dat het
aantal ziektegevallen onder verpleegde
kinderen daar onbegrijpelijk toenam.
En onderzoek werd ingesteld en daar
mee, zo schijnt het, was de kous af.
Zand er over.
De kranten zijn bijzonder veront
waardigd en schrijven felle artikelen.
De openbare mening eist een onder
zoek, waarin het gehele INPS onderste
boven wordt gekeerd en waarin ook
ambtenaren van de desbetreffende mi
nisteries van sociale zaken en van
volksgezondheid rekening en verant
woording hebben af te leggen van hun
beheer en controle.
Een van de hoofdgetuigen uit het
proces, dat de eerste juli gaat begin
nen, is de Romeinse provinciaal van
de paters Trinitariërs. Deze had voor
zijn keuze tot provinciaal het beheer
over een verpleeginrichting. Hjj is gaan
klagen bij de eerste medicus van het
INPS heden de voornaamste be
schuldigde dat men onmogelijk uit
kon komen met een verpleegprijs van
600 lires per kind en dat zijn inrich
ting zich zo langzamerhand voor 200
miljoen in de schulden had gewerkt
Hij kreeg nul op het rekest: „Als u
niet uitkomt ligt dat aan u".
De pater liet het niet op zich zitten
en wist, geduldig volhoudend, tenslotte
tot de directeur-generaal zelf door te
dringen, wiens oren tuitten. Zo is de
zaak aan het rollen gekomen, maar
het geheel stinkt zodanig dat niemand
in Italië er aan gelooft, dat alleen bij
deze drie onteerders van de medische
stand en hun juridische handlangers de
schuld steekt. Zij moeten, zegt men, in
de rug gedekt zijn door personen in
de centrale van het INPS.
(Van onze kunstredactie)
BRUSSEL, 15 juni Op de leeftijd
van 58 jaar is onverwachts overleden
prof." dr. Paul Coremans, directeur van
de rijkslaboratoria te Brussel der Bel
gische musea. Prof. Coremans heeft zich
internationale reputatie verworven op
het terrein van het wetenschappelijk
onderzoek van oude kunstwerken en is
een leidende figuur geweest inzake con
serveringsmethoden en restauraties. Hij
heeft een belangrijke rol gespeeld in de
zaak van de valse Vermeers, die door
Han van Meegeren werden geschilderd.
HILVERSUM, 16 juni Woensdag
23 juni zendt de KRO-teievisie (1e grote
finale ut van de veilig-verkeer-wed-
strijd voor de leerlingen van de lagere
school. Deze wedstrijden worden reeds
sedert '60 in samenwerking met het
Verbond voor Veilig Verkeer en de bij
de kijkers bekende inspecteur Gosker
gehouden.
Vorig jaar oktober is men met een
geheel nieuwe opzet van start gegaan,
namelijk in de vorm van -een grote
quiz. De reacties hierop waren enorm.
Het Verbond voor Veilig Verkeer kreeg
maandelijks duizenden oplossingen in de
bus. Negen finalisten zullen, aangevuurd
door hun klasgenoten, in de nieuw aan
gelegde verkeerstuin in 's Gravenzande
per fiets onder het jurerend oog van de
inspecteur en zes vrouwelijke politieage
tn een bepaalde route rijden. Voor het
„tegenverkeer" zorgen kinderen uit 's
Gravenzande.
DEN HAAG, 15 juni (ANP) De
film „Alleman" van Bert Haanstra zal
in een Russische versie worden uitge
bracht. Binnen enkele maanden begint
de roulatie van „Alleman" in de bio
scopen van de Sovjet-Unie.
SOVJET-UNIE In het Ostankino-
park in Moskou wordt gewerkt adn de
bouw van een van de hoogste toren»
ter wereld, een steunzender voor tele
visie. De toren krijgt een hoogte va'n
520 meter. Het werk zal in 1967 wor
den voltooid. (AFP)
