KNIEBUIGINGEN
TEGEN INFARCTEN
Duizenden patiënten profiteren
van örootse technische vindinj
door gangmaker in buik
Nederlander (53)
schiet Duitser en
ex-vriendin neer
Normen voor toezicht
Liturgische kalender
ZATERDAG 11 DECEMBER 1965
PAGINA 9
SÜi
De hartoperatie. (Deze en de andere foto's zijn uit „World Health").
(Door Henk Suèr)
Het tempo waarin de
medische wetenschap
nieuwe behandelings
methodes ontwikkelt tegen
hart- en vaatziekten is over-
r°mpelend. De ene ontdek
king achterhaalt de andere,
maar al deze wetenschappe
lijke sensaties onderstrepen
des te duidelijker dat bij
hijna de helft van alle doods-
°m*zaken hart- of vaatziek
ten de fatale boosdoeners
ZlJn. Elke week sterven al
leen al in Nederland onge
veer achthonderd mensen
aan coronair lijden; drama
tisch daarvan is dat een toe-
flemend aantal slachtoffers
op dit moment een kwart
niet ouder is dan 45 jaar
en meer dan de helft niet
ouder dan 55 jaar.
In hoopvolle afwachting van
het moment dat zieke, be
schadigde harten door ge-
Zonde, wellicht door kunstharten
vervangen worden er zijn al
kalveren toegerust met een plas
tic hart helpen specialisten
een ongekend aantal hartpatiën
ten met vaak wonderbaarlijk
kundige ingrepen. De „pacema
ker", in ons land „gangmaker"
genoemd, is een van die moderne
vindinj ;en waaraan duizenden
(in de V.S. bijna 4000 voor een
aanmerkelijk deel hun leven
danken. In ons land telt men op
dit moment al ongeveer 500 men
sen in wier lichaam een kleine
stroombron is geplaatst die hun
tevoren niet goed functionerende
hart in normaal tempo doet klop
pen. Iets verbluffends, ronduit,
Xvant zonder deze gangmaker
zouden deze patiënten nauwelijks
tot enige inspanning in staat zijn
en soms lijden aan aanvallen van
bewusteloosheid met alle geva
ren van dien. Men moet ze nu
zien: er zijn een aantal bejaarden
hij van boven de tachtig, nu vol
op genietend van hun oude dag,
en vele jongeren die normaal
hun werk doen, met kinderen
spelen, door de wind fietsen, ver-
bloeiende reizen maken, en zich
er goed bij voelen.
De hartlong-machine die vele mogelijkheden heeft geopend.
Kunstmatige kleppen, vaten en andere hartonderdélen die de
hartchirurg gebruikt.
Ondanks alle nieuwe behande
lingsmethoden blijven de hart
ziekten onverminderd de be
langrijkste doodsoorzaak van de
laatste jaren. Vooral het hartin
farct, hoewel in de meeste geval
len niet dodelijk, vormt een voort
durende bedreiging voor de ge
zondheid van vooral de volwassen
man. En eigenlijk moet men onge
acht de vorderingen in de genees
kunst en het voortdurend inten
sieve onderzoek vaststellen dat men
tot nu toe de oorzaken van de
ziekte van de kransslagader niet
alleen kent.
„Toch kun je zeker wat doen om
de kans op een hartinfarct zo Klein
mogelijk te maken," zegt dr. J.
Th. Ch. Vonk, lector in de cardio
logie aan de Nijmeegse universiteit.
Evenals velen van zijn collegae
heeft hij zich verdiept in de oor
zaken van hartinfarct en angina
pectoris. Van zijn literatuur-be
vindingen heeft hij onlangs op een
symposium voor studenten verslag
uitgebracht. Zeer opmerkelijk is
wel het feit dat (ook) in ons land
gedurende de tweede wereldoorlog
het aantal hartinfarcten sterk ver
minderd is. En dat kan uiteindelijk
maar enkele oorzaken hebben: wij
aten vtel minder, rookten minder
en genoten meer lichaamsbeweging
Een groot aantal van de tegen
woordig optredende hartinfarcten
moet men waarschijnlijk recht
streeks wijten aan „het goede le
ven" met een overdaad aan voed
sel, met teveel suiker en vet, en
mogelijk een tekort aan essentiële
bestanddelen, verder aan te veel
inhalerend roken en aan te weinig
gezonde ontspanning en lichaams
beweging.
De spanning en de drukte van
het hedendaagse leven hoort men
vaak noemen als oorzaak voor het
optreden van hartinfarcten, maar
dat is iets wat dr. Vonk en tal van
andere specialisten niet zo maar
onderschrijven. „In de grote steden
van Japan, waar men toch net zo
onder spanning leeft als hier in
het westen, komen kransslagader-
ziekten veel minder vaak voor dan
bij ons, maar op het Finse platte
land weer net zoveel als in de grote
Amerikaanse steden." En hij noemt
een vrij recent Amerikaans onder
zoek (1963) waaruit is gebleken
dat in commerciële bedrijven pre
sidenten, vice-presidenten en fa
brieksdirecteuren een duidelijk la
ger percentage hartinfarcten be
reikten dan de arbeiders. De kan
toorfunctionarissen waren echter
vaker onderhevig aan coronair lij
den dan de arbeiders. „De term
managersziekte is eigenlijk mis
plaatst, want niet de managers
maar de functionarissen die di
rect onder de top staan, lopen een
grotere kans op hartinfarcten. Al
thans in de Verenigde Staten
Daaruit zou men kunnen opmaken
dat de spanningen alléén het niet
doen, want die hebben managers
ook. Het heeft veel meer uitstaan
de met het gevecht om erkenning,
om promotie, het ellebogenwerk
met alle bijbehorende ergernissen
en spanningen. Het zit dus niet zo
zeer in de spanningen zelf, als in
de karakterstructuur, in de maniei
waarop men op de spanningen re
ageert. Er blijkt uit een onderzoen
dat „jachtige, wedijverende types
levendig, onrustig en ambitieus"
duidelijk meer last van hartkwalen
hebben dan „rustige, meer gemak
zuchtige personen". Er zijn men
sen die zich kiplekker voelen on
der spanning en drukte, en die zul
len heus niet zo gauw ziek wor
den als anderen die er onder gebukt
gaan."
Dr. Vonk voegt eraan toe: „Het
is allemaal niet zo eenvoudig als
het lijkt. De een krijgt het wel, de
ander onder vergelijkbare omstan
digheden niet. Vrouwen voor de
overgangsjaren bijvoorbeeld lopen
veel minder risico dan daarna. Er
zijn ook erfelijke factoren en stel
lig ook vele uitwendige factoren
die wij nog niet kennen. Zo zijr
er, om maar iets te noemen, onder
zoekers die menen dat de samen
stelling van drinkwater, vooral wat
betreft de hardheid, van belang is
bij het ontstaan van hart- en vaat
ziekten En weer iemand anders
zegt te hebben ontdekt dat ook
mosterd in grotere hoeveelheden
schadelijk voor het hart is. Dit
alles illustreert wel zeer duide
lijk hoe ingewikkeld het met de
oorzaken van hart- en vaatziekten
is."
Hoewel dr. Vonk uitdrukkelijk
stelt dat met bovenstaande uiteen
zetting het mysterie an de hart
en vaatziekten niet uit de doeken
is gedaan, meent hij toch dat men
er een bepaalde levenswijze aan
kan ontlenen. „Maak bijvoorbeeld
's morgens na het wassen een aan
tal diepe kniebuigingen, het aantal
aangepast aan uw conditie, en even
tueel geleidelijk toenemend. Ga zo
weinig mogelijk met de lift, fiets
of loop als u de auto niet beslist
nodig hebt. Rook geen sigaretten,
althans inhaleer niet; eet zeer ma
tig, vermijd te veel vet en wees
zuinig met snoeperij. Geef de voor
keur aan bruin brood boven wit.
Dat zijn toch allemaal niet zulke
bijzondere dingen. „Het komt r
niet van," zegt men meestal. Maar
het kan ineens wél als men eenmaal
een hartinfarct heeft gehad," zo
besluit dr. Vonk.
DEN HAAG. 11 dec. Er dient
voor het schriftelijk onderwijs een rijks
inspectie te komen op basis van een
rjjkserkenningsregeling. Aldus luidt de
hoofdconclusie van een rapport, dat
staatssecretaris Grosheide heeft aange
boden aan de Tweede Kamer. Het rap
port is in het begin van het vorig jaar
uitgebracht door de in 1962 ingestelde
commissie-van Wolferen. De staatsse
cretaris deelt in een begeleidend schrij
ven mee, dat de Regering heeft beslo
ten het voorstel tot het instellen van
een rijksinspectie op het schriftelijk on
derwijs in beginsel over te nemen.
De commissie wijst er in haar rapport
op, dat men bij het schriftelijk onder
wijs uitsluitend te maken heeft met in
stellingen, die niet uitgaan van de
overheid en die in meerderheid in een
of andere vorm een bedrijfsmatig ka
rakter hebben. Dit kan aanleiding ge
ven tot een vorm van concurrentie, die
bij het mondeling onderwijs vrijwel ge
heel ontbreekt en die gebruik maakt
van overwacht harde methoden. Als aan
deze ontwikkeling de vrije teugel wordt
gelaten, schuilt hierin een voortdurende
bedreiging niet alleen voor de beurs van
de cursist, maar vooral ook voor de
eigen vorm en waarde van het schrifte
lijk onderwijs.
De hoofdvraag, waar de commissie
van Wolferen zich mee bezig heeft ge
houden, was of het toezicht op het
schriftelijk onderwijs zou moeten wor
den uitgevoerd in particulier initiatief,
door de (rijks)overheid of in een meng
vorm waarin beide vertegenwoordigd
zijn. Een voorbeeld van een mengvorm
vormt de thans bestaande inspectie, de
I.S.O. Het rapport spreekt zich uit voor
een geheel door de rijksoverheid uit te
voeren toezicht: dit zal meer gewicht
hebben dan elke andere vorm van in-
spectie.
Aangezien eventuele sancties tegen
een instituut voor schriftelijk onderwijs
ontkracht kunnen worden door uittre
ding van dit instituut uit het inspectie-
verband, wil men de uittreding zelf tot
een sanctie maken. Dit is mogelijk door
de ondertoezichtstelling aantrekkelijk te
doen zjjn, bijvoorbeeld door gunstige
regelingen voor de onder toezicht
staande instellingen met betrekking tot
examens, studietoelagen, subsidies e.d.
Het rapport formuleert voor het
toezicht op het schriftelijk onderwijs een
serie normen aangaande o.m. de au
teurs en correctoren van schriftelijke
cursussen, de cursusinhoud, de examens
en de diploma's.
In de paragraaf over de „werving"
van het schriftelijk onderwijs wordt op
gemerkt, dat de verantwoordelijkheid
voor de hulpmiddelen, die hierbij ge
bruikt worden bij de instellingen zelf ligt.
Reclame-argumenten kunnen aan die
verantwoordelijkheid geen afbreuk
doen, noch een beroep op de commer
ciële opzet van de instelling hetgeen
vaak schijnt te moeten impliceren, dat
alle methoden van „hardselling" geoor
loofd zijn. Er worden normen aanbevo
len, die zeggen, dat de werving in over
eenstemming dient te zjjn met de waar
heid en met de waardigheid van het on
derwijs. Het verstrekken of toezeggen
van cadeaux, van welke aard ook, kan
niet worden toegestaan. Hetzelfde geldt
voor colportage, behoudens in zeer bij
zondere gevallen, te beoordelen door de
inspectie.
In de commissie, die het rapport heeft
uitgebracht, hadden o.m. vertegenwoor
digers van enkele instellingen voor
schriftelijk onderwijs zitting. Voorzitter
was mr. M. D. van Wolferen, ten tij
de van de installatie van de commissie
chef van de afdeling Sociaal-Pedago
gisch Onderwijs en van de afdeling Vor
mingsinstituten van het ministerie.
NORDHORN, 11 dec. (DPA) De
Westduitse politie heeft gisteren een
53-jarige Nederlander gearresteerd die
woensdag de 38-jarige Gertrud Muller
en haar 65-jarige huisbaas Johann Mer
ger, een rentenier, met een karabijn
had neergeschoten. De aanslag gebeur
de in Nordhorn aan de Duits-Neder
landse grens. De man. die ontdekt
werd in een oude koets waar hij een
slaapplaats had ingericht, legde onmid
dellijk een bekentenis af.
Volgens de Westduitse politie waren
woede en jaloezie de redenen van zijn
daad geweest. Hij was woensdagavond,
terwijl zijn slachtoffers in het huis van
de rentenier naar de televisie keken,
binnengedrongen en had eerst de oude
man bedreigd en vervolgens in de schou
der geschoten en daarop de vrouw, een
ex-vriendin van de dader, met twee
schoten levensgevaarlijk verwond. De
zwaar gewonde man slaagde erin naar
de buren te vluchten.
Ziek hart klopt
Op het oog onderscheiden zjj zich
in niets van hun volledig ge
zonde leeftijdsgenoten, op twee
onopvallende littekentjes na.
Een nog jonge huisvader, wiens hart
"iet elektrische impulsen geactiveerd
bioet worden, zegt in alle gemoeds
rust: „Je vergeet het bijna; er gaan
dagen voorbij zonder dat je eraan
denkt dat je leven in belangrijke na-
fe afhankelijk is v»n een batterijtje
•n je body."
Het vuistdikke hart heeft men al-
Hl d zo'n indrukwekkende zwoeger ge
bonden dat men dit 350 gram wegen
de pompje als het symbool van het
teven is gaan beschouwen. Per mi
nuut trekt het zich gemiddeld zeven-
J'g keer samen om telkens een decili
ter bloed naar de hoofdslagader te
P°mpen, in die minuut ongeveer de
bele menselijke bloedvoorraad van
Zes liter verwerkend. Het reageert
Uttent op elke zucht adem, elke teug
drinken en elke hap etenhet ver-
Dcht moeiteloos vijf tot tien keer zo
zware inspanningen bij hevige emo-
hles, bij drastische overgangen van
warmte naar koude, bij krachtige en
yerrnoeiende lichaamsbeweging. En
«et doet dit met een soepelheid en
utiverwoestbaarheid die hooggekwali
ficeerde machinerieën overtreffen. Een
biensenleven lang kan het zijn werk
Verrichten; maar een vitaal orgaan
a's dit loopt door allerlei bekende en
onbekende invloeden toch de kans
ernstig beschadigd te worden. Het
noeft nog niet te betekenen dat het
?P slag stopt, maar de ontreddering
van het lichaam is toch vaak zo in
dopend dat de medische wetenschap
z'ch door de hart- en vaatziekten al
*ung hogelijk uitgedaagd heeft ge
adeld. De veelomvattende onderzoe
kingen van onder meer de Nederland-
ae Hartstichting zijn dan ook op te
vatten als een rechtstreekse aanval
dp de volksvijand no. 1, het coronair
'Oden, dat dank zjj de inspanningen
an medici over de gehele wereld
jjjat een lange reeks nieuwe ontwikke-
jbgen in diagnose en therapie bestre
nen kan worden.
..Voor de diagnose beschikt de me-
uicus tegenwoordig over vele vjrfjjn-
v® technieken zoals registratie van
tjp ionen en -geruisen, kleurstofinjec-
n,„s ui de bloedbaan om de per mi-
hna ,9°r het hart voortgestuwde
tie r® bloed te «meter., registra
rs een elektrocardiogram) van
ncYv, ejeJ{trische stroompjes die de
^"JPodwegingen van de hartspier
enis °?,tjtaan' etc. Het schijnt sinds
mini? 1 ool! mogelijk te zijn een
via r i!e' Periscoop-achtige camera
leids nalsader naar het hart te ge-
maiXP °m een inwendige hartfoto te
h er-is al' 'iS 's uit de Verenigde Staten
BeHir-hli-j,0. andere diagnostische mo-
VJkheid biedt het gebruik van een
computer, die vanaf een elektrocar
diogram of vanaf een fonocardio-
gram (voor geluidenregistratie) in en
kele seconden een keuze maak. uit
een kleine dertig ziektemogelijkheden.
In de behandeling van hart- en
vaatziekten heeft men ook al fan
tastische prestaties geleverd. De
grote traditie van prof. Eindho
ven en dr. Wenckebach voortzettend,
leveren Nederlandse medici vaak uit
zonderlijk knappe bijdragen, waarvan
onlangs nog de herleving van een ge
ïsoleerd mensenhart (prof. Dürrer)
en de vervanging van een door ziek
te verwoeste hartklep door een nieuw
exemplaar van eigen weefsel (wijlen
prof. Moeijs) hebben getuigd, al is
de laatste operatie na een reeks suc
cesvolle dierproeven helaas tragisch
afgelopen. Dank zij de hartlongma-
chine kunnen verscheidene delen van
een beschadigd hart door plastic pro
thesen vervangen worden. De toepas
sing van de kunstmatige „gangma
ker" op patiënten met een extreem
trage hartslag is ook iets van de laat
ste jaren, ofschoon de eerste succes
volle ingreep op de mens waarschijn
lijk van 1952 dateert.
De eerste keren dat men met een
uitwendige gangmaker het te lang
zaam werkende hart met elektrische
stroompjes ging stimuleren, plaatste
men de elektroden nog uitwendig op
de borstkas. Maar dat had het na
deel dat de borstspieren eveneens sa
mentrokken. wat onaangenaam was.
De oplossing was toen: de elektro
den op de hartspier zelf zetten, waar
voor het nodig was de borstkas te
openen. Omdat men dank zij de door
de ruimtevaart bewerkstelligde „ver
kleiningskunst" heel kleine stroom
bronnen kon fabriceren, lag het voor
de hand deze ook in het lichaam in
te bouwen. Dat was namelijk veili
ger dan een uitwendig apparaatje,
want in het laatste geval bestond ile
voortdurende dreiging van infectie.
De gangmaker werd toen onder de
buikhuid of in de oksel aangebracht
en verbonden met de op de hartspier
genaaide elektroden. Volgens deze
techniek heeft men voor het eerst een
jaar of zes geleden een gangmaker
ingezet.
Het openen van de borstkas is
tegenwoordig weliswaar een in
greep zonder veel gevaren,
maar toch wel met nadelen.
Vooral bij oudere mensen die ook
nog hartpatiënten zijn, is een opening
van zo'n twee decimeter zeker niet
van risico ontbloot. Daarom volgt
men tegenwoordig een andere tech
niek waarbij het niet nodig is de
borstkas te openen. De Nijmeegse
cardioloog dr. J. Th. Ch. Vonk, hoofd
afdeling cardiologie van het St.-Rad-
boud-ziekenhuis, schetste mij de pro
cedure, die hij en andere Nederland
se cardiologen naar het voorbeeld
van Scandinavische collega's thans
volgen. En met gunstig resultaat. Om
dat men te maken heeft met patiën
ten met een veel te langzaam func
tionerend hart moet men vooral bij
de noodzakelijke, kortdurende narcose
Zondag 12 lecemner 3e zouüag v O. ad
vent; eigen mis: credo; pref v d H
Orieëenheid paars of rose
ma.: H Lucia maagd en martelares; eigen
mis; 2e geb v d. 3e zondag v d advent
rood -
dl.: mis v d 3e zondag v d advent
-paars
wo.: Quatertemperdag d advent; eigen
mis - paars Of Gulden Mis: votief mis
v d. H Maagd Maria; 2e geb v quater-
temperwoensriag wit -
do.: H iusebius, Disschop en martelaar,
mis Saeerdotcs Dei: 2e geb v d 3e zon
dag v d advent - rood -
vr Quaterten.pervifidag 1 d ld vent
eigen mis - naars -
za.Quatertemperzaterdag i d advent;
eigen mis paars -
Zondag 19 december; 4e zondag v d. ad
vent; eigen mis; credo; pref. v. d. H
Drieëenheid - paars -
de uiterste behoedzaamheid betrach
ten en het hartritme ononderbroken
in het oog houden. Een belangrijke
voorzorgsmaatregel is het gebruik
van een uitwendige gangmaker die
men aansluit op een katheter die
door de armader omhoog wordt ge
bracht naar het hart. Aan het uitein
de van de katheter zit een elektrode
die de hartspier moet raken en met
stroomstootjes stimuleren. Via een
röntgen-apparaat kan men volgen of
de katheter de goede weg aflegt.
Dan vangt het definitieve werk aan
met het openen van de halsader,
waardoor een kromme plastic slang
wordt gewerkt die een dun slangetje
met aan de punt een andere elektro
de meeneemt, helemaal tot op de bo
dem van de rechterkamer van het
hart. De dunne draad met de elek
trode blijft zitten en de dikkere slang
wordt teruggetrokken. Dan maakt de
chirurg in de buik, onder in de rib
benboog waar doorgaans vet genoeg
aanwezig is, een holte. In deze holte
komt de batterjj-groep van de inwen
dige gangmaker te zitten. Deze heeft
ongeveer de grootte van een pakje
sigaretten, maar is beduidend zwaar
der. Hjj heeft daar een goed en veilig
plekje, en de drager zal meestal ver
geten dat er zo'n vreemd voorwerp
in zijn buik zit. Het gebeurt ook wel
dat de gangmaker onder de oksel
wordt ingebouwd, maar daar is min
der vet dan in de buik.
Nu moet echter nog de verbinding
van buik naar hals tot stand gebracht
worden, waarvoor men, volgens de
vakterm, gaat tunnelen. Dat wil zeg
gen; onder de huid werkt men een
holle stalen pen naar boven. Door de
holle pen wordt het kathetertje naar
beneden getrokken, en nadat de
stalen pen is uitgetrokken vervol
gens vastgedraaid op het contactpunt
van de stroombron. De uitwendige
gangmaker, die via de armader het
hart al van tevoren tot normaal func
tioneren heeft geprikkeld, heeft nu
zjjn dienst gedaan. De wondjes wor
den gesloten en de patiënt kan bij
komen uit zjjn narcose.
De patiënt die moest leven met
een hartslag van ongeveer
twintig, is als herboren, dank
zij een bijna normaal werkend
hart. Er blijven nog wel enkele be
perkingen voor hem bestaan, want
ook de gangmaker kan het hart niet
die souplesse geven waarmee het
zich normaal naar de allerzwaarste
lichamelijke inspanningen richt. Voor
het overige zal hij de ingreep ervaren
als een grootse verbetering die hem
tot nagenoeg volwaardig leven en
werken in staat kan stellen. Een dus
danige puur technische ingreep, waar
tegen eigenlijk heel weinig bedenkin
gen zijn, en waarvan de resultaten
zo fantastisch, is bijna uniek in de
geneeskunde. Indien dat nodig mocht
zijn kan onder plaatselijke verdoving
het buiklitteken geoperd worden ter
vervanging van de stroombron. Wel
licht dat er ooit bezwaren hebben be
staan tegen het onderhuids aanbren
gen van lichaamsvreemde voorwer
pen, maar het blijkt met de thans
gebruikte kunststoffen heel goed mo
gelijk narigheden te voorkomen.
De patiënten die in aanmerking ko
men voor een gangmaker zijn zonder
dit apparaatje tot een weinig produk-
tief bestaan gedoemd. Er is een
groep die te lijden heeft van zoge
naamde Adams-Stokes-aanyallen, ver
oorzaakt door tijdelijke stilstand van
het hart omdat de normale elektri
sche prikkels uit de boezem met in
de kamer kunnen komen. Deze aan
vallen zijn gevaarlijk, de patient kan
bewusteloos raken.
Men kan door verschillende oorza
ken een veel te langzame hartactie
krijgen. De meest voorkomende oor
zaak is ziekte van de kransslagaders
waarbij onverhoeds een hartblok ont
staat tengevolge van een beschadi
ging in het geleidesysteem van het
hart. Tegen dit alles was vroeger
geen behandeling opgewassen. Men
werkte wel met medicamenten om
het hart te prikkelen, maar dan kon
men het ritme meestal niet genoeg
beïnvloeden. En dan had men van
deze stoffen nog hinderlijke bijwer
kingen.
Natuurlijk is ook de gangmaker
nog geen volmaakte oplossing.
De specialist weet dat er al
thans theoretisch een geringe
kans bestaat op trombose of op per-
fqratie van de hartspierwand. Maar
zulke complicaties zijn zo zeldzaam
dat zij de dragers van gangmakers
zeker niet behoeven te verontrusten.
Aanvankelijk had men nogal eens te
melken met breuken in de elektroden
en andere technische onvolkomenhe
den, maar al'engs werd de construc
tie geperfectioneerd In het Groning
se academische ziekenhuis is op de
afdelingen medische fysica en car
diologie onder 'eiding van respectie
velijk prof dr Jw. van den Berg en
dr. J. Nieveen in 1961 een nieuw sys
teem gangmaker ontwikkeld en uit
gevoerd door de firma Vitatron in
Dieren. Onder meet in Nijmegen en
Leiden maakt men nu druk gebruik
van de „Groningse" gangmaker. Niet
alleen dat deze veel goedkope- is
(ƒ700) dan de buitenlandse (plm.
2500), ook blijk hij minstens zo
goed te voldoen De batterijtjes kun
nen het volgens de vervaardigers vijf
jaai uithouden. Dat men blijft speu
ren naai nog betere oplossingen, ligt
in de lijn van de ontwikkeling.
En terwijl duizenden patiënten dank
zjj deze technische vinding een groot
deel van hun gezondheid en hun le
venslust hebben teruggekregen, hun
angst en bun totalt onmacht kwjjt
zijn werken in verscheidene Europese
en Amerikaanse ziekenhuizen de spe
cialisten aan een der grootste opga
ven van de medische wetenschap, nl.
de harttransplantatie Maar ongeveer
op dezelfde manier als bij de trans
plantaties van nier, lever of long, is
er van een welslagen nog weinig
sprake Het lukt slechts voor korte
tijd en dan begint het lichaam te
protesteren legen de aanwezigheid
van een vreemd orgaan. Het vernie
tigt dit Een deel van de research is
gericht op het vervaardigen van stof
fen die de neiging tot vernietiging
van „de indringer" onderdrukken tot
het lichaam gewend is aan de aan
wezigheid daarvan.
