Comprehensive school met vele keuzemogelijkheden
dwars door het oude patroon
N ieu we on der wij sstr uctuur
17 slachtoffers
van Hoogoven
ongeval nog
in ziekenhuis
ZATERDAG 27 NOVEMBER 1965
PAGINA 7
EIGEN Ufim
I
(Door Ton Elias)
De snelle en ingrijpende ont
wikkelingen in de maat-
v schappij dwingen tot een
ri/?rthurende aanpassing van het
^erwijssysteem. In de sterk ver-
aderende samenleving kan de
chool niet een eiland blijven,
aar het leven voortgaat als wel-
r- Aldus het uitgangspunt in
v^betoog van officiële zijde ter
klaring van de veelomvatten-
ia ^"^cnvijsherziening, die zich
^weden aan het voltrekken is.
De vermelde uitspraken over
^^schappelijke veranderingen
nun invloed op het onderwijs
öp.geei? typisch Zweedse gëlui-
n: 2e zijn internationaal bekend
n men is ook internationaal ver
bs?1"^ met de moeilijkheden, die
'•1 deze ontwikkelingen rijzen,
u ®t is echter de moeite waard in
t bijzonder de aandacht te rich-
sit! °P Zweedse onderwijs-
omdat men in Zweden
dervorming van het onderwijs
erkeljjk fundamenteel heeft
migepakt en men met die her-
&„rining thans ook reeds een eind
gevorderd'is.
Hoogste-af deling
Er bestaan vele keuzemogelijkheden; aardrijkskunde behoort echter tot de verplichte vakken.
(Door Piet van der Eijk)
i?
Laagste afdeling van de comprehensive school
Midden-afdeling
n ]S
GOUD yvMRD
Zweedse „Mammoetwet"
•nd?. 'l6' fundamentele van de ver-
•ystc n,fen hetl Zweedse onderwjjs-
KeliiL^m aan f°nen. zou een ver-
öe n j van rï0 nieuwe situatie met
liikiK i noo<lzakeiyk zijn. Die verge-
bu:v "an echter beter achterwege
Wel"? (>mtlat men dan wat het ver
den "Otreft, geconfronteerd zou wor-
Uik ITle? een bijzonder onoverzichte-
gez»^ eem van scbolen vooi voort-
de ouderwijs, met een uiteenlopen-
*elMCUrsusduur bjj scholen van het-
l6p™5. type on zelfs met plaatselijke
ne^ htverschillen (zeven, acht en
Kon jaar).
Un an de Nederlandse onderwijsrege-
•en in 's meerrnalen gezegd, dat ze
den aPPetldeken vormden. Voor Zwe-
g0]n moet dit nog sterker hebben ge-
Prfvc11, B»e die lappendeken er nu
buhles uitzaS is evenwel voor de
'«hstaander van minder belang;
rin Kunnen volstaan met de constate-
is t' dat men er in Zweden niet voor
be ruSSeschrokken dwars door het
*tm patroon heen een nieuwe
v~"Uptuur te ontwerpen, waarvan de
'Oordfiguur is: de „grundskolan",
*«n voor de gehele jeugd verplichte
"egenjarige „comprehensive school."
e Zweedse „mammoetwet"
I dateert van 1962. Er ging ech-
•*-' ter in 1950 een onderwijswet
aan vooraf, die de mogelijkheid
Jphiep experimenten te ondernemen
met een comprehensive school, die
<j« bestaande lagere school en de la
tere vormen van theoretisch «oortge-
*«t onderwijs zou vervangen. Het re
sultaat van de experimenten zou be
palen of men inderdaad algemeen op
comprehensive school zou over-
«aan.
By dit punt ontkomt men niet aan
«en vergelijking met de gang van za-
ten onzent: de Nederlandse
mammoetwet werd eveneens vooraf-
®«Saan door een dergelijk wetsont
werp, het zogenaamde experimen-
'eerwetje. Tegen dit wetsontwerp
werd echter onder meer het bezwaar
gemaakt, dat het vooruit liep op de
mammoetwet. Het wetje bleef dan
?°k liggen tot na de aanvaarding van
wet op het voortgezet onderwijs.
jJ1 Zweden had men tien jaar erva-
f'nS met experimenten achter de rug
mon de grote wet aan de orde kwam.
Ook in Zweden is overigens de tot
standkoming van de nieuwe onder-
wyswetgeving niet zonder moeilijkhe-
uen verlopen. Er is herhaaldelijk be
duchtheid geuit voor verlaging van
5«t peil van het onderwijs ook
?'t is een bekend geluid. Een woord
voerder van de „Skolöverstyrelsen"
"J~ de Nationale Onderwijsraad zegt
desgevraagd, dat er allengs echter
•«h meer positieve houding ten op-
S'chte van het nieuwe onderwijsbestel
•«groeid is, ook bij de docenten, die
aanvankelijk veel reserves toonden.
Oe omzet van het oude systeem in
>y-t nieuwe is thans in volle gang.
'•dor ongeveer drie-kwart van de be
volking is het nieuwe bestel reeds
en feit geworden.
Be leerplicht begint in Zweden op
Tienjarige leeftijd. De vraag of men
J* biet zes jaar van zou maken, is in
mscussie geweest, maar men meen-
d« het evenals voorheen op zeven jaar
moeten houden. Het is echter wel
yiogelijk, dat een kind op z'n zesde
«ar zijn intrede doet op de school;
r.lt is meestal afhankelijk van de uit
lag van een schoolrflpheidstest. (Op-
Piorkelijk is, dat Zweden met veel
buitenshuis werkende moeders
"•'echts een matig ontwikkeld kleuter-
"derwijs heeft).
pe comprehensive schooi omvat
JJrie afdelingen, elk van drie leerja-
*eJ. Examens komen in de gehele
rpbool niet voor. In de lagere en de
m'dden-afdeling volgen alle leerlin-
?eu van een klas hetzelfde program
ma bfl dezelfde onderwijzer. In de
•jaigste afdeling doen zich echter dif-
'entiaties voor.
bjpi het zevende en achtste leerjaar
."wen de leerlingen nog wel hoofd-
Jr*elük in dezelfde klassen tezamen,
"laar er zijn naasl het verplichte pro-
a'amma keuzemogelijkheden voor
«'schillende studie-onderwerpen. Er
J*«rden dan ook lessen gegeven, waar-
li de leerlingen in groepen gesplitst
ifi'den. Dit systeem wordt verder
ji"«'getrokken in de negende klas:
onderwijs wordt dan geheel ge-
i»Ven in -.streams". Het laatste leer
jaar telt niet minder dan negen
..streams", vijf met een theoretisch
ma mel een Prakt'sch nrogram-
D« keuze is geheel aan de leer
lingen en hun ouders (met dien
verstande, dat men niet vrij
aaw. ,'s 0ln niet 'e kiezen!). Uiter-
Wen aan niet aan elke individuele
maar «Semoet gekomen worden,
van c normen voor het vormen
rasspna1 gro«P of .stream" zijn ver-
klas 8- 'n de zevende en achtste
«rroen ^ünen leerlingen reeds een
ziin e* drmen en in de negende klas
voor L ar twaalf leerlingen nodig
ae vorming van een „stream".
paald moment In de schoolloopbaan
van de leerling gemeten kan worden,
doch ook van de belangstelling, die
bij de leerling aanwezig is. In feite
doen zich tussen de ouders en de
school bij de keuze weinig moeilijk
heden voor. De samenwerking tussen
ouders en school vormt een essentieel
element van het nieuwe onderwijs
stelsel. De uitgebreide discussie, die
over de nieuwe onderwijswetgeving
gevoerd is en de feitelijke invoering
van de wet hebben de belangstelling
voor onderwijszaken onder de bevol
king sterk doen toenemen.
Een nog niet vermeld aspect van
de keuzemogelijkheid is, dat de leer
ling overeenkomstig zijn aanleg voor
verschillende vakken op verschillende
niveaus kan studeren bijvoorbeeld:
een moeilijker studie voor Engels, een
gemakkelijker studie voor wiskunde
enz. Als probleem wordt wél ge
noemd, dat er gemeten naar de
maatschappelijke behoeften teveel
leerlingen niet-technische studies kie-
De normen zijn zo laag gesteld om
ook in dunbevolkte gebieden de com
prehensive school volledig tot haar
recht te laten komen. In het alge
meen zijn de cijfers voor de leerlin-
genschaal laag: niet meer dan 25
leerlingen in de laagste en niet meer
dan 30 leerlingen in de andere afde
lingen.
In de tweede afdeling begint men
al in de vierde klas met de eerste
vreemde taal: Engels (vier korte les
sen per week). Door vroeg met En
gels te beginnen ontlast men het on
derwijs in de hogere klassen van de
druk van de vreemde talen.
Engels is gedurende vier jaar een
verplicht vak. In de zevende of acht
ste klas moet een tweede vreemde
taal Frans of Duits gekozen
worden. Méér dan twee vreemde ta
len mag een leerling niet kiezen
(deze bepaling werd opgenomen na
research op het gebied van het
vreemde-talenonderwijs)
e hier genoemde punten roepen
voor een geïnteresseerde uit
Nederland tal van vragen op.
Vooreerst: waar haalt men alle
leerkrachten vandaan voor het onder
wijs aan zulke kleine klassen, kleine
„streams" en kleine groepen? In
een buitenlandse publikatie („Educa
tion", officieel orgaan van de „Asso
ciation of Education Committees")
werd onlangs opgemerkt, dat men In
Zweden niet aarzelt onbevoegden
zelfs jongelieden, die pas van het gym-
nasium komen voor de klas te
zetten. Dit laatste komt inderdaad wel
voor, maar dan toch in zeldzame
gevallen, aldus de reactievaD een zegs
man van de Zweedse Onderwijsraad.
En wat dat „niet aarzelen bij het
aanstellen van onbevoegden betreft.
„We hebben soms geen andere keus.
De behoefte aan en het aanbod van
onderwijzers en leraren liggen in iwe
den anders dan bij ons. Men wordt
niet geconfronteerd met een bevol
kingsgroei zoals in Nederland; fle
leerplicht begint eerst bij het zevende
jaar; en is aanzienlijk minder kleuter
onderwijs, zodat vele meisjes, die zich
tot het onderwijs aan jonge kinde
ren aangetrokken voelen, bp het l.o.
terecht komen; er zijn grote aantallen
vrouwelijke onderwijzers (in de lage
re regionen van de comprehensive
school vormen ze de grote meerder
heid); men maakt veel gebruik van
aanvullend onderwijs, verzorgd door
,,correspondence"-scholen enz.
Ook dient men in aanmerking te
nemen, dat de cijfers van de aantal
len leerlingen voor groepen en
„streams" minima zijn. Bovendien
mag men bij het beoordelen van deze
cijfers niet verzuimen het achtste of
negende leerjaar van de comprehen
sive school terug te „vertalen" in
Nederlandse verhoudingen: een 15- of
16-jarige leerling kan in een Neder
landse school voor voortgezet onder
wijs ook in een betrekkelijk kleine
klas les krijgen. Dit alles neemt ech
ter niet weg, dat het Zweedse uit
gangspunt ook in een afgelegen
glaats de nodige differentiatiemoge-
jkheden binnen het ene schoolver
band intrigerend is.
Er zou een langere verkenning van
IJMUIDEN, 27 nov. Nog steeds
worden zeventien slachtoffers van het
ongeval op Hoogovens donderdag 18
november in ziekenhuizen verpleegd.
De toestand van de twaalf gewonden,
die in het Roode Kruis Ziekenhuis
te Beverwijk worden verpleegd gaat
in het algemeen redelijk vooruit.
Bij een zevental van hen zijn huid
transplantaties verricht. Ondanks de
omstandigheden is de stemming onder
de patiënten goed. Ook omtrent de vijf
gewonden, die in ziekenhuizen elders
vertoeven komen goede berichten bin
nen.
Zweden dan die door schrijver dezes
nodig zjjn om door dit systeem heen
te kunnen kijken: wat is de kwaliteit
van het Zweedse onderwijs? Het eer
dergenoemde blad „Education" merk
te op, dat de leraarsopleidingen in
Zweden nog lang niet in overeenstem
ming zijn met de ambitieuze oog
merken van het nieuwe onderwijs
systeem. Als dit zo is, dan beeft dit de
Zweden er evenwel niet van weer
houden htm onderwijshervorming toch
door te zetten.
Vragen te over. Al het onderwijs
in het Engels, dat in de vierde
klas begint, wordt gegeven met
bandrecorders en andere moder
ne hulpmiddelen, zegt een voorlich
tingsboekje. Zijn die hulpmiddelen nu
zomaar ineens in de scholen aanwezig
en hebben de docenten hun onderwijs
daar meteen op kunnen instellen? Bij
de Onderwijsraad antwoordt men: ve
le oudere leerkrachten hebben moeite
met de omschakeling, maar de belang
stelling voor de nieuwe hulpmiddelen
groeit. Er is nu een bandrecorder per
school beschikbaar en op sommige
scholen een per klas. Wat de school
televisie betreft, een cijfer van 1964:
2800 toestellen op 4000 scholen.
Vrije keuze van studie-objecten en
„streams" hoe gaat dit in z'n
werk? De onderwijswet zegt, dat over
de studiekeuze beslist wordt door de
ouders in overleg met de leerling na
dat de school een avies heeft uitge
bracht. Heeft het advies van de school
in feite toch een dwingend karakter?
Nee, zo stelt men met nadruk: de
ouders en de leerlingen hebben het
recht een verkeerde keuze te doen.
Als de school meent, dat een leerling
niet de wiskundige richting moet ne
men en hij gaat toch die kant uit,
dan zal men hem dat niet beletten.
Het beginsel van de keuzevrijheid
stoelt onder meer op de overweging,
dat het al dan niet slagen In een be
paalde richting niet alleen afhankelijk
is van de kennis, welke op een be-
oor de relatie tussen onderwijs
en maatschappij is van beteke
nis, dat alle leerlingen van de
comprehensive school, overschil-
lig welke „stream" zij in het negende
leerjaar willen volgen, gedurende drie
weken in het achtste leerjaar in een
of ander bedrijf moeten werken om
kennis te maken met praktische be
roepsuitoefening. Aan deze praktische
werkzaamheid gaat een theoretische
oriëntatie vooraf. Men krijgt van het
bedrijfsleven de nodige medewerking
voor het opvangen van leerlingen.
Het is uiteraard niet doenlijk in dit
bestek een volledige uiteenzetting te
geven van de Zweedse „mammoet
wet", zelfs niet van de voornaamste
elementen. Een paar punten zijn ech
ter voor Nederland nog een aparte
vermelding waard. Ten eerste, dat de
invoering van de nieuwe wet vooraf
werd gegaan, vergezeld is en gevolgd
wordt door een uitgebreide research-
aanmerkelijk omvangrijker dan de
onderwjjsonderzoekingen, die we in
ons land kennen. Ten tweede, dat van
de onderwijsautoriteiten in Stockholm
een sterke stimulans is uitgegaan tot
het realiseren van deze onderwijsher
vorming, doch dat bij de uitwerking
een sterk beroep wordt gedaan op de
plaatselijke gemeenschappen in het
gehele land.
Het derde punt betreft het sociale
aspect van de comprehensive school:
men ziet dit schooltype als een wezen
lijke bijdrage voor de ontwikkeling
van het saamhorigheidsgevoel onder
de bevolking. Kinderen uit verschil
lende standen blijven gedurende hun
negenjarige leerplichttijd bijeen op de
zelfde school en die school heeft als
belangrijk onderwijsprincipe het Ieren
van samenwerken.
In hoeverre wordt ditintegratiedoel
bereikt? Het is bü een vluchtige ken
nismaking met het Zweedse onderwijs
niet mogelijk hierover te oordelen. De
opmerking is wel eens gemaakt, dat
de oogmerken van een comprehensive
school alleen bereikt kunnen worden
in een „comprehensive samenleving
In Zweden houdt men het er echter
op, dat de comprehensive school juist
de totstandkoming van die comprehen
sive samenleving zal bevorderen.
Flatbewoners in verzet
tegen verenigingsmacht
Een vereniging van flatbewoners
weigert een voetballer als me
debewoner hij is geen man
van stand. Een vereniging van
flatbewoners weigert een Chinees ge
zin als medebewoners hnn maal
tijden rieken. Een vereniging van
flatbewoners, zo is ons bekend, wei
gert een gezin het heeft kinderen.
Feiten die de laatste tijtt in de open
baarheid zijn gekom-n en die verzet
hebben opgeroepen vanwege de discri
minerende maatstaven welke werden
gesignaleerd. Zü zijn voor het Twee
de Kamerlid J. Scheps aanleiding ge
worden de minister van Volkshuisves
ting en Ruimtelijke Ordening te vra
gen of hij niet de tijd gekomen acht
na te gaan op welke wijze tegen der
gelijke discriminatie een dam kan
worden opgeworpen, vragen waarop
de minister nog moet antwoorden.
Is de macht van de verenigde
flatbewoners („de vergadering") al
bijzonder groot, nu zij op grond van
de statuten of het reglement kandi
daat-kopers blijken te kunnen weren,
doorlezing van een aantal van deze
bepalingen de meeste contracten zijn
opgemaakt aan de hand van het mo
del dat door de Broederschap der no
tarissen is opgesteld brengt nog
heel andere bevoegdheden aan het
licht: in de statuten is vastgelegd dat
zij kunnen optreden als rechter tegen
over overtreders, met wie de leden van
de vergadering onder één dak wonen.
De vergadering kan optreden als een
soort „vierschaar" die een van de bu
ren ter verantwoording kan roepen,
die hem, zoals het onverbloemd ge
noemd wordt, een verhoor kan afne
men en die hem boeten kan opleggen
tot maximaal vijfhonderd gulden, welk
extraatje dan in hel reservefonds van
de vereniging gestort wordt. Ook kan
de vergadering de medebewoner „uit
het gebruiksrecht" van de door hem
gekochte flat ontzetten: hij kan uit
zjjn eigen eigendom gejaagd worden,
een i icht dat in de gewone recht
spraak pas gehanteerd kan worden
na veelal langdurige, met vee] waar
borgen omgeven procedures. Een
Kafka-beeid: de flatbewoner die zich
via verlaten trapportalen en lange
galerijen aan* een vertrek begeeft in
de flat die hij bewoont, waar zijn
buren met strakke gezichten op hem
zitten te wachten oo hem te veroor
delen.
Wa leer een bewoner van de flat,
zo zeg. het reglement voor bezitters
van horizontaal eigen .om, zich schul
dig maakt aan onbehoorlijk drag
egens de mede-- uikers van het ge-
iouw, dan kan door de vergadering
een waarschuwing worden gegeven.
Is er b'inen een jaar weer een
overtreding dan *an de flatbewoner
uit zfln huis worden gezet. Als onl>e-
hoorlijk gedrag zal ook beschouwd
worden een inbreuk op het reglement,
wat de flatbewoners zeer beknot In
hun doen en laten. De reglementen
verbieden veelal om een keuze te
doen het houden van dieren, In
clusief een hond, het uitsteken van de
vlag, het op het balkon hangen van
wasgoed, het lopen op het gras van
de gemeenschappelijke tuin, het voor
het raam hangen van een "ffiche of
een verkiezingsplakkaat, het zich on
nodig ophouden in trapportalen of
het 's nachts laten spelen van de
radio of he' doorspoelen van de
w.c.; hij mag niet zelf de kleur be
palen van het buitenverfwerk van
zijn tiat, hfl mag geen jalouzie uit
hangen van een Tdeur die de verga
dering niet als uniform heeft gesteld;
een enkele keer wordt eok de kleur
en vorm van d vitragegordijnen
voorgeschreven. Deze bepalingen wis
selen van flat tot flat, maar vele
ervan worden toegepast naar het
voorbeeld van het opgestelde model,
dat veel verbiedt. De rechtsgeldigheid
van deze bepalingen voor hen die het
contract, waarin dit alles wordt vast
gelegd, bekrachtigd met hun handte
kening, hebben aangegaan, Is voor
huls bij de huidige woningnood. Die
bepaalde flat kan men misschien
juist betalen; wacht men op een an
der huis, waar minder of geen strin
gente bepalingen op -usten, dan kan
deze d or de steeds stijgende prijzen
weieens voor de betrokkene onbe
taalbaar zijn geworden. De vrijheid
van handelen waar het de koop van
huizen betreft lijkt dus beperkt.
Wat de bepalingen zelf betreft: het
is duidelijk dat door het samenwonen
van een groot aantal mensen in wat
beschouwd kan worden als één gebouw
zekere regels nodig zijn ran het ge
heel leefbaar te houden. Het houden
bi
wat de meeste bepalingen betreft
nooit getoetst aan het oordeel van de
rechter.
Dit zou pa» gebeuren wanneer
iemand een of meer van de punten
overtreedt en het de moeite waard
vindt om daarna de rechter te vragen
of hij de betrokken verboden rechts-
g 'dig acht. Wel heeft een Eindhove-
liaar de rechter eens laten uitmaken
of hij zich als lid van de coöperatieve
flatvereniging mocht bevinden op de
gazons van de gemeenschappelijke
tuin, die bü deze flats behoort. Hü
had een bekeuring -kregen van de
politie omdat hij buiten de paden"
had gelopen. Nadat zelfs de Hoge
Raad er aan 'e pas was gekomen
werd de man vrijgesproken.
Tot nu toe zijn dit voornamelijk
feiten. Een afweging van de redelijk
heid van de bepalingen, die ongetwij
feld een sterke beknotting van de
persoonlijke vrjlheid etekenen,
werpt vele problemen op. Enerzijds
kan me stellen dat men zich door
aankoop van de flat met het daarbij
behorende reglement van de coöpe
ratieve vereniging vrijwillig onder
werpt aan de regels. Wanne-r men
niet akkoord gaat met die regels,
moet men de flat niet kopen. Ander
zijds kan men zich afvragen of men
wei zo vrij is in het kopen van een
van een hond lijkt iets wat niemand
van de buren last hoeft te veroorza
ken. Maar als de hond om wat voor
reden dan ook urenlang pleegt te jan
ken of te blaffen, waardoor de nele
flat dreigt zenuwziek te worden, is
het niet zo gek wanneer er wordt In
gegrepen. Anderzijds: een be
woner van een huis dat geen flat is,
kan last van zijn buurman heb' en,
zonder dat hij rechtstreeks vat op
hem heeft. Hij kan echter altijd de
hulp van de rechter inroepen.
Dat men 's nachts geen radio mag
aanzetten en de w.c. niet mag door
spoelen lükt overdreven; ma... deze
bepalingen zijn niet los te denken van
de wat geluiddichtheid aangaat ge
brekkige bouw van na de oorlog. An
dere bepalingen, zoals het niet mo
gen nitsteken van de vlag, (daar k&n
iemand behoefte aan hebben, ook nu;
voor sommigen: juist nu), het heb
ben van uniforme zonwering, het niet
voor het raam mogen hangen van
biljetten, hebben een geheel andere
grond. Z\j hebben behalve een nogal
bemoeizuchtig, ook een tetisch as
pect: het individu moet zich neerlege
gen bü wat de meesten mooi vinden
om zodoende eeL uniform geheel te
krijgen, een democratisch beginsel
weliswaar, maar waar hier de smaak
in het geding is Iets waar niet ieder
een zich mee zal kunnen verenigen.
Het zal als een ernstige aantasting
van de persoonlyke vrijheid ervaren
kannen worden wanneer men, omwil
le van de estetlek, bijvoorbeeld geen
raambiljet aan de Mnnenkant van
zün met eigen geld betaald huis mag
hangen.
De meeste van bovengenoemde be
palingen gelden in de meeste geval
len niet alleen voor huiseigenaren,
maar ook voor huurders. De woning
bouwverenigingen hebben meestal de
zelfde stringente bepalingen. In de
praktijk blijkt, zo vertelde een
woordvoerder van een woningbouw
vereniging, drt men overtredingen
van de bepalingen oogluikend toelaat
Totdat er gerechtvaardigde klachten
komen. Daarna kan er, met het re
glement In de hand. worden Ingegre
pen.
Het is niet bekend in welke mate
„de vergaderingen" de hand houden
aan naleving van de reglementen, af
gezien dan van de bepaliugen die het
weren van bepaalde nieuwe bewoners
mogelijk maken en die dus geregeld
gehanieerd worden. Ook ls het moei-
l(jk nu te gaan in hoeverre de „vieiw
schaar" optreedt om buren te versto
ten. Men kan alleen maar hopen dat
deze „wet" een morsdode letter O
en niet meer.
