Overgelopen Russen in
angst voor wrekende
hand van de Sovjet
Bruno
Pontecorvo
Allan
Nunn May
Klaus
Fuchs
Igor
Gouzenko
Vladimir
Petrov
.PLUS" VERSCHIJNT ALS WEEKEIND-BIJVOEGSEL VAN
DE NIEUWE DAG, HET NIEUWE DAGBLAD, DE NIEUWE
HAARLEMSCHE COURANT EN HET KENNEMER DAGBLAD
«CS»*
In Ghana
f 120.000
Geheim adres
Bedreigd
OPLAAG: 62.000
4 SEPTEMBER 1965
CORRESPONDENTIE TE RICHTEN AAN:
JLUS", NIEUWE Z1JDS VOORBURGWAL 65, AMSTERDAM, TELEFOON 020—221355.
Klaus Fuchs, Bruno Pontecorvo, Allan Nunn May,
Vladimir Petrov, Igor Gouzenko. Eens verschenen deze
namen op de voorpagina's van vrijwel alle kranten ter
wereld. De kop luidde „Russisch spion loopt over naar
het Westen" of „Engels atoomgeleerde meldt zich in
Moskou". Zij speelden 'n rol in de spionage en contra
spionage aan beide zijden van het IJzeren gordijn en
liepen op een bepaald moment over naar het kamp
van de vroegere vijand. Nu leven hun namen nog maar
vaag in onze herinnering. Wat is er van hen geworden?
Waar zijn ze gebleven? In dit artikel worden hun
gangen nagegaan, en merkwaardigerwijs bleek het
gemakkelijker te achterhalen, hoe het gesteld is met
de westerse overlopers achter het ijzeren gordijn, dan
de situatie te peilen van de Russische „verraders" in
het vrije westen. Want terwijl eerstgenoemden door
gaans een rijk belegde boterham verdienen en het
leven leiden van een landheer, zien de overgelopen
Russen zich genoodzaakt van tijd tot tijd onder te
duiken orrs aan de wrekende hand van de Sovjet te
ontkomen. Angst is hun dagelijkse metgezel. Zij
denken vaak aan Trotsky, de man die de Russische
revolutie hielp voorbereiden, het Rode Leger organi*
seerde, zich op een bepaald moment tegen het beleid
van de communistische regering keerde, en in balling
schap door een terrorist werd vermoord. Ze zijn er
zeker van, dat dit lot ook hen treft, indien zij niet de
uiterste waakzaamheid aan de dag, en de nacht,
leggen. De houding van de voormalige spionnen in
Rusland is er echter veeleer een van zorgeloosheid en
van levensgenot. Het westen is niet zo wraakzuchtig.
OUMPGOEOEREN
Het is het ministerie van Defensie.
Ze vragen of wij nog genoeg voor
raad hebben om een bataljon infan
terie uit te rusten"
„Wees maar niet bang meneer, hij
bijt alleen maar mensen die geld
willen wisselen"
„Vooruit, zit daar met niks te doen. Schep het water uit de boot!"
„Mijn vrouw heeft me deze steek geleerd!"
Bruno Pontocorvo, geboren in Ita-
'ië cn genaturaliseerd Brits onder
daan vluchtte met zijn vrouw en drie
2»ons uit Engeland, waar hij bij het
Harwell Atoomcentrum werkzaam
^vas, in 1950 naar Rusland en gaf
daar westerse atoomgeheimen prijs.
Hu is Pontecorvo één van Rusland's
'eidende geleerden in het grote atoom-
centrum in Dubna, 100 kilometer van
Moskou- Zijn jaarinkomen bedraagt
t 60.000,- De Russen beschouwen Pon-
tecorvo's activiteiten als zeer waarde
vol voor de ontwikkeling en het
Sebruik van kernenergie. Een nieuw
laboratorium (kosten 10 miljoen gul
den) is in aanbouw en hier zal Bru-
"o Pontecorvo eerstdaags een team
Van 12 specialisten gaan leiden. Hij
is Russisch staatsburger geworden,
Voelt zich volkomen thuis, is een ac
tief lid van de communistische par
tij. en de wetenschappelijke acade
mie en spreekt de taai van zijn nieu
we vaderland vloeiend.
Pontecorvo woont met- zijn Zweed
se vrouw Ulla aan de oever van
de Wolga in een half gepleisterd-half
houten huis. Iedere dag gaat hij met
de bus door een prachtig bos van
Zilverberken naar zijn laboratorium.
Pe atoomgeleerde gaat helemaal op
111 zijn werk en het gebeurt heel dik
wijls dat hij 's avonds nog terug
spat naar het atoomcentrum.
Pontecorvo is ook een op en top
sPortsman. Het waterskiën heeft hij
po Dubna geïntroduceerd, en dat
het een goed idee is geweest, bewij-
wel drie inwoners van Dubna,
?le het tot kamDioen van heel Rus-
i®hd hebben gebracht. Verder speelt
Pontecorvo nop tennis, rijdt hij graag
®Uto en is hij een verwoed onder-
vaterzwemmer. Van zijn drie zoons
heeft er één een universitaire graad
ochaald. De andere twee zijn nog
°P school.
Pontecorvo's 81-jarige moeder
woont alleen in een twee-kamer-
flatje in Milaan. Zijn vader stierf
vier jaar geleden. Hij schrijft zijn
moeder regelmatig en weet dat haar
grootste wens is hem nog eenmaal
te zien voor haar dood. Maar bei
den beseffen dat dit nagenoeg on
mogelijk zal zijn.
*LLAN NUNN MAY, Engels atoom-
|!;.6-erde' ,werd in 1946 tot tien jaar
K*»t ^gemsstraf veroordeeld wegens
i doorgeven van geheimen aan de
ssen in 1952 werd hij weer op
voeten gesteld waarna May tien
-5®. m Cambridge de metaal-
moeneid bestudeerde- Daarna, in 1962,
vertrok hij naar Ghana, waar hij een
leerstoel in de natuurkunde aanvaard
de.
Nunn May verdient jaarlijks meer
dan 80.000 en woont in een com
fortabel huis in Little Leson, de uni-
versiteitswijk van de hoofdstad Accra,
tezamen met zijn vrouw dr. Hilde-
gard Brooa. voormalig assistente
van de „officier van Gezondheid" in
Cambridge, die Nunn een jaar na zijn
vrijlating trouwde.
Toen hij naar Ghana vertrok, ver
klaarde de geleerde, dat zijn nieuwe
baan research en onderricht in de
metaal-fysica behelsde. Nunn May
werkt niet aan antoomonderzoek maar
zo verklaarde hij eens, hij zou niet
weigeren als het hem gevraagd werd
Het is bekend, dat Ghana een Rus
sische experimentele atoomreactor
rijk i£, en dat president Nkrumah
geïnteresseerd is in het maken van
atoomexplosieven ter exploitatie van
bodemschatten. Nunn May heeft de
president weieens ontmoet, maar
zijn commentaar hierover is: „We
hadden elkaar niet veel te zeggen."
KLAUS FUCHS: Duits atoomge
leerde. Ontmaskerd en gevangen ge
nomen in Engeland (1950) wegens
het uitleveren van atoomgeheimen
aan Rusland. Hij heeft negen van
de veertien jaar straf doorgebracht
in de gevangenis te Wakefield In
juni 1959 werd hij vrij gelaten, waar
na Fnohs naar Oost-Duitsland ver-
trc" ZHn huidige inkomen bedraagt
120.000 per jaar. Hij verdient het
als directeur van het Centraal In
stituut voor Atoomonderzoek in Ros-
sendorf, dicht bij Dresden.
Klaus Fuchs is getrouwd met zijn
jeugdliefde Greta Keilson. Zijn hele
leven draait om het werk op het
instituut en om zijn luxieuze villa
even buiten Dresden, waar hij dik
wijls tuiniert, samen met zijn vrouw,
n de goedverzorgde tuin. Fuchs' ge
zondheid is niet buitengewoon goed;
ieder jaar moet hij voor een vol
ledige rustkuur naar een gezondheids
kliniek, die geleid wordt door voe
dingsexperts
Zo nu en dan verschijnt hij voor
een interview op het Oostduitse te
levisiescherm. Er is zelfs een tele
visiespel over zijn Leven uitgezonden,
waarin zijn activiteiten als spion in
Engeland volledig werden goedge
praat en Fuchs zelfs als een held uit de
bus kwam. In de communistische vi
sie is deze geleerde een idealist, die
atoomgeheimen weggaf, om de we
reld te redden van een totale ver
nietiging.
Klaus Fuchs bezit twee auto's, een
luxe zwarte van Russische makelij,
en een felrode Oostduitse Wartburg.
een sportwagen met linnen kap. Zo
nu en dan staat hij de pers inter
views toe, maar alleen aan Oostduitse
neriodieken en aan de aoor de staat
gecontroleerde krant, „Neues Deutsch-
land".
IGOR GOUZENKO was code-amb
tenaar op de Russische ambassade in
Ottawa en liep in 1945 over naar
he1 westen. Hij is nu 47 jaar en
woont, samen met zijn vrouw Svet-
lena, die hij in 1942 te Moskou huw
de, en twee kinderen. Andrei (23)
en Anna (21) op een geheim adres
in de buurt van Toronto. Het echt
paar Gouzenko is al een dozijn aan
tal keren verhuisd gedurende de laat
ste 20 jaar. Hun buurman is altijd
een politieagent in burger. Ook hun
namen worden van tijd tot tijd veran
derd.
Het is voor Gouzenko een obsessie ge
worden, dat de liquiaatieploeg van
h t Kremlin hem eéns kan grijpen.
Daarom wisselt hij telkens van ver
momming en verkeert hij constant
onder bescherming van de Canade-
ooit bescherming nodig, zodat een
volledige ontspanning voor mij een
onvervuld ideaal zal blijven Hoe lan
ge- ik leef, des te voorzichtiger ik
moet zijn."
Gouzenko's vrouw draagt altijd een
geladen pistool in haar handtasje. Het
is haar geleerd zelfs op verre af
stand feilloos raak te schieten. Zij
ls actief lid van diverse sociale be
wegingen.
Er zijn in Canada minder dan een
dozijn mensen bekend met de ver
blijfplaats van de Gouzenko's. Hun te
lefoon- en autonummer behoren tot
c" - best bewaarde geheimen in het
land. Zo veel mogelijk verandert de
familie van automodel en leefgewoon
ten. Van het geld dat Gouzenko ver
diende aan de boeken die hij na zijn
vlucht schreef, en die stuk voor
stuk bestsellers werden, heeft hij een
eenvoudige farm gekocht ergens in
Ontario. De opbrengst van deze boer
derij en de maandelijkse toelage van
330,- van een anonieme Canadese
miljonair stellen hem in staat er
behoorlijk van rond te komen Gou
zenko's leefregel luidt: „een houding
aannemen van kalme waakzaamheid.
Slechts een strenge navolging hiervan
kan het leven van mijn gezin en mij
zelf verlengen
VLADIMIR PETROV was derde se
cretaris op de Russische ambassade
in Canberra, Australië. Hij liep in
april 1954 over naar het Westen- Hij
was het hoofd van de Russische ge
heime agenten die in Australië ope
reerden. Zijn onthullingen ontmasker,
den 'n hele Sovjet-spionnengroep. Pe-
trov en zijn vrouw Evdokia staan
evenals zijn reeds genoemde collega
aan een voort-durende bedreiging bloot
van Russische moordenaars. Alleen
de Australische eerste minister Sir
Robert Menzies en enkele officiële
figuren weten waar hun bescherme
ling woont. Voor anderen is 't „ergens
in de Staat Victoria." Geheime re
chercheurs bewaken het echtpaar
scherp, wanneer zij het riskeren een
flink eind van huis te gaan.
De Australische regering betaalde
Petrov tot juni 1957 50.000,- per
jaar; daarna werd er nog 30.000,-
aan toegevoegd wegens extra inlich
tingen aan de regering. Hjj wordt
beschouwd als een goed adviseur voor
zijn tweede vaderland. In 1964 werd
het gezin gesignaleerd in een buiten
wijk van Melbourne, waar Petrov een
baan had aangenomen als filmprodu
cent. Maar later raakte men zijn
spoor weer bijster. Zaten zijn vroe
gere vrienden hem misschien weer
op de hielen?
„Sorry, dat ik deze keer wat laat uit de filmstudio kom, maar we
moesten die bar-scène steeds overdoen!"
Jfre-HrnWl
se politie. De prijs die deze deser
teur voor zijn daad moet betaler is
ondenkbaar hoog. Lange jaren van
eenzaamheid en terreur liggen nu ach
ter hem. Tot de dag van vandaag
staat zijn naam bovenaan op de zwar
te lijst van de communisten, zodat
Gouzenko voortdurend onder de angst
leeft dat het vandaag of morgen wel
een^ met hem en zijn familie gedaan
kan zijn.
Zelf vertelt hij: vóór ik Moskou
verliet in 1943 om naar Canada te
gaan werd mij nadrukkelijk te ken
ner gegeven, dat, wanneer ik ooit
een fout zou begaan, zij (mijn op
drachtgevers) mij altijd zouden vin
den, hoe lang dit ook mocht duren.
Ik ben nooit veilig en zal het in de
toekomst ook nooit zijn. Zelfs nu,
na al die jaren, heb ik meer dan
Bruno Pontecorvo bij een wande
ling door Moskou.
Klaus Fuchs bij aankomst op het Oostberlijnse vliegveld Schönefeld in
1959, na in Engeland negen jaar in de gevangenis te hebben door
gebracht.
