bijvoegsel
Vanavond:
3 miljoen
vuurpijlen
de lucht in
Eeuwenoud
vermaak
van
Chinese
herkomst
IV E MANNEN van de brandweer en poli
tie denken op de laatste avond van
het oude jaar aan andere dingen dan
alleen aan oliebollen en bisschopswijn. Zo
tegen twaalf uur, als wij allemaal iets on
rustigs over ons krijgen bij het naderen van
die onvermijdelijke drempel in de tijd, wor
den de leden van deze beide korpsen be
vangen door een extra spanning, een bij
zondere geladenheid, want'elk ogenblik
kan nu de telefoon rinkelen: brand in de
Jansenstraat, ongeluk op het Pietersplein,
relletjes in de Klaassenlaan.
31 DECEMBER 1965
Vermaak
OpbEoei
Meer omzet
HANS STEVENS
Vuurwerk mag, terecht, niet verkocht worden aan personen
beneden 18 jaar. Een hard gelag voor de zich voor deze winkel
verdringende jeugdige schare.
NAARMATE we vorderen in
de twintigste eeuw wordt
de jaarwisseling telkens
mgt luider gerucht begeleid..
Steeds grotere groepen spelen in
het eerste uur van het nieuwe
jaar letterlijk met vuur, en alle
waarschuwingen ten spijt zijn
ongelukken daarbij niet te voor
komen. De lucht zal vanavond
weer met vuurpijlen doorkliefd
worden. Er valt geen pijl, par
don, peil op te trekken hoeveel
het er zullen zijn, maar een des
kundige schatting gewaagt van
2% tot 3 miljoen. Myriaden keu
kenmeiden zullen het op een gil
len zetten, en wanneer alle ka
nonslagen waarmee het nieuwe
jaar wordt opengescheurd, op
één en hetzelfde ogenblik zou
den ontbranden, was de explosie
tot in China, bakermat van het
vuurwerk, te horen. En het valt
dus te begrijpen, dat tal van ge
harde brandweerlieden en geoe
fende politie-functionarissen
met enige huiver vanavond de
drempel overstappen, het ru
moerige 1966 tegemoet.
.Uw vrouw begrijpt mij niet!
Spelen
NIEUWE DAG
voorsprong moeten afstaan aan
Amerika en de Sovjet - Unie,
maar atoom- en waterstofbommen
zijn niet bepaald voor vreedzaam
gebruik bestemd, en daarover wil
len we hier vooral hebben- Want
al gaf het vuurwerk van de oude
Chinezen dan ook flinke knallen,
en zaaiden ze wat paniek in de ge
lederen van de vijand, meer dan
lawaaiig speelgoed was het eigen
lijk niet. De bommetjes zelf richt
ten verder geen schade aan. Wel
maakten de Chinezen uiteraard
gebruik van de ontzetting waar
mee de tegenpartij geslagen was
bij het zien van het vuur en het
vernemen van de explosie.
Maar we moeten aannemen, dat
het resultaat, volgende uit een be
paalde menging van zwavel, sal
peter en houtskool, door de uit
vinders en het publiek eerst en
vooral beschouwd werd als een
fascinerend spel, als amusement.
Diezelfde bekoring is door de
eeuwen heen op óns overgegaan.
Vuurwerkprogramma's zijn nog
altijd kijkspelen van de eerste or
de. Het badseizoen van Zandvoort,
Noordwijk en Scheveningen zou
niet compleet zijn zonder het gran
dioze spektakel van een knette
rend vuurwerk. Haendel voelde
zich niet te groot om speciale mu
ziek te maken voor het vuurwerk
dat in 1749 in Londen werd afge
stoken ter viering van de vrede
van Aken.
Uit het vuurwerk als vermaak
ontwikkelde zich later de toepas
sing van buskruit voor oorlogsdoel
einden. Een der eerste minder
vreedzame resultaten van de ex
perimenten der antieke volkeren
was het Griekse vuur, waarvan
beweerd werd dat het onuitblus
baar was. Dit gevreesde wapen
werd vaak tijdens zeeslagen ge
hanteerd. Vermoedelijk beston
den de ingrediënten die dit vuur
brandend hielden, uit stoffen als
harsen, pek en zwavel en vorm
den zij tesamen een niet-explosief
mengsel- Alexander de Grote zou
tijdens een van zijn expedities in
Indië met vuurwerk kennis heb
ben gemaakt en hevig ontsteld zijn
geweest. De kunst van het vuur
werk maken heeft zich in de oud
heid snel verbreid en ook de ex
plosieve kracht is vroeg onder
kend, zonder dat men er echter
veel mee wist aan te vangen. Stra
tegisch bleef het buskruit vrij
wel zonder waarde. Dat werd an
ders toen de Duitse monnik Bert-
hold Schwarz omstreeks 1250 in
zijn vijzeltje roerde en tijdens dit
werk verrast werd door een enor
me ontploffing. Het kritieke meng
sel van 1 deel zwavel, twee de
len houtskool en zes delen salpe
ter had de eerwaarde heer geopen
baard dat men zich met dergelijk
duivelswerk licht de vingers kon
branden. Schwarz geldt nog altijd
als de ontdekker van het buskruit,
maar zolang de Russen niet van
zich laten horen, moeten we aan
nemen dat hij in China zijn voor
beeld vond. Sindsdien hebben de
donderbussen hun intrede op het
slagveld gemaakt.
Maar Schwarz' herontdekking
betekende oo*. een opbloei van het
vuurwerk als kijkspel. Want of
het nu gaat om een patroon voor
een geweer of een patroon voor
een vuurpijl, in beide gevallen
dient als voornaamste bestand
deel het buskruit. Gaandeweg
kwam ook de herinnering terug
aan wat de oude Chinezen des
tijds aan kennis van vuurwerk had
den verzameld.
China heeft trouwens lange tijd
zijn reputatie op dit gebied kun
nen handhaven, want de ontdek
kingsreiziger Marco Polo, die van
1271 tot 1295 in dit land vertoef
de schreef nog dat de Chinezen
ware tovenaars waren, in staat
tot wonderlijke kunsten en begoo
cheling met allerlei magische mid
delen- Zij wisten precies, welke
chemicaliën zij aan het buskruit
moesten toevoegen om kleur te
verkrijgen en ook de kunst om,
door toevoeging van metaalsplin
ters aan het mengsel, schitteref-
fecten te bereiken, was hun bekend.
Tot op de dag van vandaag voor
ziet het Verre Oosten de wereld
van vuurwerk. Hongkong en Ja
pan zijn grote producenten op
vuurwerkgebied en door hun goed
kope arbeidskrachten betekenen zij
geduchte concurrenten voor de in
dustrieën in het Westen.
Maar tot dusver heeft de firma
Kat in Leiden de storm dóórstaan-
Generaties achtereen hebben de
Nederlanders het nieuwe jaar ge
opend met lawaai en vuur van
officieel de Koninklijke Ne
derlandse Vuurwerk en Muni
tiefabriek A. J. Kat v.h. John
Loeff n-v. Het Leidse bedrijf is
niet de enige van dit soort in ons
land er zijn er nog twee in
Friesland maar wel de bekend
ste. Dat komt natuurlijk mede om
dat ook op het eenvoudigste stuk
vuurwerk, al is het maar een rot
je, de naam van de producent staat
vermeld.
De fabriek van Kat biedt een
hoogst merkwaardige aanblik- Op
een terrein van één hectare staan
ruim dertig kleine gebouwtjes ver
spreid dooreen, telkens afgeschei
den door bosschages. In ieder ge
bouwtje werken hooguit twee man
die in twee richtingen kunnen weg
hollen als er acuut gevaar dreigt.
In zekere zin is het gevaar altijd
aanwezig bij de verwerking van
zulk explosief materiaal maar het
feit, dat in zeven jaar tijds de on
gevallenpremie tweemaal is ver
laagd, bewijst wel dat de veilig
heidsvoorschriften deugdelijk zijn.
en dat de veertig man die bij Kat
werken ze goed in acht nemen.
Het maken van kunstvuurwerk
heeft zo zijn eigen risico's. De gro
te vijand bij het samenstellen van
rotjes, vuurpijlen zwermers en al
het materiaal waaraan explosie
ve mengsels te pas komen, heet:
wrijving. Wrijving immers bete
kent warmte en soms: vonken.
Daarom moet alles worden voorko
men om wrijving op te wekken.
Bij Kat werkt men bijvoorbeeld
met koper in plaats van ijzer. De
stempels waarmee het „sas", dat
is het kruit, in de hulzen of kar
doezen van bijvoorbeeld vuurpijlen
geslagen wordt zijn van hout. Om
diezelfde reden, het gevaar van
wrijving, is mechanisatie in een
vuurwerkfabriek vrijwel onmoge
lijk. Met mensen heeft men de
zaak „in de hand", een machine
zou de grootste rampen kunnen ver
oorzaken. Darom verschilt de be
reiding van kunstvuurwerk nauwe
lijks van de werkwijze van een
eeuw gelden. En over honderd jaar
zal het vermoedelijk' niet anders
zijn. Vuurwerkfabrieken zijn na
tuurnoodzakelijk bolwerken van
conservatisme-
De afgelopen dagen zijn de win
kels waar vuurwerk verkocht mag
worden, weer bestormd. De omzet
wordt tien procent hoger geschat
dan vorig jaar en voor Kat blijven
de zaken dus goed gaan- Er zijn
weer wat nieuwe variaties toege
voegd aan het assortiment, vooral
aan de categorie van het huiselij
ke vuurwerk, waarvan nu dertig
uitvoeringen verkrijgbaar zijn.
Vergeleken met zo'n tien jaar ge
leden is het vuur- en knalmate
riaal aanzienlijk veiliger gewor
den. De verwerking van metaal
splinters die een schittereffect be
werkstelligen, is nu verboden en
ook plastic wordt niet meer toege
past. In dit verband mag er wel
even op gewezen worden, dat de
Japanse import van vuurwerk, de
laatste jaren sterk toenemend,
toch wel bedenkelijke kanten ver
toont. Inplaats van katoenen Ion
ten bijvoorbeeld zijn dikwijls lon
ten van papier gebruikt, die min
der gelijkmatig opbranden. Soms
lijkt het of het vuur gedoofd is en
neemt men daarop het rotje, of
wat het ook is, ter controle in de
hand, dan gebeurt het wel dat de
patroon toch nog ontploft. Oppas
sen dus met dit vurige spul.
Geimporteerd vuurwerk is
meestal wel goedkoper, al wordt
er door de handel nog dik aan
verdiend. Ook op het vuurwerk
van Kat wordt doorgaans honderd
procent op de inkoopprijs gelegd,
zodat knallen bepaald niet met
knalprijzen betaald worden. Som
mige winkeliers slaan alleen de
laatste week van het jaar voor
zo'n tienduizend gulden winst uit
de verkoop van vuurwerk. In het
staartje van het jaar ligt hun ver
dienste.
Voor de firma Kat is de produk-
tie van dit zogenaamde kleine
vuurwerk overigens maar van on
dergeschikte betekenis. Het groot
ste deel van de tijd gaat heen met
de voorbereidingen van de grote
programma's die voor een groot
publiek worden gebracht. Het af
steken van deze grote vuurwerken
houdt Kat geheel in eigen hand-
In mei volgend jaar gaat bijvoor
beeld personeel van de fabriek
naar Kenia, waar een groot vuur
werk wordt ontstoken bij gelegen
heid van het bezoek van koningin
Elisabeth aldaar.
Het huwelijk van prinses Bea
trix zal vermoedelijk gevierd
worden met ongeveer zeventig
vuurwerken door het hele land.
Enkele honderden monteurs en
hulpmonteurs voor het bouwen
der stellages en het afstellen
van de stukken zijn die dag in
touw. De tiende maart, dat is
nu wel zeker, betekent voor Kat
het volgende jaar de klap op de
vuurpijl.
„Nee, Gerard, jij hebt al genoeg gehad!"
vuu
r(werk)
Het betoverende effect van vuur
werk had al in antieke tijden de
mensen in zijn ban. De Chinezen
gelden als de uitvinders er van.
Ze rommelden voor het eerst in
de twaalfde eeuw vóór Christus
met zwavel, salpeter en houtskool,
stelden daaruit bommetjes samen
en joegen hun tegenstanders
schrik aan met voor die tijd in
derdaad opmerkelijke klappen. In
de loop der eeuwen is China wat
achterop geraakt bij de vervaardi
ging van vuurwerk. Ze hebben hun
